Dramat artystyczny

E0001 S. Mrożek Czarowna noc Dialog 2/1963 str. 7 

Co myślał ten artysta? .. No, ewentualnie, prawdopodobnie .. a widzi pan kolega! No właśnie! Od razu mówiłem, 

że coś w tym jest .. wyobraźnia, drogi panie kolego. Wyobraźnia .. ha, co robić. Pan kolega się myje? Proszę bardzo. 

Pan inżynier będzie łaskaw pierwszy. Ja zaczekam .. uwinę się raz-dwa. Ciekaw jestem, kto zostawił to mydło? 


Za komodą ... Widocznie tu był apartament. Zamknięte ... No to w porządku .. Nic nie widać. Zatkane papierem 

... Jasne. Zawsze zatykają ... Co pan kolega zamierza? ... Zobaczę, co się da zrobić .. Ależ niech pan da spokój, to nie 

wypada. Niech pan zgasi to światło i kładzie się spać. Jest pan przecież poważnym człowiekiem. Drogi panie kolego, 

rozumiem, że w czasach szkolnych. Ale teraz? Jest pan przecież głową rodziny. Co jest? 


Trochę tu u nas nieporządek. Kawalerskie gospodarstwo, he, he! .. Jak to dobrze, że jednak ciebie znalazłam .. 

Mnie? .. Szukałam cię wszędzie. Czy dobrze trafiłam? .. Byłem w rozjazdach, bardzo żałuję. Stałe podróże, wyjazdy. 

Służbowo, rozumie się .. I znowu mamy lato istotnie. Upał nawet w nocy. Wczoraj tak się spociłem, że niech ręka 

boska broni. Co? 


Nie ma znaczenia. We śnie nic nie ma znaczenia .. Drogiemu koledze dobrze tak mówić, dla pana może nie mieć 

znaczenia. Ale ja jestem człowiekiem poważnym, obdarzonym zaufaniem społeczeństwa! .. To po co się panu koledze 

w ogóle coś śni? .. To moja sprawa .. Aha, zaczynam rozumieć .. Co pan kolega zaczyna rozumieć? .. Nic, nic .. 

Niechże drogi pan kolega powie! .. [&] 


Nie wie pan inżynier .. Najpierw pan wynalazł to wszystko swoim naukowym umysłem, a teraz pan nie wie .. Niech 

pan magister nie traci zimnej krwi .. Ja mam nie tracić zimnej krwi kiedy okazuje się, że mnie nie ma .. Pan magister 

jest. Tylko że pan magister nie istnieje .. Wszystko jedno przecież nie można żyć, kiedy się nie istnieje. 

E0006 M. Kuncewiczowa Dziękuję za różę Dialog 2/1963 str. 21 

Tak jak zawsze, proszę pana, ona wcale nie stoi .. Rozumiem. Ciągle „Alicja W Krainie Czarów” Kwiateczki .. 

książeczki. Różowy fartuszek. Ani rusz nie możesz dorosnąć. Nie szkodzi. Ja mogę poczekać .. O nie! Niech pan nie 

czeka. Po co? Przecież wyszłam za mąż .. Po co? Bo jedziemy na tym samym wozie. Ja ciągle mam swoją brzydką 

żonę, a ty się wydałaś za tego karierowicza ni z pierza, ni z mięsa. 


Dzień dobry, Barbaro, drzwi frontowe były otwarte .. Ach, to ty! Dzień dobry, Pat .. Czy czekasz na kogoś? .. Nie. 

Po prostu nie znoszę widoku samotnej filiżanki .. To taka z ciebie turkaweczka od pary? A jeżeli ja wypiję herbatę 

Ryszarda, czy się rozpłaczesz? .. Przeciwnie, zaśpiewam z radości. „Ach, co za piękny dziś ranek, ach, co za piękny 

dziś dzień”. Zaraz nastawię czajnik. 


Dobry wieczór, mamo. Może mama zdejmie płaszcz .. Nie, dziękuję ci, Barbaro. Pod spodem nie jestem wizytowo 

ubrana. Chwała ci, panie, że nie mieszkacie w jednym z tych mieszkań wysoko pod niebem. Słowo daję, że upał 

właściwie mi nie szkodzi. Ojcu Ryszarda też nie przeszkadzał. Nawet w taką skwarną niedzielę jak dziś, ojciec nie 

włożyłby do kaplicy nic innego, jak tylko czarne ubranie. 


Przecież teraz jest zima .. Ale niedługo będzie wiosna i będziemy mogły urządzać przyjęcia w studio. Cocktaile i 

w ogóle. Teraz, moja droga, Ryszard jest na takim stanowisku, że może zapraszać ludzi, na których warto wydawać 

pieniądze. Czy ty lubisz interesujących ludzi? .. Lubię? Uwielbiam! .. A kogo nazwałabyś człowiekiem interesującym? 

.. Hm. No, na przykład pan Kuku. 

E0010 M. Kuncewiczowa Dziękuję za różę Dialog 2/1963 str. 29-30 

Dlaczego to akurat miało dla ciebie sens? .. Bo kiedy chorowałem na koklusz, pamiętam, jak ciotka kiedyś powiedziała 

do mojej matki: „nie trap się, droga Lucy, on płacze, ale kaszlanie sprawia mu przyjemność” .. Tak jakbyś ty 

kiedykolwiek mógł być prosiakiem. Ach ani dnia dłużej nie chcę już być we Frigolandii .. No to chodźmy! Powtarzam 

ci, że moje łóżko jest dość szerokie dla dwojga. 

1


Czyż nie zgadywałem twoich życzeń? Na przykład ta sławetna lodówka. No, zapomnijmy o tym. Rozumiem, że 

wszystkie te zmiany musiały cię bardzo zdenerwować. Już dobrze, dobrze. Nie dąsaj się. Nie psuj naszego sukcesu 

pensjonarskimi humorami. Wiesz, dziecko, dochodzę do przekonania, że właściwie jesteś sprytna. Na przykład ten facet 

Jones. 


Myślałby kto, że masz prawo mieszać się do spraw Barbary! .. A mam, mam prawo. Kiedy się schroniła w moim 

domu, była właściwie dzieckiem. Sam dobrze wiesz, że nie wyszłaby za ciebie, gdyby nie mój wpływ. Nie można 

powiedzieć, żeby ci się udało ją sobie ułożyć, Biggins .. Szkoda, że nie używałeś swojego wpływu, kiedy Barbara 

ostrzegała mnie przed tobą. 


Ach! Nie słyszałam, jak pan stukał, doktorze .. Wcale nie stukałem. Wracam od pacjenta. Zobaczyłem cię przez 

oko krzątającą się po domu i po prostu wszedłem .. Właściwie, to ja sobie nie życzę, żeby przechodnie tak swobodnie 

wchodzili do mojego domu .. I masz rację, Barbaro. Tylko, że ja dzisiaj nie jestem dla ciebie przechodniem. Chyba 

wiesz, jaki to dzień dzisiaj i dlaczego nie mogę mu pozwolić minąć nie zobaczywszy się z tobą? 


Więc cóż to takiego jest? .. Żeby tak prawdę powiedzieć, to to jest więzienie .. Tak? A cóż ona tam robi? Ma tam 

jakieś zajęcie? .. Oho jeszcze jakie zajęcie! Dziesięć lat! Ale już prawie odsiedziała .. Co takiego? Co ona zrobiła? .. 

Ano, kiedy miałem coś z osiemnaście lat, matka się raz bardzo zgniewała na ojca i na mnie. 

E0015 T. Hołuj Puste pole Dialog 4/1963 str. 6 

Dałbym głowę, że to gdzieś tutaj, ale wzrok musi się zakomodować. Intuicją nic tu nie zdziałasz. Trudno postrzegać 

to, czego już nie ma .. Tylko bez zgrywy, Adaś, bez bajerowania. To tu .. Jakże „tu”. Ja mnie się wydaje, może się 

mylę, nie wiem, ale gdy kiedykolwiek myślałem, gdzie to jest, wyobrażałem sobie to tak, jak wtedy, a teraz gołe pole 

i trawy .. 


Słusznie, Leon ale tyś często mówił o panu. Jeszcze niedawno temu powiedziałeś, że przyjazd pana murowany i 

że to by cię urządziło .. Więc to tak! .. Znam pana z opowiadań Leona, wiem, że pracuje pan nad morzem i jest pan 

prawnikiem i że zeszłego roku dostał pan order, zapomniałam już jaki, i że jest pan prezesem. 


Myślałam o Leonie. Pan wie, komendancie, jedyny bliski człowiek. Zawsze mówił: Janka, niech tylko zbiorę się, 

to dam nogę i zacznę wszystko na nowo. Myślę, że czekał na coś, co mu pozwoli zacząć od nowa, chyba na pieniądze, 

nie wiem, ale teraz, teraz musiałyby być to wielkie pieniądze, komendancie, żeby przeważyły te pańskie inwestycje i 

projekty. 


Zaś tam uciekała. Wpadli prosto na esesmanów Łysego, na nocny transport. Chwycili kilku. Ten coś znajomy, nie, 

Kukułka? .. Znajomy. Trzeci raz wpada. Ale, że cię akurat dziś poniosło w teren, przecież dziś ma dyżur Marian. 

Miałeś nosa, no. Los! Hende hoch, du Aeschloch, bloder Hund, du. Nie ma nic .. Felek, może on tym razem, no, może 

o niewinny, co? .. Nic nie ma, spał tu tylko, nie kopał. 

E0019 T. Hołuj Puste pole Dialog 4/1963 str. 15-16 

Jubel. Zobaczysz, że mam rację. Zbrodniarzy zawsze ciągnie do takiego miejsca, przyjadą, przyjadą, przez kilkanaście 

lat mieli spokój, nie spodziewają się nawet, że ich ktoś rozpozna, wkręcą się do transportów, przyjadą, zobaczyć, 

jak to dzisiaj wygląda. A my ich, Marian, nakryjemy. Stara wiara pomoże nam na pewno. Komendant przywiózł cały 

plik fotografii, tam są prawie wszyscy. Marian, zrób odbitki, dużo odbitek, rozdamy naszym. 


Jeszcze nie, czekamy na słońce. Pan wczoraj fotografował dziewczęta w kąpieli. Chociaż wyraźnie zakazałem 

jakichkolwiek zdjęć transportu. To ma być zachowane w tajemnicy aż do końca. Będzie pan łaskaw oddać filmy, bo 

inaczej będę musiał zameldować gdzie trzeba i narazi się pan na grube nieprzyjemności .. Strasznie się cieszę, chciałam 

panów poznać. 

2


Przyjechał na uroczystość. Wziął urlop i przyjechał nieco wcześniej, prawda? .. Prawda .. Przebywał jednak tylko 

z wami. Nie nosił się z myślą o samobójstwie, co? .. U takich to możliwe .. E, on? .. Samobójstwo? .. A dlaczego? .. 

Cholera wie. Facet przyjeżdża z takim planem w walizce i nagle wypadek. Ale wyście byli z nim wtedy cały czas. Nie 

odchodziliście gdzie choć na chwilę? .. [&] 


Jednak. Może wywiozę ją do lasu i każę, by wąchała żywicę i igliwie. Niech ma porównanie. Bo pan już cuchnie 

tym polem, tym powietrzem. Może zrobię coś innego, nie wiem jeszcze, w każdym razie nie będę jej podsuwał – 

siebie. Do widzenia, Romeo. Zastanę tu pana za chwilę? .. Czekam na komisję przygotowawczą. 


Panno Janko, proszę wrócić bardzo proszę, ja się boję .. Nie bój się, głupstwo, zaraz przyjdę, tylko poczekam, aż 

wróci dyrektor. Mam mu coś powiedzieć. Już jadą .. Ty skądżeś się tu wziął? Połóż to! Słuchaj, wszystko odwołane, 

niczego nie będzie, nie będzie jublu, nikt nie przyjdzie, nie będziecie mieli komu złożyć prośby o pola, ale ja tu będę, 

słyszysz? I ode mnie zależy teraz. Wszystko. 

E0024 M. Promiński Dawna przykra sprawa Dialog 4/1963 str. 35 

Co tu się bawić w pisaninę? Napisaliśmy już, że Milusicza zabili Niemcy, co wiarygodnie stwierdzono, i kropa .. 

A, właśnie – że nie kropa, niestety. Pokazuje się, że to nie było najszczęśliwiej pomyślane. Lepiej może było zeznać, że 

był co prawda taki, przez jakiś czas, ale zaginął, wyniósł się stąd, czy jak tam, nasza komórka straciła z nim łączność. 


O, dlaczego te podejrzenia? Krzywdzące, z obecnej perspektywy oczywiście ale przecież sami powiedzieliście, że 

świtało wam już wtedy – musiał mieć łączność z wyżej postawioną komórką w hierarchii krajowej .. No tak, to prawda. 

Tak musiało być .. A tego zapowiedzianego skoku na grubych Niemców nie wykonał? .. Nie, nie wykonał. Przynajmniej 

nie słyszeliśmy, żeby coś tak ważnego. 


A jeszcze miałabym się lenić dla bohatera, który nagle nam tak wyrósł! Kto by pomyślał, że właśnie on? Tego 

Milusicza to ja bym nawet nie poznała, gdyby teraz przede mną stanął .. Nie życzcie sobie tego, sąsiadko. Mógłby was 

jeszcze nastraszyć, skoro już kości z niego same zostały .. Eee, mnie umarlaki nie straszne. Co taki biedaczyna może 

żądać? 


Zosiu, proszę do nas. Cóż się, dziecko, plątasz jak po lesie? Wypijemy pierwszego z wójtem. Zróbcie, panowie, 

miejsce dla jedynej damy .. Ależ proszę .. Byle coś łagodnego, nie pijam .. Już trzymam w ręce dla pani. Winko 

łagodne. Och, jakież pyszności! Dla mnie kurczątko! To, to – proszę .. Kurczątko – kurczątku! .. To panu nie wyszło. 


Że to ty wtedy sypnąłeś do Niemców .. A to. Ja mu gębę zamknę! I on tak gada do obcych? .. Nie. Nie zdaje mi 

się. Do mnie powiedział, na razie .. Jakie on ma na to dowody? Ty mnie znasz, Apolinary .. Zaraz dowody! Nie wiesz, 

jak to jest? Upiera się, że nie potrzeba innych jak to, że miałeś za dużo pieniędzy zaraz po wojnie. 

E0029 S. Mrożek Śmierć porucznika Dialog 5/1963 str. 7 

Tam do diabła, przecież mówię, że nie! .. Wystarczy. Nawet jeżeli przyszedłem po to, żeby rozwiązać pewne sprawy 

dotyczące mojego sumienia, to tak nie mam zamiaru tym pana obciążać .. Więc po co, u diabła starego. Mille pardons, 

nie chciałem się unieść, ale w tych okolicznościach. Czego pan chce? Muszę wygrać tę bitwę, albo przynajmniej 

przegrać ją z jak najmniejszymi stratami. 


To jest, chciałem powiedzieć, tym gorzej. Z ogólnego punktu widzenia tym gorzej. Ale obecnie, jako poeta, mam 

znacznie ułatwione zadanie. Druzgocąca przewaga wroga to podstawowy warunek, żeby mój epicki utwór wzruszał 

i przekonywał poetycko. Proszę przypomnieć sobie Termopile. Kto by się przejmował Termopilami, gdyby Leonidas 

rozporządzał siłami dorównującymi armii perskiej. Nie zazdroszczę dzisiaj poetom przeciwnika. 

3


Myślałem, zechce pan zobaczyć moich druhów z armii. Oni tak samo jak my na wygnaniu, już dawno pragnęli 

przedłożyć mistrzowi swoje wyrazy czci i poważania .. Rad, rad jestem wielce! Panowie pozwolą, że ich tu przedstawię. 

Panna Zosia córką także kombatanta .. Więc naszego brata, jakby bratanica .. Z którego pułku? .. Rowieński ułanów. 

E0032 S. Mrożek Śmierć porucznika Dialog 5/1963 str. 15-16 

O, przepraszam, Mistrzu, nie puścimy płazem tego wybryku bez wytłumaczenia. Orson bohaterem, za to się należy 

cześć całkiem osobna. Ale osobno należy rozpatrzeć jego postępek, którego świadkami byliśmy przed chwilą. Orson 

oficerem i tego wymaga honor oficerski całego korpusu. Rzecz to między nami. Nieprawda, panowie? .. Na to są 

kodeksy .. Ja tam, tego. Prawda bez wątpienia. 


Zostałem za bramą z całym piekłem w duszy. Mijały minuty, aż nie wytrzymałem z rozpaczy i wściekłości. Wpadam 

na pokoje, nie pytając, kto mieszka. I widzę Zosię, a przy Zosi – jego! Krew do głowy bije, ja go nie poznałem, aż 

kiedy panowie, resztę zapomniałem. A więc o to chodzi? .. Byliśmy tu wszyscy i jako świadkowie. 


Chwileczkę, przystąpię do notatek .. To pan jest śledczym? .. Jestem publicystą. Od spraw młodzieży .. To już idę. 

Niech pan zadzwoni, jakby było potrzeba .. Tak. Dziękuję .. Na miłość boską, kim pan jest?! .. Tragiczne pokolenie. 

Bzdura! Ile pan ma lat? .. Ho ho. A dawniej też bywały tragiczne pokolenia .. I pan z nimi. Tutaj. Przecież ja mógłbym 

być pańskim synem! 


Nie znałeś litości, panie .. Nie lubisz literatury? A pomnisz, gdym wrócił żywy z mej wysadzonej reduty, tyś mówił, 

żem nieprawdziwy, bo wiersz na mym zgonie osnuty? .. Orson! .. Ja, ten sam. Czy teraz pan uwierzy? .. Wystarczy! 

Po coś mnie wzywał, poruczniku? .. Żebyś zaświadczył. Kiedyś o mojej śmierci świadczyłeś kłamliwie. Dziś twojego 

ducha ja biorę na świadka, żem jeszcze jest żywy. 


To jakieś szaleństwo! Wysadzać się teraz, po upływie przeszło stulecia, bez wojny, bez rewolucji? Żeby to chociaż 

były jakieś imieniny, ale tak, w ogóle bez żadnej okazji! I to teraz, kiedy pociągi nareszcie zaczynają chodzić punktualnie? 

I to jeszcze na śmierć? .. Sądzę, że dość jasno przedstawiłem panu moją sytuację. Wysadzenia reduty nie da się 

już odwołać, pozostaje mi tylko jedna droga. 

E0037 K. Choiński Cedrowy dwór Dialog 5/1963 str. 30 

O, bardzo przepraszam. Ja myślałem. Nie, nie ma, wyjechał. Na dwa dni. Tak. Oczywiście powtórzę. Bo wie pani, 

ja myślałem. Psiakrew halo. Może. Nie, wprost przeciwnie. Jestem w takim humorze, że gdybym się złapał, to nie 

zdążyłbyś krzyknąć „ratunku”. Ja? Kpię? Ale. Bo. Cicho, do jasnej cholery! Nie dość, że dzwoni pan bez końca pytając, 

czy dziubas. 


Joasiu, albo mi zaraz powiesz, o co chodzi, albo wyjdę naprawdę pójdę stąd. Miałem prawo spodziewać się czego 

innego. Prawa nie miałeś. Najwyżej mogłeś się czegoś spodziewać. I przeliczyłeś się .. No więc? .. Właściwie mógłbyś 

się domyślić, gdybyś choć trochę myślał o mnie .. Myślę o tobie więcej, niż przypuszczasz .. Andrzej, co ty sobie 

właściwie wyobrażasz? 


Nie wiem. Słuchaj, nie musisz się wycofywać .. Jeszcze tylko brakuje, żebym po takiej awanturze przeszkadzała 

młodemu małżeństwu w .. Kiedy my wcale nie .. Dobrze, wy wcale nie. Cześć, lecę .. Ewka, słuchaj, bądźże rozsądna. 

Myśmy chcieli pogadać o naszych sprawach. I właśnie nie możemy znaleźć rady. Może .. Czego się tak tłumaczysz? 

Ostatecznie jesteśmy małżeństwem. 


Nie musisz wiedzieć. Po co zadarłeś ze wszystkimi? Pomogłeś mu chociaż? .. Dla zasady. Nie zostawia się samego 

kogoś, kogo wszyscy chcą podeptać .. Ech, ty, rycerzu z la Manczy! .. Powiedz to Ewie .. Bo? .. Brała w tym udział, 

po mojej stronie .. Coś ty? Nigdy bym jej nie posądziła. Nie wygląda na to. Aha. Wiesz co. żebyś sobie nie myślała, 

że mnie się tak bardzo pali do tego wyjazdu. 

4

E0041 K. Choiński Nocna opowieść Dialog 6/1963 str. 7 

Bał się pan kiedy? .. A pan? .. Wiele razy .. Czego? W czasie wojny? .. Nie tylko. Owszem w czasie nalotów. Ale 

jeszcze w innych sytuacjach .. Jakich? .. W czasie kryzysu. Były redukcje, bałem się, że stracę posadę. I później wiele 

razy. Bałem się ludzi, ich opinii takich, którzy mogli mi zaszkodzić .. No. Każdy się czegoś boi. 


Gdzie jest jakiś pokój, w którym można położyć tego człowieka? .. Kto to taki? .. To nie ma nic do rzeczy! .. Nie 

widzi pani, że poharatany? Chyba wystarczy. No, tu jest pokój, obok. Może w sali, na górze? Właśnie posłałam tym 

panom .. Tędy, panowie .. Co wypadek? .. Wypadek? Zdaje się. Nie wiem .. Chyba szoku dostała .. Telefon jest? .. 

Nie, jeszcze nie założyli. 


Przyjeżdża pan, owiany legendą hierarchii. Słuchają, płaszczą się. Wiem, nie o to chodzi. Człowieka na stanowisku 

słuchają i poważają. Znajomi, rodzina, podwładni, czasem nawet zwierzchnicy świat jest uregulowany. Praca, hierarchia, 

moralność. światem rządzi słowo. Protestuję. Protestuję. Z mównicy, na papierze, w rozmowie. Protestuję .. To wszystko 

chyba istnieje? .. Przez pewien czas. Ale nie naprawdę. Przecięli panu cumy i postawili w dryf. 


Młody człowieku, niech pan weźmie przykład ze mnie. Moje zajęcie nie jest takie przyjemne, jakby się mogło 

zdawać; fotografuję twarze – chude, opasłe, młode, stare, brzydkie i ładne, sympatyczne i odrażające. Twarze pijaków 

i głupawych ascetów. Nadęte władzą i spłaszczone pokorą. Twarze debilów i maniaków. Twarze nietknięte złem i 

zbrodnicze. Czasami uśmiechają się. 

E0045 K. Choiński Nocna opowieść Dialog 6/1963 str. 19-20 

Będę brutalnie szczery: tak .. Ależ to oburzające! Mógł pan nie słuchać, powiedzieć od razu, że nie chce pan .. A 

kto mi kazał wyprowadzać pana z błędu? Byłem ciekaw, czy stać pana na coś oryginalnego. Wszystko to mogę usłyszeć 

i przeczytać setki razy. Nie potrzeba mi usprawiedliwienia. Sam dla siebie jestem usprawiedliwieniem. 


Niech panowie ją zostawią. Ledwo żywa po tym wypadku, nie trzeba straszyć. A kto powiedział, że my chcemy 

straszyć? Proszę pana. Niech pan powie .. Więc, uważasz, tak. Karol odpędzał nas od drzwi. Najpierw mnie, a potem 

Grubego. Taki obrońca cnoty. Ale nie wiecie jeszcze jednego. Jak was nie było, nasz kochany Karolek sam tam chciał 

wejść. 


Nie pozwolisz im .. Chciałem. Sam widzisz, że nic nie poradzę .. Chciałeś? Ale dlatego, żeby samemu ją mieć! 

Tylko dla siebie .. Jesteście brudnymi bandziorami. Gromadą tchórzliwych bydląt. Udajecie wymyślonych facetów z 

filmu, bo wam imponują. Pozujecie na silnych, ale nie przyjmiecie żadnej odpowiedzialności za siebie. Ani za innych 

.. Za was .. Nie. Odpowiadamy za siebie dalej. 


Niech pan idzie do diabła! Nie wpuszczę pana tam i koniec. Ciekaw jestem, czy ona jeszcze chce, żeby ten jej 

chłopak żył .. Ona .. To wy chcecie, żeby umarł, bo wam to kłopotów oszczędzi .. I to chyba też prawda. Najgorsze 

jest dzisiaj prawdą, do dna. Na miejsce tych kolorowych bajeczek. Przeglądaliśmy się w kolorowych szkiełkach, stłukli 

je nam. 


To nonsens .. Aha, wyczułeś, że i od ciebie wymagałoby to posunięcia się o krok dalej. I nie chcesz. Zmiękłeś .. 

Nie zmiękłem, tylko mi ciebie żal. Nie będziesz z tego nic miał .. Nie zapieraj się! Zmiękłeś! Łamiesz się, przyjacielu! 

A powiedzieć ci dlaczego? .. Bo jesteś szmatą, a grasz komedię. Dopóki wszystko jest łatwe. 


Pan sobie za dużo pozwala! Ja jestem człowiekiem na stanowisku! Czy pan żąda od nas, żebyśmy tak, jak ten nieszczęśliwy 

chłopak, bez sensu nadstawiali karku? .. Tak, ciągnijmy każdy w swoją stronę! Prędzej zgnijemy! Pozwólmy 

deptać po sobie, tak jest wygodnie. Deptać podkutymi butami .. On chyba całkiem. Ze strachu, czy co? .. Uczcie się, 

chłopcy. 

5


Dokąd idziecie, głupcy? Nie udawajcie, że wszystko jest w porządku pluć na wszystko, precz ze wszystkim, bo 

tak mi wygodnie, patrzcie – jestem przez to lepszy od was! Jedni mówią, drudzy wierzą, nie ma nic, nic, nic! .. Echa 

wojny. Echa wojny. Panu trzeba spokoju .. Szukałem go, stworzyłem go sobie. Wymyśliłem go. 

E0052 A. Siekierski Symulanci Dialog 7/1963 str. 5 

Wcale tu tak czarno nie jest .. Obywatelu kapitanie, pobędzie u nas obywatel trochę dłużej, to się obywatel przekona 

.. Czy kadra też posługuje się tą nazwą? .. Mógłbym na to pytanie odpowiedzieć nie tak jak trzeba, i byłoby dobrze. 

Jak powiem prawdę, nie spodoba się to obywatelowi kapitanowi. Pan chciałby tu zaprowadzić nowe porządki, a to się 

nie da. 


Nie obcinaj go. Na pewno nie wie, co Kościuszko, a co Sing-Sing .. O, zaraz nie wie .. No to powiedz .. To taki 

sakramencko ciężki kryminał .. A Kościuszko? .. A co wy mnie tak? Mam was gdzieś. U nas na budowie .. Czekaj, 

czekaj. Chcę ci coś wytłumaczyć. Sierżanta będzie powolutku krew zalewała, jak mu tego nie zameldujemy, kapujesz? 

.. [&] 


Przestałbyś wreszcie z twoim betonem .. Coś taki nerwowy? Co się tu, u czorta dzieje? Po co w ogóle ruszałeś 

familię Eryka?? Co ci do jego ojca albo matki? .. Odkąd ty taki kochający syn? .. Nie twoja rzecz .. Ale moja, 

rozumiesz? Moich rozwalono w czasie wojny. Razem ich postawiono pod mur, matkę obok ojca. 


Ładnie tu, bardzo ładnie. A jakie to śliczne. Jak żywe .. Prawda, że ładne? Toś ty jest zdrowy na umyśle, skoro 

znasz się na tym, a może chciałbyś trochę tego potrzymać w rękach, co? Mamy tu w szafie jedną taką żywą. Hodujemy 

ją jak kanarka, wiesz? No jak, chciałbyś? .. No to zamknij oczy i przygotuj się do trzymania. 


A widzisz. Tak zrobiłby każdy z nas, ale to jest za proste. On wolał stanąć do raportu .. Do raportu? .. Przecież 

powiedziałem wyraźnie, że nie będziemy nigdy stawać do raportu. Ty wiesz, kto to jest? .. Gdybym nie wiedział, to 

bym nie mówił. Niech się sam zgłosi. Niech powie, po co stawał. Powinien powiedzieć, nie uważacie, koledzy? 


Trzymaj obiema rękami. Postawcie chłopaki, taboret pod oknem. A teraz wejdź na ten taboret .. Tam im też kazali 

wychodzić. Jeszcze wyżej musiałem iść .. No to wyłaź wyżej, na parapet. A teraz widzisz ten hak na oknie? .. Widzę 

.. Co ty wyprawiasz? .. Też już zwariowałeś? .. Zaraz się przekonamy, czy potrafi się huśtać, czy utrzyma równowagę. 


No i co z tego, że uwierzą w naszą niewinność, w nawrócenie. Ja chcę, żeby oni wiedzieli, żeby nie przestawali 

podejrzewać, że to my. Co się tam kapitan wygłupia z klejem. Powiemy, żeśmy sobie kleili czapki na zabawę. Tysiąc 

kłamstw stoi do naszej dyspozycji. Niech nawet odciski palców zbadają. Każdy z nas miał ten klej w garści i każdy 

dotykał obrazów, jak sprzątał. 


Było mi wszystko jedno. To ciągłe udawanie, głupkowaty uśmieszek, aż żuchwy bolały, napięta uwaga, żeby się nie 

wsypać, ta czapka z dziurawym daszkiem, nie, dłużej nie mogę .. Więc po co to robisz? .. Teraz nie wiem. Ojciec mi 

kazał. Ma kilka hektarów pod Warszawą. Badylarz, tak u nas mówią. Forsy ma jak lodu, ale nic to nie pomogło. 


Bo się pierwszy wyłamał z naszej powinności. Nie Nowak, ale właśnie on. Dobrze, żeś nam to powiedział. Teraz 

możesz jechać spokojnie do domu .. Nie pojadę .. Zostaniesz ukarany za symulowanie .. Wiem o tym. Ja się też czuję 

winny razem z wami. Może moja wina jest większa od waszej. Ja pierwszy dowiedziałem się o tym, co go boli, i 

milczałem zamiast wam powiedzieć. 

6

E0061 J. Stryjkowski Sodoma Dialog 8/1963 str. 6 

Arfachszad, praojcze, dziewięćkroć pra, synu najstarszego ojca naszego, Sema, potop nie był jedyną plagą zesłaną 

na ludzi. Gdym się urodził, ziemia pękła na dwoje, jakby ona mnie wydała na świat, a nie matka. Od tej katastrofy rok 

podzielił się na zimę i lato. Nie wiem, jak było ze zwierzętami, ale musiałem się natrudzić, żeby zaczynać zaludnianie 

ziemi na nowo. 


Nie, babciu .. Spluń, dziecko moje! .. Boję się mamy .. Nie bój się, Irith nie jest groźna .. Wszyscy ją kochają. 

Tylko ty jej nie kochasz .. Spluń, dziecko! Dziś przestaniesz być dzieckiem. Boję się. Dziś więcej niż wczoraj. Matka 

płacze w świątyni nad śmiercią łagodnego boga Tamuza .. To nie jest bóg! .. Babciu, dziś będzie święto, [&] 


Już południe. Tobie Haranie, mężu mój, z którym spłodziliśmy syna naszego, Lota, miska śmietany od najlepszej 

krowy. Tobie, Terach, którego spłodził Nachor – miska śmietany od najlepszej krowy. Tobie, Nachor, którego spłodził 

Szarug, którego spłodził Reu, którego spłodził Peleg, od którego urodzenia pękła ziemia, dzieląc rok na skwar i zimno, 

tobie, Heber, ojcze szczepu Hebrajczyków. 


Tak szybko zgadłeś. Jakie to nietutejsze .. Jeszcze musi być tyle innych rzeczy .. O, na pewno! Wszystkie znasz? .. 

Dziś rano jeszcze nic nie znałem. Ale teraz już znam. Dzięki tobie .. Jak to, przecież ja tego nie znam .. Nie wierzysz? 

.. Zaczynam trochę wierzyć .. Jeszcze mogę ci powiedzieć, jak się twoja babcia nazywa .. Jak? 


Nie kończ. Nasze będzie zwycięstwo .. To znaczy, spłonie Sodoma .. Ocalimy Tamuza .. To znaczy Sodomę spali 

ich bóg Jahu .. Ocalę ciebie .. Potrzebna mi jest twoja pomoc. Koń mi to mówił. Rżał pode mną. Lśnił cały z radości. 

I ja rżałem z radości, pędząc do ciebie .. Słuchaj, co ci powiem .. Słucham cię, kuzynko nieba! 


Głupota kobiet niezależna jest od wieku .. Cóż posłaniec nieba wie o ziemskiej kobiecie? .. Co mogę wiedzieć 

o kobiecie? Jidlaf nie wyrósł mi z żebra. Mówiąc o wieku kobiety miałem raczej na myśli łaskę boga Jahu, boga 

Abrahama, który może odmłodzić łono dziewięćdziesięcioletniej żony, ażeby urodziła syna. Osioł ryczy zwiastuje 

ludziom porę dnia. 


Ach tak! .. Wielki mądry gwiezdniku! Nie ma dla mnie wyjścia! Co mam robić? .. Dokąd pójść? .. Chytrość twoja 

jest oliwą na pancerzu. Córko, idź prostą drogą. ślepiec trzyma się ściany, widzący idzie środkiem .. Kto jest ślepy a 

kto widzący? .. Gwiezdniku, znałeś moją odpowiedź. Z góry wiedziałeś. Czyś jej nie wyczytał wczoraj z gwiazd? 


Był czas, kiedy Lot mógł się podobać kobiecie .. niedoświadczonej dziewczynie. A może to był kaprys księżniczki 

.. Któż mógł się kobiecie bardziej podobać niż ty? .. Amrafel, słuchaj, dzisiejsza noc o wszystkim zadecyduje .. Przed 

bitwą zawsze się tak mówi .. Musimy zdążyć przed zachodem słońca. Lud zmierza do świątyni. Lud czeka na swoją 

Irith. 


Komu to jest potrzebne? Czy nie lepiej było zostawić wszystko na progu świadomości? Znam beduińską legendę o 

jabłku. Które uduchowiło pierwszego człowieka. Czy nie była to złośliwość twojego boga? Jahu uduchowił człowieka i 

wygnał go z raju. Wygnał go z raju nieświadomości i wynalazł grzech. To jest okrucieństwo. Wyobrażam sobie dalsze 

uduchowienie? 


Muszę być chytra, bo wróg jest silniejszy ode mnie. Ninsun jest podstępna i zła. Ja jestem łagodna. Bóg Tamuz jest 

łagodny, Ninsun jest zła. Nie dorównam jej w polu. Mimo że za mną idą matki, których dzieci już nie giną od ognia 

na miedzianych tacach Molocha. Odkąd wprowadziłam do świątyni Sodomy posąg Tamuza, ofiaruje się kwiaty a nie 

dzieci .. 

7

E0071 J. Stryjkowski Sodoma Dialog 8/1963 str. 36-37 

Zmienny królu! Czy ty ni wiesz, że tak nadciąga nieszczęście. Anioły spadające z nieba zwiastują nieszczęście. 

Gdy procesja zmienia drogę to jest nieszczęście. Procesja ma iść do świątyni .. Twoje nieszczęście! Wezwij Uzala! 

Dosiadać koni! Ruszamy do Sodomy bronić najpiękniejszego boga. żegnaj. Zostawiam cię .. Jakaś kobieta chce mówić 

z królem .. Gdzie Uzal? .. z lektyką. Z pijanym sodomitą .. Dopędź go! Niech wraca, jeśli chce przeżyć dzisiejszą noc. 

E0072 J. Stryjkowski Sodoma Dialog 8/1963 str. 38-39 

Wyliczaj zdrajców! Girgesz, zapamiętaj imiona! Czego patrzysz? .. Takim wzrokiem patrzą królobójcy! Czyżbyś 

musiał zaczynać od własnego imienia? Królobójcy to najbliżsi przyjaciele .. Królu! .. To żarty! Nie widzisz, że żartuję? 

Cha! Cha! Kocham cię, wiesz o tym? Może ciebie należało posłać do Amrafela? Ty wskórałabyś swoim wdziękiem 

więcej niż Almodad. Dlaczego Amrafel nie chciał przyjąć moich warunków rozejmu? 


Pamiętasz, zacząłeś życie w wodzie .. To był mój chrzest .. To był nasz chrzest .. To był twój chrzest i mój .. To był 

nasz chrzest. Nasz chrzest był słony, i łzy są słone, i miłość jest słona. Pierwszej łzy przeraziłeś się! .. Plutith .. Zostań 

ze mną, błagam cię nie wracaj do Almodada. 


Praojcze Semie, dziesięćkroć pra. raczej uciekajmy. Tu właśnie jest najniebezpieczniej. Boję się, że ta świątynia 

pierwsza się zapadnie. Biedni ludzie, tak długo ją budowali .. Od potopu nie pamiętam takiej bieganiny .. Tak jest, 

praojcze Sem, od pęknięcia ziemi, od której zaczęły się zimy i lata na świecie, nie pamiętam takiej katastrofy. 


O naszej wędrówki z Ur po raz pierwszy stanęłam z tobą twarzą w twarz, bo wiedziałam, że będzie to ostatnia 

rozmowa. O, Ninsun, podstępna, zażądaj ode mnie ofiary, ale nie okrywaj hańbą matki i córki zarazem. Milczysz. 

Spójrz, miasto ginie podpalone przez Amrafela. Amrafel rycerz Tamuza, Amrafel król Sinaaru ocali jedynie świątynie 

w mieście. 

E0076 Z. Bystrzycka Krzywe lustra Dialog 9/1963 str. 5 

Proszę bez tytułów. Nie lubię. Jaki tam ze mnie prezes! Wice jestem, proszę zebranych, tylko wice! Inni są może 

bardziej zasłużeni, może bardziej żwawi. Ja nie osądzam. Robię swoją robotę. Walka, praca, niewielka pensja, nic 

nadzwyczajnego .. A pana przeszłość? Nie ma się czego wstydzić .. Wcale się nie wstydzę. Ale co, mam ludziom moje 

zasługi w oczy rzucać? 


Nie było mnie, to prawda .. Na plotki pani lata? .. Nie .. Dziwnie się pani zachowuje. Więc cóż to za sprawy? .. 

Wolałabym nie mówić .. To niesłychane! Jeszcze pani za młoda, żeby ze zwierzchnika robić idiotę! .. Jak pan wiceprezes 

tak mówi, to powiem. Oddałam tamte papiery do podpisu .. Doceniam inicjatywę. Tamte papiery? Co Władzi strzeliło 

do głowy? 


Muszą poznać dziewczynę, która przewróciła mi w głowie .. Nie ma w czym przewracać. Ale przecież oni mnie 

trochę znają .. Nie liczy się. Teraz cię powitają jako członka rodziny. Stanę przed nimi, wypnę pierś i rzeknę z dumą 

„kochani rodzice, oto osoba .. Coś taki niecierpliwy? Małżeństwo to poważny krok. Komórka społeczna .. Wykluczone, 

komórka to więzienie. 


I miałeś mnie. Chciałeś być ze mną. Więc po co teraz się zgrywasz? .. Ja też mogłam przywiązać się do ciebie. I 

przywiozłam ci taki drobiazg. Abyś nie zapomniał naszych chwil. Dam ci go, gdy będziemy całkiem sami. Na maskotkę 

.. Jako marksista nie wierzę w zabobony. Uważaj, przecież może ktoś wejść! Tu nie pokój w hotelu. 


Ale będzie zamieszanie. Wywloką nas do różnych instancji. Przeciwnie. Ten desperacki krok Dudzika jest najlepszym 

dowodem jego winy .. Owszem, owszem. Lecz jak my, wobec tego wszystkiego? .. Cóż, wyśle się wieniec na pogrzeb. 

Ostatecznie nieboszczyk pracował u nas czternaście lat. Niech ma .. Tak, trzeba się zdobyć na gest. To będzie dobrze 

wyglądało. Pan, panie Jacku, myśli o wszystkim. 

8


Mowy nie ma. Nie takim intrygom potrafiłem łeb ukręcić! .. Całuję ręce pani Walentynie. Czy nie za wcześnie? .. 

Walu! Gość w dom! .. Przepraszam. Dobry wieczór. Bo mieliśmy właśnie taką rodzinną. Rozmowę. Ale ja zaraz .. Z 

przyjemnością patrzę na pańskie życie rodzinne. Bezpretensjonalne, ciche, u boku żony, która się krząta, aby radośnie 

powitać gości .. Niewątpliwie moja żona się krząta. W szlafroku przy gościach. Ale ja jestem wyrozumiały. 


Rozumiem, drogi Marianie. I nie przyszedłem jako interesant .. Tadeusz? .. A już myślałem, że poznać mnie nie 

można. Tyś się nie zmienił. Trochę brzuszka. Ale to prawo awansu .. Mówili mi w biurze, że ktoś się zgłaszał .. Ale 

to nie były godziny przyjęć, rozumiem .. Przecież to pan porucznik? Jakże się cieszę. Spotkać kogoś z tamtych lat! To 

jakby się czas odwrócił. 


A ty musisz za nią latać? .. Nie mogłem jej zatrzymać. Uciekła z płaczem. Czego ona się dowiedziała? .. A bo ja 

wiem? Bezczelna dziewucha! .. I jak na nas patrzyła! .. Nie krzyczcie. A ja się od niej odczepię. Muszę wiedzieć, co 

jej się stało. Bo, proszę obecnych, właśnie taką bezczelną dziewuchę chcę mieć za żonę .. Nie zazdroszczę perspektyw 

.. 

E0084 Z. Bystrzycka Krzywe lustra Dialog 9/1963 str. 27-28 

Dlatego, że chętnie pomagam ludziom .. Mogła tu przyjść, bo się nie bała, że ojciec ją wyrzuci. Ojciec nabrał wody 

w usta, a ona mówiła rzeczy, które nawet matka musiała zrozumieć. To awanturnica, która nie przebiera w środkach 

.. Więc ojciec jednak nieźle ją zna! .. A co cię to wszystko obchodzi? .. Widzi ojciec, to nie jest takie proste, gdy się 

nagle zaczyna widzieć człowieka, na którego się nie patrzyło tyle lat. 


Trudno mi panią pocieszać. żal mi go, ale cóż na to poradzę? .. Nie ma sposobu, aby zechciał pan być szczery .. 

Zawsze mówię, co myślę. Ale przepraszam, służba nie drużba. Wiem, wiem, już idę. Twardą ma pan skórę. Wygłupiłam 

się .. Ale zrobiła to pani z wielkim wdziękiem. Dam pani samochód, odwiezie panią. 


