Znakovi vremena 20 - Ibn Sina

postavljaju i konkretni lingvistički problemi koji se – što direktno što indirektno – tiču i titule ban, pod
utjecajem protivnika Thunmannovih, Linhartovih i Hahnovih radova sve što je u vezi sa ilirskim jezikom
bilo je, više ili manje, pod znakom pitanja. Mada je savremena ilirologija uglavnom dokazala albansko
izravno porijeklo od starih Ilira [9] , mnoge zastarjele lingvističke sudove koji se odnose na neke
probleme koje je moguće riješiti uz pomoć ilirskog jezika neophodno je podvrgnuti naučnoj kritici i
revidirati. Jedan od njih je sud o porijeklu vladarske titule ban u srednjovjekovnoj Bosni. U dosadašnjoj
južnoslavenskoj lingvističkoj znanosti pitanjem porijekla titule ban bavio se jedan od najpoznatijih
hrvatskih i južnoslavenskih lingvista P. Skok. U interpretaciji Skoka, titula ban potječe od "avarske časti
bajan; odatle nastade bojan, danas bân sa istim stezanjem kao pojas > pâs" [10] . Prema interpretaciji
Skoka, naziv ban sačuvan je u rumunskom jeziku samo u nazivu novca, a u starije doba i kao naziv časti.
Rumunsko bani ne pokazuje u početku karakterističan rumunski vokal î. Zbog toga, Skok je pretpostavio
da je rumunsko banî ušlo u rumunski jezik slavenskim posredstvom, i to iz balkanskog slavenskog. [11]
Skok također informiše da bana ne poznaju Bugari, "premda se i ova čast dade potvrditi na
protobugarskim natpisima u obliku baganoz " [12] . U lingvističkom smislu, uglavnom sa pozicija P. Skoka,
pitanjem titule ban bavili su se i A. Šimčik [13] i S. Sakač [14] . Sakač je o tituli pisao u kontekstu teze o
kavkasko-iranskom porijeklu Hrvata. [15] U novije doba, djelomično sa pozicija S. Sakača, ovim pitanjem
bavio se i M. Vidović. [16] O nekim Vidovićevim zaključcima govorit ćemo kasnije. Vladavina prvih
bosanskih banova, od najstarijeg doba do sredine XII vijeka, kod većine historičara definisana je kao
"najmračnije doba bosanske historije", što se, kako je to s pravom zaključio Anto Babić, jednako može
reći i za druge zemlje u unutrašnjosti Balkanskog poluotoka toga doba. [17] Oskudnost historijskih izvora
o ovom periodu bosanske historije morala se odraziti i u historiografiji koja se, tretirajući ovo doba,
uglavnom ograničavala na opće konstatacije primjerene svim balkanskim plemenima toga doba.
Nedostatak relevantnih historijskih izvora, u hronološkom smislu, odnosi se na period slavenskog
doseljavanja na Balkan, odnos Slavena prema starosjediocima, slavenizaciju starosjedilačkog iliroromanskog
stanovništva nekadašnje rimske provincije Dalmacije i najstarijeg društveno-političkog
organizovanja na tlu Bosne. Sva ova pitanja bila su i ostala krucijalna u bosanskoj povijesti, i na njih
dosadašnja znanost odgovorila je malo ili nikako. Sa aspekta naslova ovog rada, pitanja su u direktnoj i
uzajamnoj vezi sa najstarijom vladarskom bosanskom titulom. Odgovori na njih istovremeno su, više ili
manje, odgovori na najvažnija pitanja koja se mogu postaviti u vezi sa porijeklom vladarske titule ban i na
ono koje nas u ovom radu posebno zanima: da li su najstariji bosanski banovi bili Avari, odnosno, da li je
bosanska vladarska titula ban avarskog porijekla. U pogledu vremena početka doseljavanja Slavena u
Podunavlje, na zapadni dio Balkanskog poluotoka i u istočne Alpe postoje tri različite teorije. Lubor
Niederle je, na osnovu imena mjesta i rijeka u srednjem Podunavlju koja se pojavljuju u antičkim izvorima
od I vijeka naše ere pa nadalje, postavio tezu kako su "Slaveni proniknuli ovamo već nekoliko veka pre VI
veka" [18] . Po drugoj teoriji, koju brane naročito neki njemački historičari i filolozi, težište slavenskog
naseljavanja, kako u "Istočnu Germaniju" tako i na Balkanski poluotok, pada oko 600. godine i kasnije, i
ono je isključivo u vezi sa širenjem Avara i njihovim pohodima iz Panonije. [19] Između prethodnih teorija
stoji mišljenje koje se pod utjecajem kritičke historiografije proširilo kao preovlađujuće. U srpskoj
historiografiji poslije K. Jirečeka zastupali su ga S. Stanojević, V. Ćorović i M. Dinić; u slovenačkoj Fr. Kos,
LJ. Hauptman i M. Kos, a ono je i danas, uglavnom, prihvaćeno u najznačajnijim radovima o ovom
problemu. [20] Po ovom mišljenju, bez obzira na mogućnost infiltracije manjih i za osnovni povijesni tok
beznačajnih grupa Slavena u područje srednjeg Podunavlja, ova teorija, na osnovu Jordanesovog opisa