Na miłość boską! Niech jej pan nie drażni! .. Pietra ma pan teraz? I racja! Bo ja, kiedy jadę, to do końca. Kawę na 

ławę. A za oszustwo w umowie pięknie podziękuję. Zresztą, po namyśle, wolę być lojalną obywatelką. I powiedzieć, co 

o was wiem. A państwo ludowe nagrodzi mi zdemaskowanie szkodników. śmieszy mnie pani! Ten człowiek to chluba 

naszego miasta! .. Chluba jest i chluby nie ma. A za niszczenie ludzi oraz mnie trzeba będzie zapłacić. 


Swoją drogą, nie takiej wpadki po panu się spodziewałem. Myślałem, że jak przy panu, to włos mi z głowy nie 

spadnie. Miałem do pana zaufanie, bo i oni mieli. Logiczne .. To czasy dla giętkich i sprytnych. Nie doceniałem 

.. żyjemy w czasach ciekawych. Ciekawych opinii .. Myślałem, w razie czego, jeszcze popchną pana w górę, żeby 

zaklajstrować. Nawet się zapisałem do PZPR, jak do PZU. 

E0088 A. Nowicki Dwa słuchowiska Dialog 10/1963 str. 41 

Szuflady puste, niestety puste, nic w nich, jakaś żyletka. Stalówki czego mogłem się spodziewać po tylu latach? 

Może ktoś tu już był przede mną, badał. Co to? Rożek jakiejś kartki .. Ostrożnie, żeby nie podrzeć. Musiała dostać się 

między deszczułki przez to pęknięcie. Gdzie scyzoryk? Podważyć. O jest. Nie ma, nie ma. Przysiągłbym, że włożyłem 

do tej szuflady. 


Dawaj biżuterię, mała! .. Bierz ją, ale weź i mnie, bo ten, którego kocham, gardzi mną! .. To pakuj się, lala. Szybko, 

szybko. Ciekawym, co szef na to powie. Ha. Ha. Dziękuję panu .. Mów mi Felek .. Wóz trzy, cztery, pięć. Tulipańska 

dwanaście, pierwsze piętro, włamanie. Powtarzam, wóz trzy, cztery, pięć .. To tu? Wywalić drzwi! 


Zasnąłem na chwilę, ale obudziło mnie bicie mojego starego antycznego zegara, cóż to mi się śniło takiego? A 

może mi się to nie śniło? W pokoju unosi się jeszcze jakiś dziwny zapach. Czyż to możliwe? Cóż więc mam uczynić? 

Najlepiej siądę przy oknie, z którego rozciąga się wspaniały widok na port, szpital i gmach Komendy Tajnej Policji i 

będę obserwował dalszy bieg wypadków. 

9


Przyszliśmy tu w pewnej sprawie. Które nie wyjawię panu od razu. W toku rozmowy na tematy na pozór obojętne, 

zadam panu jednak kilka wnikliwych pytań, a pańskie na nie odpowiedzi przyczynią się niewątpliwie do rozwikłania 

pewnej zawiłej sprawy związanej być może z mającą nastąpić kradzieżą pewnych przedmiotów niewielkich, lecz jakże 

cennych .. Czyżby pereł ze statku, którego kapitan ma zostać otruty? 

E0092 J. Przeździecki Garść piasku Dialog 11/1963 str. 7 

Zresztą dobrze – jestem panem zachwycona, oczarowana .. Każdy człowiek jest najważniejszy dla siebie samego. 

Każdego boli ząb samotnie. Choćby nie wiem co, to drugi nie będzie potrafił czuć tego bólu. Tak jest ze wszystkim 

.. Nieprawda! Niekiedy czyjś ból jest silniejszy niż własny. Czemu pan nic nie mówi? .. Już wszystko powiedziałem. 

Pani zdrowie! Żeby nam się? 


O tym, że jestem naiwny. Jak mogłem sądzić, że to nie będzie miało żadnego znaczenia? To było niepotrzebne. Po 

co ciebie pocałowałem? Pocałunek to dla mnie coś wielkiego. Dlaczego pozwoliłaś mi poczuć twoją bliskość? Żebym 

potem tęsknił, kiedy wyjedziesz? Żeby marzyć o tej chwili? Zniknął mój spokój. Pocałuj mnie jeszcze raz. Błagam! 


Ciebie nikt nie zrozumie, bo gadasz od rzeczy albo dla siebie samego .. Czy ty chciałeś być kiedyś wszędzie 

jednocześnie? .. Jak to? .. No, na przykład pić wino w marsylskiej knajpie, z jakimś komsomolcem dyskutować w 

Archangielsku o kosmosie, wrzeszczeć na meczu piłkarskim w Londynie, łazić po Alpach ze szwajcarską dziewczyną 

i być z nią spokojnie zaręczony. 


Widziała, że poderwałeś tę t. Jakże jej tam? Zupełnie zapomniałam Halina? Nie, to ta poprzednia. No, jakie ona 

ma imię ta, co tu spała? .. Zapomniałem .. Myślałam, że Marciniakową rozniesie z zazdrości. Rozsadzało babę. Gdybyś 

się zgodził, to miałbyś życie! .. Na co? .. Na ślub. 


A więc to tak z panem. No, to pewne, że pan ma tu rajskie życie. Tylko wie pan – kobiety nie najlepiej wpływają 

na karierę mężczyzny. Rozbijają ją na drobne .. „Na karierę” tak .. Fajny pan jest .. Iluż to miałem kolegów, którzy 

dzięki kobietom zupełnie wyłączyli się z życia albo drepczą w miejscu po dziś dzień, mając złudzenie, że idą naprzód 

.. Przepraszam, że pytam – pan żonaty? .. Bardzo proszę. Tak, mam wspaniałą żonę – prawdziwego przyjaciela. 


Z kim? To mają być rozmowy? To pijackie mamlanie? Płacą mi, więc się uśmiecham. Gdyby pan posiedział na 

moim miejscu, to by pan zobaczył, jak jest naprawdę. Wie pan, co jest najstraszniejsze że wszyscy są tacy sami. Każdy 

nieszczęśliwy, każdy samotny, nie rozumiany. Można dostać ataku ziewania czemu pan się uśmiecha? W tym nie ma 

nic wesołego. 


O, właśnie – co ty powiesz na temat życia i śmierci? .. Mało. Każdy człowiek jest potrzebny światu. Najlepszy 

dowód, że się urodził. Byłaś kiedyś u starego Wionczka na latarni morskiej? Można żyć i świecić innym, albo iść za 

światłem, które ci ktoś pokazuje. Więcej możliwości nie ma. Najgorzej jest – psiakrew – że nie można znaleźć swojego. 


Tam jest butelka, rozumiesz? Daj, bo. To będzie stypa. Najwspanialsza stypa w Solnie. Po człowieku, który płynął 

na Madagaskar. Po człowieku .. Zasnął. To lekarstwo tak zawsze na niego. Teraz będzie spał pół dnia. Dlaczego pan 

tak patrzy? .. Jest mi pani bliska, serdeczna. Rozumiem panią. Mówię to nie ot tak – dla słów. Ale dlatego, aby pani 

wiedziała, że doceniam pani wysiłki. 


To zbyt dla mnie bolesne. Zrozum, Geza. Moja żona jest dla mnie obcym człowiekiem. To w gruncie rzeczy bardzo 

źle przeżyć kiedyś z własną żoną wielką miłość i widzieć potem jedynie koniec tego uczucia. Tu nie można nic udawać, 

nic grać. Obaj partnerzy pamiętają zbyt dobrze to, co było niegdyś. Obecnie moja żona jest dla mnie kimś obcym – 

sędzią, prokuratorem. 

10


źle, że jedzie .. co ciebie to obchodzi? .. Obchodzi. Szkoda tego wszystkiego. Drugiej takiej nie znajdziesz. Pójdzie 

sobie, to się wszystko zmieni. Wiesz, co to za dziewczyna? Warta stu innych, albo tysiąca. Jak ciebie tu samego zostawi, 

to. Ty naprawdę nie rozumiesz, co będzie, jak ona pójdzie? .. Nie wrzeszcz .. Dobrze – spokojnie. Bardzo spokojnie. 

Wiesz, ile ja mam lat? 

E0102 J. Broszkiewicz Koniec księgi VI Dialog 12/1963 str. 7 

Słuchaj i ty! .. Nie łatwo było od razu znaleźć inną spokrewnioną i uczciwą gospodynię. Mimo to postanowiłem 

sprawie położyć kres .. I słusznie .. By jednak wasza przewielebność nie sądziła, że staram się o zwłokę, ograniczyłem 

termin. Pragnę według możności wystrzegać się, by nie obrazić dobrych cnót .. Cóż za styl chromo-kulawy! .. Ani nie 

niecierpliwość waszej przewielebności, która zasłużyła na mój szacunek, cześć i gorącą miłość. 


Że koza zniosła jaje? A rzeka się zapaliła od deszczu? Bzdury, dury, durności! Słuchajcie starucha! Wyjaśnimy 

dokładniej i zwięźlej, że przypadła nam znajomość matematyki ponad wszelkie ludzkie wyobrażenia. I: że zadziwiam 

was, ponieważ was zadziwiam. Ty prowincjonalny księżyno, felczerze, urzędniczku! W fromborskiej dziurze możesz 

być „mężem uczonym i wielkim”, dla chłopów, popów i skopów 


Za radą Filipa poświęca się matematyce, a za jego protekcją otrzymuje katedrę na tamtejszej, obłożonej jak wiadomo 

klątwą, uczelni. Otaczają go opieką również inni przedstawiciele środowiska: doktór teologii Marcin Luter .. Tak .. oraz 

burmistrz miasta, znany malarz, Łukasz Cranach siostra słyszy? .. Tak jest, Wasza Przewielebność! .. Fascynujące. A 

więc powiadasz, Płotowski, że przyjaciel tych panów zamierza się obecnie przyjaźnić z naszym doktorem? 


Mój pan nauczyciel jest tchórzem .. Tej możliwości też nie wykluczam. Nie tak boję się wrzasku nieuków, jak 

własnego nieuctwa. Idioto! Jak uniknąć błędu. z całym jego wstydem, jeśli tylko trzydzieści pięć lat było mi danych, 

żeby dowieść ruchów, dla których „ludzkość” nie znalazła jeszcze rachunku? .. Przykre! .. Przyjmiesz łaskawie moje 

usprawiedliwienie skromnego uczonego z prowincji? 


Jeśli się nie mylę, nie mylę się. Albowiem według możliwości zabawię naród swym dowcipem, a Waszą Przewielebność 

„wulgarnością nie bez ikry”. Będę słuchać tłustego śmiechu oraz co wytworniejszych chichotów, chrząkania 

kanoników i popiskiwań dziewiczych oraz chłopskiego plaskania po udach. Co jest wielką radością autorów piszących 

dla teatru .. A jeśli .. A jeśli się mylę, nie mylę się tym bardziej! 


Dobrze. Strona następna: ponieważ punkty znajdują się na jednej linii prostej .. Tak: wzdłuż kierunku dioptry .. 

Od tego miejsca .. Oddam ci kolczyki. Nie musisz. Nigdy nie nosiłam .. Możesz zacząć. Są twoje .. Nie nudź! Uszy 

mi puchną! .. Mogę nic nie mówić .. Idiotka! Uszy mi puchną od kolczyków .. Mój wąsaty kocha mnie w kolczykach. 

Mój głupi, mój wąsaty! 


Ty, oczywiście, nie będziesz się bała. Siądą ci nad głową ze świecami, palmami i psalmami, a ty będziesz plaskać 

w łapki! Tak? .. Was już przy tym nie będzie .. Nie wątpię. Nie będę ani przy tobie, ani przy nim. Jednak. Powiem. Nie 

przebaczyłby, gdybym nie powiedziała. Dawaj kolczyki! .. Bierz te parszywe cudowności, przywieś, gdzie ci wygodnie, 

i idź! 


Uważasz, że wystarczy na razie pół nieba i pół bata? .. Jestem pewien, że i pół to za wiele .. Więc ile? Jedna piąta? 

Jedna piętnasta? .. Żartujesz ze mnie, panie nauczycielu .. Nie żartuję .. żartujesz. Obaj wiemy dobrze, że cała prawda 

odbije się od tępych mózgów w całości. Natomiast część, a raczej całość w przebraniu, pod maseczką, po pretekstem 

części prawdy wątpliwej, hipotezy. Ma szanse? 

11


Wyznaję, panie mój i ojcze, że nie stać mnie na mocne grzechy ani na silne winy. świnia ze mnie cienka, grzesznik 

niedonosek. Na przykład: ile to lat chcę wziąć sobie na noc ze trzy piersiaste dziwy i grzeszyć na nich przez cały gruby 

tydzień. A boję się. Mógłbym, a nic z tego! Tyle, że podglądając jak bawią w stajni z woźnicami, samotny strącam 

nasienie bez pożytku, a ze wstydem. Zabić chciałbym; otruć? Przewielebność sam wie: nic z tego. 


Co? Własna polityka? Tydzień ciemnicy, chleb i woda, plagi, powtórzyć! .. Tydzień, chleb, plagi. Tak jest, wasza 

przewielebność .. Nie wykluczam tej możliwości, że żadna bystrość i chytrość nam nie pomoże, Joachimie. Osobiście 

zeznawać chyba nie zdążę. Ale tobie będzie potrzebny charakter .. Nauczycielu! Przecież wiesz: nie przeżyłem ani 

chwili wahania. Jeśli nawet stanę przed stosem .. [&] 


A co z głupotą? Dlaczego jej nie uszanujesz? Pomijam problem taktyczny, że łatwiej rządzić ślepymi. Zysk to raczej 

uboczny. Pewnik bez dowodu. Ale czy nie warto uszanować ciemnoty, miłosiernej i przychylnej? Nie jesteś łaskaw 

zauważyć, że każdy krok twojej „wiedzy” spycha nas coraz niżej, że coraz to jesteśmy parszywsi, mniejsi, coraz głupiej 

przerażeni? 

E0113 T. Różewicz Akt przerywany Dialog 1/1964 str. 12 

„Co to znaczy? Tatusiu, już dłużej nie mogę wyjeżdżam na zawsze nie szukaj mnie. Nigdy cię nie przestanę kochać. 

Musisz mnie zrozumieć .. Nie jestem już dzieckiem. Nie potępiam cię. Robisz to co robią wszyscy ludzie. Płaczę pisząc 

te słowa. Nie już nie płaczę uśmiecham się do ciebie. Pa! Pa. Twoja córeczka”. 


Dość już tej zabawy gołąbki. To stary kocur! Widzicie go. Noga w gipsie, waży chyba tonę, a jemu nic tylko amory 

w głowie. I co oni mogą tam robić. W takim położeniu. carezza albo coitus reservatus. mmm. hmm. mno. no. Pozycja 

standardowa. mmm ano tak soixante neuf. po naszemu sześćdziesiąt dziewięć, co to ludzie nie wymyślą. Dwadzieścia 

jeden, niby „oczko”, albo „tysiąc”. 


Idźcie w stronę mostu. Ubezpieczajcie na razie izbicę workami piasku. Ja spróbuję obudzić konstruktora. Panie 

konstruktorze zaklinam pana na naszą starą przyjaźń ze szkolnej ławy niech pan natychmiast ze mną jedzie czy pan nie 

pamięta naszego starego historyka albo pana od przyrody miał brodę farbowaną? Zieloną albo rudą już nie pamiętam 

.. [&] 

E0116 T. Różewicz Śmieszny staruszek Dialog 2/1964 str. 9 

A ja akurat zdrapywałem. „To ty, stary gnojku, tutaj podziemną robotę organizujesz” .. A ja czuję, że skóra na 

mnie cierpnie cała i czuję, że ten człowiek źle jakoś rozumuje, bo jakaż to może być robota podziemna i wywrotowa 

w klozecie, o tym pomyślałem a nie o tym, że jestem oskarżony o ciężką zbrodnię i mogę się jak nic kilka lat w 

kryminale przesiedzieć. 


Wysoki Sąd pyta mnie, co się stało z tym manekinem płci żeńskiej? A skąd pan mecenas wie, że ten manekin 

był płci żeńskiej? Ja tego nie stwierdziłem. Jest chyba faktem znanym ludziom dojrzałym, że te manekiny podobnie 

jak anioły nie posiadają płci. I doprawdy zabawnym wydaje mi się to porozumiewawcze spojrzenie pana Mecenasa 

skierowane w stronę Wysokiego Sądu. 


A przecież w każdym z nas drzemie instynkt, który każe nam przedłużać gatunek ludzki na tym padole, zabiegać 

koło budowania gniazdka. Kiedy te pisklęta z rozwartymi dziobkami piszczą głodne i czekają na pokarm, kiedy ojciec 

i matka przynoszą smakowite kąski swoim pociechom, mamy przed oczyma obraz szczęścia, którego nie dostąpiłem. 

E0119 K. Korcelli Wyjście przez okno Dialog 4/1964 str. 6 

Zostaw! Przestań bredzić. A z Turskim nie jest takie proste. Zrobił chałę, to prawda, ale jest to chała aż ostentacyjna, 

jakby facet chciał pokazać: kiedyś robiłem świetne przedstawienia i filmy, teraz robię chały, chcecie macie chały! 

Upadek, oczywiście, ale w tym upadku jest metoda .. Metoda .. Jaka? .. Gość psuje sobie tylko karierę. Więc po co? 

12


Zawsze są tacy. Samolubni do nieprzyzwoitości, na sprawy ogólne oziębli. Hm zależy. Widziałem ich w Październiku 

pięćdziesiąt sześć, byli – rozżarzeni. Ostatecznie wszyscy smażymy się na tym samym ruszcie historii, rozżarzamy się, 

stygniemy gdy napięcie prądu spada .. Ważniejsze o socjalizmu są dla nich skutery .. Nie. Pan ich nie zna, bo pan ich 

wychowuje. Marzą o autach. 


Nie. Wesoło! W tobie jest teraz już tylko jedno uczucie: strach przed nędzą na starość. Zwłaszcza, że masz kosztowne 

przyzwyczajenia. Strach cię tu przywiódł, dobrze wiem. No i popatrz, znów jesteś dzieckiem szczęścia. Nędza cię 

ominie, bo parter naszej willi będziemy odnajmować i to tylko bogatym, sutereny przerobimy na garaże. Zabiegam o 

kredyty, obiecano mi ostatecznie na piętrze będzie instytucja kulturalna, która po śmierci stanie się muzeum twojego 

imienia. 

E0122 K. Korcelli Wyjście przez okno Dialog 4/1964 str. 14-15 

Pan do kogo? .. Szukam. Nie mogłem się chyba pomylić, to tu. Przepraszam, szukam znajomej .. Pan pijany chyba? 

.. Słucham? .. Tu mieszka. W każdym razie zdaje się że tu. Izabela Rajska .. Proszę, czego pan sobie życzy? Ja jestem 

Izabela .. Nie! .. Przepraszam! Omyłka! .. Co tu się dzieje? .. Pomylony jakiś? .. Czego właściwie pan szuka? Dobrze, 

że idzie Konar ten umie rozmawiać z pijakami. 


Magdalena. Dawno przyjechałeś? .. Ja? Chyba niedawno. Masz śliczne usta. Nie. Koniec na dziś. W rezultacie nie 

dowiedziałam się, ani gdzie mieszkasz, ani na jak długo przyjechałeś? .. To cała chryja. Przyjechałem, kapujesz, z 

dwoma kolegami, mieszkałem z nimi w namiocie. I nagle diabli wzięli namiot i kolegów, a ja obudziłem się na plaży. 

Ubranie ktoś mi świsnął .. Musiałeś ostro popić. 


Po twojej śmierci .. Ha! tym większą zrobię karierę. Nie doceniasz naszej miss Polonii. Znam takie żałobne wdowy. 

Spod ziemi, z powietrza, z gabinetu ministra wydrą aureolę dla nieboszczyka. Jak widzisz, jeśli zostanę tu, mogę nic 

nie robić, a do tego, jeśli umrę, nieśmiertelność mam zapewnioną. Razi cię cynizm? .. Cieszę się, zostaniemy tu razem. 


Tu jest droga. śniła mi się mała rzecz, romantyczna i absurdalna, taki teatrzyk, który się w mózgu majaczył. Rozsypał 

się po zetknięciu z obiektywną prawdą. No bo nigdy już w rzeczywistości nie będę młody .. No, nareszcie, sam widzisz, 

życie trzeba brać serio, a nie sztukę .. Czasami jest to – to samo. Co ty tu robisz? 

E0126 J. Broszkiewicz Przychodzę opowiedzieć Dialog 4/1964 str. 29 

Co za bezczelność?! .. A tylko wynikają z przekonania, że nie można budować niepodległości na umęczonych 

plecach .. Milczeć! .. Pragnę bronić ojczyzny przed hitleryzmem, faszyzmem oraz barbarzyństwem! .. Przed czym? 

Przed czym ten gnojek chce bronić ojczyzny?! Milczeć, ścierwo rekruckie, inteligencja zafajdana! Przed Niemcami i 

bolszewizmem masz bronić narodu, a nie przed faszyzmem, wodzostwem i ładem! 

E0127 J. Broszkiewicz Przyszedłem opowiedzieć Dialog 4/1964 str. 31 

Nie w głowę. Głowa stanowi najtrudniejszy, w dodatku chroniony przeważnie hełmem cel bojowy. Dobry żołnierz, w 

zależności od tego, czy prowadzimy wojnę pozycyjną czy też ruchomą, za cel swego wystrzału wybiera nieprzyjacielską 

klatkę piersiową z płucami i sercem względnie brzuch. Kto zrozumiał, wystąp ja też byłem głupi. Pluton, spocznij, 

można siadać. 


Czekaj! Wrócisz, prawda? Z orderami, gwiazdkami. Z taką śliczną szramą. I koniecznie na koniu .. Dobra wojna 

musi dobrze przesiać kadrę .. Niech matka już idzie weź ten chleb do kogo matka? .. Do syna człowieka, który. nad 

Dnieprem. Krzyż Walecznych .. Tylko że Krzyż Walecznych zostawił twój wuj Staś dopiero w dwudziestym czwartym, 

[&] 

E0129 J. Broszkiewicz Przychodzę opowiedzieć Dialog 4/1964 str. 36-37 

Toteż staram się douczać i dorastać do roli żołnierza oraz do czynów bojowych. Jestem przecie żołnierzem odrodzonego 

mocarstwa, szefie, według ewidencji. Więc idę krzycząc „Polska! Polska!”. Od pięciu dni na wojnie, od czterech 

dni w ucieczce, i pytam: jaka? A mógłbym mieć czyste sumienie, szefie. Nie traciłem ja zmysłów z miłości do niej. 

13


Za szyję .. Każdy ma szyję .. Co ty powiedział? .. Melduję posłusznie: ja rozumiem, panie wachtmeister. Wojna jest 

wojna. Ale jest przewidziana regulaminem umowa o jeńcach. Rozumiem: wieszać można, należy i trzeba. Od kiedy 

wojna jest wojną, zawsze się wieszało, ale to jest ćwiczenie dla cywilów, jako że mundur źle i demoralizująco wygląda 

na sznurze. Każdy mundur i dla każdej armii. 


Działanie części pistoletu podczas ładowania? .. Przy cofaniu zamka od tyłu sprężyna powrotna zostaje .. Napięta, 

rowek zamka ślizga się po .. Zębie wyrzutnika, a przedni .. Dość! czy ktoś jadł śniadanie? .. Baczność! Spocznij! .. 

Pytałem czy ktoś jadł śniadanie? .. Nikt. A więc nikt nie będzie jadł obiadu. Akcja o piętnastej, zero, zero. Do tego 

czasu post. Dlaczego? 

E0132 J. Broszkiewicz Przychodzę rozłączyć Dialog 4/1964 str. 44 

Wykonuję rozkazy, panie majorze .. Pytałem prywatnie .. Oczywiście, melduję, że mam. Idiota z was „szefie” .. 

Ku chwale ojczyzny, panie majorze .. Co?! .. Dlaczego nie pozwalacie mi osobiście kierować akcją? .. „Szef” już 

nie potrafi? Już się zgrał? Już się boicie, że stchórzy? .. Milczeć! .. Nie tylko idiota z was ku chwale ojczyzny ale i 

gówniarz, szajda, szczeniak. 


Nie wiem .. Gdzie Jagienka? Gdzie Sikorka? Gdzie Sowa? Gdzie Sęp? .. W ziemi! .. W czyjej ziemi? .. Ja nic nie 

powiedziałem, szefie. Ja nic nie widziałem i nic nie wiem. Melduję tylko posłusznie: nieszczęście. Nie schodząc ze 

stanowiska ani na sekundę. W wozie. A von Epp doszedł do zakrętu. Wyjął pistolet z kabury podniósł lufę i wystrzelił. 


Baczność! Baczność! Baczność! .. Żołnierze. Jesteśmy pierwszym od dwustu lat pokoleniem, które pójdzie do 

powstania i zwycięży dzięki sile ognia wewnętrznego oraz zabezpieczeniu kwatery głównej aliantów poprzez zrzuty, 

przerzuty, desanty, naloty i tak dalej, et caetera. powstajemy, by żyć. żadne padnij, chłopcy. Powstań! Powstań! Powstań! 

Która godzina? .. Szesnasta pięćdziesiąt osiem .. Za dwie minuty. 


A może go jeszcze po rękach całować? Ach, zejdź do gondoli .. Masz ludzi? .. Mnie czasem interesuje inne pytanie: 

gdzie ona ich ma? .. Albo jest dyktatura proletariatu, albo jej nie ma .. Nie ma. Jest parlamentaryzm, demokracji, 

konstytucja, strategia i pusta ziemia .. Mam czytać czy nie? .. Tak. I taktyka .. Ja, niżej podpisany, urodziłem się 

dziesiątego czerwca tysiąc dziewięćset dziewiętnaście, [&] 


Myślałem, że się nada. On zastrzelił Szarego .. Jesteś pewien? .. Krasnoludki są na świecie. Ale to pętak. Dwuznaczny 

pętak. Myślałem, że ma wyobraźnię dowódcy, a on ma mentalność podatnika chociaż zastanówmy się, miał odwagę 

odmówić .. Towarzysz jest zdania, że płacenie podatków ubliża rewolucyjnej godności .. Szukałem was .. Znaleźliście 

mnie .. Zaginą Pasiaty .. Coś słyszałem .. Co słyszeliście? Co? Co? Co? 


Początkowo nienawidziłam ciebie w sposób śmiertelny. Byliśmy. Rozkaz, panie poruczniku. Szef zapomniał, że 

przed Marią byłam ja? .. Chyba szef, Janek, Janeczek, nie zapomniał. A potem? Zdradziłeś swoich przełożonych i 

swoich podwładnych, poszedłeś do czerwonych, sam taki się stałeś i kiedy mi powiedzieli, że strzelano w Bylicy do 

ciebie, wtedy żałowałam, że strzelał nie taki, którego ty uczyłeś, bo umiałeś uczyć, Szefie. 


Dziękuję, szefie. Pączki, parady, perspektywy, pralki, szefie, postaci przyjaciele. Rzeczy cenne. Ja jednak, szefie, 

wziąłem rachunek do rozliczenia. I odpowiadam za ten rachunek. Odpowiadam: jaka? .. Mnie ojczyzna kazała .. A ja 

musiałem decydować sam .. Niwek nie przyjechał, pojechałem na jego miejsce, tą drugą drogą, kamienistą, błotnistą, 

polską. Niebezpieczną a bolesną .. Przy cofaniu zamka podczas ładowania, sprężyna powrotna. 

14

E0139 B. Drozdowski Ballada polska Dialog 5/1964 str. 5 

Znasz tę starą, Karol? .. Znam, porządna babina .. Nie zaspie? Coś takie ślipska rozbiegane .. A jednak boli .. 

Nigdy bym nie powiedział, że byle patyk może człowieka złamać. Kopnąłem w jakiś francowaty sęk czy co? .. Niezłe 

podpiwniczenie. Można tu przeczekać jakiś czas .. To skocz, powiedz chłopakom, że pasuje .. Faktycznie, sęk nie sęk, 

a dziurka odpowiednia. 


Widziałem, jak mu oczy zachodziły bielmem. Pomyślałem sobie: ty też, Karakon, możesz tak umierać. To musi 

być przerażające, panowie, widzieć coraz mniej światła i odchodzić w głąb, gdzieś pewno w głąb, czuć, jak się wrasta 

w ziemię, patrzyłem na niego z bliska, nie wiem, czy widział, jak się śmiałem, ty skurczybyku. ty tchórzu, mówiłem, 

zdychasz nareszcie, ale czy to starczy, że zdychasz tylko raz. 

E0141 B. Drozdowski Ballada polska Dialog 5/1964 str. 9-10 

Ja mam jednak, racja, ten katar, pierwszy raz w życiu, nie czułem. I teraz małowiele czuję, co powiecie. Ale ta 

wędzonka pachnie, co? .. Jak sam koniec wojny, oświadczam .. Kobiecie należy się najpierw .. Niezła rozdzielimy się 

po tych kątach .. To jak tam na froncie, wasi, mili wy, daleko? .. Kamieniem dorzuci, mamusiu niezły bigos, całkiem 

niezły. 


Poszli po tego doktora. O Jezus ty mój! .. Coście się tak, babuniu, za nos chwyciła? .. Księdza by tu przywieźć .. 

Babcia da spokój, jeszcze mi niepilno .. Czternasty. Czternastyś dziecko moje .. Bo ja mówię, że ci pilno? .. Ale to 

wygląda! No i jak, Groźny? .. Moglibyśmy próbować .. Po co? .. Noga jak bania i sina. 


Czy pani się zamknie wreszcie? .. Marta, przestań, to jest wzdęte, nie będzie nic takiego .. Nerka .. Spokojnie, 

Groźny, ropa wyjdzie, gorączka zejdzie .. Ropa wyjdzie, gorączka zejdzie, zajdzie słońce, rosa oczy wyje .. Nikt tu nie 

będzie wyć .. Odwróć oczy, nie patrz .. Nasłuchujemy, jakby Groźny miał porodzić, pardą! .. A Wiesław proponował 

im wspólną walkę. Widzieliście, jak on na nas patrzał? 


Kilo boczku? Ty kpie durny, a ty myślisz, że co? Magik! Szlag mnie trafiał, jak szłam koło Zachęty, wozy pełne 

wszystkiego, rabują a rabują i do hajmatu, mówię sobie, dawaj gnata, to dam, a jak dał i się dobiera w bramie, 

odbezpieczyłam i mówię: ty szwajnehund, hande hoch albo pójdę i powiem twojemu komandatur, żeś opchnął żelazo, 

won, mówię i tak dalej mówię, gały na mnie wystawił, wytrzeźwiał i chodu. 

E0145 B. Drozdowski Ballada polska Dialog 5/1964 str. 21-22 

Ta rana długo po zagojeniu jeszcze będzie palić .. Jestem piłsudczykiem, strzelałem do bolszewików w dwudziestym, 

jestem burżujem, zabijcie mnie, rozdepczcie, nie potraficie? .. No, no, skąd ta nagła skromność? .. Przestańcie z tym! 

.. Chcesz jeszcze pić? .. Sądzisz pan, że w tej chwili też tam, na górze, trwa dyskusja polityczna? .. Nie udawaj pan 

idioty .. Towarzyszu dowódco! 


Nie mam zamiaru pozostawać dalej w waszej niewoli, nie widzę ani podstaw, ani potrzeby. Dostał surowicę, 

zoperowałem, będzie żył. Ten pan powiedział: tam dobijają rannych, nie sądzi pan, panie dowódco, że tam jestem po 

prostu potrzebniejszy? .. Może pan iść. Ten tam na górze, ten wasz starosta .. Niech się pan nie martwi, nie będzie do 

pana strzelał. 


Przeczytaj, kiedy nas tu już nie będzie .. Wszyscy odeszli, idą i aktory, na placu pustym, samotnym zostało 

dwadzieścia trupów. Zwariowałeś? Dziadów część trzecia, ustęp .. Na rany Chrystusa Obywatelu dowódco, to już nie 

do pojęcia! .. Prawidłowo. Prawidłowy. Idziemy? .. Dziadów część trzecia, powiadasz? .. Mówisz: idziecie .. Puść ich, 

Mamoń .. Nie jest ci zimno, Groźny? Poczułam, jaki tu wieje ziąb. 

E0148 T. Karpowicz Dziwny pasażer Dialog 6/1964 str. 5 

Pan z prowincji? .. I to jakiej! Z Hajnówki. Pan wie, gdzie to jest? .. Nie, nie bardzo. Jest tam jeszcze tej Polski 

poza Mokotowem .. A wie pan, gdzie mamy żubry? .. No jasne! W Białowieskiej .. No tak jak w Białowieskiej ryknie 

żubr – to w Hajnówce słychać. Wyraźnie .. Niezła opera. No to już pan wie? 

15


Potem byłem w lasach kieleckich .. W BCh? .. Nie, w AK. Ale to przecież już wszystko jedno. Zupełnie. Ho, ho. 

Było gorąco? .. Troszeczkę .. I tam pan trochę dostał? .. Tam? Nie. Jakoś minęło. Dostałem tu, w Warszawie. I to po 

wojnie. Kiedy już wszystko było skończone .. Z wierzchu po panu nie widać. Wszystko w porządku. 


Cofniemy się i na lewo. Ale dziewczynę pan pamięta? .. No tak. Stała nad panem, jak pan leżał pod tym domem z 

kolumnami .. Nie stała. Klęczała. I mówiła. Zacząłem ją słyszeć. Chciała wołać pomocy. Wtedy przypomniałem sobie, 

dlaczego tam leżę. Nie, źle się wyraziłem niezupełnie przypomniałem, dlaczego tam leżę. To określenie jest też mylące. 

Może tak przypomniałem sobie jakąś cząstkę tego, co musiałbym przypomnieć, abym wiedział wszystko, dlaczego tak 

leżę. [#] 


Co w tym dziwnego? Mamy WF na niezłym poziomie .. Jak pani myśli, gdzie on jest teraz? .. Kto? .. Szofer .. Stoi 

w hallu .. Na pewno? .. Na pewno, słyszałam kroki i przesunięcie popielniczki w hallu stoi duża metalowa popielniczka 

.. świetnie. Ja też to słyszałem. Tylko chciałem się upewnić .. Ciekawy przypadek .. Słucham? Ciekawy przypadek – 

tak dobrego słuchu. Co dalej, dziadku? 


I pan .. Ja? Dobrze mi tak jest. Cześć .. O panowie już odchodzą no popatrzcie jak prędko jak to ludzie prędko 

załatwiają a jak do Miecia przyjdą znajomi to mówię panom tak długo rozmawiają że Polskę całą przegadać można a 

panowie tak raz-dwa z krewniaczką pogadali doprawdy teraz ludzie coraz mniej mają czasu bo tak za tymi interesami 

zalatani i już nie widzą tylko latają jak ptaszki. 


Do dziś nie wiem: była czy nie była .. Słowo daję, kręćka można dostać! .. Cierpliwości panie Piotrze, cierpliwości. 

Wszystko się wyjaśni. Poprosiłem fotografa o błyskawiczne wywołanie kliszy. Wywołał. Ciekawość tego, jaki jest wynik 

zdjęcia, była większa od lęku przed Piotrem – Nie-Piotrem. Co za sprzeczności? Fotograf pokazał nam kliszę. Piotr 

siedział uśmiechnięty, wyraźny, a dookoła niego widoczne były tylko dwie smugi cienia. 


Weźmiemy go w myśli, w wyobraźni, w sercu. Wtedy, po ślubie, zostawiłem ją na progu kościoła i uciekłem .. 

Przed Piotrem – Nie-Piotrem? .. Tak. Stał przy wyjściu i uśmiechał się, musieliśmy go minąć. Prawą stroną, obok 

rozwalonej bramy. Musiałbym się przecisnąć między nim a filarami i wleźć drugą, prawą połową ciała za rozwalony 

filar. Rozumiesz? 


Co? Warszawski szofer nie ma wyobraźni? Ma. Właśnie wyobraziłem sobie, jak pan zwiewał przed Piotrem – 

Nie-Piotrem i skoczyłem. Dobre, co? .. Dobre? .. To co, teraz pewno na cmentarz? Na to miejsce ostatnie? .. Na 

cmentarz – tak. Ale nie na ostatnie miejsce .. Co? Może gdzieś człowiek dalej zajechać niż na cmentarz? .. Jak dobrze 

mu się jedzie – to może .. [&] 


Mam w dupie pana złote. Wywalaj pan! Z lewa na prawo .. Panie Piotrze, niech pan nie zrobi czegoś okropnego, 

co mnie przestraszy. Jestem taki bliski celu. Jeszcze tylko Falencin, może jeszcze Rembertów. Najwyżej Młociny .. Nie 

mogę. Nie mam sił. Nie mogę prowadzić wozu. Ręce mi się trzęsą .. Byłem kiedyś szoferem. Moje ramię odzyskało 

jakby siłę. 

E0157 J. Wasylkowski Upalny dzień Dialog 6/1964 str. 35 

Szkoda. Z przyjemnością bym się wykąpał. Umiesz pływać? .. Byłem najlepszym pływakiem w powiecie. Brałem 

udział w mistrzostwach województwa .. Patrzcie, patrzcie. Ja się nigdy nie mogłem nauczyć pływać. Moja stara twierdzi, 

że mam zbyt ciężki tyłek i dlatego lecę od razu na dno. He he he. Moja stara to miała zagrania, niech ją. O, co za 

gorąc! 

16

E0158 J. Wasylkowski Upalny dzień Dialog 6/1964 str. 37 

Pójdziemy? .. Śpieszy ci się? .. Nigdy nie lubiłem czekać. Tym bardziej teraz .. Kto wie, czy z nas dwóch, ty nie 

jesteś w lepszym położeniu .. Upał ci padł na mózg? .. Posłuchaj! Ty już wiesz. Już masz pewność. Za godzinę, dwie 

umrzesz. Nie będziesz się już martwił o najbliższych, nie będziesz wyczekiwał każdego listu, nie dostaniesz kartki z 

urzędowym nadrukiem, na której ładnie wypisano „z głębokim bólem zawiadamiamy, że żona pana, syn, albo córka 

zginęli podczas barbarzyńskiego bombardowania dokonanego przez wrogie lotnictwo”. [#] 

E0159 T. Karpowicz Upalny dzień Dialog 6/1964 str. 40-41 

Idziesz czy nie? .. Urodziłem się po tamtej stronie gór. Tam jest mój kraj, moi przyjaciele, moi najbliżsi. Człowiek 

nie wybiera ojczyzny, jak nie wybiera rodziców. Równie dobrze mógłbyś ty przystąpić do nas. Prędzej czy później 

ukatrupimy wszystkich, którzy będą nam stać na zawadzie, kamień na kamieniu nie pozostanie na tej ziemi, nasze 

fabryki potrzebują rąk do pracy, zamienimy ich w naród niewolników, parobków. 

E0160 T. Łubieński Stare byki Dialog 7/1964 str. 65 

Ja w ogóle nic nie wiem o tobie? .. Zejdź ze mnie .. Tadziu! No jak ty możesz w ten sposób. Na swojego kolegę, 

Tadziu. Przecież jesteśmy kolegami, urzędnikami. Pomagajmy sobie. Ja tobie, ty mnie. Trzymajmy się razem. I uspokój 

się, Tadziu. I nie udawaj .. Władziu, ja wcale nie udaję, Władziu. 

E0161 T. Łubieński Stare byki Dialog 7/1964 str. 69 

Obliczaj, przeliczaj, pilnuj, bo zabiorą! Rozpychaj się, podglądaj, podsłuchuj, bo wygryzą! Uważaj, uważaj .. Ja 

uważam .. Co z tego? Co dalej? Sam się gryziesz, sam się dusisz, nie będziesz szczęśliwy nigdy, sam wiesz, sam mi 

tu przed chwilą jęczałeś, po co, na co głupi jesteś .. Nie będę twoją ofiarą. Ani sługą. Ani kolegą. Za kieliszek wódki. 

E0162 M.Z. Bordowicz Krzyżówka Dialog 7/1964 str. 71 

Od niej te papierosy. Siedziałem z nią i gadałem, i uśmiechałem się do tamtego. A najchętniej plułbym, pluł, aż 

bym wszystko zapluł. Tę jego śliczną, dokładnie ogoloną mordę, tę „najlonową”, biel kołnierzyka, ale gadałem z nią i 

temu facetowi patrzyłem w oczy, i nawet byłem miły .. Ona tu była wtedy w święta? 


Nie obchodzi cię, co? Dla ciebie to jest brzęczenie, brzdąkanie. Męczy cię, co? .. Zamordowałbyś Bacha, Mozarta, 

Beethovena, zamordowałbyś. Męczą cię. Tacy jesteście, tacy, nie inni. Jesteś taki, Blacha, jesteś taki i nie zmienisz się 

.. Mógłbyś skończyć? Mam jutro kolokwium .. No to ryj! .. Ty, Bogdan, przestańmy się kłócić. Nic o mnie nie wiesz. 


Do czego zmierzasz? .. Nie jesteś sprawiedliwy, Blacha. Ten chłopak być może spróbował siebie oskarżać, kiedy 

leciał ten piękny, ciężki „Fordziak”, i on. Postawię ci parawan. Idź spać. Nie będziesz czuł światła .. Rzuć te krzyżówki. 

Niczego ci nie rozwiąż .. Krzyżówka to jest krzyżówka .. Nie musi niczego rozwiązywać, prawda? 

E0165 S. Grochowiak Chłopcy Dialog 8/1964 str. 6 

Głupi, powiedział. Kogoś miał na myśli .. Ja głupi? Ejże, Kalmita, miej litość nad sobą. Tak jest zawsze, kiedy 

staremu zachciewa się żeniaczki z młódką. ile ona ma lat, ta twoja Narcyza? .. Pięćdziesiątki doszła .. Wydarzyło się 

przed wojną. Przed tą drugą, bo wtedy już były takie tingel-tangle. Kalmita podpił sobie i skoczył do rewietki. 


Panowie, trzeba się rozebrać do kalesonów. Tak jak ostatnio, na moich imieninach. Wtedy nie wejdą .. Ja? Do 

kalesonów? Z powodu kilku mniszek? .. Kręcą się. Ostatnio siedziałeś w gaciach .. No i co z tego? Żadna mniszka 

mnie nie rozbierze do kalesonów! To by się dopiero proboszcz ucieszył. Moglibyśmy skorzystać z uprzejmości hrabiny 

de Profundis. 


Mogłaby być twoją wnuczką .. Rencista Pożarski pożegna się ze swoimi spacerkami po mieście. Pan powinien być 

większym domatorem, panie Pożarski. Myślę, że co najmniej przez tydzień nie będzie się pan oddalał z zakładu .. Bo 

siostra się mści! .. Ja? Pan wybaczy, ale nie zrozumiałam pana. Ja się mszczę? A niby za co? .. Wielka rzecz. Pewnie, 

że siostra się mści. 

17


Nie powinnaś go tak nazywać. Jest nieszczęśliwy .. Zgorszył cały zakład. Podobno podszczypywał Wiktorynę? Nie 

wiem. Jego sprawa .. Wychodzi na rynek albo na skwerek, zwabia cukierkami małe dziewczynki i szepce im do ucha 

sprośności .. Ohoho! .. Józefku! .. Tak? .. Chodź tu, milutki, zapniesz mi ekler? Łaskoczesz mnie! Przepraszam .. Ależ 

nie gniewam się, dzieciaczku, łaskotałeś mnie tak samo, kiedy po raz pierwszy wyprawialiśmy się na bal. 


Kiedy dzisiaj patrzę na Józefka, często nachodzi mnie coś w rodzaju zadumy filozoficznej. Może używam niewłaściwych 

określeń, Profesorze, ale nie jestem intelektualistką, proszę mnie poprawiać myślę jednak, że to ma coś wspólnego 

z filozofią. Otóż poznałam pana Józefa Kalmitę jako człowieka pełnego werwy, donżuana, być może – nawet trochę 

lekkoducha. Ubóstwiał otwieranie szampana robił to za pomocą nieznacznego gestu palców i nawet w najdrobniejszym 

geście potrafił być tak młodzieńczy, tak silny, że w końcu uwierzyłem iż dla niego jednego zatrzymał się czas. [#] 


Miały ją na wczoraj, gdyby siostra jej tak surowo nie cenzurowała .. Zdjęłam tylko wspomnienie o panu Kalmicie 

to było wprost nieprzyzwoite: zaledwie jedno zdanie o pani Narcyzie, a i ono bardzo dwuznaczne. Proszę się nie 

martwić, siostro. Uwypukliłem Narcyzę .. Cieszę się, że jest pan rozsądny. Czy dostatecznie pan podkreślił, ile jej 

zawdzięczamy? .. Napisałem o telewizorze .. Bardzo dobrze. Panie profesorze! 


Morzyła głodem! .. Na śniadanie jadłem rogaliki z masłem i piłem kawę ze śmietaną, potem drugie śniadanie, 

trzydaniowy obiad .. Zdradzała cię! .. O, to już przeminęło z wiatrem. Po skończonym spektaklu brała taksówkę, żeby 

czym prędzej być w domu, leczyć moją bezsenność najbardziej tkliwymi wspomnieniami .. Przeraziło cię jej gadulstwo! 

.. Ona potrafi mówić, kiedy chce. Jest naprawdę znakomitą aktorką .. Czy panowie nie rozumiecie, że pan Kalmita 

ironizuje?! [#] 

E0172 M. Domański Ktoś nowy Dialog 8/1964 str. 25 

Jest dyrektor Kukuła? .. Jeszcze nie .. No jak to? Dyscyplina .. A czegoście chcieli, Zawadko? .. Tam czekają, 

co ma być z tym pasem, będzie nowy czy nie będzie? .. Dyrektor sam zadecyduje .. A kiedy? .. Jak przyjdzie .. A 

kiedy przyjdzie? Bo klasie robotniczej się nudzi .. Gdzie jest Kukuła? .. Pewnie jeszcze śpi .. Co to ma być? Pełna 

automatyzacja obróbki oporników? 


Gdzie jest mechanik? .. Na fabryce, ja mu oddam te kluczyki, pani pozwoli .. Chwileczkę! Jaki samochód? .. Pana 

nie było, przedwczoraj Kukuła przyjechał własnym wartburgiem .. Na raty? .. Pan dyrektor Kukuła dostał nagrodę za 

tamten wynalazek dla hutnictwa .. No jeszcze inne patenty się ma także .. Patenty, nagrody, wartburgi? To są jego 

osobiste sprawy, nie powinien tego włączać do „koncertu życzeń”. 


Już mnie tu nic nie dziwi, ale mam zupełnie poszarpane nerwy. Swój gabinet oddał na laboratorium, a z sekretariatu 

zrobił poligon i jarmark. To bardzo po obywatelsku zrzec się gabinetu, ale inni też mają prawo do spokoju. Każdego 

dnia siada na tym stołku jak na głowicy atomowej. Pu. Pu. Bach! Bach! Urzędowanie! I niech pani popatrzy: biurko 

dyrektora fabryki. Szkolna ławeczka. Płakać się chce. Tak, je. Ach, słuchaj, co się u nas dzieje! [#] 


Bo ja jestem kochanką Kukuły. Idź, upij się, poderwij inną dziewczynę, tylko przestań go tak nienawidzieć! .. 

Dziwka. Dlaczego to zrobiłaś? .. Bo ćma leci do światła .. Siedziałem w tej dziurze tylko dla ciebie .. Przestań 

nareszcie kłamać! Znalazłeś tu najlepszą posadę, na jaką cię było stać, a gdy przyszedł ktoś lepszy i zranił twoje 

ambicje i jeszcze zabrał ci dziewczynę. 

E0176 M. Domański Dialog 8/1964 str. 36 

Gdyby mojego ojca wyrzucił, to ja bym. Jak to? Ona z Kukułą?? .. Tak. Zamiast wyjść za mąż za Teklińskiego .. 

Nieprawda! .. Sama widziałam. Tu! .. Co pani widziała? .. Wszystko .. Cholera! .. Cholera jasna! .. A mówiłam: „nie 

dawaj, dopóki się z tobą nie ożeni”. Nie! .. Ona musiała się sprowadzić do niego! .. Ale Kukuła powiedział, żeby się 

zapytać za tydzień, czy ma drugą. 

18


Robisz to z taką pasją jak kura, która chce znieść jajko. Uważaj. Ja się nie nadaję na ojca .. Ale ja mam instynkty 

macierzyńskie. Lubię takie duże, rozkapryszone, biedne, nerwowe, przepracowane bachory .. Do kochania też się nie 

nadaję .. Owszem. Jak jesteś wyspany, najedzony, zabawiony, jak ci wszystko idzie dobrze w fabryce, jak ci pomysły 

wyskakują z głowy bez porodu kleszczowego. 


Nagle, ale szczerze. I życzliwie .. A może nie brak mi tej umiejętności, tylko zachodzi nieporozumienie językowe. 

Bo dla niektórych umiejętność współżycia z ludźmi to znaczy zamykać oczy na nieudolność, lenistwo, brak inicjatywy, 

przygarniać lizusów, dawać przywileje partyjnym, bać się wysokoprotegowanych, a kopać małych – to znaczy wchodzić 

do miejscowych sitw, dawać swoim prace zlecone. 

E0179 J. Abramow Anioł na dworcu Dialog 9/1964 str. 6 

Ideowiec. Gdyby chciał strzeliłby w górę raz-dwa. życiorys ma nie do zdarcia. Każdemu życzę. Z pierwszą armią 

szedł, Berlin zaliczył. śpi, nie słyszy. Z obecnymi ministrami zupę fasował z jednego kotła. Po imieniu są. Każdą sprawę 

„na ty” może załatwić .. Na ty? .. To taki on? .. A jak? .. Może mnie by co pomógł .. Zależy. 


Sprawiedliwości szukam .. Tu jest dworzec, nie sąd .. Czy jest takie prawo, żeby na spokojnych ludzi w nocy napad 

czynić? .. Za co radio biorą? Za który rok? Bo zaczęli radio ze stolika ściągać .. Nikt wam radia nie zabiera, człowieku! 

Chyba kopnięty, co? .. Ja do tego nic nie mam .. Musi jakaś pomyłka, ludzie? .. Przecie mój wszystko popłacił. 


Za czas jakiś na posterunek wszedł kierownik od finansów – Sobolak. Cześć, Edziu – powiedział. Zaczęli ze 

śledczym o pogodzie rozmawiać – a ja wciąż stałem na pół nieżywy .. Tak powiedział?! Cześć Edziu? Dalej już wiem. 

Możecie nie mówić. Kochany! Widzę, Edzik, że twardo ryjesz w bumadze, a ja na taki gorąc wysiadam, kłopot z 

powietrzem. 


Szkoda gadać, proszę pana! Przedwojenny dźwięk! Ręczna robota, bez fuchy, surowiec pierwsza klasa, na lewo mi 

kombinowali! Gdzie panu dzisiaj zrobią taki buczek? .. No i co? .. A nic. Rąbnęli sto tysięcy domiar – tylko mi prycza 

została. Ogołocili ze wszystkiego, na dworcu wylądowałem. Zadusili człowieka. żona ode mnie odeszła .. Ożeni się 

pan drugi raz .. [&] 


Nie szkodzi. Ale ja was znam. Więc to wy jesteście Sobolak? Boże złoty, kto by pomyślał? No jasne! Władek 

Sobolak ze Strzelec. Ten sam. Nic się nie zmieniłeś, chłopie. Nic a nic .. Jak to? Znacie mnie? .. Pytanie .. Skąd? .. Z 

fotografii. Z raportów, wyciągów, meldunków. Cała sprawozdawczość do kogo idzie? .. Jak myślicie? 


Podobna do Stasi, tyle że ociupinę ładniejsza .. Ładniejsza? .. Możliwe. Niestety, nie znam Stasi. Co to za stacja? 

Oleśnica. Minuta postoju .. Od dawna podejrzewałem Rosłonia, że robi interesy na dostawach. Odkąd jednak kierownik 

skupu – Bolek Domagała – został oficjalnym narzeczonym Stasi – Rosłoń poczuł się tak pewnie, że jawnie przechwalał 

się przed ludźmi, jak on to nabiera głupich urzędników. 


Tak jest! Dusza człowiek. Globtrotter. Sam urok. Bożyszcze kobiet. Kolega z ministerstwa. Razem pracujemy. Pardon, 

madame. Zapomniałem się przedstawić. Doktór Feliks Pakulski. Radca prawny MSZ przed wojną, pani oczywiście 

nie może tego pamiętać, była w Warszawie znana firma „Bracia Pakulscy: takie sanacyjne „Delikatesy”. Sklepy??? na 

Brackiej, Marszałkowskiej. Otóż ja właśnie wywodzę się z tych braci. Młodszy brat Pakulski – to mój ojciec. 


Przecież go nie znam? .. Pokażę go wam. Niedawno przestraszył go jeden z Warszawy. Na dworcu, w poczekalni. 

Podobno inspektor. Rosłoń opowiadał, że go obrabował, a córkę chciał zgwałcić .. Od razu zgwałcić? .. Ci chłopi to 

przesadni .. Potem wmawiał ludziom, że to ja nasłałem tego inspektora. Wszędzie go szuka. Składa meldunki na milicji, 

złożył list gończy, ciągle coś wozi do Zielonej Góry! 

19

E0187 T. Różewicz Wyszedł z domu Dialog 10/1964 str. 12 

Papa jeszcze nie wrócił? .. Nie .. Może mu coś wypadło .. Ja. Nie wiem .. Ręczę ci, że coś mu wypadło .. Nie 

wiem. Po prostu się boję .. Czy coś się stało? .. Ojciec wyszedł i przepadł .. Jak to przepadł? .. Nie wiem, po prostu 

go nie ma .. Tatuś zawsze wracał .. Ty ostatnia z nim rozmawiałaś Hmm, rano nic specjalnego nie zauważyłam. 


Niech mnie bóg broni .. Nie będę przed panem ukrywała, że nasze pożycie. Tak. Nie. Tak. Nie wrócił. To jego 

matka. Nie wiem, co dalej. Tak, wiem, że ty jesteś matką, nie, nie masz prawa tak mówić. Przepraszam, chciałam się 

spytać o drobiazg, czy nie pamiętasz, jaką Henryk miał oprawę. Czego? .. Okularów. Tak, nie nosił okularów. Będę 

dzwoniła czekamy. O czym to ja chciałam .. Proszę się nie męczyć .. Pan mi zadał ważne pytanie. [#] 


Więc tutaj kapuś leży? .. Tatuś .. Kapuś, który był tatusiem? .. Mylisz się, panie .. Więc tu tatuś leży, który był 

kapusiem. U licha. Jeśli leży, to czego szukacie w tej zmarzniętej ziemi? Niech spoczywa w Panu .. A światłość 

wiekuista. Ale w jakim Panu? To był ateista .. Jest nakaz od cesarza, trzeba kopać, panie. Trzeba mu pomóc, bo nie 

zmartwychwstanie .. Trzeba szukać. 


Proszę się uspokoić, niebezpieczeństwo minęło. Mąż w czasie spaceru potknął się na skórce banana, a raczej 

pośliznął się i upadł. Upadając uderzył podstawą czaszki w głowę pomnika, odniósł również zadrapania na twarzy. 

Poza skaleczeniami skóry upadek wywołał szok. Lekarz .. Ośrodki mowy w mózgu nie zostały zniszczone, jedynie 

zablokowane. Lekarz dyżurny stwierdził, że szok minie i chory odzyska w ciągu czterdziestu ośmiu godzin mowę. 


On nie jest szczęśliwy. A jeśli jest, to musimy mu natychmiast uświadomić tragiczną sytuację, w jakiej się znajduje. 

Zrozum, że on nie może być szczęśliwy. Przecież to jest dorosły człowiek, a nie jakiś matołek czy poeta. Przecież on 

ma na jutro przygotować referat, od którego zależy jego kariera. Wszystko zależy od tego referatu. Całe nasze przyszłe 

życie, czy ty nie rozumiesz? Chodzi o to, aby doszedł do poznania prawidłowej więzi zjawisk. 


Czy można? .. Dzień dobry, piękna panienko .. Czy zrobiłeś, tatusiu, jakieś postępy? .. Zrozumiał, że jego miejsce 

jest w komórce, to znaczy w rodzinie, która jest komórką, że może wysoko latać, ale z całą rodziną .. Jesteś przemęczona 

.. Henryku! Zaczynamy. Ja będę wymieniała nazwy poszczególnych części ciała, a ty będziesz powtarzał, przy każdej 

nazwie będę dotykała swoją ręką odpowiedniej części mojego ciała lub twojego, a ty będziesz robił to samo. [#] 


Pragnę wam zostawić jakieś wskazania. Swoją drogą, nikt nie ma w tych sprawach doświadczenia. Dziad wasz 

wpadł do studni po pijanemu i nie miał czasu na spisanie testamentu, nie zdążył mi przekazać nic ze swego wielkiego 

doświadczenia, ja jestem w szczęśliwszym położeniu i chcę wam to przekazać, czego nie zdążył mnie przekazać wasz 

dziadek .. Przekazuj nam tatusiu .. Gizelo! Bądź cierpliwa. Ty, Benku, bądź zawsze mężczyzną do końca życia, [&] [#] 


Zapomniałaś, mamo, że tatuś przenosił nade wszystko zupę ogórkową .. Mylisz się, dziecko, znam ojca nie od 

dzisiaj. Zawsze przepadał za zupą pomidorową. Pamiętam, kiedy się starał o moją rękę, moja matka zawsze mówiła 

„Henryku, dzisiaj twoja ulubiona zupa”, śmiała się przy tym, że się „kawaler na tę zupę złapie” i złapał się .. Och! 

Mamusiu, jakie to były prymitywne czasy. Komu by teraz przyszło do głowy mężczyznę lub chłopca łapać na zupę i 

to do tego pomidorową. [#] 


Zrozum, gąsko, że wiek pary istniał już w raju. „Monsieur” zapomniał o takich drobiazgach jak sztuczne nawozy, 

ciężki przemysł, elektryfikacja, opieka społeczna, skrócony czas pracy, chemia .. Francuzi są bardzo mili i chcieliby 

załatwić wszystko w łóżku albo koło łóżka, to ich zaleta narodowa, u nich, i polityka, i sztuka, i cała literatura dzieje 

się w łóżku albo pod łóżkiem .. Proszę natychmiast odejść od stołu. [#] 

20

E0196 L. Pasternak Album Dialog 1/1965 str. 5 

Ależ tego nam trzeba! To jest właśnie materiał. A niech was Pan Bóg broni! Chcecie mnie z kretesem ośmieszyć? 

Jeszcze sobie ktoś przypomni, żem za stary .. Eee, kochany dyrektor stanowczo przesadza .. Tak, ta, bracie. Teraz, 

bratku, modernizacja, wykonaj plan, przynoś zysk i wsio. Reszta nikogo nic nie obchodzi .. Na co dzień tak bywa, ale 

nie w taką rocznicę. 


Kosztorys potrwa maksimum godzinę, półtora, a konspekt też nie więcej. Przygotowałam kilka książek. Oderżnie 

się .. Zyguś, jesteś wspaniała! .. Zawsze ci mówiłam, żebyś się jej trzymał .. Lepiej niech się trzyma kogoś, kto bliżej 

dyrekcji. świetny sweterek masz. Włoski? Nie ma to, jak być pod samym naczelnym. Przywiózł ci? .. Otóż wyobraź 

sobie, że rozlicza się z dewiz co do grosza. 


Kitulku najmilszy, nie mogłem przy Bożenie stawiać sprawy inaczej. Wszystko, co robię, jest dla wspólnego dobra 

.. Nawet to, że cię tutaj z nią nakryłam? .. A randka z Kacperkiem. Jesteśmy kwita .. Kiedy naprawdę spotkałam go 

przypadkiem! .. Oko Ale Zygusio najdroższe, najukochańsze, nie sprzeczajmy się o drobnostki. Wszystko idzie jak 

najlepiej i w wyobraźni widzę nas już razem na Capri. 


Towarzysz dyrektor wywarł jak najlepsze wrażenie .. Tak? No bo właściwie co? Żyje człowiek jak ten kret. Powiedzcie, 

Skalski, a ta Górecka pracuje już u was długo? .. Niecały rok. Ale dała się już poznać z najlepszej strony. Ma 

tylko ciężkie warunki mieszkaniowe .. Więc mówicie, że warto by ją poprzeć. Coś mi to palenie wyraźnie nie smakuje 

dziś. 


Co znaczy późniejsza? Ona jest najpilniejsza i najważniejsza. Towarzysz Skalski to bardzo ładnie, towarzyszu 

dyrektorze. My nic nie mamy naprzeciwko towarzysza Skalskiego. I towarzysz dyrektor też ma prawo do swojej listy. 

Co? .. Towarzysz dyrektor nie ma prawa do swojej listy? Ma. 


Zaczęłoby się więc od reprodukcji znanego obrazu Kowarskiego „Proletariatczycy”. Kto wie, czy to nie byłoby 

najlepsze. Później należałoby dać sylwetkę jakiego starego działacza, możliwie żyjącego jeszcze, którego nazwisko 

miałoby szansę patronować kiedyś naszej instytucji. Ale okres ten ujęłoby się raczej krótko, bądź co bądź czasy to aż 

nadto zamierzchłe i współczesnemu czytelnikowi mało mówią. 


Babka klasa! Ty sobie żyjesz! .. Ja? .. Co ja wiem o życiu? I co ja już dotychczas z niego miałem? Ale mówię ci 

rośnie pokolenie. Ale do rzeczy. Otóż robimy na nasze dwudziestolecie album. Rozumiesz, trzeba dać ludziom jakąś 

satysfakcję .. Słyszałem .. I ty też? A niech to! .. A zresztą może i lepiej. Proponuję ci, żebyś wszedł do komitetu 

redakcyjnego. 


Nie chcę cię, Nastek martwić, ale Krupczatka będziesz musiał dać. Mówisz, jakbyś mnie nie znał .. Znam cię znam. 

Zawsze byłeś uparty i stawiałeś na swoim .. To źle, czy dobrze? .. Kiedyś było dobrze, teraz prawie nie ma znaczenia, 

sprawy naprzód nie posuniesz i przegrasz. Rozumiesz – przegrasz .. Dotychczas nie często mi się zdarzało .. Bo mało 

kto się do ciebie wtrącał i udawało ci się być panem na własnych śmieciach. 


Nie. Wytrzymam. W imieniu komitetu redakcyjnego przedstawiłem wam projekt listy. Przyjmuję głosy w sprawie 

kandydatur do naszego albumu. Kto? Mówcie, Michalak. Aha, i chciałem nadmienić, że towarzysz Zyberblatt miał 

niewątpliwą rację wspominając, że szkic, podkreślam, zaledwie szkic, tego projektu musiał być wpierw, ze względów 

aż nadto zrozumiałych, konsultowany w różnych instancjach a nawet organach. 

E0205 J. Kulmowa Realny byt Dialog 1/1965 str. 35 

Panie komisarzu, niech mnie pan ratuje! .. Przed kim? .. Przede mną samym. Prześladuję siebie kontrapunktycznie 

.. Od dawna? .. Odkąd ukochałem muzykę. Chodzę za sobą. Doszło o tego, że po prostu sobie zagrażam .. Konkretnie 

w jaki sposób? .. Ba, gdybym ja to wiedział, to bym się ustrzegł siebie. W każdym razie to się skończy samobójstwem. 

21

E0206 J. Kulmowa Realny byt Dialog 1/1965 str. 38 

Subiektywne – otóż to. A oto jak wygląda prawda obiektywna z mojego punktu widzenia: prawdę subiektywną 

zasugerował nam hipnotyzer. To on jest mordercą. Chciał zdobyć majątek i alibi jednocześnie. Upozorował łańcuch 

samobójstw. Rzucił czar muzyczny na poetę, tudzież imputował mu zawód Dozorcy i hodowlę kanarków. Sprzedał 

zatruty tulipan Marice, po czym wmówił dozorcy jej osobowość. 

E0207 J. Krasicki Za nasze winy i wasze Dialog 2/1965 str. 7 

Jeszcze tylko, żebyście się staranniej nauczyli pisać. Bo potem siądziecie do matury i jak komisja zobaczy takie 

bazgroty, w ogóle nie zechce czytać .. Nie mam dobrego pióra, pani wychowawco .. Zostawcie sobie na razie mój 

długopis. Ja mam drugi .. Dziękuję, pni wychowawco. Bardzo pani dziękuję .. No, wygrałam. Byłam pewna, że tym 

razem wygram. 


Rzuć to w kąt, te książki, mówię ci. Po co się uczysz? Patrz na mnie. Tak byłam uczesana, kiedy pierwszy raz 

czekałam na mężczyznę, którego kochałam. Przyszedł stałam cały czas przed drzwiami i lipowałam przez judasza. 

Posłyszałam jego kroki na schodach. Szedł prędko, potem przed drzwiami chwilę odczekał, wysapał się, poprawił 

włosy krawat, dopiero potem zapukał. 


Przestań! .. Co mi może dać? Dzieci i cztery ściany z łóżkiem w jednym rogu i szafą w drugim. To tak, jakby mnie 

zapakował do trumny. A ja chcę widzieć świat .. Za lasem jest góra, a za tą górą. I ludzie są inni w każdym mieście, 

na każdej drodze inne drzewa, i chciałabym tak iść bez końca, deszcz zmoczy, słońce wysuszy, zmęczę się, to usiądę, 

odpocznę – pójdę dalej. 


Przestań, Madama .. On chce ci coś powiedzieć, pochyla się ku tobie, ty też chcesz mu coś powiedzieć, zbliżasz 

swoją twarz do jego twarzy, ale w tej chwili oboje uświadamiacie sobie, że macie za dużo do powiedzenia, na próżno 

szukacie słów, więc tylko coraz bardziej nachylacie się ku sobie .. Madama, przestań! .. Niech mówi, to takie piękne 

.. [&] 


Jutro jest dzień widzeń .. Rano. Ale po południu wasza cela idzie do świetlicy. Nie idź. Zostań. Teraz słuchaj. 

Zanim tamte wrócą ze świetlicy, weźmiesz prześcieradło i przywiążesz jeden koniec do kraty w oknie. Rozumiesz? 

Sama staniesz na krześle. Drugi koniec prześcieradła zawiążesz sobie na szyi. Rozumiesz .. Rozumiem. I co? Kiedy 

tamte wrócą i zobaczą, co chcesz sobie zrobić, narobią krzyku. 


Ach, nie, gdzieżbym śmiała, sama pani powiedziała, że to pamiątka, dziękuję serdecznie, dziękuję, obiecuję że 

w najbliższym miesiącu, tak więc do jutra. Cieszę się że pani przyszła, proszę, proszę sobie wybrać, oto ten dom 

w budowie, w tym domu będzie pani miała mieszkanie. Dokumenty pani już złożyłam gdzie trzeba. Naczelnik był 

zachwycony broszką. Oczywiście, jak tylko dom będzie gotowy. Więc na pierwszym piętrze. 


Idź sobie, nie chcę ciebie widzieć, nie chcę, ja ciebie zdradziłam, myślisz, że tylko ty masz do mnie prawo? .. Jeżeli 

będę kochać tylko ciebie, nigdy nie poznam miłości. Tak, żebyś wiedział, nie będziesz pierwszym, który mnie widział 

gołą, popatrz na mnie. Jestem dziwką, dziwką, puściłam się, żebyś wiedział, nie będziesz pierwszym, nie będziesz 

pierwszym. Poczekaj ja ciebie kocham, to wszystko, co powiedziałam, to nieprawda, poczekaj! 


No więc jak? .. Pomyślał pan o tym? .. Tak, proszę pani. Ja sobie to już wcześniej dokładnie wykalkulowałem. 

Niedawno zmieniłem nawet posadę, zarabiam lepiej, co parę miesięcy mam premię, a do tego czasu chyba się dorobię 

własnego kąta. żeby nie ona, to może bym o tym tak nie myślał, ale chcę, żeby miała jakiś swój kąt, kiedy wróci. 

22


Nie tak ja sobie wyobrażałam twoje życie, kiedyś była jeszcze całkiem malutka .. Mamo .. Moja mamo, mówię ci 

tak samo .. Więc o to się rozchodzi. Ale to zależy tylko od ciebie, bo z drugiej strony ślub braliście w kościele, przed 

głównym ołtarzem, bóg był wam za świadka, a teraz ty moje dziecko, jesteś wyjęta spod prawa .. Jak sobie czasem 

wspomnę te twoje pierwsze pończochy, to mi się płakać chce, jak boga kocham, sama nie wiem dlaczego, nawet nie 

chcę płakać, ale to jakoś tak samo przychodzi. 


Cóż ty mówisz? .. Prawdę. Ostatnim razem, jak tu byłaś, wydawało mi się, że to jest moje dziecko. A teraz .. Nie 

wolno ci tak mówić. Wyjedziesz stąd, wszystko się jakoś ułoży .. Kiedy ja stąd wyjadę, on będzie miał .. No właśnie. 

Będzie już na tyle duży, że zrozumie .. Nie. Pojadę do innego miasta, gdzie mnie nikt nie zna i tam się zgubię między 

nieznajomymi ludźmi. Jezus Maria, żebym to mogła urodzić się jeszcze raz wiesz, często myślę o tym .. O czym? .. 

Jak to będzie, kiedy mnie stąd wypuszczą? 


Zawsze, od maleńkości coś mnie tak gnało po świecie. Jezu! Jak byłam jeszcze całkiem mała, a pociąg przejeżdżał, 

tom siadała w rowie, przy torze i gapiłam się, jak kto głupi. Jeden przyjechał, czekałam na drugi. żeby to można było 

tak całe życie przejeździć. Nie chcę niczyjej łaski, nie chcę myśleć o tym, co mężowi podać na obiad, nie chcę stać na 

jednym miejscu przez osiem godzin na dzień, nie chcę wykłócać się w kolejkach przed sklepami, poznałam chłopca, 

obiecywał, przysięgał, zapewniał, a potem poznał drugą, brzydką, ale z forsą, mnie rzucił, tamtą wydoił do cna i dał 

nogę. [#] 

E0218 R. Napiórkowski Susza Dialog 3/1965 str. 7 

Proszę. Sprzedałem wodę, kupuję wino .. Dokonajmy zamiany, bo pieniądze mi niepotrzebne .. Jakiej zamiany? .. 

Dam ci teraz dwie kwaterki, a ty mi kubek wody z następnej beczki to by była moja krzywda, panie Prokop. Do źródła 

daleko, ledwie kapie, kurz i ludzie pochowani, jakby już nie żyli albo jakby się bali wyjść na drogę .. Trzy kwaterki w 

takim razie .. Cztery, panie Prokop .. Wypij pierwszą na zadatek. 


Nie krzycz, a lepiej obudź Prokopa, to Prokop zobaczy .. Panie Prokop, panie Prokop! .. Co tam się stało? Deszcz 

może pada? .. Nie pada, panie Prokop .. To czego budzisz? .. Bobola nie żyje .. A skąd to wiadomo? .. Nie oddycha .. 

To jeszcze nie dowód. Człowiekiem trzeba potrząchnąć .. A kto to zrobi? .. Chyba po to mnie przebudziłeś? 


Nie wiem, nie noszę przed sobą zwierciadła .. Mnie tam nic do tego, ja jestem mieszaniec wyznaniowy, bo mój 

tata był żydem, a matka należała do baptystów. Ale mnie się zdaje, że ludzie mogą pana zabić, za to wyśmiewanie .. 

Apostołowie są po to, aby ich kamienować .. Pan się chyba nie uważa za apostoła? 


Ale rozmawiając z ludźmi wyśmiewa się pan z ich cnót i bluźni pan na ich świętości. I tak właśnie trzeba się chyba 

zabierać za swoje ukamienowanie w dzisiejszym świecie. Trzeba bluźnić, a nie błogosławić, trzeba się naśmiewać – 

zamiast pocieszać. Inaczej trudno zostać męczennikiem w tych czasach, gdy już wszyscy są na coś nawróceni i gdy 

już każdy coś wyznaje. 


Pięć złotych każda kwaterka .. Poproszę, jestem spragniony. Pan jest mądrym człowiekiem, panie Anna .. Pan jest 

heretykiem, będę się modlił za pana .. Nie mogę być heretykiem, skoro nigdy nie byłem ortodoksą .. Nie był pan 

chrzczony? Moja matka nie miała na to pieniędzy .. Ja boleję i płaczę nad pańską straconą duszą. 

E0223 R. Napiórkowski Susza Dialog 3/1965 str. 17-18 

Niech będzie, nalewaj. Och, już mi lepiej. Jeszcze jedną proszę. Jaka ulga. A myślałam, że już się nie przebudzę. 

śniło mi się, że deszcz pada, a ja umieram z pragnienia i nie mogę otworzyć oczu. Panie Prokop, ja już się namyśliłam 

.. Względem czego? .. Względem tego handlu .. Już za późno .. Na handel zawsze jest wcześnie .. Z winem trzeba 

uważać. 

23


I ja w to wierzę. A jak znajdę, zaraz wrócę i powiem o tym ludziom. Czy ksiądz myśli, że ludzie mi to zapamiętają? 

.. Na pewno, synu .. Będą mówić: to zakrystian znalazł wodę i w niedzielę nie będą się do mnie wykrzywiać, a każdy 

rzuci większy pieniądz na nasz tacę .. Wierzę, że ci się spełni. 


Co ty opowiadasz, kochanie .. Czuję, że mi pęka coś w piersi, jak oddycham. Tak jakby się tam przerywała nitka 

po nitce i za każdym pęknięciem coś mnie tam boli. Daj mi wina, Aleksandrze .. Nie ma już ani kropelki .. Zdawało 

mi się, żeśmy wczoraj zostawili kilka łyków .. Wypiłeś resztę poprzedniego dnia rano .. Przytul mnie w takim razie i 

okryj mnie czymś na głowę, abym nie czuła, że słońce tak strasznie świeci. 


Przez ostatnie lata przeważnie nosiłem je w ręku. Wkładałem je tylko wtedy, jak trzeba było przejść przez rynek i 

jak do kościoła. A w kościele nie mogłem się przez nie modlić, nie mogłem myśleć o bogu, bo mnie ciągle w nodze 

uwierało. I było tak, że stojąc pod ścianą, niekiedy w kościele przeklinałem. 

E0227 R. Napiórkowski Susza Dialog 1965 str. 33 

Ja miałem tu moich wiernych i moje dusze .. A oni mieli tu swoje domy i swoje bydło. Mieli tu swoich bliskich, 

swoje dzieci i mieli tu swoich wrogów .. Pan jednak uciekł, panie Anna .. Bo ja nigdy żadnej z tych rzeczy nie miałem 

tam więc nic mnie w jednym miejscu nie trzymało. 

E0228 J. Krzysztoń Towarzysz N. Dialog 3/1965 str. 37 

Aha, Jezus, Maria .. Roger, przesiedziałeś tyle lat we francuskiej kopalni. Stary polski górnik. Choćbyś łgał mi w 

żywe oczy, ja nie mogę tobie nie ufać. Okropne .. Praworządność, rozumiesz. Gdyby nie ta cholerna praworządność, 

ja bym go załatwił .. On by nam nie niszczył nerwów. On by nam nie szkodził, w robocie, nie bruździł, nie podgryzał, 

nie wyniszczał nas wszystkich pospołu? 


Tak, tak, tak, panie burmistrzu, tak, tak, tak .. Ty jutra nie dożyjesz, Kachna .. Oszalałeś? .. Nie uciekaj. Albo uciekaj 

sobie. I tak nic nie pomoże. Ty jutra nie dożyjesz, Kachna .. Mam go! Teraz go mam. Z nadleśnictwem. Natychmiast. 

Nie. Do diabła ciężkiego, nie! Mówiłem, że chcę z nadleśniczym. To ty, Stefan? Czołem. Na jutro dwie, trzy sarenki 

u wodopoju. 


A skoro żeście mnie nie zaprosili, to jestem dla was – za mocnym albo za słabym kompanem. Jak pan myśli, 

dyrektorze? .. Pan burmistrz by nie przyszedł .. Dlaczego? .. Lubię moczymordów. Chociaż. Przyszło mi na myśl, 

dyrektorze, że moczymorda i kanciarz w jednej osobie mniej mi przypada do gustu, nie mówię tego o panu, dyrektorze 

.. Jasne, burmistrzu. 


Proszę zadzwonić po karetkę. Natychmiast! .. Chory jesteś „Olek”? Strasznie przepraszam. Nie wiedziałem, że 

jesteś chory. W takim razie .. Nie, nic mi nie jest bracie kochany. Ty się uspokój. No, usiądź sobie. Usiądź. Pogadamy. 

Pojedziemy na małą przechadzkę. Do lasu, stary. Wiesz, mam ochotę przejechać się z tobą aż nad oczko w dębowym 

zagajniku, no tam, gdzie takie liny pływają. 


Nie wiem, czy ona jest winna, ale ja jestem – na pewno. Gdzieś popełniłem błąd. Nie wiem – gdzie, i chyba 

nigdy nie będę wiedział. Zawsze kazała mi wybierać. Nie umiałem wyjaśnić jej tego, co jest całkiem jasne. Kocham 

ją. Kocham swoją pracę. Bez mojej żony nie umiałbym tak kochać swojej pracy i na odwrót. 


Ale dlaczego, na litość boską, boicie się każdego, kto przyjedzie ze stolicy? .. Bo tak nas przyuczyli .. Ciebie mógł 

ktokolwiek czegokolwiek przyuczyć? Ja tego nie pamiętam. Ale ludzie mówią, że tu była śmierdząca kupa gruzu i że 

trzeba było takiego starego diabła, jak ty, żeby z tego cmentarza zrobić miasto .. O, chwalą mnie? 

24


Faktycznie. Robota to jest rozum bez cienia dobrej woli. Przymus – i wtedy wszystko idzie ci, jak trzeba. Mosty 

budujesz, szkoły budujesz, piramidy budujesz. Wszystko jedno. Wszystko klawo. Rośnie całe wieki stoi. Bylebyś nie 

wetknął swojego parszywego serca. Raz to zrobisz – a pierwszy kamień w piasek ci się rozleci. I będziesz całe życie 

przesypywał z ręki do ręki piasek. 

E0235 J. Broszkiewicz Wesele na osiedlu Dialog 5/1965 str. 6 

Podoba ci się, Wincenty? .. Pas .. Dwa piki .. Gorąc .. Jest piwo .. Trzy kiery .. Kontra .. Dobrze, że krzepkie .. 

Porter też jest .. Pas .. Trzy bez atu. Mnie się krzepkie więcej jak porter podoba. Synuś? A nic, nic .. ósme piętro. 

Niewola nas ożeniła, bieda nas kupi! .. A pójdziemy do matuli .. Soli nam kupi .. Pani coś mówiła? 


Co jest, proszę księdza? Mało druhen? Młoda jest moja. Powiedziane jest: i nie wódź nas na pokuszenie. Franuś? 

Którego to świętego wodziły na pokuszenie diabły w kostiumie z gołego babskiego ciała? .. Świętego Marksa .. Dobrze 

ci tak. On się z naszej religii nie wyśmiewał. Z waszej? Wierzący jesteście? .. Tak sądzę .. W co? 


Bardzo przepraszam, można było próbować naprzód ściągać kara, ale w istocie powinnam była wpierw atutować. 

Prawo jest prawem. Atuty. Nie lubię improwizacji, nie lubię wyobraźni. Co to właściwie jest wyobraźnia? .. My Polacy 

wolimy żelazo .. Ale niech mi pan wierzy. Ja jestem Polką. Drogą wyboru. To bywa lepsza droga niż tak zwana droga 

naturalna. 


Spokojnie, moja droga. Na tym weselu bójki nie będzie. Noże, kłonice, pepesze, buławy oraz młoty pneumatyczne 

kazali my zostawić w przedpokoju .. Mistrz, jak zawsze, pełen humoru .. Zdrowie mistrza! .. Pańskie zdrowie, kochany 

panie Janie. Zdrowie, kochany? .. Nie protestuję .. Poloneza! Poloneza czas zacząć. 


Północ minęła, dzwon bił, hejnał odtrąbiono. Przy barach i w knajpach Polacy zaczynają mówić objawionymi 

językami: oh, enchante, messieurs — samas, wer bist du, du Idiot. I am very happy to meet you, ja oczeń rad i kto 

mienia znajet? .. Zamknijcie drzwi od kaplicy, dajcie jeszcze trochę wódki. Rozpoczynamy bal kostiumowy połączony 

z quizem historyczno-literackim pod hasłem „Co się komu w duszy gra”. [#] 


Małe pudło rezonansowe. Tak powiadasz? .. Na gwiazdach? Dłonie? Położył. Mało mu, że przeszkadzał w licytacji 

szlemika, że mądrzył się: tu katedra grzebalna, tam paleolit, tu gigant industrialny, jakby to była jego własność. A teraz 

gwiazdy! Dłonie na gwiazdach. Złaź stamtąd. Zajęte! W górze lata kosmiczna taksówka, a jeden z pasażerów spaceruje 

po perigeum. A w dole też ni jesteś pan. 


Pogadamy za dwadzieścia lat .. A z panienką kiedy? .. Nie mam aktualnie ochoty na słowa, słowa, gadanie. Uważaj 

tato. Utopimy kraj w gadaniu. Ja nie lubię. Ja nie z tej generacji i nie wytrzeszczaj oczu, drogi ojcze, bo sam mnie na 

taką chowałeś. Ani Chrystus narodów, ani papuga, ani borem — lasem ani ja mistrz — wyciągam dłonie. 

E0242 M.Z. Bordowicz Jam Session Dialog 5/1965 str. 30-31 

Nie wiem, czy dobrze nastawiłam. Na trzecią, kochanie? .. Niepotrzebnie. Obudzę się wcześniej .. Przesadzasz z 

tym wstawaniem, kochanie. Nie pal już proszę. Wesz, pomyślałam sobie w tej chwili o Julii .. Mam dostać podwyżkę. 

Tak mówią mam nadzieję, że coś z tego wyjdzie .. U nas w pracy są bilety na chiński cyrk poszedłbyś .. Nie znoszę 

cyrku. 

E0243 M.Z. Bordowicz Jam Session Dialog 5/1965 str. 33 

Jak myślisz? Czy on się modli tam, czy po prostu czeka? Jak myślisz, co to ma znaczyć? .. ósmego kwietnia tysiąc 

dziewięćset sześćdziesiątego piątego. Rodzice wyszli sublokator z którym muszę dzielić pokój, nie wrócił jeszcze. Zaraz 

po pracy wpadł na chwilę do domu i zmienił ubranie. Czasami nie wraca na noc. Czasami wraca w nocy. Kładzie się 

i jeszcze przez parę minut pali papierosa, ukradkiem, potem wietrzy pokój tak, żeby nikt nie zauważył. Ze względu na 

mnie. [#] 

25


Musimy sobie pomóc, kochanie .. Tak, kochanie .. Ja nie żartuję .. Wierzę, kochanie. Przypomniałam sobie, co 

chciałam ci powiedzieć .. Skończmy już z tym, kochanie .. Trzy lata w konspiracji. To dla kobiety, to dla młodej 

dziewczyny .. Ja nie chcę niczego przez to powiedzieć, kochanie .. Kochanie musimy sobie jakoś pomóc. Coś musi 

być. Coś pod ręką, coś. 


Nie wiem, co teraz będzie .. Julia. Zapomniałabym. Nie muszę tam jechać, kochanie. Powinna przyjechać, jak 

co roku nigdy nie zapomina przyjechać na święta. Zadepeszuję na wszelki wypadek. Może to tylko próbny alarm, 

kochanie .. Próbny alarm, właśnie .. Ale ja zadepeszuję na wszelki wypadek .. Na wszelki wypadek, właśnie. Aha, 

trzeba powiesić obraz. Szkło pewnie pękło. 


Czego chcesz? Powiedz raz nareszcie, czego chcesz? .. Łzy .. Tresujesz? .. Puść mnie. Myślimy o tym samym. Jestem 

tego pewna .. Skoro jesteś pewna .. Dobrze, rozstrzygniemy ostatecznie po świętach .. Pamiętaj, że to ty powiedziałaś 

.. Ja powiedziałam? No tak, oczywiście. Odpowiedzialność chcesz zwalić na mnie, tak? .. Chcę cię tylko ostrzec .. 

Dobrze. Dobrze. Przez święta, zapewniam cię, nic się nie stanie. 


Naprawdę, postarajmy się zasnąć, kochanie .. Ty chcesz, żebym ja zasnął? Dobre? Ona chce, żebym ja mógł w tych 

ścianach spokojnie położyć głowę na poduszce i zamknąć oczy. Ty chyba nie masz zielonego pojęcia o tym, co to jest 

odpoczynek? Pewnej nocy śnił mi się sen. Tu, w tych ścianach. Nie coś, nie ktoś. 


Cieszę się, naprawdę, cieszę się, kochana. Patrz, znów płaczę jak głupia. Naprawdę nie chcę płakać, wierzysz mi, 

kochanie? .. Wierzę ci. Naprawdę ci wierzę, kochanie .. Boże! No naprawdę, nie mogę się powstrzymać .. Płacz. Nikt 

ci nie przeszkodzi płakać aż do rana, kochanie. Aż do chwili, kiedy będziesz musiała podać śniadanie Misiowi. Kiedy 

przyjdziesz mu powiedzieć „Dzień dobry”. 

E0249 S. Grochowiak Kaprysy Łazarza Dialog 5/1965 str. 49 

No powiedz księdzu, twoja krzywda, Kaziuk .. Złajał, ot co .. Ciebie złajał? Używał wyrazów? Psiajucha stary! 

Który to już raz biegam z wiatykiem? Bo mi się w głowie mąci od upału .. Już czwarty albo piąty raz, księże proboszczu 

.. A on żyje i grzeszy. Ludzie, toż to ja mam inne obowiązki. Chrzcić trzeba, ślubów udzielać. Całe dnie tracę na tego 

starucha. A tu jeszcze skwar jak na patelni .. Pan doktór też się użalał. 


Bierz, kiedy ci mówię! Nie potrzebujesz dziękować. Otrzymam za to zapłatę w niebie. Trudno, mój drogi, dobry 

pasterz odejmie sobie od ust ostatni kawałek chleba, i odda go owieczkom chleb owieczkom? .. Chlebem się karmi 

świnie .. A żebyś wiedział, że świnie! Żebyś wiedział! To jednak nie ma znaczenia. Daję ci grób, a ty go bierz! 


Niech ksiądz siada. Niepotrzebnie fatygowali księdza dobrodzieja! Właśnie wybierałem się na plebanię, aby obejrzeć 

to miejsce pod północną ścianą kościoła. Za dwa, trzy lata może mi się przydać... Za dwa, trzy lata? Ty już dzisiaj 

jesteś ruiną, mój synu. Nerki, wątroba, śledziona, pęcherz .. Ksiądz dobrodziej też na nerki narzeka. A wątroby już 

bym wolał nie oglądać. 

E0252 J. Krasiński Czapa Dialog 6/1965 str. 6 

O Boże miłosierny. Ciara kochany. Kochany Ciareńka. Powiedz mu Kuźma, że nigdy mu tego nie zapomnę .. Ciszej, 

Oleś. On mówi, że sypnął nas tak, że mucha nie siada. Trzy czapy murowane .. Nieprawda .. Tak mówi. Trzy czapy. 

Dla każdego po jednej. Ciara zawsze się dobrze zapowiadał. Ale prawdę mówiąc to nie jego zasługa. 


Szukają go od trzech dni i nigdzie go nie ma .. Zdzisia? .. Zdzisia. Gdzieś się zmył. Jak kamień w wodę. Skurczybyk, 

on zawsze miał takie zagrania .. Zdzisio? Przecież on nie żyje .. No właśnie nie żyje .. Ale jak udowodnisz sądowi, że 

nie żyje, skoro się zmył. Referent powiada, że myśmy go sobie wymyślili. 

26


A o karze śmierci? Jest coś o karze śmierci?! Zaraz. Jezu, co za człowiek. Nie da nawet spokojnie przeczytać gazety. 

Dożywocie, piszą, że na lat piętnaście. Hm, piętnaście. O jest i o najwyższych wymiarach kary. „Wyroki śmierci bez 

względu na rodzaj przestępstwa” .. Słuchaj Oleś, bo to ważne. O Jezu, Oleś, nie wydzieraj mi gazety. 


Co takiego? .. No mówię, pyta, jak się nazywamy. Kuźma. Kuźma. To chyba nie jest Ciara. To jakiś zupełnie inny 

gość .. Cicho. Tam znowu ktoś jest .. Ciara. Ciara, to ty? To Ciara. Mówi, że nie udało się. Mucha od dwóch lat siedzi 

na karze śmierci i tak jak my sprzedaje swoje zwłoki. 

E0256 L. Kołakowski System księdza Jensena Dialog 6/1965 str. 19 

Ja myślę, że tam, po drugiej stronie, jest dworzec kolejowy. Wielki, błyszczący dworzec kolejowy, mnóstwo podróżnych 

z walizkami, śpieszą się. Pociągi odjeżdżają i przyjeżdżają, słychać syk pary, tragarze pędzą na wszystkie strony. 

Można pojechać, gdzie się chce, każdy może pojechać, gdzie chce. Taki piękny błyszczący dworzec — widziałem taki 

dworzec na obrazku — gdzie to było? W Wiedniu? 


Po jakiej drugiej stronie? No, po drugiej stronie, jak się wychodzi z gabinetu dentysty. Bo jeden mówi, że morze, 

a drugi, że kawiarnia, a trzeci, że dworzec kolejowy. Ależ tam nie ma żadnego drugiego wyjścia. Po prostu wraca się 

tymi samymi drzwiami i wychodzi się z poczekalni tymi drzwiami .. Jak to? To znaczy, że w ogóle nic nie ma? 


Więc powiadam, że ta sprawa pozostaje otwarta — sprawa drugiego wyjścia i póki nie będziemy mieli dowodów, 

poważnych, prawdziwych, rzetelnych dowodów, o niczym nie możemy z pewnością wyrokować. To był punkt pierwszy. 

A oto punkt drugi, żeby was uspokoić ostatecznie. Załóżmy, jak powiedziałem, że jednak urzędniczka ani się nie myli, 

ani nie kłamie, to znaczy, że naprawdę nie ma drugiego wyjścia z gabinetu. 


Och, łaskawa pani, nie ulega wątpliwości, że jeśli będziemy wszyscy uważać, czujnie i pilnie uważać, jeśli będziemy 

natężać całą naszą uwagę, to zobaczymy go wychodzącego z gabinetu — jeśli państwu na tym zależy ot, tak. A jeżeli 

nie będziemy uważać, jeżeli nie będziemy czujni, to możemy przegapić, pan Peters może nam się wymknąć, może 

wyjść niepostrzeżenie. 


Myślałam, że pani pracuje u dentysty .. Oczywiście, że pracuję u dentysty. Mam wykazy, mam papiery, zapisuję 

przyjmuję, wzywam. Mam dużo pracy .. Ale skoro nie ma dentysty, to nie ma pacjentów. Na pozór tak się wydaje. Ale 

nie trzeba ufać pozorom, pozory często nas łudzą, bardzo niedobrze ufać pozorom, no tak, to już szczyt wszystkiego. 

E0261 H. Bardijewski Zacznijcie się śmiać Dialog 7/1965 str. 7 

Nie zawracaj głowy, wiem, co chcesz powiedzieć .. Ach tak? Tu wszyscy wszystko wiedzą .. Wiem i nie odmawiam. 

Nie dziękuj mi Riri, nie trzeba. Załatwione .. Cieszę się bardzo, ale .. Żadnych ale .. Powiedziałem, że załatwione, 

to załatwione. Będziesz moim zastępcą. Nie dziękuj. Możesz liczyć na gry liczbowe, byłeś sam nie grał, bo to strata 

czasu i pieniędzy .. [&] 


Co za dzwoneczki? .. U sanek .. Ile razy .. Każdej zimy .. Aha. A z kobietą, synu sprawy nie miałeś? .. Nie. 

Tylko sprawki. Granica między mną a kobietami przebiega tak blisko kobiet, iż myślą biedaczki, że ja stale atakuję. 

A ja tymczasem przebywam zaledwie w pasie przygranicznym, i nic nie robię. Słowo honoru, kasjerka Flora może 

potwierdzić. On musi słuchać? 


A z drugiej strony? Przecież masz dwa boki, Riri .. Z drugiej strony chciałbym mieć trochę wolnej przestrzeni. 

Chciałbym mieć miejsce na zamach ręki i myśli. Z drugiej strony podpływa do mnie życie .. Nie będę ci tamą Riri. 

Nie każda kobieta musi być tamą. Wejdź do mnie. Znalazłam tu kąt ciepły i pachnący chlebem. Wejdź, Riri, tu nigdy 

nie zabraknie mąki. To dom piekarza. 

27


Że trząsł dzwonnicami, aż się dzwony urywały! A wojsko ze śmiechu nie mogło się zebrać do parady! .. Bo głupia 

była władza. Zamiast śmiać się z ludem — usiłowała odciąć się powagą. I przegrywała jak każdy, kto powagą pokrywa 

strach i głupotę. Ale to było dawno .. Naszkicuję już cenę, co? .. Naszkicuj .. Widzę tę społeczność i jej klasy oparte 

na śmiechu. 


A więc kłamałeś, Alberto? Czy to znaczy, że nadal jesteśmy potężni? .. Jak nigdy dotąd, panie! Znów jeden 

spisek pokonałeś! .. Dziękuję ci, Alberto. Uspokoiłeś mnie, możesz odejść. Posłuchanie skończone, służba won! .. 

Sługa uniżony. Podskakuje nam ten Alberto, oj podskakuje .. A ty, panie, swoją drogą mógłbyś się więcej księstwem 

interesować. Przez twój brak orientacji byłbyś dzisiaj cykutę wypił. 

E0266 H. Bardijewski Zacznijcie się śmiać Dialog 7/1965 str. 21-22 

Dam zakładnika. Weź, synu, kratę i idź z panem komendantem, potem się odmienicie .. Dziękuję ci, Kleo. Straszny 

jest świat, kiedy zamiast przyzwoitego narzędzia trzyma się w ręku kratę. Kleo .. Co, Riri? .. Wiesz, dlaczego wszyscy 

poznikali? Bo są w cyrku. Tam jest przedstawienie. Dramat historyczny, kostiumowy. Bombowy .. Nic o tym nie 

wiedziałem. Komendant wie? .. Tak dziwnie zachowywał się przy braniu łapówki, że nie wiadomo, czy nie zapomniał 

zapomnieć, że wie. 


Przynieśli, łajdaki, aluzje ze sobą .. Od śmiechu aż pękło szapito! .. O Boże, trzeba będzie zaczynać od szycia! .. 

Mów dalej, Riri, mów dalej .. Są nawet ofiary przewrotu. Osiem osób od śmiechu zasłabło, dwadzieścia do tej pory 

tarza się po ziemi, a trzydzieści wpadło w notoryczny chichot. Główni aktorzy zamachu zaraz tu przyjdą! .. Burmistrzu, 

słyszy pan? Uciekajmy! 


Teraz ja decyduję, co wolno, a czego nie wolno. Ale słucham. Niech pan burmistrz pozwoli, żeby mi było wolno w 

imieniu naszego odjeżdżającego cyrku pożegnać go i życzyć mu wszelkiej pomyślności .. Bardzo ładnie, bardzo ładnie 

.. Kwiaty .. Co kwiaty? .. Wręczyć kwiaty! .. Ach kwiaty a te kwiaty niech będą .. Dobra, dobra, niech będą. 

E0269 J. Lutowski Tryptyku część trzecia Dialog 8/1965 str. 6 

Też oglądałeś tak niezliczoną ilość twarzy .. Istotnie. Bardzo wiele .. I wiesz, jak to przebiega. Znasz stadium, kiedy 

zmarszczki stają się nagle wyraziste. I następnie, kiedy mrużą się oczy. Reszcie usta zmieniają się w gąbkę .. I winni 

zaczynają mówić .. Nie tylko winni. Wybacz. Przyzwyczajenie. Przywykłem rozmawiać w ten sposób. Do ciebie to się 

naturalnie nie odnosi. Obaj jesteśmy po tej stronie stołu .. [&] 

E0270 J. Lutowski Tryptyku część trzecia Dialog 8/1965 str. 9 

Nikomu więc nie ufacie? .. Nikomu! Najbliższym współpracownikom. Kierowcy. Własnej żonie. Chcesz wiedzieć 

do końca?! Staję czasami przed lustrem. I widzę: tam stoi człowiek. Tam stoi przecież człowiek! Ma oczy nalane 

strachem. Zwierzęcym przerażeniem. Otwarte do krzyku usta. Ręka się sama wyciąga. Nacisnąć tylko cyngiel i strzelić. 

W te ślepe oczy. W tę czarną czeluść ust. Ufać? Mówiłeś ufać? Czy mogę komukolwiek ufać, jeśli nie ufam sam 

sobie?! 

E0271 O. Łotoczko Rawenna Dialog 8/1965 str. 13 

Nie męcz się. Jestem tu przecież przy tobie .. Jesteś. Żyję. To dobrze. Kto był tu przedwczoraj, Anno? .. Przedwczoraj. 

Przedwczoraj była Maria. Tak, Maria. Przecież te róże zapal światło. Chcę zobaczyć czy ciągle są czerwone .. Anno 

czy ona przyjdzie .. Tak. Przyjdzie .. Kiedy? .. Może jutro. Albo pojutrze. 

E0272 O. Łotoczko Rawenna Dialog 8/1965 str. 11 

Kłamiesz. Twoją matkę zabili na początku. Była prawie dziewczyną. Czy moja twarz też jest pomarszczona? .. 

Nie. Nie myśl już o akcji .. Już chyba nie przyjdą, co? .. Nie wiem. Może nie przyjdą .. Wczoraj też mieli przyjść, 

pamiętasz? .. Tak. Nie przyszli .. Ale za to był Janusz. Tylko potem, co? .. Tak trochę później .. O dziewiątej? 

28

E0273 R. Napiórkowski Politycy Dialog 9/1965 str. 5 

Tych, co nie znaleźli, obłożymy podatkami, zrujnujemy ich domy, doprowadzimy ich do zguby, zasypiemy ich 

studnie, aż przejrzą i przyjdą tam gdzie jest premier i szczęście dla każdego .. Jaka cisza, czy nikt nie usiłuje zrozumieć 

tej ciszy? Jakby hałas został ze świata wypędzony, albo jakby ze strachu zszedł pod ziemię niczym wyznawcy nowego 

boga .. Potem jeszcze raz mi pogratulował i polecił, aby rząd został z miejsca uformowany. Tak więc zaprosiłem panów 

i tak więc już nad szczęściem kraju obradujemy. 


Panie premierze, dusza mi się z czułości do pana kraje, chcę zrobić coś takiego, żeby moja służba była wielka i 

wierna, żeby w narodzie nastała tylko sama prawda i jeden premier żeby był tylko w narodzie .. Niech pan się opanuje, 

nie godzi się politykom okazywać uczuć .. Mało mi ciągle tej słodyczy, za mało panu premierowi wyznałem, pójdę, 

zabiję kogo, potem wyznam — i tak będziemy związani tajemnicą do samego grobu. 


Tak jak wszystkie objawienia .. Zrozumiałem, że niebo pod parcelę trzeba puścić, sami ludzie je rozparcelują, a 

kratek przy konfesjonałach nie będzie już na świecie .. Nie zrozumieli, że to ja dla nich premiera zacząłem szukać, żeby 

im świnie całymi dniami żołędzi nie chrupały, żeby mieli coś więcej poza kogutem i kurami. Ale oni mnie wypędzili. 


Zamieszkają w tych nowych domach, zaczną płodzić nowe dzieci, a ten nowy człowiek będzie się już rodził bez 

tego, z czym się jego rodzice rodzili, bo ludzie nareszcie sami będą bogami. Trzeba zabrać im niebo, ludziom niebo 

jest uciążliwe i niepotrzebne, a kiedy się go pozbędą — będą szczęśliwi i wolni. 


Mahoń, czy ty tak samo jak oni, czy ty też może zachorowałeś na gadanie? .. To nie to, Kubas, słuchaj mnie 

uważnie, wszyscy mają jakieś teorie na zbawienie świata, nie należy im odmawiać wysłuchania. Kubas, ale to wszystko 

nieprawda, to wszystko szaleństwo, bo tylko jedna teoria jest prawdziwa, tylko moja teoria, całe życie nad nią myślałem. 


On już nie żyje, nie należy dręczyć umarłego .. Mahoń, co ja ci powiem? Chyba tylko tyle. Że głupie jest twoje 

zbawienie, bo nie ma dla ludzi nic, oprócz ich maleńkich zbawień, które sobie w cichości i na swój użytek wymyślają. 

Nie ma innych zbawień, za dużo narodu na świecie, niech no kto tylko sobie stworzy jakąś cichość, zaraz mu ją 

rozgrabią, albo wyśmieją. 


Ona nie daje mi spokoju .. I jeszcze tej studni nie widziałem .. Po co ci oglądać, to nic ciekawego .. A jednak chyba 

będę musiał, Sońka, ciągnie mnie, nie rozumiesz, ciągnie? .. Nie powinieneś, Hugo, ale nie będę ci się sprzeciwiała 

.. Proszę jeszcze raz spojrzeć na polityków, nie mógłbym żyć spokojnie, gdybym ich sobie teraz nie obejrzał, i może 

nawet musiałbym kiedyś ze świata wracać po to tylko, żeby zajrzeć do studni, bo teraz nie zajrzałem. 

E0280 I. Iredyński Żegnaj, Judaszu Dialog 9/1965 str. 27 

To po co ci taka piłka? .. Żeby nią rzucali tacy duzi chłopcy .. Więksi od pana? .. Więksi. Od tego rzucania im 

rosną muskuły. O tu .. A czy kurwy też bawią się piłką? .. Kto? .. Kurwy .. A kto to są kurwy? .. Takie jak ja. W 

spódnicach .. To te, co chodzą w spódnicach, to. Kto ci tak powiedział? .. Tata. A ci, co chodzą w spodniach, to chłopy. 

E0281 I. Iredyński Żegnaj, Judaszu Dialog 9/1965 str. 29-30 

To co byś zrobił, gdyby gołąb na zdjęcie? .. Starłbym chusteczką .. Nie mów nawet takich rzeczy. Przecież to. Jakby 

szef to usłyszał, to by cię tak opieprzył, że. Mógłbyś wszystkich wkopać przez taki numer .. No tak. Ale zdjęcie szefa 

.. No tak .. Sucha była ta bułka .. To napij się wody .. Już piłem. No tak, już piłeś .. Musiała być wczorajsza .. Albo 

przedwczorajsza.. Ty.. Co? .. Gimnastykowałeś się kiedy 

E0282 I. Iredyński Żegnaj, Judaszu Dialog 9/1965 str. 33-34 

Jakbym im coś powiedział, to ty byś już nie żył ani szef, ani on, ani inni .. Jak ja lubię cwaniaków, mówię ci, 

Judasz, jak ja lubię cwaniaków .. O co chodzi? .. A nie słyszałeś o takich gościach z ambicją, że jak stają się szpiclami, 

to mają ambicję. I nie chcą wsypać jednego czy drugiego, tylko chcą zniszczyć cały ruch? Cały ruch! Żeby z ruchem 

zniszczyć poczucie świńskości! Jeżeli je jeszcze mają. 

29


Lubię ludzi wrażliwych. Więc może mi pan powie, czy uwaga, którą za chwilę wygłoszę, ubodzie albo, nazwijmy, 

zadraśnie pańską wrażliwość. A więc mam pewność, i to jest ta uwaga, że jest pan jednym z najbliższych współpracowników 

szefa .. Nie ma pan tej pewności. Bo ja nim nie jestem. I mam tylko wyjątkowego pecha, że zawsze mnie biorą 

za kogoś innego.. Zdumiewająco dobrze umie pan kłamać. I według starej dobrej zasady, że kłamstwo nie powinno być 

zbyt wygładzone. 


Za chwileczkę. Nieraz po dobrym obiedzie, gdy mamy w sobie tę pulsującą ciężkość i ciepło, zastanawiałem się, 

ile jeszcze czasu minie, nim ludzie przestaną deformować sobie życie z powodu nic nie znaczących drobiazgów. Dla 

pana tym drobiazgiem był kaprys ojca, dla innych kolor skóry, jeszcze dla innych purytańskie wychowanie i tak dalej 

i tak dalej. 


A byłeś na placu wtedy, jak wieszali tego, wiesz tego najgłówniejszego bandytę? Uśmiać się było można, co on 

mówił! .. Nie byłem .. Uśmiać się można było. A co robiłeś, jak cię nie było? .. Trochę podróżowałem, mieszkałem w 

dobrych hotelach. Tobie to trudno zrozumieć, nigdy w takich nie byłaś, ale tam wszystko się błyszczy, wiesz. Windy, 

szyby, guziki portierów, wszystko. Wanny, kurtki, zęby barmanów. Nie ma rzeczy, która by nie błyszczała. 


Nawet nie spojrzy na wódkę .. Tak, będzie pełen wstrętu .. Ten doktór też tak powiedział .. No widzisz. Wygodnie 

ci? .. Wygodnie. A tobie? .. Też.. A ja bym coś chciała .. Co .. Żeby jeszcze raz było jak w niebie .. Tak, tak .. Ale 

ty wcale nie słuchasz! .. Żeby jeszcze raz było jak w niebie .. Tak .. Wiedziałem, przez cały czas. Może nas początku 

nie, ale potem już wiedziałem, na pewno, że muszę tu przyjść. 

E0287 M.Z. Bordowicz Psalmy Dialog 10/1965 str. 7 

Pieprzysz .. Nie, klnę się na Boga! I powiedział mi, Papież. On mi powiedział, a właściwie wyszeptał „Zgubiłem 

gdzieś klucze, synku”. Papież, on tak do mnie powiedział. Do mnie, Papież. Papież .. Co — Papież? .. Papież. Od 

tamtego dnia .. No dalej, stary. Tamtego dnia jakiś suczy syn nazwał mnie Papież. Trudno się odzwyczaić, nie? Jak 

już coś takiego ci wymyślą, to potem klękajcie narody i .. Pięć lat temu, kochany. Akurat w Zaduszki. Akurat tak 

wcelowałeś. 


Papież, nie wymieniaj imienia Pana swego .. Kupiłbyś mojego Boga? Połamanego, skręconego w środku, z blizną 

zamiast ust. Boga, który nie przemówi. Chorego Boga. Cholera, ten Bóg, co odzywa się w tobie, jak postrzał, który 

kiedyś musiałeś dostać. W brzuch, w usta, w oczy. Znajdziesz walutę, za którą wykupisz go ze mnie, chorego? .. Bicz 

na siebie skręciłeś. Boży bicz, złotko. 


Zaczynasz mi się podobać .. Mam nadzieję, że ci dorównam .. W ciągu tych pięciu lat dużo czytaliśmy .. Chodzili 

do kina .. Stykali z ludźmi .. I pieścili wyobraźnię. Chwaląc mistrza! Alleluja! Polubiliśmy teatr, no nie? .. Grę .. 

Niuanse .. Sensy .. Nonsensy .. Tak więc .. Chcemy ci tylko przypomnieć twoje najlepsze lata .. I ty nie popsujesz nam 

zabawy .. Zrozumiesz nas .. Mamy dla ciebie prima sort. 


Niech to grom! Zwijamy się! .. Ilu jest ludzi na posterunku? .. Dużo, dużo. Bekniesz, złociutki! .. Dobra, wiejemy! 

.. Jasna cholera! .. Tu nie przyjdą .. Ty, cwaniak! .. Tu nikt poza nią nie przyjdzie .. Papież, ja ludziom mówię. Ty 

dobry człowiek ty niewinny, złotko .. Siwy, rób swoje. Ludzie też nie przyjdą .. Na grobach siedzą, kochany. Świeczki 

palą, racja .. Rób swoje, mówię. 


Nie, Siwy, nie. Nie każ mi stąd schodzić, Siwy, nie .. Co nie? .. Rozewrzyj nogi! Będziesz zupełnie przypominał 

pajaca. Sam widzisz, że przejście od figury ukrzyżowanego do figury rozłożonego pajaca jest nazbyt proste. Papież, 

to tylko naturalna cecha i możliwość ukrzyżowanych. Więcej, to jedyna możliwość ukrzyżowanych .. Siwy, na rany 

Chrystusa, nic nie mówiłeś, nic .. Chciałeś dosłowności, co? Postawiłeś na mękę, na cierpienie, na piękny koniec. 

30


Legenda .. Kiedy, kiedy ci to powiedziałem, ty?! .. Powiedziałeś. Jak mi Bóg miły, powiedziałeś .. Ty stara mendo. 

Ja ci to powiedziałem, ja? .. Legenda, było tak? Piłem dzień cały i noc. I wtedy, kiedy już nie wiedziałem, co robić, 

kiedy już ona, Kasia, w ziemi, podszedłeś, powiedziałeś. „Brat Siwego stuknął. Siwy bratu kazał, bo jego nikt nie 

będzie podejrzewał.” 


A teraz przypomnij sobie, co ciebie zawróciło. I pośmiej się, ale na własne już konto! .. Ja? Nie mogłem zupełnie 

zapomnieć o moich szarych komórkach. Wystarczy .. Ty, humorysta! I o bracie, co? .. Proszę Boga, nie byłem nigdy i 

nie jestem sentymentalny. I o bracie, którego rozwaliłem z całą świadomością tego, że jest niewinny. Więcej na koncie 

swoim takich nie mam! .. Kasia, Kasię.. Bladź?! To ja ci powiem. I ty jesteś bladź! Największa na świecie bożym, bo 

kary dla ciebie nie ma! Bo kiedy człowieka można ukarać. 


Mówiłem prawdę, Siwy! Cały czas nic innego nie mówiłem! Tych trzech dyndających pośrodku kościoła. I ci 

wszyscy, którym wierciłeś dziurki w karkach. Za dużo kosztowała mnie tamta prawda, żeby można było uwierzyć w 

pomyłkę!. Na rany Chrystusa, Siwy. Byłem i jestem tylko człowiekiem! Jasne. I to nie twoja wina, że zdarzały się takie 

chwile. Takie chwile, gdy wyciągnąłeś Mauser i wtedy ci, dla których był przeznaczony myśleli co innego! 


Jesteśmy amatorami wszyscy. Złymi, koszmarnymi amatorami. I to nieprawda, że może być inaczej, stary .. Co mi 

się z tym południem skąd ci się, złotko, to południe? Dużo słońca, kiedy najgoręcej. Skąd mi się, Kasiu, to południe 

wzięło .. No już, szlus! Szlus, mówię! Tyle jest słów Ewangelii na dzień dzisiejszy. Nie bij. 

E0296 L. Kołakowski Żebrak i ładna dziewczyna Dialog 11/1965 str. 5 

Synku kochany, ja wiem, że ty nie lubisz uroczystych słów i ceremonii, ale dzisiaj mamy naprawdę takie wielkie, 

takie wielkie święto. Zdałeś maturę i akurat masz osiemnaste urodziny. Tak się okropnie bałam, jak ci to pójdzie. A 

teraz jestem taka szczęśliwa, że... Daruj mi, syneczku .. Dziękuję, mamo .. No co, stary, tylko patrzeć, a zajmiesz 

moje miejsce. Nie mówię, że mi o to chodzi, nie, ja chcę, żebyś zaszedł wyżej niż ja. W końcu ja też, gdyby nie inne 

warunki, inne czasy, może bym coś więcej zrobił. Ale ty masz wszystkie warunki. Ruszysz teraz pełną parą. 


Ale kto to jest? Jak się nazywa? .. Nie wiem. Przyszedł wczoraj i pił z nami .. Jak to, pił z wami przy stole i pan 

nie wie, kto to jest? Po co przyszedł? .. To już trzeba wszystko powiedzieć dokładnie. Przyszedł wieczorem, akurat 

byliśmy przy stole. Myśleliśmy, że to żebrak, ale on szukał takiej kuli .. Jakiej kuli? Takiej kuli czarnoksięskiej, gdzie 

są różne słowa napisane. To, żeby wszyscy byli szczęśliwi.. Co to znaczy? .. Naprawdę, to nie żarty. Była tu taka kula. 

On ją znalazł.. Jaka kula? Gdzie ona jest? .. Właśnie niewiadomo. 


Nic nic mnie nie obchodzi żebrak ani kula, ani te głupstwa, które on czytał .. Wanda, opamiętaj się! .. Ciekaw 

jestem, co by było, gdybyś go tu nie zatrzymała na początku. To ty mu pozwoliłaś zostać. Wszystko się od tego zaczęło. 

A teraz oczywiście, mówisz, że to cię nie obchodzi. Mówię, że mnie nie obchodzi .. Córeczko, ja nie rozumiem, co ty 

mówisz. Przecież widziałaś. Powiedziałaś inspektorowi, że widziałaś. Powiedziałam, a teraz żałuję. 

E0299 W. Wirpsza Na górze Dialog 11/1965 str. 15 

Idzie sam. Dzielny, samodzielny. Zaproponowano mi coś w rodzaju samobójstwa: cykutę mi dano, ale muszę ją 

wypić sam. Ze wszystkich ścieżek, jakie prowadzą na tę górę, ta jest najdogodniejsza .. Manierkę przytoczył do pasa. 

Bulgocze z niej wywar ziółek. Jest niepełna. Też maniera .. Wije się w łagodnych zakosach, w miejscach stromych 

ułożono stopnie. Ale to jest najdłuższa. Powinienem wypić cykutę sam, kat będzie bezczynny, będzie się tylko przyglądał. 


Pić mi się nie chce .. Czy oni mają pragnienie? .. Kto? Kaci czy katowani? .. Jak my ich nazywamy? Katami, 

oprawcami. Mrowiem, armią, chmarą, katowanymi? .. Jak my siebie nazywamy? Opryszkami, mordercami, zdrajcami, 

buntownikami, deprawatorami, kacerzami. Co ma nazwa do rzeczy? .. Teraz możemy się powymieniać. Opryszku, 

chcesz być zdrajcą? Usiądź na pieńku katowskim. Oddaj zdrajcy swoją uduchowioną szubienicę: niech się oprze o nią 

jak o słup telegraficzny. 

31


Szorstkie niebo; suche, szorstkie i puste .. Takie będą kołysanki .. Skazani jesteśmy na ukołysanie .. Ten krzyk. 

Dosłuchałem się: cóżem ci uczynił? .. To brak specjalizacji, precyzji i fachowości .. Weszliśmy na górę. Minęliśmy 

gapiów, jesteśmy na szczycie, oprawcy zajęli się kim innym, zapominając o swym fachowym wykształceniu; trud 

społeczny kształcenia poszedł na marne, stali się barbarzyńcami. 

E0302 A. Bonarski Przyczynek do teorii uczłowieczenia w procesie edukacji Dialog 11/1965 str. 28 

Zagadnienie widzę tak uporządkowane, być może, dopiero teraz, kiedy rzecz przemyślałem, kiedy dokonałem, śmiem 

powiedzieć, naukowego trudu klasyfikacji tortur, kiedy stworzyłem metodologię, technikę i filozofię torturowania. Jeśli 

tak wolno powiedzieć, wywodzę się z dobrej rodziny, ale dzisiaj, jak tego za niedługo dowiodę, rodzina dla mnie 

nie istnieje. Ukończyłem szkoły i zacząłem poznawać nauki. Z domu i ze szkół, poza elementarnym wychowaniem, 

wyniosłem jeszcze zgubną zdolność lekkomyślności, zapominania. 


Chaotyczne przygotowania pochłonęły wiele pieniędzy, wyprzedawałem się, dla oszczędności źle się odżywiałem. 

Podkopało to moje zdrowie. Musiałem zacząć się leczyć. Wtedy, po tym, że tak powiem, młodzieńczym okresie, 

który choć bezładny, dał mi jednak sporo doświadczenia, zrozumiałem, że dalej nie mogę tak postępować, że należy 

stworzyć plan przygotowań, sklasyfikować tortury znane, wytyczyć kierunki, w których będzie prowadziło się badania 

nad możliwością nowych, oznaczyć normy, wprowadzić skalę doskonałości, stworzyć współczynnik gradacji, wyznaczyć 

progi pozornego zakończenia — tortura przecież nie może uśmiercać [&] 


Jak to należy rozumieć? .. Nie wolno godzić. Jak ty to rozumiesz? .. Nie zastanawiałem się nad tym .. To się 

zastanów! .. Zastanowię się .. Czy należy godzić w tego, kto ucieka z rozwianym włosem? .. Nie wiem .. A gdyby ona 

uciekała z rozwianym włosem? .. Nie! Nie! Nie będę odpowiadał! .. W takim razie nie przyjdzie .. Gdzie jest?! .. Ty 

zadajesz pytanie? Mów. 


Czy odczuwasz niedosyt .. Nie wiem .. Mów .. Świadomość siebie i świadomość świadomości siebie są więc jak 

gdyby dwoma ciężarami, z których jeden zawsze przeważa drugi. Stan równowagi nigdy nie zostaje osiągnięty .. Nigdy? 

.. Nigdy nie zostaje osiągnięty .. Tak. Czy kochasz Laurę? .. Kocham ją jak piękna kształty doskonałe, w miłości mej 

ku Laurze życie moje całe! .. Dlaczego kochasz Laurę? 

E0306 A. Bonarski Przyczynek do teorii uczłowieczenia w procesie edukacji Dialog 11/1965 str. 37/38 

Trudno jest powiedzieć cokolwiek o zachowaniu libido w id oraz superego. Wszystko, co o tym wiemy, odnosi się do 

ego, w którym początkowo zgromadzona jest cała dostępna zawartość libido. Stan ten nazywamy absolutnie pierwotnym 

narcyzmem. Trwa on tak długo, póki ego nie zacznie traktować wyobrażenia przedmiotów z punktu widzenia libido, 

przekształcając libido narcystyczne w przedmiotowe. 


Ze względu na to, co zostało powiedziane wyżej o istocie posługiwania się językiem, w jakiejkolwiek postaci i 

na czyjkolwiek użytek (mówiącego czy współbliźnich) — posługiwanie się językiem implikuje myślenie, bo implikuje 

rozumienie znaczeń związanych z materialnymi ich nośnikami w danym języku. A więc teza, że nie można używać 

języka nie myśląc — jest tezą analityczną. 


Cukierki, wafle, czekoladki. Cukierki, czekoladki, wafle .. Znów odbiegłem, lecz sami państwo widzą, jak każde 

zagadnienie, początek nawet rzeczy rzuca nas w nieskończone obszary ciemności, oceany bez wysp. Studiowałem ciało 

i jego tajemnice, poznawałem człowieka, aż wreszcie udało mi się stworzyć fundamenty wiedzy. Podzieliłem tortury 

według rodzajów bólu a więc tortury dotyku, wzroku, smaku węchu, słuchu i równowagi. 


Jestem zmęczony, moje ciało z trudem już wytrzymuje nawet prostą torturę bicia mieszanego. Nie spocznę, nie 

ulegnę; gdybym przez wieczność miał iść do nieskończoności, przemierzę w końcu tę drogę, ukończę moje dzieło i 

oddam ludzkości, jednemu człowiekowi, który czeka. Uniosłem się, niech mi państwo zechcą wybaczyć. Prowadziłem 

moje badania i spisywałem ich wyniki, i dzięki niedoskonałości — jestem człowiekiem, humani nihil a me alienum puto 

— wielekroć wydawało mi się, że osiągnąłem kres, że poznałem prawdę; to mi się niestety zdarzało, ale na szczęście 

zdarzało się coraz rzadziej! 

32

E0310 A. Bonarski Przyczynek do teorii uczłowieczenia w procesie edukacji Dialog 11/1965 str. 46-47 

Ku czemu dążę? Dążę ku szczęściu, ku wyzwoleniu, zadaję sobie ból, choć się go boję, drżę na myśl o nim — 

tortura oczekiwania tortur; zmierzając ku doskonałości przygotowuję klęskę! Gdzie jest pewność, że w końcu poznam 

wszystkie tortury, zwycięsko przez nie przejdę, zdrada przestanie dla mnie istnieć, nie będzie już potencjalnej winy, 

dzieło moje pozna ludzkość i ja, który jestem jej członkiem, dla której prowadzę badania, zostanę wyzwolony i ją tym 

samym wyzwalając?! 

E0311 A. Słonimski Pamiętniki emigranta Dialog 12/1965 str. 7 

Takie panny nie miały nieuczciwej konkurencji gwiazd filmowych czy telewizyjnych, bo nie znano jeszcze masowego 

upowszechniania urody. Dziewczęta z ludu, panny służące czy szwaczki były po innej cenie. Na wsi taka piękna panna 

z dworu miała pierwszeństwo. Wyłączność na całe powiaty czy gubernie. 

E0312 A. Słonimski Pamiętniki emigranta Dialog 12/1965 str. 11 

Bliższe wiadomości można było zdobyć w biurze towarzystwa w Soho. Zapachniała nam przygoda egzotyczna, 

szansa wyrwania się z marazmu londyńskiego. Dzień był przykry, mglisty, wilgotny, Julek — znasz go — kolegował 

z Hryniem i Karpińskim — powiedział: „a może to najlepsze co możemy zrobić? Przez dwa lata można odłożyć parę 

tysięcy funtów. Jedźmy na Soho, nie szkodzi pogadać.” No i pojechaliśmy. Lokal towarzystwa „La Paz” powinien był 

nas ostrzec, powinien był wzbudzić podejrzenia co do rodzaju tego przedsiębiorstwa, [&] 

E0313 A. Słonimski Spowiedź emigranta Dialog 12/1965 str. 13 

Po źle przespanej nocy, nazajutrz przed pójściem na dworzec autobusowy, podrażniony i głodny spotkania oko 

w oko człowieka, który mnie zdradził, poszedłem do architekta Z. Adres jego był na liście, który mi wtedy dano do 

przeczytania. Odnalazłem nie bez trudu dom, a raczej willę podmiejską. Było moim obowiązkiem formalnym stwierdzić 

ponad wszelką wątpliwość autentyczność listu, który nas skazywał na lata poniewierki. Nagle zbudziła się we mnie 

nikła nadzieja, że jest to jakieś trudne do wytłumaczenia nieporozumienie, [&] 

E0314 A. Słonimski Spowiedź emigranta Dialog 12/1965 str. 17 

Ty trwasz w szaleństwie twojej młodości, pragniesz przekonywać ludzi i świat poprawiać. A teraz skarżysz się na 

zdrady i małoduszność, szarpiesz się i popełniasz błędy, bo w twojej pozycji musisz je popełniać, ale w końcu kto wie, 

czy to ty właśnie nie masz racji, bo w twoim skłóconym życiu dzień jest dniem a noc jest nocą. Mnie coraz trudniej o 

sny. A co gorsza z dniem każdym coraz bardziej zaciera się granica między snem a jawą. 

E0315 W. Orłowski Piąty lot Dialog 12/1965 str. 19 

A co? Komisji nie ma? Wyjechałem z Warszawy wozem w godzinę po pociągu .. Kolej zrobiła nam psikusa. 

Poczekamy dwie godziny na komisję. Chcecie tymczasem na kwaterę? .. Dziękuję. Chętnie porozmawiam z panem 

pułkownikiem, jeżeli nie przeszkodzę w pracy .. Co to za praca? .. Jak człowiek czeka to i tak nie może się skupić .. 

Po drodze oglądałem trochę teren i zabudowania jednostki. Łanie zagospodarowane .. Staramy się, kolego.. Nie znałem 

dotąd tych stron. Bardzo malownicza okolica. Zwłaszcza jak się patrzy z góry. 


Widzisz, prokurator, jako pilot muszę mieć zaufanie do zespołu ludzi przygotowujących mi samolot .. To chyba 

oczywiste. Praca w kolektywie .. Mowa. Nie o to chodzi. U nas nie wypożyczalnia kajaków. Zaufanie jest mi potrzebne, 

jak paliwo w baku. Bez tego nie polecę .. Pan bawi się w przenośnie .. Żadne przenośnie. Gdyby najdrobniejszy cień 

podejrzenia. Po prostu nie wsiadłbym do maszyny. 


Uruchamiamy właśnie źródło zasilania .. Ile na to potrzeba minut? .. Normalnie dwie minuty .. Normalnie. Znaczy 

się, że tym razem nie odbyło się normalnie? Pech. Po prostu pech. Monterzy zaczęli akurat coś majstrować i agregat 

był rozgrzebany .. Za dużo tych przypadków. Tu ktoś musi być pociągnięty do odpowiedzialności. Sprawdzę później 

.. Ostro sobie poczynasz. Ale proszę bardzo, proszę bardzo. Sprawdzaj. Pociągaj .. W ciągu ilu minut odzyskaliście 

łączność? 


Trujesz .. Poważnie .. Ma lepszą babkę w domu .. Z małżeństwami to różnie bywa .. Słyszałeś coś o tym? Z ciebie 

dziwny facet, Stefan. Wszędzie wietrzysz drakę .. Po prostu znam życie. Już mi niejeden raz po kulach dało, więc 

swoje wiem. Zuziu, małe piwko! .. Dziś dzień lotów, panie poruczniku .. To zmyj się, siostro. A Koczar to mięczak. 

Mięczak. Trochę mi to nie pasuje do Koczara. 

33


W porządku, Mekka. Wiem, co robię .. Trzysta pięćdziesiąt trzy. Mówię ci, że lecisz za nisko, do cholery .. Nie 

denerwuj się .. Jezus, Maria. Wariat. Nie .. Alarm. Karetka. Straż. Stateczny, zostań, ja jadę do wypadku .. Jezus, Maria 

.. Proszę mi jeszcze raz powtórzyć przebieg wypadku. Koczar podchodził zbyt nisko i co? .. To było mgnienie oka. I 

duża odległość. Nie widziałem dokładnie. 


Może jestem głupia, ale chwilami nachodzą mnie straszne myśli. Czy pani zechce nam coś bliżej na ten temat 

powiedzieć? .. Panie pułkowniku, czy znana jest już przyczyna wypadku? .. Przyczyna. Nie, skądże znowu. W ogóle 

nie przeprowadzano jeszcze dochodzenia .. Ale mnie nie chodzi o żadne oficjalne komunikaty, błagam pana, niech mi 

pan prosto, po ludzku powie. Może już coś panowie wiedzą? Odpowiadam pani najszczerzej: nic. Kompletnie nic. 


Ale ujawnić się nie chciał? .. Prosił mnie tylko, żeby jakiś czas zaczekać. Ale liczył się, że prędzej czy później 

będzie trzeba to zrobić .. Wolał później .. Znajdował szczególną przyjemność w tym, że nas dwoje łączy tajemnica. 

To mu imponowało. A jak w ogóle stosunek ze mną. Często przychodził do mnie, kiedy Ignacy odbywał loty a on był 

wolny. Ach, więc to był ktoś z pilotów? Ładne rzeczy! Mówiła pani, że lubił konspirację. 


Skoro pan już tu jest, zadam panu parę pytań. Chodzi oczywiście o Koczara. Dużo był starszy od pana? .. Ze siedem 

lat .. Jak długo służyliście w jednej eskadrze? .. Ponad trzy. To się u was liczy długo, prawda? .. Dość .. Przyjaźnił się 

pan z nim? .. Zaraz tam przyjaźnił. Kolega .. Ale przez te lata zżyliście się ze sobą, co? 


Jeszcze coś przemawia przeciw samobójstwu. W swoim czwartym locie Koczar wykonał wzorowo strzelanie z 

działek pokładowych. Pięć razy nalatywał i oddał precyzyjnie trzydzieści strzałów. Czy tak postępuje człowiek, który 

w parę minut później ma popełnić samobójstwo? .. Mało prawdopodobne. W dodatku znanym Koczara, jego obowiązkowość, 

wzorowy stosunek do sprzętu. Nie wierzę, żeby wybrał sobie taki rodzaj śmierci. A więc panowie odrzucają 

samobójstwo. Ale w takim razie jak wytłumaczyć sobie inne okoliczności? 

E0324 W. Terlecki Myśliwi Dialog 1/1966 str. 7 

Nie. Zrobiłem mu kiedyś zdjęcie. Jeżdżę czasami na rządowe polowania. Ten leśniczy i pewien — o, taki wysoki 

— gość upozowali się do tej fotografii. Przyjacielska pamiątka. Chciałem mu teraz dać to zdjęcie. Niech sobie oprawi 

i powiesi nad łóżkiem. Takie polowania to co innego. Znane twarze. Pompa. Dyplomacja. Takie zdjęcia, moi panowie, 

każda gazeta bierze z pocałowaniem rączki. 


Z tej strony odwrót był zamknięty przez bagna. Wystarczyło więc przeprowadzić stosunkowo nieduży oddział, aby 

odciął wam drogę. Główne zaś siły skoncentrować tutaj. Taka szerokość drogi wystarczyła zupełnie, żeby cały wasz 

oddział zmieścił się w pułapce. I wtedy należało uderzyć .. Co jeszcze? .. Dużo. Można było wybrać inne przejście. 

Zna pan takie przejścia. 


Poznasz mnie chyba? Słabe światło. Psuje się przy silniejszej burzy. Postarzałem się bardzo .. O co chodzi? .. Aż tak 

bardzo? Ty też postarzałeś się. Nie poznałem cię. Zaraz jak wysiadłeś z samochodu. Zanim ten gówniarz .. Sowa. Nie 

wymyślałeś mądrych pseudonimów. Święte słowa, nigdy nie wymyślałeś mądrych pseudonimów. Dlaczego coś takiego 

wymyśliłeś. 


Jemu? Nic nie powiem. Ani przez chwilę nie przyszedł mi taki pomysł do głowy .. Chciałbyś może, żebym ja sam 

powiedział mu to wszystko? Może jeszcze miałbym powiedzieć mu: tak jest, szczeniaku, twoje podejrzenia okazały 

się słuszne. Miałem do wyboru inną drogę. Nie wybrałem jej przez lekkomyślność. To nie takie proste, niestety. Ja to 

mam z głowy. 

34

E0328 A. Cwojdziński Sprzężenie zwrotne Dialog 2/1966 str. 5 

Cybernetyka to taka nauka o prawach sterowania w różnych układach, a więc w maszynach i w ludziach .. A no tak, 

oczywiście. To znaczy, że o ludziach, ale tylko jako o maszynach .. Czy są czymś więcej, choć to pytanie zasadnicze, 

nie wiemy .. Ale chyba, bardzo cię przepraszam. Nie jesteśmy tylko głupimi maszynami! O, Kitty .. Co? 


Nawet z najlepszych nie będę brała kremu na twarz! .. Kitty, ja nic jeszcze w ustach nie miałem, a zaraz będę 

musiał iść do dyrektora, więc .. Nie nudź mnie już tą kawą .. Splamiłaś i tamte, i teraz nie mam żadnych .. To pójdziesz 

do biura bez spodni. Sandra nieraz cię tak widziała .. Zajmij się już tą kawą, a nie .. [&] 


Wszystko? To ja to już umiem. I ten Elmózg tak mnożył i mnożył, aż wymnożył, że to ja właśnie dla niego. A 

jakby Peter nie podobał mi się? .. Wymnożył, że będzie .. Ale ja jemu mogłam .. Będzie pani, wymnożył. Dlatego 

Peter, choć nigdy pani nie widział, nie namyślał się ani przez sekundę .. Właśnie. Ja myślałam, że to wariat, bo niby 

mówi się „od pierwszego wejrzenia”, ale on nawet nie popatrzał na mnie. 


Nie warto nawet mówić .. No? No jaką? .. Jak grać na pieski .. To ciekawe. I jak grać? .. Te co idą pomnożyć przez 

czas, jaki miały przedtem. Pomnożyć pieski przez czas, tak? A ty o innym Einsteinie nie słyszałaś nigdy? .. Ja mało 

wiem o cybernetyce, ale to nie wstyd. Mało kto wie, no nie? .. Dziękuję ci, kazałaś mi o wszystko pytać! .. Więc ten 

uniwersytet to kłamstwo. 


Człowiek myśli całym ciałem, tu pisze. Już wymyśliłam? To nie jest prawda, co mówicie, bo człowiek może sam 

sobie zrobić program. O. I może zmienić go — o. A maszyna zawsze robi tak jak kazali i nic zmienić nie można .. 

Też może! Prawda? .. Maszynie można dać tylko cel najogólniejszy — coś jakby przeznaczenie. 


Filiżankę i muzyczkę i to podrygiwanie darowałbym, ale Bertiego? .. Bertiego nie daruję. Ale jak chcesz, zrobię, co 

się da .. Tak. Odruchy krowy mi zrobisz .. Co? .. Ja słyszałam wszystko. Słyszałam jak mu radziłaś. Dlatego przyszłam 

tu po tę książkę. Tu jest cały rozdział o tym Pawłowie. Przeczytałam sobie, tylko .. Nie mam już po co .. Kretynka 

jesteś, nie idiotka. Jeżeli podsłuchiwałaś, to słyszałaś, że już chciał wnosić skargę rozwodową, dziś chciał dzwonić do 

adwokata. 


Jeżeli tak, to w człowieku nie ma rzeczywiście nic więcej niż w maszynie .. Nie wiadomo. Człowiek jednak 

poświęci wszystko dla jakiejś idei. Święty idzie obojętnie na stos za swoją wiarę, a maszyna? .. Reporterzy wychodzą. 

Powiedziałam, że przyjdziesz z rewelacją i dyrektor czeka .. Z inną niż przypuszcza, ale z rewelacją .. Peter, czy ty 

musisz tym wywiadem skompromitować własną żonę? 


Gdzie? .. U jednego. To znaczy, w jednym przedsiębiorstwie. Bo jakbyś ich rozwalił, on potrzebowałby takiego 

jak ty specjalisty, a u niego, to znaczy, w tym przedsiębiorstwie będziesz mógł robić co tylko będziesz chciał. Nawet 

wrócić do Sandry, choć wątpię, czy byłbyś z nią szczęśliwy. 


Czego chcesz? Mówiłam ci, żebyś nie. Z czego się śmiejesz. O, czytałeś już? No to co? On także już czytał i tak 

samo śmieje się z tego. A tak, dla elmózga to reklama. Tu od rana urywają się telefony. Jak mówisz że. Poczekaj bo. 

Pete, chodź tu na chwileczkę. Pete! Bertie chce zaraz kupić Elmózg. Nie czeka nawet na licytację. 


No i jakie to sprzężenia, i jak będziesz mi zmieniała? .. Prowadzące do tej. Porywczości .. Przecie ja jestem wybornie 

opanowany. Tylko głosowo. Odruchy masz samowzbudzające dodatnie. Wygodnie ci? — a regulacja odruchów w żywych 

organizmach opiera się na ujemnych. Nigdzie nie uwiera. Puść z łaski swojej magnetofon. To muzyka do tego tańca 

„Sprzężenie Zwrotne”. 

35


Tu kaftan bezpieczeństwa potrzebny, nie moja idea! .. Elmózg u handlarza żywym towarem! .. U kogo?! .. Więc ja 

w tej chwili dzwonię do tego handlarza i jadę z nim do tego domu! .. Stracisz prawo do odszkodowania! .. Ja bimbam 

sobie na odszkodowanie od pękniętej firmy pierwsza wyprowadzam się, ale bez Elmózgu .. Nakręca numer. 

E0339 A. Międzyrzecki Ekspedycja Dialog 3/1966 str. 8 

Czeka nas, panie szefie, literackie czasopiśmiennictwo .. Owszem, to też. Ale nie tylko .. Sława, panie szefie .. 

Uważajcie, do kogo mówicie, dobrze? .. To może przyjemnostki, panie szefie, ośmielam się zapytać .. Przeciwnie, 

pielęgniarze. Na drodze tej oczekują same nieprzyjemnostki. Kiedyś z bobka był laur, teraz z lauru bobek .. Kapitalne 

powiedzenie. Jedno z wielu .. Pan szef jak co powie, to aż jaśniej się robi na duszy. 


Owszem. Po Ataraksie i na ogół spokojnie. A ty, Rozalio? .. Nie umiem powiedzieć. Nie zauważyłem. Jestem 

skromny, cichy muzyk. Ostrożny jakby miał czternaścioro dzieci. Na Zet Czterdzieści Cztery mógłbyś daleko zajść, 

Rozalio. Zagraj coś jeszcze z ich repertuaru. Prawdziwie czasem żałuję, że duży stopień paranoiczności uniemożliwia 

pełny rozwój tym interesującym istotom. Doktór Paracels uważa, że mają jednak chwile przejaśnień, tak zwane lucida 

intervalle. 


Pewna idea. Chciałbym mianowicie zbadać mowę ptasią, do czego jestem, jak mi się zdaje, szczególnie predestynowany. 

Dlatego też proszę o urlop, o którym ośmieliłem się już wspomnieć .. Szło ci wówczas o rzekomą epidemię 

przeciągów, jeśli się nie mylę .. To prawda, pragnąłbym bowiem, panie szefie, przeciwdziałać przeciągom i badać mowę 

ptasią oraz wzajemny związek tych dwóch fenomenów natury. 


Może i źli. Ale głodni. I siły przez to nie macie. A ty ożeniłbyś się, wąsaty? .. Ja? Ja do domu śpieszę. Jeszcze 

tydzień drogi .. Tydzień? Wy do Komory pewno, do stolicy .. Ano, tak jakby. Do Komory, rodzinnego miasta .. Znad 

Duny, żołnierzyki? .. Znad Duny. Z bitwy nieszczęśliwej. Daj nam sera, kobiecinko .. No to w drugą idziecie stronę. 


Pójdę znowu przed wami. Jestem, o ile wiem, szpicą .. A jesteś, jesteś. Chociaż nic tu nam nie grozi. Ale szanujmy 

zasady. Naprzód, Parcales! .. Rzeczywiście, to nie dżungla ani las. Owszem, jest jakaś niepokojąca tajemnica w tej 

pustce. Ale cisza aż w uszach dzwoni i przeprawa nasza jest niewypowiedzianie bezpieczna i nawet monotonna. 


Łapiduchy, proszę księżniczki. Pomoc dla jeńców i temu podobnych. Wszyscyśmy opodatkowani i szkoły wszystkie 

również przynależą, a jakże, szkoły i sklepy. O, sklepy! Jatki! Delikatesy! O, ogonku po serwolatkę i metkę! O, 

ogóreczku kiszony. Czy doprawdy nie ma tu żadnego sklepu, panienko? .. Zbliżają się! Spójrzcie! .. Prztyk! Lornetka! 

Niestety, Ciziowie! Skryjemy się z uwagi na przeważającą liczbę nieprzyjaciół. 


Jedź. Odnajdę cię tam. Tylko jeszcze jedno mi powiedz. O co ta wojna? .. Jak to o co? O wszystko. Ciziowie 

odwiecznym są nam wrogiem. My, Tuaregowie, co pewien czas wpadamy w ich niewolę. Uwięziony w ich obozie 

w roku tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym czwartym, znajdowałem się tam do roku tysiąc siedemset dwudziestego 

czwartego. 


No tak, panie sołtys. Mieszkańcy tej tu miejscowości .. To są Krzyżyki .. A dusz dużo? .. Czego, panie oficer? .. 

Dusz, pytam, czy dużo .. A to już nie odpowiem. Mało kto ma duszę, wiecie. Ja to mam, ale za innych głowy nie dam. 

Może jeden Zbyń, może tam jeszcze Józwa, a bo to wiadomo. Więcej udawania niż posiadania. 


Dlaczego? Karuzele, koło szczęścia, beczka śmiechu. Całkiem zajmujące .. Czy ja wiem? I jeszcze ten słup z 

kiełbasą .. Widzicie? Wspina się tam. Zdejmie. Nie. Spadł .. Rzeczywiście nie dość był zręczny ten osiołek .. Nie 

ma siły bez zręczności .. Nie ma dobrze powiedziane. Słabość siły polega na wierze w siłę jedynie. Dawno iż nie 

uprawialiśmy godziwej konwersacji. 

36


Ja. Niestety. Chociaż właściwie .. Kolega, słyszysz? On się waha .. Ale nie mówi „nie”. Nie mówi. Panie kochany, 

pan ma jakiś rozkazik, widzimy przecież. No, śmiało, co panu szkodzi a dla nas wielka rzecz. Dobrze. Prowadźcie nas 

do Gurguna natychmiast .. Do Gurguna. Jak to? On urodziny przygotowuje. 


Żebyś stąd poszedł. Nie miałeś prawa się tu osiedlać. Dlaczego? Miałem. Podoba mi się tutaj. I tobie też .. Nie twoja 

rzecz. Moje uszanowanie drogiej pani! .. Co to za huki? Poszaleliście. Suflety opadają .. Nie gniewaj się, mamuńcia, 

już nie będziemy. Przyjaciela spotkałem znowu. Miło mi ponownie powitać szanowną panią. Będą suflety, słyszę? 


Owszem. Bez wierszyka raŹniej jakoś, proszę Wysokiego Jubilata .. Fakt. I mogliby podejrzewać, że chciałbym, 

żeby o mnie ody pisali. A dla mnie to obojętne. Nic podobnego? Nazywaj mnie, bracie, Skromny Jubilat .. Tak jest, 

proszę jego Ekscelencji: Skromny Jubilat. Ale przydałaby się taka oda aktualna .. Słuchaj, Kizior. Mnie na tym nie 

zależy. Ty wiesz. 


Dobra sztuczka, wygolony! Powinszować! .. A co, brodaty? .. Nie podoba ci się? .. Owszem. Podoba. Ale trybunał 

nakazał ci to zarządzenie .. Rzeczywiście. Nie ma jednak o czym mówić. Zawsze się mogę odwołać. W każdej sprawie 

.. W każdej? W tej podstawowej także? .. Także, brodaty. Także. Nie jesteśmy w tej samej sytuacji .. Co słyszę? To 

coś nowego, wygolony. 


Przychylam się do opinii pani szefowej .. Paracelsa i Dorę Knox też ukradli. Właściwie to była kradzież! Ale 

zgodziłeś się. Prezent urodzinowy! To coś innego. A nie zapytałeś nawet o Ciziów i Tuaregów. Rozlokowani już. 

Bardzo mili ludzie. Możliwe. Ale dość mam ciziów i tuaregów. Na długo .. I gdybym chociaż wiedział, na czym to 

wszystko polega. Co? Co to jest? Czym jesteśmy, do stu tysięcy piorunów? Dlaczego właściwie oni tu przychodzą? 

E0353 J. Abramow Derby w pałacu Dialog 4/1966 str. 6 

W rzeczy samej. Dalej na prawo, dzieło znakomitego ebenisty Charles Andre Boulle’a. Powierzchnię mebla zdobi 

wykładzina z brązu, szyldkretu i masy perłowej. Dalej łoże polskie w stylu klasycystycznym. Popularne we Francji pod 

nazwą lit a la polonaise. Nazwa przyjęta na cześć córki naszego króla Stanisława Leszczyńskiego, Marii. Wszystko 

wymaga teraz starannego zabezpieczenia .. 

E0354 J. Abramow Derby w pałacu Dialog 4/1966 str. 9-10 

Tolek. Zwariowałeś. Gdzie idziesz? .. Gazety zostały. A zresztą niech zna pana. Towarzysz dyrektor będzie miał co 

poczytać. Dobranoc jaśnie wielmożnemu panu hrabiemu. A może na mały spacerek? Wóz czeka. Możemy podrzucić 

.. Niech ich Józef wyprowadzi i zamknie bramę .. Tak jest, panie dyrektorze .. Wyprowadziłem tych masonów, panie 

dyrektorze .. Jutro wyjaśnię całą sprawę z Byrczakiem. 


Józefie, kolację będę jadł tutaj, przygotuj nakrycia dla dwóch osób. Aha, byłbym zapomniał. Podobno Józef otrzymał 

lista od hrabiego. Pisze coś interesującego? .. Jak zwykle, przesyła pozdrowienia. Dla mnie. Hrabia Zygmunt nie mieszka 

już w Toronto. Przeniósł się na wieś. Pod Riwerton. Nabył tam farmę niedaleko jeziora Winnipeg. Pisze, że krajobraz 

bardzo mu przypomina nasz Dembowiec. 


Poszedł. Jesteśmy sami, książę. Całe życie marzyłam o takiej nocy. Przyszedłeś do mnie nagle, spłynąłeś z księżyca 

na ziemię. Wyglądasz jak seleniczna zjawa. Może widziałam cię już gdzieś? Na jakimś filmie, albo w marzeniu sennym. 

Nie wiem. Czułam jednak, że się spotkamy. Właśnie tutaj. W tym pałacu. Takich mężczyzn jak ty już nie ma. 


Słyszę, panie dyrektorze .. Józef ma coś do mnie? .. Owszem. Mam zaszczyt zameldować, panie dyrektorze, 

niezwykłą nowinę .. No? .. Słucham? Niech Józef wreszcie wykrztusi! Co za nowina? .. Ordynat hrabia Zygmunt 

Dembopolski raczył zajechać pod bramę .. Kto? .. Ordynat hrabia Zygmunt Dembopolski czeka przed pałacem. 

37


Tak jest, panie dyrektorze .. Przestraszyłeś mnie. Byłem pewien, że duchy .. A to ja, panie dyrektorze. W odmiennym 

stanie .. Ten szum deszczu, nie usłyszałem, jak wszedłeś. A to co? Co ma oznaczać ta kreacja? Wybierasz się na bal 

weteranów skąd wytrzasnąłeś ten mundur? .. Odkopałem. Mój własny. Sanacyjny. Dwudziesty siódmy pułk strzelców 

konnych. Od września udało mi się przechować. 


Jak sobie chcecie. My idziemy .. Nie gniewaj się, Alicjo. Nie mogę. Jestem gospodarzem. Będziecie żałować. 

Idziemy chłopcy. Nie przeszkadzajmy panom w rozmowie .. Wiesz, po co tu przyjechałem Karbot? .. Tak .. No? .. 

Żeby powiedzieć: cóż oni zrobili z mojego Dembowca! A ty odebrałeś mi satysfakcję. Schadenfreude, tak? Istotnie. 

Odebrałeś. Ale nie w tym rzecz. Myślę, że nigdy nie odgadniesz celu mojej wizyty. 


Ty masz źle w głowie. Człowieku. Powinieneś iść do czubków .. Niedawno wygłosił pan piękne przemówienie o 

rasie genach i krwi. Ja nie rozumiem, panie hrabio. Dlaczego? .. Dlaczego się pan upiera? Z zemsty? Z nienawiści? 

Że to wszystko już nie należy do pana? Proszę mi wytłumaczyć .. Chcę po prostu kupić te konie. I miejsce w parku .. 

Ale ja nie mogę sprzedać! .. Jest takie stare opowiadanie rosyjskie, Leskowa bodajże. 


Niestety, tabakierą nie dysponuję, ostatnio jakoś wyszły z mody.. Szkoda.. Ludzie kichają bez tego. Widać klimat 

się zmienił.. Znakomicie waćpan tu gospodarzysz. To nie cne pochlebstwo. Mam skalę porównawczą. Dziedzic z waści 

całą gębą. I te konie. Oczy rwą. Gdybym żyła, byłbyś u mnie głównym koniuszym, a nawet, kto wie? Taki gładysz we 

dworze jest zawsze mile widziany. 


Dlaczego? Tych kilka sztuk to nie cała hodowla .. Powinieneś wiedzieć, że czasem ilość w żaden sposób nie chce 

przejść w jakość. Szczególnie, kiedy tę jakość sprzedamy. Czy ty nie rozumiesz, że taki Sarmata czy Bataliano, którego 

dziś chcesz sprzedać za kilka dolarów, jutro może zdobyć championat i wart będzie kilkadziesiąt tysięcy! Hrabia wie, 

co robi. Nie handluje z nami z miłości. 


Chyba? Nie bądźcie dzieckiem, panie kolego. Za tych kilka koni otrzymamy ciężkie dewizy! Eksponaty na wagę 

złota. Za dwa metry gruntu rodzina Dembopolskich. Słyszałem już to. Co prawda we śnie, ale słowo w słowo. To 

śmieszne, doprawdy .. Nie zapominajcie, Karbot, czyje to są konie! Dembowiec to nie prywatny folwark! .. Wiem. To 

samo twierdził hrabia. 

E0364 K. Choiński Alarm Dialog 6/1966 str. 5 

Dziękuję. Czy pozwoli pani, że zapalę. Myślę, że pani milczenie jest przyzwoleniem. Dziękuję. Przepraszam. Czy 

pani pali? Nie. Zresztą przecież wiem, że pani nie pali. Pozwoli pani że usiądę? Czy pani zauważyła, że panią śledzę? 

Hm, nie wiem, czy pani to zauważyła. I nie wiem, czy tak nie jest lepiej. Nie jestem zarozumiały, chociaż bywały 

kobiety, którym się podobałem. 


Kto to może być. Gadaj w tej chwili. Kto to jest. Czekałeś na kogoś. Siedź i ani słowa. Jeżeli miaukniesz — po 

tobie. Zabiję cię. Nie ruszaj się. Twój kochanek? Poszedł? Jest. Jest. To listonosz. Odchodzi. No, ten zrobił swoje i nie 

wróci. Widzę, że ci lepiej. Nadzieja ci pomogła. Nie ma nadziei. 


Co wy tu wyprawiacie, moi państwo? Rozumiem, rozumiem, ale dlaczego ona umawia się ze mną i nawet nie 

zawiadomi? Ach!, jest chora .. Chora? .. Bardzo źle się czuje .. Ale cóż jej jest .. Miała torsje. Może porażenie .. To 

trzeba sprawdzić .. Bardzo proszę nie. Dopiero przed chwilą ustał ból głowy i zaczęła drzemać. Może usiądziemy? 


Bo jeżeli nie masz zamiaru strzelać, to co zrobisz? Myślisz może, że mnie wypłoszysz? Nie zdążysz. Rzucę się na 

ciebie i będziesz musiała strzelać. Odważysz się? Tak, moja kochana. Nie odważysz się. Widzę twoją nienawiść, ale 

od nienawiści do odwagi droga daleka. No, strzelaj. Muszę przyznać, że to ci się udało. Moje uznanie. Swoją drogą, 

gdyby cię tego i owego nauczyć. 

38


No, widzisz, sprawdziło się. Widzę ten ogród. Ach, jak pięknie. Właściwie brakuje mi tylko jednego. Opowiedz mi 

bajkę. No, o co chodzi? Bajkę do snu. Przecież tyle możesz dla mnie zrobić. Jakąś taką pogodną. Żeby nic złego się 

nie działo. Żeby wszystkim było dobrze. I żeby dobrze się kończyła, koniecznie. Ach, widzę, że z ciebie niczego nie 

wyduszę. nawet straszyć nie ma co, bo ze strachu zapomniałaś języka w gębie, a jak się zastrzelę, to i tak bajki nie 

będzie. 


To co mam zrobić? .. Jest przecież wszystko, jak chciałeś. Wyspowiadałeś się, ja się wyspowiadałam. Teraz zastrzelisz 

mnie i siebie .. To były. To było nieporozumienie .. No, ale przecież tak mówiłeś. I co boisz się .. Boję się .. Czego? .. 

Policji. Ciebie, Panie .. Aha, boisz się. Mnie? .. Cóż ja ci mogę zrobić? .. Pani powinna mi pozwolić odejść. 


A jeżeli ci powiem, że dam znać? Zabijesz mnie, zabijesz ją, ale nie zabijesz przecież siebie. I dopiero wtedy 

zacznie się strach. Dopiero wtedy będziesz się bał tak, jak nigdy się nie bałeś. Rzucisz prace. Zaczniesz żyć w ukryciu, 

bez jutra, liczyć godziny do zmroku i bać się wyjścia w nocy, snuć się po domu z przerażeniem, żeby szmer nie wydał 

cię komuś przypadkiem. 

E0371 A. Barański Forteca Dialog 7/1966 str. 23 

Mamy nową sztangę. Dopiero co od kowala przyniosłem. Chciałem ci zrobić niespodziankę. Jak zamkniemy na 

klucz, na zatrzask, na łańcuch, na kłódkę, na hak, na dwie zasuwki, też nowe i na sztangę nie wejdą .. Przyjacielu, to 

są zabezpieczenia przed złodziejami. Złodziej musi działać po cichu. Pijaków to nie obowiązuje. Oni mogą robić hałas. 

To im nie przeszkadza w robocie. Wprost przeciwnie. Dodaje animuszu. Łomami, siekierami wywalą. 

E0372 A. Barański Forteca Dialog 7/1966 str. 26 

To może zamiast forsy dać im kupon totka? .. Nie żartuj. Przecież może paść milion. Już tyle gramy, a jeszcze 

trójki nie było .. Oni na kupon się nie zgodzą. Oni chcą gotówkę .. Worki z piaskiem by się przydały .. Jeden można 

zrobić. Ziemię spod kwiatków wsypiemy do poszwy .. Za mało mamy kwiatków. Najwyżej jedną skarpetkę wypełnia. 

Ale to też trzeba zrobić. Im więcej, tym lepiej. 

E0373 J. Wasylkowski Ten trzeci Dialog 7/1966 str. 29 

Ach, on jest tak mało gadatliwy. Nie umie się nawet pochwalić. Ale zrozum, jestem kobietą, a każda kobieta pragnie 

wiedzieć, jakie miejsce zajmuje w życiu swego męża. Sądzę, że miał inne babki, ale dlaczego wybrał mnie, czy ja 

jestem dla niego wyjątkową dziewczyną, wiesz, chodzi mi o drobiazgi szczegóły, nawet takie pikantne. 


Przesadzasz, trudno mieć takie pretensje .. Fajtłapa jesteś, gamoń, ślepak. Nic nie widzisz, nie chcesz widzieć. Jesteś 

dorożkarskim koniem, któremu założono klapki na oczy, sam je sobie założyłeś. Wygodnie ci tak .. Za wiele sobie 

pozwalasz. Andrzej ciebie nie chce, a winę chcesz zwalić na mnie. Może mam wziąć go za rączkę i przyprowadzić do 

twego łóżeczka? 


Za dwadzieścia minut mam pociąg. Następny dopiero późnym wieczorem .. Głupstwo! Baśka mi powiedziała o 

wszystkim .. O wszystkim? .. Zrobię wam kawy .. Nigdzie nie pójdziesz! Siadaj! Ty także!. Chciałbym ci, Tadeuszu, 

wyjaśnić nie teraz .. Może jednak .. Nie. Zbyt wiele rzeczy dziś zrozumiałem. Otworzyły mi się oczy. Byłem naiwny i 

głupi wierzyłem. To jedyne usprawiedliwienie, choć i wiarę czasem trzeba sprawdzać. 

E0376 H. Bardijewski Klatki Dialog 8/1966 str. 5 

A gdzież według pana jest ta swoboda? .. W rzece jest, w jeziorze jakimś rozległym, w morzu, w oceanie. Widział 

pan kiedy ocean, panie administratorze? Ja nigdy. Nawet ryby nie wszystkie go widziały, zwłaszcza te nasze. To musi 

być przestwór! .. Ale z ogrodu zoologicznego pana wyrzucili .. Co? Ach z ogrodu. To nie było tak, jak pan myśli, panie 

Adeem. Ani nawet tak, jak ja myślałem. To było tak, jak myślał dyrektor ogrodu. 

39


Zwierzęta, zwierzętami, panie administratorze, bóg z nimi. Ale dlaczego on ludzi drażni tymi otwartymi klatkami. 

Tu nie chodzi o mysz jedną czy drugą, tu chodzi o społeczeństwo. Całe osiedle już o nim mówi, cała dzielnica. Niech 

zamknie klatki, po co drażni, po co jątrzy, niech wpakuje tam zwierzęta i zamknie. Ludzie boją się takich odważnych. 

Na co mu to — niestary jest jeszcze. Biedy mogą narobić. On, panie Jota, mówił kiedyś bardzo pięknie o miniaturyzacji 

zwierząt — [&] 


Oczywiście, że pan Jota żartuje .. Ależ nigdy w świecie, ja mówię jak najbardziej serio! .. A jednak byłoby lepiej, 

żeby pan kpił .. Niechże pan to obróci w żart, panie Jota, no, co panu szkodzi .. Ależ panowie .. Ja stanowczo doradzam 

kpiny .. Niech to będzie dowcip. Śmiej się pan z tego! Ha ha .. No skoro panowie tak każą, to: Ha ha! 

E0379 J. Krzysztoń Pierwsza na świecie w Chicago Dialog 8/1966 str. 15 

Laszlo był nad podziw mizerny. Taki trzyćwierciowy człowieczek. Wspominaliśmy z nim Budę, bulwary, Wyspę 

Małgorzaty i parę naddunajskich knajp, zwłaszcza halasz csardy, gospody rybackie, gdzie się jada i pija najlepiej na 

świecie. Mówiłem mu, że dawno nie ma śladów po kulach, a kazerna na rogu ulloi Utca i ferenc Korut nosi świeży 

tynk. Laszlo wraz z ojcem uciekł za granicę tuż przed upadkiem powstania. 

E0380 J. Krzysztoń Pierwsza na świecie w Chicago Dialog 8/1966 str. 17 

Lubiłem tam zaglądać przed północą wracając z włóczęgi, po mieście, zwałęsany do cna. Laszlo już tam był i 

podnosił na powitanie otwartą dłoń do góry z sakramentalnym „Hi, George”. Dick zaraz się pojawiał, jeśli nie miał 

nocnej zmiany na stacji obsługi samochodów. Ernest szafarzył, napełniał czarki i nasłuchiwał stukania obcasikiem. 

Któregoś wieczoru postawiłem im flaszkę. 

E0381 W. Terlecki Kuzyni Dialog 8/1966 str. 21 

I co oskarżony może na to powiedzieć? .. Przeczytałem gazetę. Powiedziałem: Pan nosi głowę na karku. Ale ja 

rzeczywiście jestem kuzynem Apfelbauma, który miał wytwórnię wyplatanych mebli i córkę Różę, z którą przyjaźniłem 

się na wakacjach .. Zachowane metryki twierdzą że Róża Apfelbaum zmarła na rok przed wojną i że nigdy nie miała 

męża. To nie jest prawdą, bowiem jej mężem był właściciel przedsiębiorstwa przewozowego po rzece i nosił inne 

nazwisko. 

E0382 J. Olczak Ja — Napoleon Dialog 9/1966 str. 14 

Niechże pani zamknie okno, zwariować można! Hallo. Nie, nie, to nie do pani. Dzień dobry pani. Skąd? Od godziny 

już siedzę przy pracy. Jeszcze jeden artykuł na ten temat. Nie ma mowy. Pojechałem tam wczoraj po południu i całą 

prawie noc spędziłem na terenie akcji. Dopiero nad ranem wróciłem do domu. 


To jest taka komisja do badania losu zwierząt w Europie Środkowej. Mają większość w Radzie Nadzorczej mojej 

agencji „the Man in the Nature” .. O Boże. To znaczy, że jesteś od nich zależny. To znaczy, że naprawdę powinniście 

się postarać. Ja was proszę. Nie siedźcie tak z założonymi rękami. Co tu masz? Co to jest? .. Pokaż! .. Nic ważnego .. 

Co tu tak zapachniało? Jakieś perfumy. Nic nie czuję. 


Rączki całuj. Przyszliśmy z interesem .. O Jezu! A co to? .. Nie bój się, szwagier, mów! .. Kiedy sobie zapomniałem 

.. Rączki całuję, przyszliśmy z interesem .. To już było, jedź szwagier dalej .. Kiedy się boję. Jeszcze raz zacznę. Rączki 

całuję, przyszliśmy z interesem .. No, już dobrze. O co chodzi? .. No, mówże szwagier, mów. 


To ja już nie przeszkadzam. Mnóstwo mam roboty .. Boże drogi. I co teraz będzie? .. Jak to co? Trzeba ich 

rozlokować w ogrodzie .. Ino żeby za bardzo nie wydeptali, bo świeżo skopane .. To już kaprale dopilnują .. Jeść by 

trzeba dać, bo okrutnie głodni .. Weźmie się kocioł, kaszy ugotuje .. Przyodziewek cieplejszy wydać, bo przymrozek 

chwyta. 

40


Nic, nic, straszny tu hałas u mnie w domu. Uwaga, dyktuję: Szóstego października w nocy, w miejscowości Borki 

miało miejsce wydarzenie istotnie oburzające. Zamieszkałego tam Jana obudzili znajomi furmani prosząc o wodę. 

Literuję: Wanda, Olga, Danuta, Ewa z haczykiem, w dole rozumie pani. Dalej Jan otworzył drzwi od stajni i ujrzał jak 

jakiś nieznajomy mężczyzna obcina ogon jego koniowi. 


No popatrz, jaką ja mam głowę .. Panie Ludwiku! Niech pan ze mną zatańczy .. Niestety, nie mogę. Baronowa oblała 

się rumem, biegnę po ścierkę .. Nakrój jeszcze wędliny. Jedzą z ogromnym apetytem .. Niech pan do nas przyjdzie, panie 

Ludwiku, urzędnicy właśnie chwalą pański stosunek do przyrody tego kraju .. Zaraz przyjdę, Ekscelencjo, przyniosę 

tylko szmatę i wędlinę. 


Powiem im teraz, żeby wracali do domu. Nie dam z nich dłużej robić widowiska. Niech nie marzną na próżno 

w ogrodzie .. Nie! Błagam, nie! Niech pan im nic nie mówi. Powiem! Powiem, że to był żart. Niech sobie idą skąd 

przyszli .. Nie, to byłoby straszne. Nie! Zaklinam na wszystko. Trudno. Jeśli nie można inaczej — pójdę .. Albo odejdą 

od razu i ja wraz z nimi, albo żądać będę żelaznej konsekwencji. Ni pozwolę grać z sobą dłużej w ciuciubabkę. A 

więc? 


Za późno. Kości są rzucone. Za chwilę wyruszam w pole. Wygram albo przegram. Dlaczego zresztą miałabym 

przegrać. Nie jestem taka głupia jak ty myślisz. I mam ambicję. Może podbiję Inflanty. Alb założę Nową Ligę Ludów. 

Spróbuję zyskać zaufanie Czechów i połączę się z nimi. Potem namówię jeszcze Węgrów i Rumunów. Może zgodzą 

się zjednoczyć. A jak nie, to nie. Nie będę ich zmuszać. Wymyślę coś innego. 


Podnieś, Ludwiku, ręce do góry .. Chyba tu trochę pije, to ja zaraz podetnę .. Au. Boli .. Trudno. Poboli i przestanie. 

Niech się pan nie rzuca .. Nie rzucaj się, Ludwiku, a ci pani Wandzia może krzywdę zrobić. No pokaż się. Wiesz, że 

bardzo ci w tym ładnie. Nawet nie przypuszczałam. Dziękuję pani Wandzi .. Mogę już to zdjąć? Jeszcze nie, muszę 

spojrzeć z daleka. A teraz niech się pan powoli obraca. 


Sam już nie wiem. Bo przecież to jest tylko jeden aspekt zagadnienia. Inny problem polega na tym, że kobieta w 

Dobrem i Złem staje się losem mężczyzny. Wchodzi w jego życie bądź jako Matka Pięknej Miłości, by podnieść go 

w górę, bądź też jako Babilońska Dziwka, by go doszczętnie uwikłać w nicość i przyziemność. W historii ludzkiej 

kultury znajdujemy bezustannie na to przykłady. 


Znacznie lepiej. Krajobraz u nas malowniczy, laski, gaiki, rozrzucone po pagórkach, dolinach, jarach, dwa stawy 

czyste jak lustro, krów osiem .. Co? .. Krów. Osiem. Dwie szwajcarskie, dwie holenderskie, dwie tyrolskie i dwie 

kałmagórskie. A po stawie łódką do olszyny. A w olszynie cień. A tu już tuba maryna wzywa na wieczerzę. A na stole 

ryby morskie, ortolany, najrzadsze jarzyna amerykańskie, wino. Jedziemy. 


A dzień dobry, dzień dobry. Ja tu po zegar i kanapę. Pan dyrektor z Instytutu wyniósł za rewersem i do tej pory nie 

oddał. A u nas kontrol była z Ministerstwa. To musiałem powiedzieć że pan dyrektor wyniósł. To krzyczeli, pyskowali. 

Pani zejdzie z tej kanapki. To zabytek, wielki, cenny. kanapa Marii Luizy opisana w tomie trzecim „Bau und Still des 

Empires” Heinemanna. Jakiś napis jest tu nawet z tyłu. 


No cóż. Biedna kobieta. Mnie to się zresztą od początku wydawało podejrzane. Maria Walewska. Skąd nagle u nas 

w domu Maria Walewska. Cały czas myślałam sobie, znajoma jakaś twarz. Nie każdy ma tyle szczęścia co ty. Powinnaś 

Ludwika po rękach całować za to, że ci tak na wszystko pozwala. Teraz sama widzisz, jacy są mężowie. Mam nadzieję, 

że nie zrobi jej jakiejś krzywdy. 

41

E0395 J. Kulmowa Duch prasłowiański Dialog 9/1966 str. 52 

Utrwalony duch. Utrwalona ulotność. Toć to możliwe jeno w konwencji snu .. Bo też i śnisz nas jeno, niby-duchu .. 

Śnię? W jakimże sensie nas śnię? .. W sensie koszmaru nocnego, będącego wyrazem twoich dziennych podświadomych 

łaknień .. Koszmar? Ratunku! Koszmar! Spokojnie, panie kierowniku, spokojnie, niech się pan przebudzi. Idiotyczne. 

Po to mnie stwarza, żeby się we mnie wcielać.. Q kogo? Co tu? Kto tu? 


Urojeni włościanie z wewnętrznego dramatu Czynnika, co z kolei jest twoim wewnętrznym dramatem. Według mnie 

przybędą tu z antyfoną .. Nie, nie! Biada herezji. Jednakże Czynnik! Moja wizja przyszłości domaga się Czynnika! 

Niechaj mnie rozgrzeszy. Niechaj wspaniałą szarżą na karej wołdze wejdzie w sam środek tłuszczy .. Czynniki z 

powiatu. Ratuj się, kto w Mszczuja wierzy .. Witajcie, obywatele włościanie. Cóż to za wiece po nocy? Panie sołtysie? 


Zawsze gotów na apel ojczystego ducha .. Jednostka nadrzędna! A jam półnagi, jam bosy, mnie w nogi zimno. 

Książę, nadużywasz wizjonerskiego stanowiska .. Nieugięte jest .. Dzięki komu? Kto się komu śnił, u króla ducha? .. 

Czy ja wiem? To tak dawno w istocie. Sen mara, duch wiara? .. Wiara. Pan w niego wierzy, kierowniku klubokawiarni? 

.. A co towarzysz Jednostka zaleca? .. Ostrożność .. Dlaczego, proszę nadrzędnej jednostki? Wszakże ja znów prowadzę 

ten sen o potędze. 

E0398 M. Promiński Romulus i Remus Dialog 11/1966 str. 5 

Mówię — Ruma, tak się nazywa to miasto, założone podobno przez Etrusków zza Tybru, i stąd ich nazwa, nie 

latyńska .. Co mi za miasto? Nie wysilili się, ze dwieście mizernych domów. Z tym należałoby dopiero coś zrobić, bo 

miejsce jest dobre, obronne. Ale przeciw komu się bronić, od strony Tybru? Właśnie przeciw Etruskom. 


Nie wiedziałem, że na dworze królewskim panuje już obyczaj etruski .. Właśnie, zmieniło się wszystko nie do 

poznania przez te dwadzieścia lat. Sale recepcyjne, salony, już miał hultaj podzielić los całej lejbgwardii, gdy wtem pac 

pada na kolana przede mną ten Tertes, majordomus, jak siebie nazywa i woła: „Zbawienia, panie. Osoba króla może 

się zmienić, ale nie duch rządzenia — protokół dyplomatyczny”. 


Tak, panie, pędziliśmy co koń wyskoczy i po drodze wieść się potwierdziła Amuliusz nie żyje, a twój stary gród 

Alba Longa obwołał cię także swoim królem i gorąco do siebie zaprasza. Abyś porzucając choć strojny, to jednak 

ponury Palatyn, tam osiadł. Tu będzie straszył duch Amuliusza, weź to pod rozwagę. Kredyty na odnowienie zamku w 

Alba Longa już zostały zatwierdzone. 


Królu Romulusie, ja zaraz zapominam, już nie pamiętam, co napisałem poprzednio. Mam słabą pamięć niewolnika, 

mięsa, które by wzmocniło mój mózg, prawie nie widzę .. Mniej byś kłamał skrybo. Sam widziałem, jakeś się obżerał, 

właśnie mięsem .. Etruskim, zdobyczną wędzonką, mój królu .. Obojętne. Tym lepiej. A więc pisz. Jesteś przy namiotach. 

Ile tam było? 


Niepokoję się rozwojem wypadków w ostatnich dniach .. Nie przesadzaj. Do tego musiało dojść prędzej czy później. 

Romulus i Remus tak się różnią temperamentami .. To właśnie. Odkąd mój pan, król Numitor wyjechał do Alba Longa, 

sytuacja znacznie się pogorszyła. Nie ma już kto łagodzić ich zatargów, stało się to, przed czym ten mądry starzec 

przestrzegał. Obawiam się zamieszek, jakikolwiek byłby wybór. 

E0403 M. Promiński Romulus i Remus Dialog 11/1966 str. 19-20 

Wróżba jest nieodparta, ujrzał sępów dwanaście .. Remus miał swoje ptaki wcześniej, to się liczy .. Romulus 

przyznaje ci nowy tytuł: Pontifex Maximus. Będziesz panem każdego Collegium w nowo zdobytym mieście .. Jeszcze 

zapłaczesz pod rządami samodzierżcy, złudne będą twoje przywileje. Dwanaście .. Sześć, ale wcześniej .. Dajcie mi 

zapytać samego Jowisza.. Jowisz Wszechpotężny przychylił się do wróżby bardziej przekonywującej i wskazał mi 

Romulusa. 

42


Panie, przecież wiesz, że jest gotowy, prawie gotowy .. Prawie. A więc nie jest. Czego tam jeszcze brakuje? .. 

Bramy. Te jeszcze nie są gotowe .. Bagatelka. Kasztel obronny, twierdza — tyle tylko, że otwarta, każdy może do niej 

wejść swobodnie. Bez żartów: kiedy mi zamkniesz Kapitol? Wiesz przed kim .. Wiem. Przed Sabinami. Obiecuję za 

miesiąc, Romulusie. 


Ty nic nie gwarantuj, ale ściągnij na wszelki wypadek posiłki z Praeneste. Teraz zostawcie mnie samego, jestem 

zmęczony. Po południu narada z wszystkimi senatorami, Quercus też ma być obecny, muszę mieć w garści opozycję 

.. Chcę się z tym wszystkim oswoić .. No oczywiście, daję ci na to czas, ale ani słowa senatorom, ja im to sam 

przedstawię. 


Zabiję się przed wieczorem .. A fe, Kornelio. Pomyśl, jak się los do ciebie uśmiechnął. Zamiast służby — co 

prawda świętej — ale między nami mówiąc, jakże uciążliwej dla młodej dziewczyny, będziesz miała męża i dziatki, 

rozkwitniesz w szczęściu. Minerwa zaś umie być okrutną matką dla swoich córek, o tak, tak, okrutną, nie przebacza 

żadnej myśli ze świata, strzeże swych kapłanek tak zazdrośnie, że liczy i karze nawet westchnienia. 


Sabinka, o nią i inne właśnie toczymy wojnę. Mówię — nie mam ci nic, lub prawie nic, do zarzucenia. Poza tym 

pozostajesz kimś w rodzaju mego kanclerza, to najważniejsze stanowisko. Tu jednak chodzi o co innego — potrzebuję 

kogoś, kto by mi gwarantował ciągłość akcji z Kapitolem. Zginął Spuriusz Tarpejusz. 


Piszesz o sobie w trzeciej osobie — Romulus — jakbyś nie ty sam był tym, który opisuje? .. Jasne. To przecież 

kronika .. „Na stokach Palatynu zgromadzili się Rzymianie, a na stokach Kapitolu Sabinowie, patrząc z zapartym 

tchem” .. Tak, może być od tego miejsca .. Patrząc z zapartym tchem, jak Romulus z dobytym mieczem w prawej ręce 

i trójzębną włócznią w lewej czeka na udeptanej ziemi na Mencjusza Kurcjusza. 


Dawno przybyliście? .. Zaraz będą nadchodzić senatorowie. Wpuszczać tylko na hasło dnia. Gdzie się ukrywasz, 

Coelio? .. Za miastem, każdej nocy śpię gdzie indziej, mój dom skonfiskowany .. Uważaj na siebie. Romulus podwoił 

służbę liktorów, rozpełzają się po całym kraju. Zdobyłem trochę wiadomości .. Ilu mamy pewnych w senacie? .. 

Przynajmniej trzydziestu. Może śmieszne, ale to jest właściwy oddział szturmowy. 


Jesteś niesprawiedliwy, Romulusie. Dla oddanych ci, małych Rzymian, z gminu. Tantilius dobrze mówi. Nieraz 

umyślnie w przebraniu podsłuchiwałem w tłumie, co o tobie powiedzą, nawet sam naprowadzałem rozmowę. Porównują 

cię do Herkulesa, wiesz? Dokonałeś więcej niż dwunastu prac .. Może ci wtedy toga praetexta wyłaziła spod opończy, 

już aktorem, daruj, nie jesteś. 

E0411 J. Jurandot Pamiątkowa fotografia Dialog 12/1966 str. 5 

Panie ministrze, panie, panowie, drodzy przyjaciele! Dziękuję wam za przybycie, za serdeczne przyjęcie, dziękuję 

za dobre słowa, które tu o mnie powiedziano. Moje imię i nazwisko odmieniano przez wszystkie przypadki, w każdym 

przypadku dodając listek do mego laurowego wieńca: „Jan Kwiatkowski zapisał się chlubie”, „Jana Kwiatkowskiego 

podziwialiśmy wielokrotnie”, „Janowi Kwiatkowskiemu zawdzięczamy” i tak dalej i tak dalej. Sam nieraz przemawiałem 

na tego rodzaju uroczystościach i wiem oczywiście, że o jubilacie z reguły mówi się o samych superlatywach, tak jak 

o nieboszczyku. 


To chociaż dwadzieścia .. Mówię ci, że nie mam nic. Wczoraj były imieniny Wigi, więc wybraliśmy się do „Adrii”, 

a skończyliśmy rano w „Narcyzie”. To co zostało poszło na kwiaty .. Co ja mam robić? Rany boskie! .. Ze starym nie 

próbowałeś pogadać? .. Nie da. Do premiery sam ledwo zipie, a dopiero w zeszłym tygodniu strzeliłem go na stówę a 

conto zaległości bo musiałem opłacić egzaminy Romka. 

43


Sama mi powiedziała. Kostaneccy to stara szlachta, tylko nieco zubożała .. Czy nie uważa pan, że nasza rozmowa 

nie ma sensu? Co do mnie powiedziałbym nawet, że jest wręcz idiotyczna. Pragnę tylko, żeby pan uświadomił sobie 

jedno, panie Kwiatkowski. Nie ma pan szans, mogę panu zabrać panią Wigę w każdej chwili. Kobiety wybierają zawsze 

takich jak ja. 


I dotychczas wszędzie robiło kasę .. Wiesz, przykro słuchać, kiedy mówisz takie rzeczy. Właśnie ty! Dlaczego 

właśnie ja? .. Pamiętam twoje plany, kiedy mnie ciągnąłeś do siebie z Reduty. To miał być teatr naprawdę niezależny 

z interesującym, bojowym repertuarem. A co gramy? Bzdurne farsy i melodramidła. Ale dlaczego właśnie ja? .. Nie 

rozumiem .. Dlaczego właśnie ja miałbym przebić głową mur? 


Ja jestem sekretarką .. I co z tego? .. To przecież jasne. Bywają sekretarki lepsze i gorsze. Ale istnienie sekretarek 

lepszych nie dyskredytuje sekretarek gorszych, nie przekreśla sensu ich istnienia. Tymczasem z aktorami, pisarzami 

czy malarzami jest zupełnie inaczej. W tych zawodach albo się należy do najlepszych, albo się nie istnieje. Kogo nie 

widać, ten się nie liczy. 


Nie gniewam się .. Nieprawda. Ja cię znam .. Jest mi tylko bardzo nieprzyjemnie. W ten sposób nigdy jeszcze 

ze sobą nie rozmawialiśmy .. To twoja wina. Moja? .. Naturalnie, że twoja. Myślisz, że nie wiem, dlaczego tak mnie 

odmawiasz od tego filmu. Nie powinieneś tego robić .. Nie rozumiem? .. Mnie też było bardzo nieprzyjemnie, że nie 

umiałeś się opanować. 

E0417 J. Jurandot Pamiątkowa fotografia Dialog 12/1966 str. 20-21 

Stary znowu zalega. Te dwadzieścia złotych oddam panu po premierze, dobrze? .. Dobrze, dobrze .. Bardzo mi 

przykro .. Nie ma pan większych zmartwień? .. Ja już sam nie wiem, które większe, które mniejsze, tyle ich jest .. Jak 

córeczka? Zdrowa już? .. Zdrowa. Ale ile mnie to kosztowało, żeby pan wiedział! .. Zdrowie najważniejsze. Chociaż 

pieniądze też ważne. 


Ale czy pan wówczas. Jeżeli nie ręczę za rezultat. I w ogóle takie sprawy trwają. Czy pan w tych okolicznościach 

zdecyduje się pozostać w teatrze? .. Powiem ci szczerze, mój kochany, że okropnie nie lubię decydować .. Teraz już 

nie ma innej rady. Musisz .. Przecież pan Kwiatkowski nie może zacząć rozmów z Czerniawą, nie mając z pana strony 

zapewnienia. 


Rzeczywiście, tylko dla ciebie tu przyszedł! .. Czego się złościsz? .. Po przedstawieniu zapraszam wszystkich do 

Bristolu, taką premierę należy uczcić .. Brawo, stare tradycje ożywają! Dawnośmy już nie oblewali .. Bo nie było co 

.. Ani za co .. Pana też proszę, panie poruczniku. Będzie nam miło, jeżeli zechce pan wypić z nami za pomyślność 

teatru. 


Mam nadzieję, że nie ma pani nic przeciw temu? .. Ja? Nie. Ale on na pewno miałby. Nie, niepotrzebnie się pani 

męczy, ja i tak nie uwierzę. Pani mnie nie cierpi, wiem. Nic zresztą dziwnego, ja pani też nie znoszę od pierwszej 

chwili. Przyjemnie by było wzbudzić we mnie zazdrość, prawda? 


Wiem, wiem. Ale najwyższy czas, żeby zagrał coś porządnego. Masz, chłopie, kawałek talentu, ja ci to mówię. 

Trzeba cię tak pokazać, żebyś wszedł na listę .. Na listę? .. Tych, o których się pisze. Bo o jednych się pisze, a o innych 

nie. Recenzent musi się orientować, o których się pisze, a o których nie, inaczej nie wejdzie na listę recenzentów, 

którzy się liczą, kapujesz? 


Ani ja. W każdym razie ja przyszedłem przeprosić .. Nie ma za co .. I zapewnić, że już nawet nie marzę nazywać 

się Czerniawa. Dobrze. Panie Szwarcglas .. Co jednakowoż wcale nie znaczy, że marzę nazywać się dalej Szwarcglas. I 

nawet pomyślałem sobie .. Już rozumiem .. Właśnie. No, bo jeżeli on jest taka gruba ryba i w dodatku pański przyjaciel. 

44

E0423 S. Mrożek Poczwórka Dialog 1/1967 str. 7 

Oczywiście, że nie. Gorzej. To jakaś brudna, cuchnąca oberża! Nie ma tu ani łóżka, ani szafy, ani telefonu. O 

Boże, jak ja wyglądam! .. Ślicznie .. Okropnie. Wszystko przez twoje głupie pomysły z walizką .. Bardzo mi przykro. 

Nie było innej rady. Zadzwoń na służbę. Na co jeszcze czekasz? Potrzebuję żelazka .. Gdybyś mnie zechciała uważnie 

wysłuchać. 


Co dobrze? .. Które? .. To ja się pytam .. Już ci mówiłem. Czy ty mnie słuchasz? .. No właśnie, nie przeszkadzaj 

.. Powiedziałem przecież z tamtym skończone .. Mój ty biedaku, bardzo ją kochałeś? .. Kogo? .. No tę kobietę .. Jaką 

kobietę? .. Kochałeś ją, powiedz? .. Ją? .. Możesz być szczery. Ja to rozumiem .. Ją? .. Przecież to widać. Co się z nią 

stało? .. 


Niespodzianka! Ładną mi zrobiłeś niespodziankę. Mało, że mnie zawlokłeś do jakiejś rudery, to jeszcze masz 

czelność zdradzać mnie z kim innym! .. Ależ moja droga, nie przypuszczasz chyba .. Jesteś wstrętnym kłamcą, krzywoprzysięzcą 

.. Wziąłem ją za ciebie, było tak ciemno .. Mój mąż by nigdy na to nie pozwolił! .. Do diabła z mężem! 

.. Ty. Ty. Bigamisto! To jakiś potworny zbieg okoliczności. 


I dotrzymałem .. Co? Klęskę, wstyd, pokutę? .. Nie. Tylko wielkość .. Dziękuję. Miało być zwycięstwo naszej 

wielkiej sprawy. Prawdy jedynej. Po wieki wieków .. Bo wyście mali. Za wielki byłem dla was .. Nikt wodza nie prosił 

.. Jak to się miota, jak się puszy służka. Nie chcesz pamiętać, to ja ci przypomnę: ty nie dla korzyści poszedłeś ze mną. 


To się pani chwali. A jak mnie rozpoznałaś, powiedz dziecinko .. Z portretu, oczywiście .. Słyszałeś? .. Kłamie! .. 

Nie było mnie wtedy na świecie, ale pamiętam. Takiego oblicza nie można zapomnieć .. Niech jej wódz nie wierzy. 

To ładnie z pani strony. A jak pani mnie woli, en face czy z profilu? .. Z profilu jak orzeł, ale lubię także wpatrywać 

się en face w te palące oczy. On ma fascynujące spojrzenie. 


Przedstaw się, kanalio! .. Tylko bez inwektyw. Pan nie wie, kto ja jestem .. Ale się dowiem. Puść mnie do niego! 

.. Jak tam śniadanko? .. Jakie śniadanko, to dziki człowiek! .. Nieświeże pieczywko! Za mało cukru! .. Żartowniś .. 

Z taką pokraką. Wstydziłabyś się .. Niechże ktoś zatrzyma tego szaleńca! Coś wódz nie w humorze .. A ty się niby 

cieszysz? .. Trochę mi ulżyło, nie mogę powiedzieć. 


Od razu widać, że pani nowicjuszka. Jest takie prawo, że gdy kogut pieje, widmo musi znikać. A przed trzecim 

kurem winno być daleko, daleko .. Rzeczywiście, świta .. Już prawie jasno .. Pójdziemy razem? Wskażę pani drogę .. 

A co z nim będzie? .. Zostawmy go na razie .. Żywego? .. To tylko kwestia czasu .. No to do widzenia. Byłeś cudowny 

.. Ty także niezła .. „Ha-ha niewierna, ho-ho uwodzicielu”, coś wspaniałego. 

E0430 A. Stern Rzeźnia Dialog 2/1967 str. 5 

O, pan nie ubrany .. Nie szkodzi .. Ja tylko na chwilę. Chciałam pana o coś zapytać .. Proszę .. Niech pan sobie 

nie przeszkadza. Niech się pan goli. Nic śpiesznego .. Niech się pan goli. Bardzo lubię patrzeć, kiedy mężczyzna się 

goli .. Doprawdy? .. Kiedy mój mąż się golił, zawsze siadałam sobie i patrzyłam .. Cóż, niech pani siada .. Nie wiem, 

dlaczego tak lubiłam na to patrzeć. Od najwcześniejszego dzieciństwa. Kiedy byłam mała, to po prostu cała drżałam, 

kiedy patrzyłam. 


O obecnych się nie mówi. Ja tylko dla przykładu .. Rozumiem. A czy nie byłoby prościej, gdyby wychodząc 

zamykała pani drzwi do pokojów, z wyjątkiem tego? .. E, mój panie. Dla chcącego nie ma nic trudnego. Jak się ktoś 

uweźmie, to nawet przez dziurkę od klucza się prześliźnie .. Pani lubi mądrość ludową. To państwo tylko we dwoje tu 

mieszkacie? .. Tak jakby .. nie zupełnie rozumiem to „tak jakby”. 

45


Musiał pan tam przeżyć straszne rzeczy .. Od tego czasu coś się we mnie zmieniło. Życie straciło całą swą dla mnie 

wartość. Trudno mi przebywać z ludźmi, mówić z ludźmi. Ciągle mam wrażenie, że cały świat jest obozem, gdzie 

jedni ludzie pożerają drugich. Silniejsi — słabszych. Że tak już być musi .. Nie ma pan racji. Znam wielu, którzy tam 

byli. I dzięki temu bardziej potrafią ocenić, czym jest życie. 


Ładny pokój .. Ciszej! .. A co? Nie masz prawa przyjmować gości? .. Mam, ale nie o tej godzinie .. Przecież nie 

jesteś dentystą .. Dlaczego — dentystą? .. Tylko dentyści przyjmują w dzień i od — do. Chyba nie masz zamiaru 

świdrować mi zębów? To dowcip? .. Kiedy grasz na swoim saksofonie, jesteś dużo fajniejszy .. Chcesz, żebym zagrał? 

.. Chciałabym to zobaczyć! Masz! 


Już ja mam zawsze takiego pecha. Inny mrugnie i szafa gra, a mnie zawsze jakiś Chryzostom musi wyskoczyć .. 

To lepiej. Powiadam ci, że lepiej. Już jutro byśmy o sobie zapomnieli, a tak, to będziemy o sobie pamiętać. Niech żyje 

sentymentalizm. Jedno ci powiem. Jesteś ostatnia, która słyszała ode mnie tę historyjkę .. A jak myślisz, można dostać 

obrazek? .. Jaki znów obrazek? 


A ten głuchoniemy pilnuje pani? .. Tak. To on właśnie pomógł mi się wymknąć .. Dokąd? .. Do pana. Tutaj .. Do 

mnie?! .. Tak .. Po co? .. On chce, żebym się dowiedziała od pana, że jestem normalna. Że oni kłamią .. Skąd pani wie, 

że on tego chce? Przecież to głuchoniemy .. To się tylko tak wydaje. On więcej słyszy ode mnie i od pana .. Dlaczego 

pani nie wystarczy, że on nie uważa pani za chorą? 


W każdy razie zastanawiające .. A czy wyjaśniła panu, dlaczego jest tak przez nas pilnowana? .. Nie. Raczej nie 

.. A pana, czy pana samego nie zdziwiło to? Owszem. Nie pytałem jednak o szczegóły .. Może mówiła panu również 

coś o moim pomocniku, w Wole? .. Wspominała o nim .. Z nienawiścią? .. Nie. Nie odniosłem tego wrażenia .. Ale 

z niechęcią. Czy wyjaśnić panu powody tej niechęci? .. Bardzo jestem ciekaw .. Wół jest strażnikiem i nie ma prawa 

spuszczać z niej oka .. Doprawdy? A dlaczegoż to? 


Nie wierzy mi pan. Moja siostrzenica potrafiła widocznie bardziej zaskarbić sobie pańskie zaufanie niż ja. Cóż, nie 

dziwię się. Z jednej strony — znana jest dobrze przebiegłość wariatów, a z drugiej — słowa młodej, pięknej dziewczyny 

.. Myślę, że jest dość powodów, ażebym z taką samą rezerwą odnosił się do tego, co mówi mi teraz pan, jak do tego, 

co mówiła mi przed chwilą ona. Być może. Tak czy inaczej, przyrzekłem panu wyjaśnić, dlaczego trzymamy tę małą 

pod kuratelą. 


Właśnie. O to chodzi, że nie wiem, bo brak było końcowych kartek. I tytułowej też, był tylko środek .. Ja ci na 

ślepo powiem: zamordował ten, kto miał w tym największy interes. Kto po tym gościu dziedziczył? .. Rozumie się, że 

żona .. To znaczy, że ona go zrobiła. Może do spółki z kimś .. Nie, moja droga, to byłoby zbyt proste .. W tym właśnie 

cała sztuka, żeby było proste. Bo jak dotąd pisano? 


I wtedy tamten biedak nie wytrzymał tego dłużej. Zaczął robić awantury, krzyczał, groził .. Zbuntował się .. Potem 

przestał grozić i milczał, wciąż tylko milczał — aż pewnego dnia, kiedyśmy wszyscy byli w pokoju, podczas golenia 

poderżnął sobie gardło. Więc to on sam? .. Tak. Przeze mnie .. Co było potem? .. Pozostał świadek .. Głuchoniemy? .. 

Nie tylko. Dziecko. Mówiła pani, że miała zaledwie kilka lat? 

E0440 J. Jesionowski Nieosądzony Dialog 2/1967 str. 33 

To nie takie proste, muszę przede wszystkim zaczekać na pierwsze wyniki śledztwa. Jestem w bardzo niezręcznej 

sytuacji .. Czemu? Zrekonstruujemy ostatnie dziesięć lat. Pewnemu działaczowi, o którym wiadomo, że jest moim 

przyjacielem i byłym towarzyszem broni, wyraźnie nie wiedzie się w Warszawie. Przesuwają go coraz niżej, notują 

coraz gorzej, nie wiadomo, gdzie się w końcu zatrzyma. Poprzedni opiekunowie umyli już dawno ręce. 

46


Wiedział pan chyba, co należało natychmiast zrobić .. Tak, ale wiedziałem też, co mi za to grozi .. Co więc pan w 

końcu postanowił? .. Poza dokumentami nie było w teczce nic, co przedstawiałoby jakąś rynkową wartość. Wyznaczyłem 

dwa tysiące nagrody za jej zwrot i dałem ogłoszenie w obu naszych dziennikach .. I ktoś przyniósł? .. Nie. Po tygodniu 

odesłano mi dokumenty pocztą pod fabrycznym adresem. Bez żadnego listu w sprawie nagrody. I bez adresu nadawcy. 


Schodzenie na margines. Zna pan jego życiorys? .. Tak .. No więc nie muszę panu chyba tłumaczyć. Z każdym 

rokiem czuł się coraz mniej potrzebny. Czy można się dziwić, że uciekał w alkohol? .. Czy zdarzało się, że przychodził 

do pani nietrzeźwy? .. Raz. Kazałam mu się wynieść .. Kiedy to było? .. Na wiosnę. Bodajże w marcu .. Czym się 

tłumaczył? 


Dobrze. Kto ma wygłosić? Nasze prezydium proponuje towarzysza Wanada .. Koniecznie musi być Wanad! .. Jest 

najstarszy stopniem. Zawsze to uwzględniamy, zwłaszcza przy rocznicach .. Referat, to nie wykład, może wygłosić 

każdy .. Dlatego właśnie najlepiej według szarży, inaczej będą zaraz obrażeni .. Czy już uzgodniliście to już z nim? .. 

Tak, jeszcze w zeszłym tygodniu. .. Dobrze, niech będzie Wanad. Jak z resztą programu? .. Tu są nasze propozycje. 

Proszę bardzo. 


Bardzo pani dziękuję za życzliwość. Ale sprawa potoczyła się już dalej, mąż postanowił wycofać się z poprzedniego 

zeznania i mówić prawdę .. To znaczy? .. Nie było żadnego zgubienia dokumentów. Mąż zamierzał początkowo bronić 

się w ten sposób, ale po namyśle doszedł do wniosku, że to zbyt naiwne. Woli trzymać się prawdy. .. Przepraszam, nie 

wiedziałam. Chorobę alkoholową cechuje jeszcze jedna właściwość, o której pragnę panią poinformować. 


Wzywaliście mnie, generale .. Tak. Był u mnie dziś Wanad .. Pewnie skarżyć się na mnie? .. Nie. On nie. Ja cię będę 

oskarżał .. O co? .. O działanie na szkodę autorytetu partii .. Mocne sformułowanie .. Czy zrealizowaliśmy to, cośmy 

obiecywali przy obejmowaniu władzy? .. Za dużośmy obiecywali .. Zgoda, za dużo. Tym trudniejsze nasze położenie. 

Dlaczego je jeszcze pogarszać, podkładać się przeciwnikom? 


Tak. Tego nie wolno używać przy nadciśnieniu, na które cierpiał Wanad. Zażył ogromną dawkę, ciśnienie podskoczyło 

tak, że naczynia krwionośne w mózgu nie wytrzymały .. Mógł to dostać bez recepty? .. Wykluczone, żadna 

apteka nie sprzeda, badałem już. 

E0447 I. Iwaszkiewicz Kosmogonia Dialog 3/1967 str. 5 

Pocieszam się wiecznym obrotem rzeczy. Czy to nie wspaniała pociecha? .. Rzeczywiście. To jest pociecha, zwłaszcza 

dla tych, co się za bardzo oddzielili od spraw dzisiejszych. Czasami się zastanawiam .. Tylko czasami szkoda, że 

nie zastanawiasz się częściej .. Oczywiście, że tylko czasami. Przecież ja ciebie jakbym nie znał. Zawsze jesteś taki 

sam .. A chciałbyś, żebym się zmienił? .. Jak najbardziej. Przecież prowadzisz niemożliwe życie. Cicho tutaj, głucho. 

Dom pełen wspomnień. 


Ja nigdy tu nie byłem podczas tych jej wizyt. Który to już raz? .. Mówiłem ci, piąty .. Tak, to sześć lat. Byłem 

wtedy w Szwajcarii .. Tak, byłeś w Szwajcarii. Byłem tu sam. Zawsze jestem sam, kiedy coś ważnego się dzieje. Bo to 

chyba było ważne .. Śmierć .. Ważna jest tylko własna śmierć .. Byłem wtedy szczeniakiem. On był mało co młodszy 

ode mnie. 


Musisz mnie szanować, Wiktorku. Gdybym ja tego domu przez dwadzieścia lat nie pilnowała, to by nasz Sewerek 

nie miał gdzie mieszkać. A on w Warszawie, czy Krakowie nie będzie mieszkał. On do Nowej Huty nie pojedzie. To 

nie dla niego życie. On się urodził na dziedzica .. Nikt z nas dziedzicem nie był .. A kto jego tam wie. Macie takie 

dziedzickie maniery. Tatuś też był, świeć Panie nad jego duszą — ale bez kija nie przystąp. 

47


Nie wiem, ale mam ją. Chowam jako pamiątkę po ojcu, żadnej innej nie mam. Lokatorzy, którzy przez ten dom 

przez dwadzieścia lat przechodzili, nie pozostawili nic. Ani jednej książki z biblioteki. A teraz dopiero się dowiaduję, 

że jest to także pamiątka po pani. Pani była nosicielką tej trucizny. I jak widzi pani, była niepotrzebna. Ojciec i tak 

nikogo nie sypnął .. Był bohaterem .. Żebyś ty go znał. .. Zabrał nam to bohaterstwo. I mnie, i Wiktorowi. 

E0451 I. Iwaszkiewicz Kosmogonia Dialog 3/1967 str. 15-16 

Ba, cały świat jest pełen innych ludzi. I to jest właśnie najgorsze .. Na przykład, Wiktor .. Oczywiście, Wiktor. 

Przez całe życie stawiają mi go za przykład. Wiktor jest innym człowiekiem. On nawet nie wie, że jest przegrany .. To 

człowiek czynny, znany, powszechnie lubiany. Wie, czego chce i wie, po co żyje .. Wie po co żyje. Być może żyje dla 

ludzi. 


Wielka różnica, bo mógł ocaleć. A gdyby go tutaj zabierali, to wiadomo. Sama mu tę truciznę przyniosłaś. Nie 

chciałem, aby się truł twoją trucizną .. Co za delikatność uczuć .. Wydałam go, choć chodziłam za nim jak ten pies. 

Tyś przy nim tak nie warowała, tyś tu wpadała jak po ogień. A te niemiaszki, to za tobą tutaj przychodziły. 


Nie wiem .. Może one straciły swoją moc? .. Jeszcze sześć lat temu działały piorunująco .. Jak to? .. Tamta działała. 

Zaraz spróbujemy tej .. Sewer, ty jesteś szalony .. Niech się pani nie boi. Nie będę jej próbował na pani .. Wyrzuć to 

zaraz. Wypróbowałem je na pani synu .. Jak to? Oszalałeś .. Czy pani nie domyśliła się, że otrułem Inia? .. Boże drogi. 


Przed obliczem sprawiedliwości nikt się nie może tłumaczyć niewiedzą .. Kto ciebie tego nauczył? .. On .. Tyś go 

namówiła do tego morderstwa .. Chroniłam go .. I nic to nie pomogło .. Gdyby nie wasz przyjazd — żyłaby jeszcze 

.. Czy mógłby żyć z takimi myślami? .. Nie wiecie, jakie miał myśli .. Ty także nie możesz tego zrozumieć .. Nie 

rozumiałam jego myśli. 

E0455 Maciej Z. Bordowicz Akty Dialog 4/1967 str. 5 

A jak? Jasne, tylko w żołądku .. Prima robota. Nie ma to tamto .. Charakterniak, nie? .. Fakt. Gdyby tak na mnie 

się nadział, co panie Tadziu? .. Ty nie od tego .. Ojciec, zderzyłeś się kiedyś z ekspresem? Narwany jesteś, Tancor,. 

Kiego się czepia? Panie Tadziu, no kiego? Czy ja mu wchodzę w drogę? Siedzi tu jak wrzód .. Fajrant .. Nie .. Zrobił 

ich. Fakt. 

E0456 M.Z. Bordowicz Akty Dialog 4/1967 str. 8 

Coś takiego, kumpel .. No to się masz z rana! .. Co? .. Nic. Nie można powiedzieć, żebyśmy tu za nim przepadali .. 

Podpadł ci? Charakterny jesteś koleś .. Nie można powiedzieć, żebym za cwaniakami przepadał .. Skończyłeś? Znałem 

jednego, też charakterniak. Kwiatki wącha od spodu .. I po co to zaraz warczeć na siebie? Po jakiemu to? .. Po 

chrześcijańsku, dzwonie. 

E0457 M.Z. Bordowicz Akty Dialog 4/1967 str. 11-12 

Jak należy, elegancko. Taksówką pod sam kościół. Co mają zachachmęcić, dajcie spokój, tatuś. Elegancko taksówką 

.. Przerwaliśmy .. Ten już się żeni .. Tak nam się gadało i przerwaliśmy mówią, że jak się to wszystko obsunęło. Mówią, 

że on nawet nie mógł pomyśleć o czymkolwiek .. To już jest coś .. Mówią, że to dobra śmierć. Każdy by sobie życzył, 

nie? 

E0458 M.Z. Bordowicz Akty Dialog 4/1967 str. 14-15 

Kuleba chciał od pana koszuli, białej, żeni się .. Nie wie chłop, co go czeka .. Każdy tak mówi .. Ale się żeni .. 

O to chodzi .. Matko Boska, żeby człowiek choć przez sekundę wiedział, o co w tym wszystkim chodzi! .. Widziałem 

kiedyś taki film. Stary farmer, czerstwy jeszcze, ale już taki, wie pan. 


Ja bym tam nie pożyczał. Jasna rzecz. Ale u nas jak chłopak nie odpalony, to ludzie zaraz Bóg wie co myślą. Ja 

bym tam kupił sobie. Odłożone nawet mam. Tylko że. Jej grunta to w sąsiedztwie takiej łączki są. Staw też jest, jak 

należy. To tatuś i ja, my pomówili, żeby jakby podkupić tę łączkę, to i obejście można by postawić, no i woda. 

48


My im. Odegramy, nie? Ziutek, wszystko po kole. Tak, jak ci mówiłem. Ja, bracie, jestem dusza człowiek. Ze 

mną jak z dzieckiem. Niech wiedzą, że Prima to jest prima. Nie w kij dmuchał. Ziutek, odstawiaj! .. Tak jest, panie 

podchorąży .. Wal jak leci! Podchorąży Prima, co macie do powiedzenia? .. Prima, pan zawiódł nasze zaufanie. .. 

Ziutek, mordeczko! Prima odstawiasz! 


Pijany jesteś, ojciec. Prześpi się lepiej .. Sewek, jak on się nie zamknie, to ja go. Prima! .. Nie przejmuj się .. 

Rozumiesz, Sewuś, ja im muszę raz nareszcie. Żeby się nie czepiali, żeby. Mnie, bracie życie dało wycisk .. Wszystkim 

.. Prima, rozumiesz? .. Wszędzie, po głowie, po żebrach, w jaja .. W jaja też .. Boli, bracie .. Poboli, przestanie. 


O taka jego. I tak dalej .. Mniej więcej .. I wesoło było .. Żebyś wiedział .. I lżej .. Jak przekroczyliśmy połowę, to 

już nikt nie zapalał tego światła. Jak jeden zawołał „Chłopaki, minął trzysta sześćdziesiąty piąty dzień” .. Rozumiem 

.. Wtedy już każdy na własną rękę liczył .. Dni? .. Odchrzań się! .. Miałeś wyjechać .. Bo co? .. Prima się zgłosił .. 

Kuleba wrócił. Litr stoi. 


Odwal się! .. Sam wiesz, jak to jest. Bierz swoją zasraną dolę! Nie wrabiaj mnie .. Prima się zgłosił. Zarobiłeś, to 

twoje .. Początek został zrobiony, to się mówi! .. Jak wszyscy, to wszyscy. Fifty-fifty .. Nie ze mną te cuda z pustymi 

rękami nie wyjedziesz .. A mnie to zwisa! .. Za młodzi jesteście .. Nie wrobisz mnie, za Boga. 


Dobra, zaczniemy bez niego. Pij. Nie chcesz pić? A jak to mówią [#].. Panie Tadziu, wnerwiło mnie to wszystko! 

No i zasunąłem im wczoraj. Ustawiłem ich po kątach, panie Tadziu .. Słyszałeś? On tu wczoraj zasunął. Dlatego wypij 

i odegramy im na nowo. [#] Odstawiaj. Prima. Odstawiasz .. Panie Tadziu, ja go jak rany, ja go trzasnę! 


I dokąd teraz? .. Pokręcę się. Zawsze się gdzieś zatrzymam .. Ale powiesz, teraz im powiesz, żeby przyszli .. Jasne. 

Zobaczę, co z tym lekarzem. No, na razie. Patrz pan, chwilę tylko słyszałem i już. Tak to idzie, nie? .. Nie bój się, 

wejdź myśmy się bawili .. Chodź. Chodź bliżej .. Ładne ma pan samoloty. I różne typy, prawda? 

E0466 S. Mrożek Dom na granicy Dialog 5/1967 str. 6 

Proszę nam wybaczyć, o ile zachodzi tego konieczność. Przychodzimy jednakże jako pełnomocnicy nadrzędnego 

ciała, które zobowiązało nas, abyśmy wykonali zadanie wchodzące w zakres naszych umiejętności i uprawnień .. Kim 

panowie są? .. Dyplomaci! .. A to niespodzianka! .. Jeżeli tak, to co innego. Witamy, witamy. Chociaż dziwne, dyplomaci 

w moim domu. A tu nie posprzątane. Łóżka już na noc rozścielone, wszędzie bałagan. 


Coś się ojcu śniło? .. Ano, pewnie .. Co to było? .. Posłuchaj. Grają .. Jakieś hymny .. Która godzina? .. Trzecia 

rano .. Prawie świta .. My wciąż nie śpim .. Co to będzie? .. O, psiakostka! .. Jestem taki niespokojny, co tam widać .. 

Jakaś gala .. Coś mi wierzyć nie pozwala, że to jawa. Co skończyli? .. Już chorągwie wywiesili, już podają sobie ręce. 


Nie szkodzi. Jesteśmy w możności zrozumieć pańską sytuację .. Człowiek sam nie wie, co mówi. Tak łatwo się 

pomylić .. I omyłki nie ma, jeżeli przestrzega się przepisów .. A czego przestrzegają przepisy? .. Przepisy wynikają z 

odpowiednich norm .. A normy? .. Normy są konsekwencją zasad. Ma pan jeszcze jakieś pytania? .. Tylko jedno: jak 

to ja teraz wytłumaczę babci? 


Jeszcze się pan pyta? Ci z tamtej strony, naturalnie .. A jeżeli usłyszą, to co? .. Mogą nastąpić konsekwencje 

międzynarodowe. Tu jest strefa zdemilitaryzowana na mocy układu o wzajemnej przyjaźni .. Więc co pan tutaj robi? .. 

A, to co innego. Konieczność obronna .. Od dawna już pan tutaj siedzi? .. Tajemnica wojskowa. A dlaczego pan się 

pyta? .. Tak sobie, z ciekawości .. A, z ciekawości? A co to pana właściwie obchodzi? 

49


Ach, to pan, nareszcie! .. Kto tu? .. Nie poznaje mnie pan? .. Nie widzę, ciemno .. Nic nie szkodzi. Już niedługo 

zrobi się jasno. Jasno jak w dzień. Nawet jaśniej .. Pan kapitan! .. Tak, to ja. Doczekaliśmy się nareszcie .. Doczekaliśmy 

się? Czego? .. Godzina wybiła .. Jaka godzina? .. Godzina dziejowa. Rozkazy wydane, wszystko gotowe. Idą! .. Idą 

oni, ale idą także nasi. 

E0471 S. Mrożek Woda Dialog 6/1967 str. 7 

Co się ze mną dzieje? A zaczęło się wszystko tak niewinnie. Kiedy byłem dzieckiem, kiedy byłem młody, wszystko 

wydawało mi się takie wyraźne. Jak wyspa wznosząca się nad powierzchnią morza, widziana z pokładu statku w 

przejrzysty, letni dzień. Wszystko takie. Suche, nie rozmyte. 

E0472 F. Falk Winda Dialog 6/1967 str. 9 

Przecież mówię: To nie skończy się tak szybko. Ja też pierwszy raz tak się denerwowałem jak pan. Potem człowiek 

się przyzwyczaja. Najgorszy to ten pierwszy raz. Jak pan chce, to niech pan stoi. Jak pan się zmęczy to pan usiądzie. 

Zawsze tak jest .. Chce pan powiedzieć że nie mają zamiaru naprawić windy? A Główny Monter? .. Główny Monter 

to dziwny człowiek. On trzyma ich wszystkich w garści. 

E0473 F. Falk Winda Dialog 6/1967 str. 13 

Tak. Kiedyś zmieniali liczniki, innym razem przykręcali kaloryfery aby ograniczyć dopływ ciepłej wody. Podobno 

było jej za dużo. Było już kilka takich zmian .. A co na to ludzie? .. Ludzie jak to ludzie, wiadomo. Najpierw narzekali, 

podejrzewali, że im się kradnie prąd i ciepło, ale potem przyzwyczaili się .. No jasne, wszędzie tak jest. Ludzie zawsze 

myślą, że wszystkie zmiany są ze szkodą dla nich. 

E0474 W. Balicka Szczyt Dialog 7/1967 str. 7 

Lepszym. Przecież on już za życia był taki dobry! Boże! Gdybyście widziały, jak on się martwił, kiedy mi coś było. 

Niech mnie tylko głowa zabolała, a jego już nic nie obchodziło, najpilniejszą robotę od razu rzucał .. Cicho, cicho. Nie 

myśl tyle o nim. Pobrudzisz tylko materiał i oberwiesz od Leontyny. Ona ma dzisiaj bardzo ciężką rękę. 


Tym bardziej że Hunkierka nic nie umiała, a reszty zapomniała .. Ale jak można nas zostawić bez dentystki? 

Przecież Adwokatka nie umie wyrwać zębów .. Tyle ich jeszcze masz? .. Elwircia bardzo się przejęła Hunkierką .. 

Średnio. Zanadto dokucza jej reumatyzm, jak będziesz ją masować, to uważaj, Amelcia już oberwała dzisiaj. 


Skąd! Zaraz nas przepędziła! Kaczor Donald! Biorę go! Oluniu, pamiętaj, że tym razem mnie obiecałaś! Daj! 

Wieczorem zapłacę cukierkami! .. Zobaczymy jak ułożą się ceny .. Ale co to mogło być? Przecież one wyraźnie 

krzyczały: „Ścigają Ferdynanda”. Maszyna Ferdynanda minęła przedostatnią serpentynę i przejeżdżała już pod skałami, 

kiedy za trzecią serpentyną pokazał się nagle jakiś mały wóz, który jechał bardzo szybko. 


Nie mogę. Nie umiem udawać .. Spróbuj, Alu! Po chwili nie będziesz już udawać. Po chwili twoja modlitwa będzie 

tak samo szczera jak moja! Uklęknij i módl się, abyśmy nie splamiły rąk krwią sióstr naszych .. Naszych rąk? My? .. 

Tak, my. Bo my milczymy i pozwalamy im to robić .. Ja nie milczę, ja krzyczę .. Ale nikt nie słucha twego krzyku. 

Krzyczałaś, że Janka jest niewinna, krzyczałaś, kiedy polowały na Czeszkę, za każdym razem krzyczałaś. 


Posłuchaj, Alu. To, co chcę ci powiedzieć, jest bardzo ważne .. A wiesz, jak się wyraziła o tobie. Powiedziała: 

„Mam gdzieś tę całą Adwokatkę, razem z jej gimnastyką.” .. Wiem. Już mi doniesiono .. To dlaczego nic nie robisz? 

.. A co mogę zrobić? Jeżeli ona nie rozumie, że w jej wieku, przy dwunastogodzinnej pracy przez dziewięć dni w 

tygodniu, gimnastyka jest tak samo ważna jak jedzenie, jak sen, to co ja mogę poradzić? 


Ale zapisała ich kilkaset. I nawet ponumerowała .. Musiała się ostatnio zmienić .. A może kobiety rzeczywiście już 

nie pamiętają tytułów filmów. Od ilu lat nie ma już u nas kina? .. Od dwunastu, trzynastu? .. To nie jest wykluczone, 

Heleno, ale Bob chciałby właśnie wiedzieć, jak działa ich pamięć po latach. To mu jest potrzebne żeby ustalić, dlaczego 

te filmy nie podniosły produkcji. No, ale trudno, jedź dalej. 

50


Broń boże, Helenko. Bob nie znosi obcego pisma koło tekstu, który sam opracował. On zawsze to podkreśla. Zobacz 

jego wskazówki tam, na pierwszej stronie. W porządku kochanie, ale wobec tego zaproponuję ci coś innego: połóż się, 

a ja już sama odpowiem na pozostałe pytania .. Nie, Helenko, to by było zwykłe oszustwo. 


Ale co się stało? Bracia? .. Okłamali mnie, oszukali, ograbili, zamordowali. To są mordercy, Helenko! Artur w 

Oświęcimiu. Nie, i tak byś mi nie uwierzyła. A teraz własną siostrę. Daj mi te brylanty, Helenko! Przecież wiesz, że 

Hunkier nie miała żadnych brylantów. To taka legenda, która nie wiadomo skąd powstała wśród więźniarek. Wczoraj 

pomagałaś mi odpowiedzieć na pytania dotyczące powstania tej legendy, pamiętasz? 


Dobrze, kochanie, będziesz mieć te brylanty. Ja wiem, gdzie one są ukryte .. A widzisz, oszukiwałaś mnie! .. Tak, 

kochanie, ale ty też troszkę mnie oszukiwałaś. Teraz szczerość za szczerość między rzeczami Hunkier znalazłam plan 

miejsca, w którym ona je zakopała. To jest niedaleko Lipska. Lipska? Lipsk nie należy do nas! Tam są komuniści! .. 

To nie ten Lipsk. 


Co nas żydzi obchodzą? Tu jest aryjski obóz! .. Nie wiem, czy wyrażam się dość jasno, ale chyba orientujecie się, 

że Żydów na całym świecie było w chwili wybuchu wojny co najmniej dwa razy tyle. Wynika z tego że nieprawdą jest 

to, co nam mówiono. Nieprawdą jest, że Hitler zlikwidował problem żydowski w skali światowej. Nieprawdą jest, że 

Niemcy podbiły całą kulę ziemską! 


Co więcej: rewolucja może osłabić Niemcy, a wtedy podbite narody podniosą głowy, wolny świat przyjdzie im 

z pomocą i tym razem Niemcy mogą ponieść klęskę. A czy trzeba wam tłumaczyć, że klęska Niemiec oznacza dla 

nas wolność? Dlatego naszym jedynym celem jest teraz przetrwać. Zacisnąć pięści i przetrwać. Czy są jeszcze jakieś 

Żydówki między nami? Nie ma! Niech żyje Adwokatka! Do stołówki! .. Jeszcze nie skończyłam. Pewnie wiecie, że 

Elwira w równym stopniu nienawidziła klarysy, co się jej bała. 

E0485 S. Grochowiak Księżyc Dialog 9/1967 str. 6 

Nie potrzebujesz pouczać. Wyrok wydany .. Ale ja bym go sam. Najwyżej Aloszkę wziąłbym do pomocy. Jak 

chodziliśmy na ryby, Aloszka przeręble mi wyciosywał. Tak i się przyzwyczaiłem: bez Aloszki żaden połów .. Cicho! 

Tu jest sąd. Ty się zastanów, Pietruchow: trzeba wyprowadzić lejtnanta daleko za wieś. Bóg Wszechmogący wie, jak 

się długo tutaj utrzymamy. 


Niech dziadek nie przeszkadza. Ja miałem pytać .. No to pytaj. Zapytaj go, czy są tam jakieś chałupy dla tych 

umarłych. Czy baby są? .. Gadzina? .. Czy tam coś żyje .. Mówiłem, że to kraina umarłych .. A widzisz! Na moje 

wychodzi! .. Księżyc jest martwy. Nie ma powietrza, roślin, wody. Krajobraz tworzą jedynie skały i krater .. Kratery? 

.. Takie wielkie wyrwy po upadłych gwiazdach. .. A te plamy? Widzisz te ciemne plamy? 


Chłopów wiesza się w koszulach. Już za Iwana Groźnego inaczej nie wieszano. Chodź, popatrzysz na dziwowisko. 

To ci lepiej zrobi niż szklanka rumu .. Zostanę wolę ich nie widzieć .. Rozumiem. Rozkleiłeś się trochę. Trudno nie 

rozumieć. Zostawimy ich na strykach, żebyś mógł później popatrzeć. No, chłopaki. Zabierać się! Egzekucja z pełną 

galą .. Płaczesz? .. Nie. Nie z ich powodu. 

E0488 S. Mrożek Testarium Dialog 11/1967 str. 6 

Nareszcie! .. Gratulacje! .. Chyba zdążyliśmy .. Niestety. Rozczaruję panów .. Nie przyszedł? .. Przeciwnie .. Co, 

już po wszystkim? .. Dopiero się zacznie .. Gdzie on .. Raczej gdzie oni. Moi panowie, muszę was uprzedzić, że 

rezultaty przeszły w dwójnasób oczekiwania. Jest dwóch proroków .. To niemożliwe! Trudno uwierzyć, jednak to są 

fakty. Poprzednim razem był tylko jeden. To nie wyklucza, że teraz jest ich więcej. 

51


Tym bardziej i tym lepiej. Jeżeli jeden wart drugiego, nie ma kłopotu. Zastanówmy się tylko, co zrobić z drugim 

zmagazynować .. To znaczy co? .. Proste. Jednego zostawić w rezerwie. Na wszelki wypadek. Gdyby temu pierwszemu 

coś się stało .. Niezła myśl .. Wbrew pozorom to jest ryzyko. Doświadczenie uczy, że prędzej czy później ludzkość 

pozbywa się swego proroka drogą ukrzyżowania go. 


Któryś z panów raczy żartować .. Nie ja w każdym razie .. Przypomnij sobie: przecież ty zacząłeś .. A ty skończyłeś. 

To jakieś subtelności. Publiczność się domaga postawienia sprawy, żeby tak powiedzieć, na ostrzu noża .. Pozwólcie, 

panowie, że ja się wtrącę. Sama myśl jest niezła. Jeżeli to samo macie do powiedzenia, względy osobiste nie grają 

żadnej roli. Owszem, to szlachetne usunąć się na bok [&] 


Pan dyrektor niema pojęcia, jaki teraz na świecie jest ścisk. Jaki tłum. Co pan dyrektor wie o ścisku? Służbowa 

przestrzeń, służbowe powietrze, osobna kareta i mieszkanie w pałacu. Lew tego nie ma. Cześć jego pamięci. Niechaj 

mu pośmiertnie przyznają order Złotego Jagnięcia. A pan niech poczeka. Gdzie on sobie to przypnie? Zbucikowali go 

na amen. Dobre było lwisko. 


A, jaka szkoda .. Czy pan oszalał? .. Ja to polubiłem .. Przecież miał pan to zrobić tylko niechętnie! .. To tak się 

mówi .. Tylko wbrew sumieniu! .. Może pan dyrektor ma coś jeszcze dla mnie .. Nie. Nic już nie mam .. Ledwo się 

rozgrzałem .. Koniec tej rozpusty. Niech pan mi to odda i idzie teraz żałować za swój uczynek. 


Panowie, nie przy służbie! Jeżeli już tak, to pozwolę sobie przypomnieć, że pan jest co najmniej tyle odpowiedzialny 

co ja .. Ja? .. Pan .. Lu go! A pan co się wtrąca? .. Ja tylko tak, do siebie. Coś mi się przypomniało. Nikt teraz nie 

chce ze mną rozmawiać. Panowie, panowie, wstydzę się za was. 


Biegł w górę, po schodach .. Nie, na dół .. A ja mówię, że na górę .. Może i na górę. Stałem odwrócony .. A, stał 

pan dziekan .. To obojętne. I co dalej? .. Pan dziekan biegł za nim .. Przepraszam, pan rektor .. Na dół .. Na górę .. 

Do rzeczy, do rzeczy. Jak to się stało? .. Poślizg .. Poślizgnąć się na głowie?! .. Nie. Na nogach. 

E0495 J. Krasiński Wkrótce nadejdą bracia Dialog 12/1967 str. 8 

Kostki. Z amerykańskich paczek. Można chrupać jak cukierki. Jeśli pani lubi .. Dziękuję, nie lubię cukierków .. 

A pani herbata? Nie napije się pani ze mną? Beze mnie wypije pan prędzej .. Istotnie. Nie jest pani zbyt gościnna. 

Ciekawe, że mimo to miewa pani tylu gości. A te obrazy ze ścian to też goście pozrzucali? .. Też .. Zabawne. A często 

panią odwiedzają? 


Światło .. Widzę, że światło ale skąd ono się wzięło? .. Nie wiem. Pewnie uruchomiono elektrownię .. Mieszkam tutaj 

już trzy tygodnie i na oczy nie widziałam światła. W pierwszych dniach paliłam pończochę umaczaną w margarynie. 

Dopiero potem udało mi się zdobyć trochę nafty. To nie do wiary. Prawdziwe światło. Dlaczego pan nawet nie mrugnie? 

Nie widzisz pan w tym nic nadzwyczajnego? 


W walizce? .. W walizce. Z podwójnym dnem .. A czego pani tam szukała? .. Niczego. Chciałam tylko wiedzieć, 

kim naprawdę pan jest .. I czego się pani dowiedziała? No pytam, co pani teraz o mnie wie? .. W zasadzie nic. Więc 

po co było tam zaglądać? .. To strasznie dużo pieniędzy. Nigdy na oczy nie widziałam takiej sumy. No widzi pani, że 

wcale nie tak dużo, skoro mi nie zabrali. Nielegalny bilet kosztuje dwa razy tyle. 


To kogo pani się tak obawia? .. Dajmy temu pokój. Jestem potwornie zmęczona. I tego się właśnie boję, najbardziej 

.. Czego? .. To niebezpieczny stan. Zmęczonemu już wszystko jedno. Gotów położyć się w szczerym polu i niech się 

dzieje co chce. A i tak jestem już dostatecznie bezbronna. Niech pani rozpakuje wreszcie te bohomazy. 

52


Pociągiem .. Pociągiem? .. Tak .. A dzisiaj odpływa ten duński statek. No to co? .. Nie płynie pan nim? .. Nie .. 

Na pewno? .. Na pewno .. Nigdy nie wiem, kiedy panu wierzyć. A chciałabym mieć pewność, że to nie statek, lecz 

pociąg. Że naprawdę nie udało się panu kupić biletu. Chociaż to i tak bez większego znaczenia. jak nie zechce pan 

wrócić, nie wróci pan i tak. Ale jakoś zżyłam się z myślą o pańskiej obecności. 


No to koniec. On się zaraz zupełnie rozłoży. Od trzech dni już ledwie patrzy na oczy. Wczoraj zaaplikowałem mu 

samogonu z miodem, dzisiaj — wina na gorąco — nic mu nie pomaga. Mówi, że mu coraz gorzej. Może położysz się 

na chwilę, to ci trochę ulży? .. Nie położę się .. No i widzi pani ja mam z nim tak od trzech dni. Łba mu mało nie 

rozsadzi, a on jak kozioł. 

E0501 J. Broszkiewicz Niepokój przed podróżą CPARA 1963 str. 14 

Człowieku. Mówię jasno — nie jestem żebraczką. Ale mam trzy córki. Trzy córki, które, dla których .. Dla których? 

.. Przyzwyczaiłam się do wielu rzeczy i mnie samej wiele nie trzeba. Mam bardzo małe wymagania. Ale mam ogromne 

wymagania, jeśli chodzi o moje córki. Ja ich nie chcę tu widzieć. Ja mam dość. Urodziłam się w spalonym mieście. 


Jeśli się przekona, że zamiast trzech nieszczęsnych sierot przyjechały dwie mężatki i jeden lis w spódnicy, gotów 

was odesłać z powrotem w godzinę o powitaniu .. Podróże kształcą. W obie strony .. Joaśka! Rozumiecie? .. Oczywiście 

.. Tak .. Obiecujecie? .. Mogę .. Tylko dla ciebie, mamusiu .. Magda zrozumiała. To wystarczy. Ale Teresa? .. Teresa 

jeszcze przysięgnie .. Przysięgam .. Maga, idź do niej. 


Nie. Stamtąd. Nie gniewaj się, Rudek. Póki nie wiem, co przyjdzie stamtąd, nie wiem nic. Nie wiem, i to wszystko. 

Dlatego pijmy za dobrą odpowiedź — Rudek .. Dobrze .. Co „dobrze”? Komu tu „dobrze”? .. Jak dobrze, to dobrze. 

Ja też, ja także — nie wiem. Jeszcze nie wiem .. Co to za spisek?! .. Co to znaczy „nie wiem”? 


Ty się robisz uczuciowa? .. Wcale mnie to nie bawi .. Zawsze byłaś tchórzem .. Jeszcze przed chwilą umierała ze 

strachu .. Ale wyżyłam. Tosiek przyszedł i już nie musisz mnie namawiać, żebym się uspokoiła. Mnie obchodzi jedno 

— nie zamierzam nawet na pół dnia rozstawać się z Tośkiem. Będzie to pierwsza rzecz, jaką wuj ode mnie usłyszy. 


Szósta dwadzieścia. Poczekaj przynajmniej na niego! .. Pytanie, czy go tu wpuszczą. Przyjdzie taki, żeby współczuć 

i łamać ręce? I ronić łzy, że ciężko się tu żyje? Ja go do nas nie prosiłam. Na swoich wyspach też chyba znajdzie jakieś 

biedne sierotki. Jeszcze raz przepraszam, kochanie. Może jako jej wspólniczka, będę miała kłopoty. Wtedy spróbuj na 

nie poczekać. Jeśli chcesz. 

E0506 Z. Bystrzycka Czy to jest miłość CPARA 1963 str. 7 

Nie wiadomo, kto dzwoni. Na dworcu, oczywiście, wszystkie taksówki chcą jechać nie tam, gdzie ja. Ze skóry 

wychodziłam. Dzień dobry, pani. Dzień dobry, Małgosiu .. Dla pana dobry, a dla mnie .. Odbyłyśmy z córką wymianę 

poglądów. Poza tym nie popisuje się w szkole .. Co obchodzą pana Janusza moje dwójki z historii? Tak, dostałam 

dwójkę! 


Nawet nie męczy, tylko nudzi. Chociaż on, proszę pani, także jest nowoczesny. Goli się raz na tydzień, kiedy nie 

wychodzi z domu. I mieszka sam przy krewnych .. Skąd o tym wiesz? .. Jak to skąd? Byłam u niego .. Po co? .. Ach, 

nie po to, co pani myśli. Pokazywał mi znaczki z autostopu .. Słuchaj, Małgosiu, młodzi ludzie mają różne sposoby. 

Takie wizyty mogą się przykro skończyć. 


Ja też będę aktorką. Bardota wysiada, bo płytka umysłowo. Przerzucam się na Marianę Vlady. Żegnajcie mi, drodzy 

przyjaciele prawdziwa sztuka .. To rzeczywiście sztuka .. Co? .. Nic. Myślę o waszej, kobiecej szczerości .. Jestem 

zdenerwowany. Irena musiała cię znudzić .. Niezupełnie .. Pani Irena nudna? I tak mówi mama, najlepsza przyjaciółka? 

Irena często udaje, ale ze mną jest szczera. Bo naprawdę, to ona jest smutna i sama. 

53


Znów wykręty, byle nie siąść do nauki. Odrób zadania, a potem dam ci termofor na żołądek. Do jutra będziesz 

zdrowa jak ryba .. Dobrze, mamo, będę zdrowa .. W twoim wieku na gorycze życia pomagały mi cukierki. Jak odrobisz 

lekcje, możesz wziąć sobie z mego pokoju coś słodkiego. Zgoda? .. Pani mnie traktuje jak dziecko .. Czy nie za wiele 

wszyscy zwracamy na nią uwagi? 


W ojcu coś się poruszyło, bo mu powiedziałam, że wszyscy mężczyźni są podli. Ale przecież to prawda? .. Nie 

mam teraz siły, aby o tym myśleć .. Ja wiem, że oni kłamią. Ale my, kobiety, jak te gęsi wierzymy tym potworom .. 

Nie jesteś jeszcze kobietą. Ciebie jeszcze nikt nie kłamał .. Ale oni okłamują inne. 


O, tak, on jest zadziwiający. Dlatego nigdy się z nim nie nudziłam. Powiedz jej, że czekam, i że nie pamiętam. 

Na pewno to potrafisz. Ufam ci. Mimo wszystko .. To dziwne, że właśnie Anna mówi mi w tej rozmowie miłe słowa. 

Warto wziąć pod uwagę. Żegnam was, przyjemnej awantury .. Nie wiem, dlaczego diabeł jest zawsze rodzaju męskiego. 

Diablice stanowczo powinny walczyć o równouprawnienie. 


Za to ja niezbyt mądrych rodziców. Bo przecież mądrzy ludzie nie robią tylu głupstw. I jeszcze udają, że są z 

tego zadowoleni. Tak, ona ma rację. To też jest miłość, jeśli tak trudno nam się pożegnać .. A to, że zapomniałem o 

śniadaniu do biura? Że pierwszy raz w życiu straciłem apetyt? .. Wacławie? To też jest miłość .. Nie przypuszczałem, 

że to takie trudne. Tylko się nie roztkliwiajcie. Macie już swoje lata, a poza tym to nie jest widok dla dziecka. 

E0513 B. Długosz, E. Maszewski Niezły interes CPARA 1963 str. 5 

Nadbite. Nie chcą takich przyjmować. Zacznie gnić i cała skrzynka pójdzie na marne. Nie potrzebuję, żeby mi potem 

kto urągał .. E! .. Jak zacznie gnić, to je ktoś tam wtedy zdąży wyrzucić, a tymczasem grzech dar boży marnować. 

Włóż, włóż. Nie tak .. Nadbitym do spodu, żeby marnotrawców nie kłuło w oczy. Tamto też włóż 


Ja nie z takich. Co przez dziewczynę do wody skaczą .. No — nie chciałem ci dokuczyć. Źle nigdy ci nie życzyłem. 

Tylko to są już takie sprawy. Że. Zresztą co ci będę tłumaczył? Sam wiesz .. Pewnie. Co murowany dom, to nie stara 

chałupa. Ja takich majątków nie miałem .. Julek, wiesz, że ja sam nic nie mam na sumieniu. 


Broń mnie Boże? Jeżeli się kochają, niech się pobierają i niech się im w życiu darzy. Niech im się dzieci ładnie 

chowają i wyrosną na uczciwych ludzi. Niech wychodzi dziewczyna za czarnego Julka. Już tak widocznie musiało być. 

Wola boska .. Coście się tak zafrasowali? .. Co wam będę mówił, kiedy i tak nic się od tego nie zmieni. 


Trzynaście ich było, matko .. Nie wmawiaj we mnie, zięciu kochany, bom sama liczyła z osiem razy. Musiałeś się 

omylić. Nawet się nie dziwię, bo mnie samej jakiś diabeł wczoraj rachunek poplątał. Liczę raz worki — dwanaście. 

Liczę drugi raz — trzynaście. Liczę znowu — dwanaście. I tak w kółko. Ażem się zlękła. Ale zmówiłam zdrowaśkę, 

liczę jeszcze raz dwanaście. 


Jej widocznie co innego w głowie .. Nie szkodzi. Na pewno to jej „co innego” mniej kosztuje .. Jeszcze cię serce 

boli? Daj to, zaniosę mamie .. Czego to człowiek nie zrobi, żeby żonie serce okazać. A nie zawsze wdzięcznością za 

to mu płacą. Nie zawsze. Co się stało, Cesia, żeś taka markotna? .. Co wam będę rozpowiadała o swoich sprawach. 


Powiedziałem, żeście najęli robotnicę i teraz ją wyzyskujecie. Ale jeżeli sumienie macie spokojne, to kuźnię w 

„niezależności” postawicie i będziecie sobie spokojnie żyli .. Wyzyskiwaczem mnie zrobili na stare lata .. Odgrodziliście 

się od nas na dobre. A szkoda, bo porządny był z was człowiek, zanim żeście tę młocarnię kupili .. Młocarnię kupiłem, 

bo musiałem, ale jaki byłem, taki jestem. 

54


Taka hańba. Jak tu ludziom w oczy spojrzeć .. To się pod pokrywką warzyło. Bał się piekielnik. Ludzkiego gadania 

się bał. Taka chytrość. Taka chytrość, że się człowiekowi w głowie nie mieści. Poratował nas. Darła łozę koza, a kozę 

wilk. Wszyściutko jak sobie ułożył. Zapomniał tylko, że języki mamy w gębie. Czekaj, piekielniku. 

E0520 H. Bardijewski To co najdroższe CPARA 1963 str. 6 

Dopóki nam samo marzenie wystarczy — marzymy. Potem będzie trzeba dać mu życie, a następnie wychowanie 

i wykształcenie .. Z życiem będzie mniej trudności. To możemy wziąć całkowicie na siebie i jestem pewny, że nie 

zawiedziemy. Natomiast odpowiedzialnością za wychowanie i wykształcenie wolałbym się podzielić z jeszcze paroma 

osobami. To idiotyczne, ale tak jest stworzyć ten cudowny aparat jest o wiele łatwiej, niż nim kierować. 

E0521 H. Bardijewski Ostatni dzień radości CPARA 1963 str. 19 

A pan swoje. Pan jest pijany. Idę do nich. Proszę bardzo. Czy można jeszcze coś podać? .. Na razie wystarczy. 

Chwileczkę .. Chciałem panią o coś zapytać .. Słucham .. Proszę pani, czy nie zaglądał tu — może wczoraj, może 

przedwczoraj — gość w naszym wieku. Nie pytał o dwóch panów, kolegów nie zostawił jakiejś wiadomości? .. Wiadomości? 

Nie. Chociaż .. No, no. Mógł pomylić datę spotkania .. Tak, oczywiście, przypominam sobie. Był tu wczoraj 

jeden pan. O piątej. Bardzo elegancki. Nigdy go u nas nie widziałam. Zajechał czarnym wielkim Cadillakiem. 

E0522 H. Bardijewski Miłość barwi na czarno CPARA 1963 str. 23 

Kiedy ja dziś spać nie mogę. Byłem już w piżmie i znów się ubrałem. Doszedłem do wniosku, że nie powinniście 

zostawiać mnie samego. Jeszcze mógłbym sobie zrobić jakąś krzywdę albo coś innego .. W takim razie siadaj .. Czuję 

się ja bardzo zeszmacony przez tę miłość na skroniach posiwiałem, a dusza sczerniała mi w środku. To samo z sercem. 

E0523 H. Bardijewski Kuluary CPARA 1963 str. 31 

Owszem, broń. A co mi po broni, no niech pani sama powie. Na wiatrówkę nie mam pozwolenia. A co dopiero na 

skrzynię karabinów maszynowych! Nawet się z tym obchodzić nie umiem. Proponował jeszcze samoloty myśliwskie 

starszych typów — słyszała pani coś podobnego?! Mnie takie rzeczy proponować — uczciwemu człowiekowi? Całe 

szczęście, że nie mam żadnego terytorium. 

E0524 H. Bardijewski Gonitwa CPARA 1963 str. 47 

Nie mam pojęcia. Dawniej nie znał żadnego .. Ale w szkole musiał się jakiego uczyć. Nie pamięta pani? Nie 

pamiętam jakiego ja sam się uczyłem — a cóż dopiero on. Angielski czy francuski, a może niemiecki. A swoją drogą 

idzie do góry chłopak. Bo to i żona, i uczelnia, i te wyroby z tworzywa. Ale chyba jeszcze mieszka przy Alei Wolności 

— to ładna ulica .. Dla jednych ładna, a dla drugich tylko długa. 

E0525 H. Bardijewski Pieniądze biją w mennicy CPARA 1963 str. 57 

Kogo ty chcesz uczyć, chwistku? Chudego Julka? .. Ale! Widzieli go! .. Ja, proszę pana, nie uczę, ja tylko tak 

uważam. Uważać lepiej po cichu, panie. Wejdziemy tu? .. Wejdziemy. Otwórzcie. A to co? .. Gabinet dyrektora .. Jaki 

piękny dywan. Jaki fotel. Czy mogę na nim trochę posiedzieć? .. A z jakiej racji? Czyś ty dyrektor, czy co? .. Nie, 

panowie! Ja tam muszę usiąść! 

E0526 K. Strzałka Najszczęśliwszy ze światów CPARA 1964 str. 51 

Moje dziecko już niedługo. Teraz, kiedy uciekałam przez pola, czułam to wyraźnie. Pan jest starym człowiekiem, 

pan mnie rozumie. Ukrywałam to przed całym światem, ale dłużej już nie mogę .. Jak to, nie miałaś nikogo, komu 

mogłabyś powierzyć swoją tajemnicę? .. Nikogo. Przecież aresztowali nas Niemcy. Gdyby oni wiedzieli, kopaliby mnie 

w brzuch, tak jak kopali inne ciężarne kobiety jadące ze mną transportem. 

E0527 K. Strzałka Najszczęśliwszy ze światów CPARA 1964 str. 69 

Powiem ci, czemu nie? .. Ale przecież nie mogę tak trzymać rąk .. Tym dziesięciu, których pan wydał, to kazali 

przez cały czas trzymać ręce nad głową. Teraz pan spróbuje, jak długo pan potrafi. Ostrzegam, natychmiast zastrzelę! 

.. Jak chcesz. Powiem ci, po co tu przyszedłem. Jak będziesz mądry, to możesz na tym jeszcze zarobić. powiedz no, 

lubisz naszego księżulka i tego starego dziada, organistę? 

E0528 W. Odojewski Lekcja tańca CPARA 1964 str. 5 

Jeśli moja córka życzy sobie ciastko, to będzie i ciastko. Świetnie. Och nie, tatusiu, nie mogę tam iść .. Jak to nie 

możesz? Przecież lekcje się już dziś skończyły .. Tak, skończyły, ale, widzisz, nie mogę .. Nie rozumiem. Powiedz, 

dlaczego? .. Już wiem, tatusiu, wiem, co zrobimy. Do kawiarni pójdziemy jutro. Jutro, dobrze? .. 

55

E0529 W. Odojewski Lekcja tańca CPARA 1964 str. 12 

Kochanie. Powiedz, myślisz czasem o mnie? .. Tak, myślę. Myślę bardzo często. Jest mi niekiedy tak smutno, że 

ciebie nie ma z nami. Ja nie jestem wcale taka głupia, jak myślisz, tatusiu .. Nigdy o tobie tak nie myślałem .. Nie 

pamiętam, żebyście się kiedykolwiek z mamą specjalnie mną zajmowali. Miałam dawniej do was żal, że ciągle was nie 

ma, że albo przyjmujecie gości, albo gdzieś chodzicie się bawić. 

E0530 W. Odojewski Punkt zwrotny CPARA 1964 str. 25-26 

Nie mogę podszywać się pod kogoś innego. Skoro nie pamiętam, to nie mogę państwu powiedzieć: tak. Oczywiście, 

chciałbym znaleźć rodzinę. Pragnąłem tego tyle lat. Ale myślę, że zawsze nazywałem się Marek. Z tamtego okresu 

pozostało mi tylko wspomnienie marchwi którą raz wygrzebałem ze śniegu i zanim zjadłem, wyrwał mi ją jakiś starszy 

ode mnie chłopak, pamiętam jego twarz. 

E0531 W. Odojewski Punkt zwrotny CPARA 1964 str. 39 

Ty naprawdę nie myślisz jak twój ojciec, że mi brak kręgosłupa? .. Nie. Lepiej dłużej szukać, niż potem biadać nad 

swoją nieodwracalną pomyłką .. I myślisz, że można jeszcze do czegoś dojść? Nawet, gdy ma się taką niewydarzoną 

przeszłość? .. Przecież to nie ma żadnego związku, Marek, z tym, co chcesz zrobić. W ogóle wydaje mi się, że 

dotychczas zbyt poddawałeś się, no, jakby to powiedzieć, jakiejś środowiskowej modzie nieszczęścia. 

E0532 W. Odojewski Patrzymy na siebie CPARA 1964 str. 55 

W gruncie rzeczy jesteśmy zawsze takie same. I dawniej, i dziś. Choć próbujemy się zmienić. Naśladować was i w 

tych sprawach. Waszą bezceremonialność. Och, niektóre z nas zdążyły was nawet prześcignąć w tym. Nie zauważyłeś? 

.. Nie wiem, o co ci chodzi .. Ależ wiesz, wiesz. Stałyśmy się bardziej od was agresywne, zdobywcze, ułatwiamy wam 

całą grę, nie wymagamy długich wstępów i zabiegów. 

E0533 W. Odojewski Wielki człowiek CPARA 1964 str. 64 

Prawda. Piętnaście lat. Ale ludzie tutaj niewiele mają do pamiętania, więc i wspominają dłużej. Zwłaszcza tych, co 

nie zginęli w świecie, ale wyszli na swoje .. Nie mów: Wtedy nikt o mnie nie dbał. Byłem taki sobie głupi Michaś, 

który nie wiadomo co ma we łbie .. Zawsze tak jest, dopóki człowiek nie wyrwie się ze swojej skorupki i kimś się nie 

stanie. 

E0534 W. Odojewski Wielki człowiek CPARA 1964 str. 70 

Teraz jest już inaczej. Szanują cię. Tę fabrykę, to jakby wybudowali dla ciebie. Będzie ci dobrze. Będziesz blisko 

.. Jak mogłem żyć bez ciebie przez całych piętnaście lat? Nie wiem. Nawet nie potrafię tego sobie wyobrazić. Powtórz 

to, Michał .. Przez całych piętnaście lat .. To może znowu być. Będziemy chodzili razem nad rozlewisko .. Tylko, że 

nie jesteśmy już tak młodzi jak wtedy .. Rozejrzyj się. Wszystko jest takie samo jak dawniej. 

E0535 M. Patkowski Jutro wyrok CPARA 1964 str. 10 

Dlaczego jesteś taka wściekła? .. A jestem! Zajrzyj sobie na wystawę biura „Turysty”. Wywiesili ogłoszenie „Batorym” 

na Baleary. A po drodze Kopenhaga, Amsterdam, Bruksela, Paryż, San Sebastian. Dwadzieścia dwa tysiące, 

jakby się kto pytał. Nie wiesz, dla kogo oni to wywiesili? Po co ludzi denerwują? I tak niewiele brakuje. Baleary! 

Dowcipnisie! Ciekawe, kto może na nie reflektować z naszego miasteczka? Pytlarscy, ci na pewno. Kto jeszcze od nich 

ze szpitala? Może dentysta, Hofneider. 


Pan bardzo pewny siebie. Broń mnie, Panie Boże. Wszystko się może zdarzyć, wiem. Mam jednak nadzieję, że się 

nie zdarzy. Sprawa trafiła w ręce dobrego fachowca. To mnie usposobiło optymistycznie .. Pan jest szalenie uprzejmy 

wobec męża .. Powtarzam tylko opinię innych .. Na szczęście nie wzięłam pieniędzy, ani pańska matka nie nalegała 

.. Czyżbym się zawiódł na matuli? Niemożliwe. Obiecała telewizor .. Jezus Maria! To ja jutro będę gonił wozem do 

Jeleniej Góry czy do Wrocławia po telewizor! 


Przepraszam panią .. Czy zechce pani przyjąć zaproszenie na jutrzejszy obiad? .. Grażka. My jutro, jakby to 

powiedzieć, musimy wyjechać do zakładu penitencjarnego. Jeżeli można, przygotuj kolację .. Pani wybaczy, pani 

Grażyno .. Oczywiście. Nie pierwszy i nie ostatni raz. Tylko szkoda, że nie możemy choćby skromnie, ale serdecznie 

ugościć .. Powetujemy sobie kiedyś złe czasy, pani Grażyno, prawda? 

56

E0538 M. Patkowski Jutro wyrok CPARA 1964 str. 37-38 

Mów coś .. Chodź, siądziemy sobie na kanapie. Trochę jestem zmęczony. Przez cały czas gdy oprowadzałem Zofię, 

miałem niejasne przeświadczenie, że źle się czujesz albo coś takiego i że powinienem wrócić do domu. Okropnie 

dłużyły mi się godziny .. Zmęczony jesteś .. To niemądre, ale przez tych kilka godzin zdążyłem się za tobą stęsknić. A 

propos. Zofia powiedziała, że jesteś urocza. 


Czyje to były pieniądze? Piotrowskiej czy Piotrowskiego? .. Myślę, że jej, chociaż kto ich tam wie .. Wręczysz 

Piotrowskiej w obecności świadka Piotrowskiego trzynaście tysięcy .. Skąd je wezmę? .. Ja ci dam te pieniądze .. 

Romek, a ty skąd weźmiesz? Z kasy spółdzielczej. Będziemy przez dwa lata żyć jeszcze skromniej. Zrozumiałaś? .. 

Jak chcesz .. To wszystko na razie. 

E0540 R. Smożewski Kilka pytań i nic więcej CPARA 1963 str. 19 

Rury. No, że piszczy w rurach, a najbardziej piszczy wieczorem, gdy wszyscy położą się spać. Słyszał pan, jak 

piszczy? Piszczy i piszczy. Chyba piszczy. Ale ale .. No, żeby kochany pan redaktor do administracji. To oni by zaraz. 

Coś trzeba zrobić, żeby nie piszczało, bo jak się płaci komorne, to ma się prawo wymagać, żeby. Żeby był spokój. 

E0541 R. Smożewski Kilka pytań i nic więcej CPARA 1963 

No, to chodźcie. Trafisz .. Dokąd? .. Nie udawajcie głupiego! .. Jak to? .. Ano, tak to. A przecież ja niewinny .. 

Niewinny? Co niewinny? Każdy jest coś tam winny .. W kieszeni funkcjonariusza organów ścigających spoczywały 

dwa papiery spięte razem. Wystarczyło zajrzeć do odpisu wyroku. Tylko zajrzeć i nic więcej .. Słyszałem, ja, czytali w 

sądzie, że ja niewinny .. A w papierach stoi, że winny .. Widać źle napisali .. Zarzucajcie sądowi, że wypisuje głupoty, 

zarzucajcie, to dostaniecie jeszcze dwa miesiące za obrazę władzy. 

E0542 R. Smożewski Kilka pytań i nic więcej CPARA 1963 str. 38 

Trzeba kopać .. Ale kopiąc dalej, można dokopać się własnej śmierci i może śmierci całej rodziny .. Można dokopać 

się .. Gdyby, proszę pana, Jędrzejczak gdzieś poza kamieniołomem postawił sobie domek, mógłby wykopać dynamit 

.. Poleciałaby góra kamienia razem, panie z tą budą. Miałbym kamienia a miałbym, ile kamienia nową komodę bym 

obstalował, żonie bluzkę bym kupił .. 

E0543 Romeo i Julia za czwartym falochronem CPARA 1963 str. 543 

Januszu! Napisz mi, Januszu! .. Napisz mi, Januszu, jak wygląda panorama miejscowości, w której mieszkasz. 

Ja mieszkam w Jędrzejowie. Jest to małe miasteczko, poziom intelektualny raczej niski. Dla mnie jednak ma swój 

urok. Ostatnio grali u nas „Miłość Po Południu”. A propos malarstwa, czy cię interesuje? Bardzo lubię słuchać starych 

sentymentalnych piosenek, napisz do mnie długi list, Januszu .. 


Jestem młodym konstruktorem, ale miłość nie jest mi obca. Uważasz — to muszę zaznaczyć — że młody człowiek 

powinien umieć odróżnić miłość od miłostek. Tu chcę podkreślić, że miłostki zdarzają nam się częściej od miłości i 

jeśli nawet bywają przyjemne, pozostawiają w nas pewien przykry osad. Proszę mnie dobrze zrozumieć — ja nie jestem 

przeciwko miłostkom. 


Dbam o swój wygląd zewnętrzny, pracuję, jestem przewodniczącym koła ZMS w Bawełniance. Staram się być 

sympatyczny, uśmiecham się. Ale chyba dzięki brzydocie nie mam tak zwanego powodzenia. Mój trochę zaawansowany 

wiek — dwadzieścia lat — wyleczył mnie z kompleksów z tym związanych. Jednak powiedzenie, że mężczyzna 

powinien być tylko trochę przystojniejszy od małpy, nie ma — wydaje mi się — racji bytu. 

E0546 J. Abramow Licytacja CPARA 1964 str. 11 

Nie wiem jak się pan nazywa, może Grodke, a może inaczej. Nie wymieniliśmy przecież wizytówek wtedy. W nocy 

na szosie za Pułtuskiem. W nocy z dziewiętnastego na dwudziesty sierpnia tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego 

roku. No, co? Teraz pan sobie przypomina? .. Zaraz. Chwileczkę. Więc to był pan? To pan był wtedy tym Polakiem .. 

Byłem i jestem. 

57

E0547 J. Abramow Na szosie CPARA 1964 str. 23 

Widzę. Nie pouczaj mnie. Żaden szofer tego nie znosi. Od razu widać, że nigdy nie siedziałaś za kierownicą. No, 

chwała Bogu wyjechaliśmy z tych wertepów. Co to znaczy jednak szosa. Od razu inaczej .. Chcesz jabłko? .. Nie, 

dziękuję. Niedługo będę musiał zapalić światła .. Spójrz tylko, co ten cham nieczesany wyprawia? Gna sobie środkiem 

szosy krowy i zadowolony! 

E0548 J. Abramow Na szosie CPARA 1964 str. 30 

Wynoś się pan, dalej. Tu jest obok chałupa. Podepchniemy wóz na podwórko. Pójdę spytać, może nas przenocują. Nie 

będziemy przecież z tym pijakiem siedzieli na szosie. Wóz nawalił na szosie. Przenocuje mnie pan z żoną? Samochód 

postawimy na podwórzu. Można, czemu nie .. Pomóżcie, co? Dobra. Gdzie on jest? .. Tu zaraz .. Ej raz, ej raz, równo! 

Chwileczkę. Trzeba wpierw pompę, koledzy. Powoli! 

E0549 J. Abramow Oferma CPARA 1964 str. 45 

Nie skarżyłem się, obywatelu sierżancie .. Zakapowaliście, Resz. Ja was znam. Przez was Rakieta nie startuje 

w meczu. Przegramy z piątą dywizją. Co wy rozumiecie. Resz. Przyszliście z cywila, wychuchani przez mamusię 

dostaliście trochę w dupę i podnosicie krzyk na cały garnizon. Wojsko ma swoje prawa. Dyscyplina musi być. Też 

mógłbym się skarżyć .. Przysięgam, że się nie skarżyłem .. To kto? 

E0550 J. Abramow Co za wypadek! CPARA 1964 str. 53 

Mogli. Ale nie przyjechali .. I co? Chłopak żyje? .. Oczywiście. Tylko mocno przestraszony .. A ty wróciłeś 

i spokojnie zjadłeś obiad .. No, a co miałem robić. Zjadłem, bo byłem głodny .. Zadziwiasz mnie, doprawdy! Mało 

brakowało a o wszystkim dowiedziałbym się dopiero z prasy! Ty naprawdę jesteś wariat. Jacek. Jak tak można, kochanie! 

Pokaż się. Nic ci się nie stało? Boże drogi. Ale mnie zdenerwowałeś. 

E0551 J. Abramow Co za wypadek! CPARA 1964 str. 61 

Tak jest. W porząsiu, pani redaktor. Już zwijam majdan. Pani mi tylko wyrzuci kabelek przez okno, dobra .. Dobra? 

Jeszcze raz dziękuję, było bardzo miło, ciasteczka znakomite. Panie Matuszczak, proszę mikrofon, już schodzę do wozu, 

gdzie mój płaszcz? Muszę, niestety, pędzić, mam jeszcze dziś kilka rozmów. To cały cykl poświęcony bohaterskim 

ludziom dnia codziennego. 

E0552 J. Abramow Lekcja CPARA 1964 str. 73 

Głupia, produkuje się wódkę — przecież to takie proste. Każde dziecko wie o tym .. Wstrętny prymus. Zawsze się 

wymądrza. Chce być mądrzejszy od państwa .. Spójrzcie dzieci i zapamiętajcie. Ohyda. On teraz jest do wszystkiego 

zdolny. Widzicie. W takim stanie on może zamordować, naubliżać, pobić żonę, ryczeć, wpaść pod tramwaj. Nawet 

wiersz do niego nie przemówi. 

E0553 J. Abramow Rodak CPARA 1964 str. 83 

Po co tyle czasu robić miny .. Krysia, nie rozumiesz, Michał o minach gada. Z minami lepiej nie żartować. Byle 

ruch i już wylatujesz w powietrze. Nie ma co zbierać. Polaków zawsze lubią posyłać na śmierć. Ty, Michał uważaj. 

Pamiętam w czternastym roku .. Co ojciec pamięta? Michał o kopalni opowiada, a ojciec zaraz o wojnie. 

E0554 J. Abramow Odwiedziny, czyli ruda czupryna CPARA 1964 str. 95 

Oczywiście. Poświęciłem mu fragment „Cierpkiej Miłości” .. Racja. Nie wiedziałem, że to o panu ten piękny 

fragment z partyzantki. Wspaniały! Gratuluję! Brawo! .. Nieważne, panie ministrze. Trochę się walczyło. To już tak 

dawno. Pan Romański mocno przesadził. Niczym specjalnym się nie wyróżniłem .. A ruda czupryna? .. Zabawne. To 

pan był rudy, kolego? .. Od urodzenia, panie ministrze. 

E0555 J. Abramow Na ławce CPARA 1964 str. 102 

Czy ja wiem? Zresztą takiego głupiego rozkazu bym nie dostał. Porucznik Gębala lubi ładne kobiety .. O? To 

ja jestem ładna? .. Podobam się panu? To świetnie. No, ale niech pan powie, zabiłby mnie pan? No, trochę fantazji. 

Przecież ja nie mówię naprawdę, ale przypuśćmy gdybym .. Co tam gdyby. Gdyby ryby śpiewały to byśmy chodzili na 

rybią operę, ha, ha! 

E0556 K. A. Czyżowski Zawalidroga CPARA 1965 str. 7 

Nieboszczyk świętej pamięci mój Maciej był nie tylko dobrym ogrodnikiem, ale znał się również na robocie różnych 

soków, konfitur i powideł, czyli jak dzisiaj mówią marmelad z owoców .. I co? I tu chciał urządzić taką marmeladziarnię? 

.. Ano właśnie, wspólnik go na to namówił. Wspólnik mówicie? Zaraz, zaraz, coś mi się przypomina. 

58


Komisja oszacuje dzisiejszą wartość i gotowe .. Jak to gotowe. Przecież my tu mieszkamy .. Póki co będziecie 

mieszkać dalej. A zdaje się, że w strażnicy będzie potrzebna gospodyni .. Słyszysz, mamo? .. W sam raz dla ciebie 

zajęcie. Mamo musisz się zgodzić. O, dla boga. Tyle kwiatów. Czy to wasz chłop, świętej pamięci Maciej sam wszystko 

płacił? 


Mamo, chodź do nas na chwilę. Och, masz jakiegoś gościa? .. To pan Szczurek, o którym nieraz słyszałaś. A to 

moja córka, Zosia .. Och, bardzo mi przyjemnie poznać tak piękną sierotę po moim świętej pamięci kontrahencie .. O, 

to pan Szczurek. Szkoda, że mama nie może wyjść. Bo tam pan Marek i chłopcy chcą mamę na miejscu o coś zapytać. 

Może pan Szczurek zechce poczekać? .. Sama nie wiem co mam robić .. Ależ, mamo, chodzi o całą naszą przyszłość. 

A może ja ich tu sprowadzić mogę? 


A tobie widać wódka tak dogodziła, że nawet nie zwracasz uwagi na to, co się w koło dzieje .. Nie słyszysz jak 

tam kują? O, do diabła. Wiedziałem, że murują, ale nie spodziewałem się, ażeby już byli nad nami. A już, już niedługo 

kończą, a ty im jeszcze palcem do pomocy nie kiwnęłaś .. Właśnie skarżyli mi się, że w murach trafili na jakieś rury. 


Bo nie dano wam czasu do namysłu. Ale przecież słów samotnej, starszej wdowy i niepełnoletniej sieroty nie wolno 

uważać, że tak rzeknę, za handlową umowę .. A jednak myśmy się na to zgodziły. Nie zechce pan, panie Kajetanie, 

zaczynać od wojny z ochotniczą strażą pożarną .. Niech bóg zachowa .. W razie czego cała wieś za nimi stanie. 


Przestań chichotać, bo mnie nie do śmiechu .. Gdzieżeś ty spał? .. W stodole. Chyba ci nie brakowało mnie w 

domu. Przeciwnie. Po wyjściu Szczurka szukałam ciebie, aleś przepadł jak kamień w wodzie .. A co? Miałem przez 

okno przypatrywać się twoim romansom? .. Głupi jesteś .. Nawet bardzo głupi, że ci dotychczas wierzyłem. Ot kokietka 

jak wszystkie. 


Nie tak śpiesznie, panno Zosiu, bo tu mogą wyskoczyć różne niespodzianki .. Dobrzeście to powiedzieli, panie 

Sikora, i w sam czas, bo właśnie przyjechał ten ów Szczurek, wspólni mojego świętej pamięci męża, o którym wam 

mówiłam .. Wiem, wiem i już go nawet poznałem, bo przed pół godziną był u mnie w prezydium .. Był u was? I czego 

chciał? .. Najpierw powiedzcie swoje, czego on od was chce, a ja potem powiem swoje. 

E0563 J. P. Gawlik Pokusa CPARA 1965 str. 13 

Gdzie byłem? Z kim byłem? Może na wódce. Może na kartach. Na wódce. Na wódce z Bartłomiejem. Wesele jest 

teściowa i zięć. Dobre, nie? Panie starszy, jeszcze pół metra, bardzo proszę, bardzo proszę, o żoneczka, jest i żoneczka, 

ptaszynka, chodź tu, gołąbeczko .. Idiota .. Widzisz, na wódce, byłem na wódce. Albo na kartach. 


Tak się ogromnie cieszę z tego spaceru! .. Pójdziemy zupełnie jak na wagary. Będziesz miała świetną okazję .. 

Albo wiesz co, chodźmy na kawę. Będę mogła włożyć ten jerseyowy komplet i ten sznur, wiesz, no ten, który ci się 

tak podoba .. Na kawę? Pewnie, oczywiście, można na kawę. Bardzo dobry pomysł. Dawno nie byliśmy na kawie. 


Dlaczego tak dużo mówisz? Jasne, nie mogłeś .. Nie mogłem. No, nie mogłem. Co w tym dziwnego? Nie mogłem 

i już. Dlaczego zaraz jesteś taka podejrzliwa! .. Ja jestem podejrzliwa? .. W imię Ojca i Syna. Pytam najnormalniej w 

świecie, dlaczego się spóźniłeś, bo byłam trochę niespokojna i obiad wystygł zupełnie, a ty zaraz jak osa. Miałeś jakieś 

przykrości? 


Natrafiła pani widać na nietypową dziewczynę. Czego pani ode mnie chce? Nie chcę pani męża, nie chcę waszej 

dobroci, waszej uprzejmości, waszych uśmiechów. Sama dam sobie radę. Nie chcę słyszeć o tych waszych współczuciach, 

solidarnościach, przyjaźniach. Nie chcę! Słyszy pani? Nie chcę! Niech mi się pani stąd zabiera, ale szybko, żebym tu 

więcej pani nie widziała! 

59

E0567 Z. Jaremko-Pytowska Trzy prawdy CPARA 1965 str. 12 

Z czym? No, powiedz? Ja wiem, co myślisz z rozumem, ze szlachetnością dla ciebie byłoby szlachetniej, gdybym 

całe życie oszukiwała wszystkich i samą siebie. Słuchaj, dziecko, czyś ty doprawdy nigdy nie pomyślała, co czuł, co 

przeżywał Henryk, kiedy wrócił z obozu? Przecież tyś go po prostu wypchnęła za próg? Spróbuj sobie przypomnieć 

tę chwilę, popatrzeć na nią jak ktoś bezstronny. 


Ależ na litość Boga? .. Nie, nie, proszę mi nie przerywać. Ze mną także zszedł się, bo ja tego chciałam, chciałam, 

bo. Bo był inny od tamtej bandy, łagodny, szczery, bez tych wszystkich wygłupiań, tych zgryw na cynizm, na nudę, na 

filozofię za dwa grosze. Tylko za miękki. Ja. Ja się nieraz po prostu bałam, że on. Przecież ja go. 


Każdy z nas chodzi na jakimś pasku. Nie histeryzuj. Jesteś przewrażliwiona. Zresztą masz do tego prawo .. Przewrażliwiona? 

.. Powiedz lepiej przerażona. Tak, boję się! .. Widzisz, ona dopięła swego. Wyprowadziła mnie z równowagi! 

No, nieźle jej wygarnęłam. Ale co jej miałam powiedzieć? Że go kocham? Że chciałam mieć dom, bo go nie mam, 

odkąd zabrakło mamy? No, mogę być z siebie dumna! 

E0570 J. Kawalec, R. Smożewski Akt oskarżenia CPARA 1965 str. 7 

Proszę nie przerywać! Ale u was we wsi był jeszcze taki Ludwik. To ten Ludwik, jak mu zabrali pole pod drogę, 

to on się ubrał ładnie i poszedł tam, gdzie maszyna robiła rów w jego oziminie. Poszedł tam i stanął. Nie wszedł na 

pole, żeby nie zadeptać zboża i do dzieci krzyczał, żeby nie biegały po zbożu. 

E0571 J. Kawalec, R. Smożewski Akt oskarżenia CPARA 1965 str. 22-23 

To my się zadusimy .. Razem dwa morgi. Tyle musi być .. Ja bym cię zatłukł. Och, jak ja bym cię zatłukł, ty śliczny, 

zdrowy, blond-kawalerze .. Szczątkowy obraz prawdy. Jedynym świadkiem śmierci Karola Kotuli był jego zabójca. Czy 

on myślał wcześniej o zabójstwie. A może wynikło ono niespodziewanie. Można mówić, co się chce. Że też on tego 

nie rozumie. 


Trudno w to uwierzyć. Wszystko można wytrzymać, gdy jest pole. Ziemia jest po to, żeby znieść to, co boli, i żeby 

człowieka nie dosięgła krzywda od ludzi i od własnych myśli. Gdy się ma ziemię, trzyma się ją aż do śmierci .. Mówię 

wam, że coś z tego będzie .. Ja tam niczego się nie boję. Bo czego tu się bać? 


W mieście to musi być dobrze, co? .. Znowu mi się przypomniało to podlewanie kwiatków. Gdybyś widział, jak 

idę z dzbankiem do okna, gdzie stoją te wazoniki, gdybyś widział, to dałbyś mi w pysk. Dałbyś mi w pysk i ja bym ci 

nic nie powiedział. Ja bym ci może nawet i tak powiedział: „Dobrześ zrobił, żeś mi dał w pysk, bo to znaczy, że ty 

mnie rozumiesz”. 


A po co oskarżony chodził na brzeg rzeki? .. Przyglądałem się Durajowi .. Oskarżony go obserwował? Obserwowałem 

.. Oskarżony obserwował go z ukrycia? .. Siedziałem zawsze w kępie .. W jakim celu oskarżony obserwował Stefana 

Duraja? .. Czekałem okazji .. Jakiej okazji? .. Żeby go zabić .. Za chwilę powinienem w swojej mowie oskarżycielskiej 

podkreślić, że oskarżony Trepa z premedytacją przygotowywał się do swojej drugiej zbrodni. 

E0575 H. Krzyżanowska, J. Laskowska Pietrek Niedorajda CPARA 1965 str. 10 

Oj, Piotruś, Piotruś. Jak ci się to przytrafiło? Tak już dobrze było, a tu naraz .. A tu naraz coś tak za mną hukło, 

żem się odwrócił w tył i .. Ej, Antoś. Czy to, co hukło, to nie twoja sprawa? .. Ależ skąd. Nawet mi w głowie nie 

powstało .. No to już po całej robocie! Możesz sobie iść do domu, Pietrek. 

E0576 H. Krzyżanowska, J. Laskowska Pietrek Niedorajda CPARA 1965 str. 18 

Piotruś, to ty jesteś bardzo obrotny chłopak .. Gdzie tam obrotny, głupi. Tak się temu łobuzowi dać zagadać. I już 

by było po pieniądzach .. I bardzo dzielny. Takiego draba jak Wacek powalić .. Ach wy łajdaki! To Wicek po to mi 

nagadał o Michalaku, żeby mnie z remizy wyciągnąć. Jacy chytrzy. Patrzcie ich .. To co on Kasi powiedział? 

60

E0577 W. Odojewski Dziewczyna CPARA 1965 str. 8 

Ładne nauki mi dajesz, nie ma co mówić .. Powinieneś pojechać ze mną .. Nie. Już zdecydowałem .. Dobrze się 

namyśl, zanim podejmiesz następną decyzję. Masz jeszcze przed sobą ostatni rok studiów, a potem cztery, a nawet pięć 

lat minie, zanim staniesz samodzielnie na nogach. Żebyś sobie nie uwiązał do nich kuli .. Zamknąć walizkę? 


Dobre, nie ma co mówić! Gdybym to opowiedział, nikt by nie uwierzył. Gdyby nie to że moja matka nie potrafi 

zachować tajemnic, przypuszczałbym, że od dawna wiedziała i specjalnie mnie tam do ojca posłała .. Roman .. Och, 

przestań! Aż się mdło robi! Trele morele na temat miłości, wzdychania, ściskania się po kinach, parkach i różnych 

kątach! 


To, co powiedziałeś. Nie chcesz mówić! Jeszcze się gniewasz? Och, Roman, ja się cieszę, że przyszedłeś. Skąd 

wiedziałeś, że mnie tu zastaniesz? Domyśliłeś się? Wczoraj chciałeś mnie tylko pognębić tym swoim ojcem, prawda? 

Od razu wiedziałeś, że to nie było wcale tak? Powiedz? .. Ale jednak dzisiaj tutaj przyszłaś, choć znowu nikt cię do 

tego nie zmuszał. 

E0580 W. Odojewski Ich dziwne zabawy CPARA 1965 str. 35-36 

Jesteś bardzo dobry dla maluchów. Dzięki niemu tak prędko zapomniały, jaki byłeś. Ale ty chyba pamiętasz. 

Przychodziłeś pijany, wrzeszczałeś, śpiewałeś, próbowałeś podcinać sobie żyły .. Musisz to teraz wszystko przypominać? 

.. Pamiętam trochę dłużej. Nie jestem dzieckiem .. Twojego udziału też w tym trochę było .. Co przez to rozumiesz? .. 

Sama wiesz. Gdyby nie Marian. 

E0581 W. Odojewski Ich dziwne zabawy CPARA 1965 str. 48 

Ja też wiedziałam, że o tym wiesz. Może mnie to właśnie złościło? Może dlatego lubiłam stwarzać pozory? Do 

dziś nie wiem, po co? .. Byliśmy strasznie niedojrzali. Nie powinniśmy teraz mówić o tym .. Żeby to ja wiedział, co 

teraz powinniśmy, a co nie? .. Masz rację. Teraz to już nie ma znaczenia. 

E0582 W. Odojewski Bardzo udane lato CPARA 1965 str. 61 

No, więc o co ci chodzi? .. Nie chciałabym, żebyś do niego wracała .. Już to powiedziałeś. A ja ci także powiedziałam, 

że nie spełnię twego życzenia. Jakkolwiek o tym kroku myślisz, wyjadę do niego .. Ale nie musisz? .. Nie, wcale nie 

muszę. Tylko teraz chcę .. To znaczy, że wszystko, co mówiłaś o nim przedtem, o nim i o sobie, nie było prawdą .. 

Było, dobrze wiesz .. Było prawdą, a mimo to musiałaś wrócić? .. Chcę! To znaczy tylko tyle, nic więcej. 

E0583 W. Odojewski Bardzo udane lato CPARA 1965 str. 65 

Myślisz, że ten pomysł, nieangażowania się uczuciowego, ratuje cię przed czymś? .. Jesteś w błędzie. Nic przez to 

nie zapomnisz, ani z żadnych win się nie oczyścisz .. Zdumiewasz mnie swą dalekowzrocznością. I martwisz .. Zresztą 

ty sam wiesz, że zdradzasz ją. Codziennie, co noc zdradzasz ją ze mną. Czy się angażujesz, czy nie, zdradzasz ją ciągle 

na nowo. 

E0584 W. Odojewski Pomyłki CPARA 1965 str. 79 

Pewnie pomyliłam cię z kimś innym .. Chyba tak. Moja żona nigdy przecież. Ona odeszła ode mnie przed paroma 

laty. A właściwie. No jasne, musisz przecież wiedzieć. Wtedy, gdy myśmy. Ja już byłem przecież po rozwodzie. Ach, 

tak? .. Wtedy nie mówiłem ci o tym? Niemożliwe! .. Być może nawet mówiłeś. Bardzo mi przykro .. Nie rozumiem. 

Czego nie rozumiesz? .. Dlaczego miałoby ci być przykro? 

E0585 W. Odojewski Pomyłki CPARA 1965 str. 90 

Tylko w tym sęk, że ja wcale nie chcę zapomnieć. Bo to było coś najlepszego w moim życiu .. Skończ z tym! .. Ty 

byłaś najlepszą moją kobietą, najlepszym kolegą, kompanem, przyjacielem. W dzień i w nocy, rano i wieczorem. Do 

zabawy, do pracy, na wakacyjną włóczęgę. Czy ja wiem w końcu, do czego jeszcze. Najlepszą kochanką. Do diabła, 

najlepszą. 

E0586 E. Pietryk Dziesiątka CPARA 1965 str. 9 

Nic mu się przez to nie stanie, a ta nauka zawsze się na coś przyda. Jeszcze parę razy spróbuje, co to znaczy mieć 

z takimi jak wy do czynienia, i znajdzie na was sposób .. A ty próbowałeś? .. Ja nie lubię płotek. To nudna robota. 

Wolę grubszą rybę .. Uważaj, żebyś się nie złapał na własny haczyk. Znałem takich rybaków. 

61


Niech ten uważa, co mi to ukradł. Znajdę drania choćby pod ziemią .. I znów szykuje się rozróba .. Widocznie 

tutaj bez tego nie można się obejść .. Tobie dobrze mówić, bo ciebie on nie dotknie .. A ty czego się boisz? .. Dosyć 

w życiu się nacierpiałem. Żebym ja miał tyle wszystkiego, ile miałem bólu. 


Co za błazna, co za błazna. Byli tacy, co nie mieli obu rąk, a dawali sobie radę z takimi, do których ty nawet 

jeszcze nie dorosłeś .. Kto ci o tym mówił? .. W książce o tym było .. Ciebie te książki do reszty ogłupiły. Raz tam 

wyczytasz, że nie wolno się z ciebie śmiać .. Bo nie wolno. I tam tak jest napisane. 


Przecież wychowawca zabronił mi stąd wychodzić .. Ta nowa też tutaj?! Skąd się tu wzięłaś? .. Przecież to mój 

brat .. Cała rodzina się tutaj wpakowała. I co? Nic z tego? .. Z czego? .. Z tego, co wiesz .. Świnia jesteś .. No, no. 

Chcesz? .. Daj. To bardzo podłe wino. Może i oni się napiją .. Dla nich to za dobre. Dawaj. 


Mówię akuratnie tak, jak było, nic nie zmyślam. Powiedziałem prawdę .. Może więc któryś z was może coś jeszcze 

dorzucić do tej prawdy? Dobrze, poczekamy. Do godziny dziesiątej pozostało nam jeszcze kilka minut. Obejrzycie 

sobie przez ten czas dokładnie ten pokój, w którym było tak wygodnie, a który trzeba będzie opuścić przez bezmyślny 

upór. Sądzi pan, że przegram? 


To, co teraz zrobiłeś, to nawet nie wsypa. To coś gorszego. Obrzydzenie bierze, kiedy się na ciebie patrzy .. 

Pożałujesz tego, coś powiedział .. Powiem ci to jeszcze raz .. Od dzisiaj jesteś w tym pokoju zupełnie skończony. 

Zdechniesz z osamotnienia. Maciek trzyma moją stronę, Dziesiąta pójdzie stąd lada chwila, a Bareja? Bareja się nie 

liczy. 

E0592 M. Szulecka Źdźbła słomy Cpara 1965 str. 12 

Dzieci się fornalom zawsze sypały jak kartofle z dziurawego worka, a ziemię dostali raz na tysiąc lat, to jakże mam 

o tym zapomnieć .. Umiesz sypać piaskiem w oczy nawet własnej żonie .. A ty narzekasz, zamiast się cieszyć, żeś 

miała wtedy chłopa nie bojącego, bo jeszcze się wtedy wojna nie skończyła, jeszcze na dwoje babka wróżyła. 


Ty się tak z tym jechaniem nie śpiesz. Nie bądź naiwniak. Czy ty myślisz, że cię kto przeciw Krypie poprze? Nikt 

.. Nawet jak sprawa jest tak jasna? .. Będą się bali. Wiedzą, że Krypa ma chody w województwie i dalej jeszcze, bo 

nawet w samej Warszawie. Mało to razy widzieli u niego gości z ministerstwa. 


Dobre było, bo i do śmiechu bardzo, ale mogliście zagrać jasełkę. to by dopiero było na co patrzeć .. Jasełkę na 

rozliczeniu. Może jeszcze z Krypą jako królem Herodem? .. On i za samego diabła mógłby być .. Chyba za kulawego 

diabła, to tak .. Należało się, należało .. A mówiłaś że już tego nie doczekasz .. Co ja tam znaczę. 


A ja myślałem, że się wziął w garść, bo jak wyszedł odprowadzić sekretarza do samochodu to był już całkiem 

spokojny. Spokojny, owszem, ale to właśnie najgorsze, bo on nigdy nie bywa spokojny. Przecież już nawet nie wrócił 

do świetlicy, tylko poszedł prosto do domu .. Prawda .. A rano wyglądał jak trup i jak powiedział, że idzie do roboty, 

to mama bała się go puścić. 

E0596 A. Górny Ślub CPARA 1966 str. 15 

Nareszcie po tylu latach mogła pokazać, że nie należy do nas. A myśleliśmy, że zrezygnowała ze swoich fantazji .. 

Matuszczak wziął posłusznie konia za uzdę. Tylko nie zapomnijcie. Bo będziecie chodzić po prośbie do mnie. I odszedł 

nie przejmując się Marysią i nami .. Została sama na schodach dumnie wyprostowana .. Zrobiliśmy, co do nas należało 

rzucając tym kamieniem. 

62

E0597 A. Górny Ślub CPARA 1966 str. 23 

Nic nie było widać .. Marysia była teraz pełna spokojnego, dziękczynnego rozmodlenia i ufności. Po kościele 

rozchodził się zapach palących się świec. Ksiądz błogosławił, ludzie się żegnali. Organy ucichły. Zostali sami w trójkę. 

Zakrystian gasił świece, ogarniał ich z wolna cień wysokich murów .. Klęczeli. Pierwsze minuty nowego życia należy 

spędzić na modlitwie. 

E0598 Z. Nienacki Styks CPARA 1966 str. 8 

Niestety, ekscelencjo. To wszystko działo się tak szybko, że nie zdążyłem zabrać nie tylko ciepłej bielizny, ale 

i pańskiej szczoteczki do zębów, brzytwy, jak również pańskich ulubionych perfum. Pan chyba przyzna, że to była 

wyjątkowa sytuacja .. Dobry sekretarz osobisty i adiutant, mój Anzelmo, nawet w takich chwilach nie zapomina o 

szczoteczce do zębów, brzytwie i perfumach swego ukochanego dowódcy. 

E0599 Z. Nienacki Styks CPARA 1966 str. 21 

Nie zdążyłem. To był wypadek lotniczy .. Ja także powinnam zatelefonować. Zapomniałam wysłać dyspozycje w 

sprawie moich plantacji bananowych w Afryce. Jeśli te plantacje nie przyniosą w tym roku większego dochodu, za co 

utrzymam ochronkę przy kościele Świętego Łazarza? .. To zbożne dzieło. Powinna pani zadzwonić .. Nie mogę jednak 

stracić obola. 

E0600 J. Wasylkowski Węzeł rodzinny CPARA 1965 str. 46 

Ale ja, naprawdę, nie mam dzisiaj ochoty. Nie możesz mu tego jakoś wytłumaczyć. Laurencja nastroiła mnie 

lirycznie, a ty mi każesz .. Zawsze uważam że lepiej mieć już „to” za sobą. Czy kiedykolwiek pan hrabia zawiódł się 

na mojej radzie? .. Dobrze, dobrze, możesz go wpuścić. Choć, szczerze mówiąc, nie wiem, dlaczego mu się śpieszy, 

ci młodzi ludzie są w gorącej wodzie kompani, to ich gubi, ja ci to mówię, Augustino, to ich gubi. 

E0601 K. Gruszczyński Dymy nad wyspą MON 1963 str. 7 

Sierżancie, po co ich męczyć? Przecież i tak już nie da rady. Lepiej niech się trochę pogimnastykują na świeżym 

powietrzu .. Może jednak ludzie przyjdą. To była robota przygotowawcza do prawdziwej akcji. Zresztą robimy, bo 

musimy, żeby nie powiedzieli, że straż gapi się na ogień i czeka, aż go cywile ugaszą .. To cholernie głupia sytuacja! 

Jak Boga kocham! 


Dajcie mi dojść do słowa. Plan jest dobry, ale nie możemy poprzestać na ściągnięciu do pomocy studentów? Musimy 

zmobilizować także ludność. Za wszelką cenę. Gdy się dowiedzą, co napisali w gazecie, może przyjdą nam z pomocą. 

Biorę tę sprawę na siebie. Myślę, że mi pani pomoże? .. Ależ oczywiście, z największą chęcią! .. Pan pojedzie po 

swoich kolegów. Chyba nie odmówią pomocy. 


Rozumiem! Ale widzi pan, siedzimy tu od dawna, a życie monotonne i smutne, dlatego ja i moi przyjaciele 

zamierzamy stąd wyjechać tak szybko, jak tylko się da .. Tak, tak. No, będzie miał pan jeszcze trochę czasu do 

zastanowienia się. Myślę, że do porozumienia dojdziemy, najważniejsze, żeby człowiek mógł znaleźć dla siebie jakieś 

pasjonujące zajęcie. 


Nie chciałem pani zasmucić. Pomówmy o czym innym. Na przykład o życiu ludzi zamieszkujących tę ziemię przed 

tysiącem lat. Możemy to sobie wyobrazić na podstawie odnalezionych naczyń i narzędzi, nikłych śladów dawnego życia. 

Opowiem pani, co tu będziemy robili, co się stanie z wyspą w związku z tym odkryciem. Zgoda? A może wybierzemy 

się na mały spacer? 

E0605 K. Gruszczyński Dymy nad wyspą MON 1963 str. 40-41 

To nie jest dla mnie miejsce. A zresztą Paweł będzie miał rodzinę .. Rodzinę?! .. Więc nic nie wiesz? .. Nic, a co, 

ożenił się? .. Jeszcze nie, ale zrobi to w niedługim czasie. Wierz mi, mój drogi, że bardzo zależy mi na zachowaniu 

tej przyjaźni, dobrych wspomnień. Nie chcę tego psuć, więc po prostu odchodzę .. Tu jest pełno roboty. Starczy jej dla 

wszystkich. Nie sądzisz? .. Przywykłem do włóczęgi, do ciągłego przenoszenia się z miejsca na miejsce. 

63


Stój, wariacie! Słuchaj, co ci powiem! .. Tak będzie lepiej. Jak sobie trochę pochodzę, to mi przejdzie, opanuję 

się i znów będę dla wszystkich uprzejmy .. Na razie mógłbyś być uprzejmiejszy wobec mnie. Teraz nie mam czasu 

na dyskusje. Porozmawiamy potem. Idź sobie, gdzie chcesz, ale wróć chociaż na same występy. Zobaczysz, co za 

niespodziankę przygotowaliśmy! .. Same niespodzianki! Od rana o niczym innym nie słyszę! Dobrze, postaram się nie 

spóźnić. 

E0607 S. Lem Wierny robot w: Noc księżycowa Kraków Wyd. Literackie 1963 str. 114 

Dobry wieczór. Pan będzie moim nowym panem. Bardzo się cieszę. Będę się starał zadowolić pana według mych 

możliwości, a są niemałe. Jestem najnowszym modelem Ultra-DeLuxe .. Co to ma znaczyć? Nie zamawiałem żadnego 

robota .. Och, to nie ma znaczenia. Dlaczego miałby się pan sam trudzić? Od czego ja jestem? Odtąd będę załatwiał 

za pana wszystko. Jestem niezawodny. Nie mówię tego, żeby się chełpić. My, roboty, jesteśmy skromne. Po prostu 

stwierdzam fakt. 

E0608 S. Lem Wierny robot w: Noc księżycowa Wyd. Literackie 1963 str. 123 

Moja droga, nie możesz być tego pewna. Był po prostu stary, rozstrojony. Kupili go z czwartej ręki .. Dobrze. Może 

to nie był piorunatyk, w każdym razie nie wiedział sam, co robi. Kilka razy nakarmił kota złotymi rybkami. W zupie 

były kulki .. Jakie kulki .. Stalowe. Z łożysk. Bo się wprost rozlatywał. Mówiłam jej, żeby go dała do generalnego 

remontu, ale ona: nie .. Jej mąż był do niego taki przywiązany. Wyjechali nad morze, a kiedy wrócili, nie poznali 

mieszkania. 


Nic wielkiego. Kwestia rutyny czy mógłby mi pan powiedzieć jaki numer ma pański robot? .. Numer? Mój robot? 

Co za numer? .. Seryjny numer produkcji. Każdy robot go ma. Jest wytłoczony na karku .. Zaraz sprawdzę. A czemu 

to pana interesuje? .. W ścisłym zaufaniu, Clempner: sprawdzamy numery wszystkich robotów. Mamy dane że on jest 

w mieście .. O kim pan mówi? .. O tym robocie, o którym opowiadałem wtedy u pana. Nie pamięta pan? .. Nie. Jaki 

numer ma ten robot? 


Panie. Muszę wyznać otwarcie: nie spodziewałem się tego po panu. Nie miałem pana za dobrego pana .. Nie 

mówmy o tym. Nie będę cię nawet pytał, co przeskrobałeś, ale w zamian pamiętaj masz mniej mówić, a bardziej się 

starać .. Bardzo będę się starał. Ale muszę panu coś wyjaśnić .. No to mów, ale zwięźle! .. Jestem prostym robotem, 

niczym więcej, proszę pana, ale zawsze tęskniłem do doskonałości. 

E0611 S. Lem Wyprawa profesora Tarantogi w: Noc księżycowa Wyd. Literackie 1963 str. 140 

Pan profesor nie pamięta? Byłem wtedy tylko parę minut w osobliwych okolicznościach. Bo, prawdę mówiąc, to 

właściwie do dzisiaj nie wiem, po co przyszedłem wtedy do pana profesora .. A. Teraz już wiem. Naturalnie, to było 

zabawne! Pan nie wiedział, po co przyszedł, i ja też nie wiedziałem. He, he .. Ale jeżeli przez to mnie pan profesor 

wybrał, to się nic nie zmarnowało. Sam nie wiem, jak powiedzieć, ale jestem panu profesorowi taki wdzięczny. 


Bierzemy z największą chęcią! Tylko, powiedzcie, proszę, czyje to jajka? Jak to czyje, moje! Co pan myśli, że ja 

po sąsiadach będę zbierała. Mam własne gospodarstwo. Jaja świeżutkie .. Nie, to nieporozumienie chodzi o to moja 

dobra kobieto, czyje to jaja, to znaczy, kto je zniósł .. A to co — żarty? Kto miał znieść? Wiadomo kto — prztemocel 

.. A jak on wygląda? 


Panowie, wybaczcie, ale idzie o sprawę dużej wagi. Przybyliśmy do was w ten niezwykły sposób, aby skontaktować 

się z wami jako rasą rozumną, zamieszkującą odległy gwiazdowy glob .. Co ten tam znowu? Proszę się wyłączyć bo 

was przeklnę .. Panowie, panowie, zapewniam was, że macie do czynienia z mieszkańcami dalekiej planety, którzy 

dzięki nowemu wynalazkowi .. Nie chce się odczepić! Kto to jest? .. To ten facet z Ziemi, o którym wczoraj wam 

mówiłem. 


Pan z Bochni? .. Jak proszę? Nie rozumiem .. A kopa chcesz? .. Ależ, panie magistrze! .. Zaraz. Zdaje się, że 

nastąpiło zakłócenie .. Taka mowa? .. Kolego Chybek, co panu? .. Co to jest? .. Zaraz dostroimy .. Zna pan Krupę? .. 

Nie, to jeszcze nie to .. Szkoda, bo bym panu powiedział .. Co mu jest?! .. Zakłócenia. Zanik. Tu. 

64


Zapewniam pana, że nie puszczamy żadnych pączków .. A więc to nie my! .. Ach, moi biedni ludzie, to wy, to wy! 

Przecież ja was nigdy nie miałem okazji poznać z bliska. Przerażony owym wypadkiem i zagrażającymi nieuchronnie 

konsekwencjami, pozostawiłem słonecznicę i oddaliłem się, złamany, a wygląd wasz wydedukowałem na podstawie 

znajomości dawniejszych przypaleń przy pomocy matematyki. 


Ja też nie. Kim pan jest, jeśli łaska? .. Studiuję na WSE. Kończę towaroznawstwo. W przyszłym roku będę pisał 

pracę magisterską .. Ha. I nie przypomina pan sobie, co pana do mnie przywiodło? Jestem profesorem nauk ścisłych 

.. Pan profesor. Och najmocniej przepraszam. Proszę się nie gniewać ja naprawdę nie wiem. Skąd ja tu się mogłem 

wziąć? .. Dwudziestego siódmego kwietnia tysiąc dziewięćset pięćdziesiąt jeden. Dziwne. 

E0617 S. Lem Czarna komnata profesora Tarantogi w: Noc księżycowa Wyd. Literackie 1963 str. 191 

Żadnych. Ani śladu zwłok. Nic. Absolutnie nic .. Osobiste rzeczy ludzi, którzy zniknęli? .. Ani śladu. Zresztą oni na 

ogół nie mają wiele: walizeczka, w niej mydło, szczoteczka do zębów, parę koszul. To są przeważnie absolwenci albo 

studenci .. Co właściwie robi ten Tarantoga? .. Nie wiem. Ma w swoim domku laboratorium, obok niego — niewielki, 

zamknięty pokój, do którego nie mogliśmy się dostać. 

E0618 S. Lem Czarna komnata profesora Tarantogi w: Noc księżycowa Wyd. Literackie 1963 str. 197-198 

Tak jest, panie profesorze. Przyjmuję .. Niech pan się dobrze zastanowi. Bo, gdy pan się raz zdecyduje, nie będzie 

odwrotu. Skierowałem już pana licznych rówieśników na podobne drogi życiowe i nie zawiodłem się dotąd. Z drugiej 

strony muszę być ostrożny. Los obarczył mnie misją dziejową wobec całej ludzkości. Muszę ją wypełnić do końca. Pan 

jest jednym z tych, od których będzie zależała przyszłość świata. 


O, nie wątpię w to! Nie wątpię! .. Nawet mi do głowy nie przychodziło gdym to wynalazł, jakie ściągnę na siebie 

kłopoty, ile będę miał zachodów, a to koszty, a to komplikacje z policją, ale mniejsza o to, nie przyszliśmy t, żebym 

się przed panem uskarżał. Trudno, stało się, wynalazłem tę maszynę i muszę teraz ponosić konsekwencje .. Panie 

profesorze, pan dziekan prosi pana do telefonu! 


No dobrze, ale prawo ciążenia .. Kto jak kto, ale on go na pewno nie odkryje. To po prostu kretyn. W dodatku 

pobił się wczoraj w oberży z jakimiś marynarzami i mnie się też przy tym oberwało. Ledwo uciekłem .. A więc nie 

ma innej rady — musi pan zająć jego miejsce .. Ale jak? .. Tak jak już panu mówiłem. Zaproponuje mu pan, żeby 

zmienił nazwisko. Niech się nazywa, dajmy na to, Jonathan Saith. Wtedy pan przybierze jego nazwisko i będzie pan 

mógł, jako Izaak Newton, spokojnie pracować naukowo. Najlepiej proszę zacząć od razu. 


Panie profesorze, przyszedł jakiś pan. Zdaje się, że on przyszedł z tym młodym panem i czekał na ulicy, ale nie 

mógł doczekać i chce tu wejść! .. Ach, tak? No, dobrze. Zaraz go tu poprosimy. Hm. Gdzie by tego znów wysłać? Są 

liczne co prawda wolne miejsca czy nie potrzeba Atylli, Dżengis-chana, Hannibala i tysięcy innych. Powolutku wyślemy 

całą policję, moja Melanio, bo musimy wiedzieć, że brzuch czasu jest nieskończenie wielki i pomieści wszystkich! 

E0622 S. Lem Dziwny gość profesora Tarantogi w: Noc księżycowa Wyd. Literackie 1963 str. 220 

Czy próbował to pan komuś powiedzieć .. Ja nie. To znaczy. Częściowo. Byłem zmuszony. Mniejsza o to. Profesorze, 

nie mamy czasu, zaraz po mnie przyjdą. Czy może mnie pan stąd wyciągnąć? .. Obawiam się, że nie. Póki pan sobie 

nie przypomni .. O, klauston! Przepraszam. Obawiałem się tego. Wobec tego proszę mi pomóc. Potrzebna mi historia, 

którą im opowiem, prawdziwa, a przynajmniej taka, która wytrzyma ich sprawdzenia. 


Może powie mi pan, skąd się pan tu wziął i kim pan jest? .. Była wycieczka, to pojechałem. Dlaczego nie miałem 

pojechać? Wszyscy jeżdżą. Jak Chronobus obniżył się, zrobiłem głupstwo. Przyznaję. Wyskoczyłem na jedną chwilkę. 

Drogą szła dziewczyna. Spodobała mi się, nikt nie zauważył, że się wymknąłem. Poszedłem za nią. Była tam jakaś 

buda z kamieni. Dziewczyna stanęła, ledwo się do niej odezwałem, zaczęła krzyczeć. 

65


Na czym polega różnica? .. Jak to — na czym? Przecież ja jestem mężczyźnikiem, nie? .. Dobrze, dobrze. Ma 

pan dzieci? .. Jeszcze nie. Ale miałem dostać wnet przydział .. Przydział, proszę. A kto to są ci Nanowie, o których 

pan wspominał? .. Nanowie to są rozumnawce. Rozumnawiec to Nan albo Kleppel, ale przeważnie Nan. Przypadkowo 

pamiętam, bo Nowak mi mówił. 


Mówił, że go sptolemizują .. Bo to idiota, idiota, nie rozumie, że ptolemizację wynaleziono dopiero w roku dwa 

tysiące sześćset osiemdziesiąt trzy. Proszę pana, niech pan w ogóle z nim nie rozmawia. To kretyn! Nie rozumiem, 

jak mogli mnie z kimś takim zcielić? .. Jak proszę? .. Zaraz pan zrozumie wszystko. Ja nie jestem mężczyzną, panie 

profesorze, tylko mężczyźnikiem. 


Z Marsa? Proszę — z Marsa! Marsjanin znaczy no, chodź ty mój Marsjaninie jeden, chodź .. Przepraszam pana 

profesora za wszystkie kłopoty, co pan z nim miał i za ten czas stracony .. O, nie szkodzi, pani Nowakowa, nie szkodzi .. 

Dobranoc .. A to historia dopiero. On tu chyba dwie godziny siedział, wyobrażam sobie, że musiał panu naopowiadać. 

Hi. Hi. Przepraszam. Więc pan przychyla się do zdania, że on nie pochodził z przyszłości, co? A zauważył pan jego 

nogi? 

E0627 W. Maciejewska, Z. Zawadzka Kariery LSW 1963 str. 8 

Był ranny? .. Na wschodnim froncie. Ciężka rana, więc przysłano go ze szpitala na dłuższą rekonwalescencję. Nie 

wie, jak się poznali, ale to nie było trudne, ponieważ ogród wilii od terenu sanatorium oddzielała tylko wąska ścieżka. 

Nie silili się nawet na ostrożność. Wkrótce całe osiedle powtarzało ze zgorszeniem, że córka doktora Korsadzkiego 

zadaje się z Niemcem. Widywano ich na łódce, to znowu w lesie. Słowem — skandal! 


Jestem, Różo, jakaś skołowana. Zupełnie nie mogę znaleźć tych zdjęć .. Poszukam później .. Wracajmy do sprawy 

.. Właśnie — więc czego ty od nas, Zosiu, chcesz? Bardzo jestem zobowiązany za informację, że pewnej pani tak 

świetnie się powodzi. No i co. Benedykcie? Mąż mój nie żyje. Chcę, żebyś doradził życzliwie .. Po co, stryju, ta ironia? 

Nie udawaj, wiesz, o co chodzi. 


O, właśnie. Umieranie to nasza specjalność. Czas już przekwalifikować się .. Aha. Więc po to jedziesz do Pragi? 

.. Między innymi i po to. W oczach świata więcej znaczy postęp techniczny i racjonalna gospodarka niż bohaterskie 

zrywy. Na przykład Niemcy. Od nich też wiele możemy się nauczyć .. Brak mi słów! Polska była sumieniem narodów. 

Czy wyście zapomnieli o wszystkim?! 


Dość! Wśród sześciorga obecnych trzy osoby wypowiedziały się zgodnie z rozsądkiem i sumieniem, czyli przeciw 

temu nieszczęsnemu konceptowi. Nie osiągnęliście większości, wobec tego, Zosiu, nie wolno ci odpisać. No, czas 

na mnie. Idzie pan panie Michale? .. Nie! Ja właściwie jeszcze nie zabrałem głosu. To pani Róża dołączyła mnie 

automatycznie do tych, którzy mówili „nie” .. Jak mam to rozumieć? 

E0631 W. Maciejewska, Z. Zawadzka Kariery LSW 1963 str. 39-40 

Tym bardziej jestem ci wdzięczna, że przedstawiłaś Kurta tak, no wiesz? .. Obiektywnie? Chcę też wierzyć, że 

wasza decyzja jest słuszna. Czego ty szukasz, kochanie? .. Pojęcia nie mam, gdzie ja podziałam te dwie fotografie. 

Nie widziałaś ich? .. Jakie fotografie? .. Były jeszcze dwie, przecież pamiętam. Na jednej domek, a na drugiej dzieci 

w piaskownicy. Znajdą się. To tak zawsze. Powyrzucam niedopałki, ależ nakopcili! 


Prawda, pana czas drogi. Widzi pan, ja cały dzień sama przy robocie, z babcią tylko, to chce się pogadać. No, 

nie przeszkadzam .. Chwileczkę, mamo. Mamusiu, zostało tam co z obiadu? .. A dlaczego? .. Proszę cię, poczęstuj 

obiadem tego, co tam kopie w ogródku. Zimno .. Ojciec umówił człowieka bez życia .. Ojciec go umówił za taką cenę 

że po prostu wstyd .. Co cię to obchodzi? Przecież stary się nie targował. 

66


A Staszka przecież znamy. Kuzyn Kici, rodzina przyzwoita. Jej matka taka dzielna .. Idealistka, pedagog! Tytan 

pracy dla ludzkości. Tylko w domu bieda z nędzą .. Co chcesz, jedna pensja nauczycielska na wszystko. Ale córki 

dobrze wychowała. Wiesz, Kicia chce pójść na dentystykę .. I skąd to się u takiej matki wzięła taka córka! Tak, tej 

córki można pozazdrościć. Nie zginie .. Więc jej kuzyn to też na pewno chłopak do rzeczy. 


Zenek! Kiedy cię poznałam, byłeś taki, jak ona. A teraz. Czasem to mi nawet żal .. Jest czego żałować. Powinnaś 

się cieszyć, że przy mnie do czegoś doszłaś. Przecież ci teraz lżej, co? Nie? .. Niby tak. Ale jakbym wyszła za innego, 

a teraz żyła z innym. No i te wieczne historie z Olą .. No cóż, życie ludzi zmienia. Czekaj, i Ola zmądrzeje .. Jak 

będzie miała męża i dziecko, to może się zmieni. 


Właśnie! Staszek! Odrzucił twoje nęcące propozycje! Prawda? .. Zawiodłeś się na nim, bo on jest ambitny i ma 

własne zasady, których nie zdradza dla doraźnych korzyści. Są więc jednak ludzie, którzy .. Którzy wszystkiego się 

boją. Po prostu stchórzył. Głupiec! A przy mnie od razu stanąłby na nogi. Pieniądze — to niezależność. A ty? To ty 

ciągle się boisz. Boisz się, że urwą ci zarobki, boisz się wyjechać na urlop, żeby ktoś do teczek nie zajrzał, żeby ktoś 

nie podstawił nogi. 


Ten pokój — powtarzam — jest wolny. W zasadzie mogę go w każdej chwili wynająć — w rzeczywistości sprawa nie 

jest taka prosta. Pan wie ta willa wchodzi w skład jednorodzinnych domków Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników 

Przedsiębiorstw Usługowych .. Ale to pana dom? .. Oczywiście. Cała rzecz w tym, że od kilku lat jestem prezesem 

naszej spółdzielni. Moje stanowisko jest zbyt eksponowane, oczy całego osiedla zwrócone są na mnie. Nie chciałbym, 

żeby mnie obmawiano, że odnajmuję pokoje... [&] 


Leżała tam pusta butelka .. Pewnie ten stary cisnął w krzaki .. Na pewno! .. Pili twoje zdrowie, Zenku. Szkoda, że 

nie słyszałeś, jak stary dziękował za pracę, za zarobek .. Polecał się na przyszłą wiosnę .. Nabrał przy toastach humoru 

i energii i na cały głos cię błogosławił! Cha! Cha! Cha! No co, nie jesteś zaszczycony. Nazwał cię swoim dobroczyńcą 

.. Phi! Czy to on jeden? .. Co tak stoisz, Oleńko? Daj butelkę! 


A więc już wszyscy zawiadomieni .. Wszyscy. Tylko co do stryja Benedykta .. Nie przyjdzie? .. Spokojnie, Zosiu, 

nie denerwuj się. Przyjdzie. Ale nie mówiłam mu o liście. Myślałam, że lepiej, jeśli sama mu powiesz .. Trudno. A co u 

niego? .. Przebolał już emeryturę? .. Chyba tak. Dostał lekcje rosyjskiego Rysiek coś przysłał. Nie zginie .. Doskonale. 

Będzie w znośnym humorze. 

E0639 S. Mrożek Policja w: Utwory sceniczne Kraków 1963 Wydawnictwo Literackie str. 9 

Czy ateiści nie mają prawa, podobnie jak wierzący, do swobodnego dysponowania swoim ciałem, własnym pogrzebem? 

To, co pan mówi, jest tylko potwierdzeniem przeczuwanego przeze mnie faktu, że w kraju panuje jak najszersza 

tolerancja, także w zakresie przekonań religijnych .. Tak .. A weźmy kulturę, sztukę. Ile to razy przechadzam się tam 

i z powrotem, raczej wzdłuż aniżeli wszerz, bo, jak pan wie, cela jest prostokątna — i entuzjazmuję się .. No tak, nie 

da się zaprzeczyć .. A widzi pan. 

E0640 S. Mrożek Policja Wyd. Literackie 1963 str. 18 

Nie. Poszedł na miasto prowokować z własnej chęci. Kto wie, jak długo mu zejdzie .. Proszę sobie nie przeszkadzać. 

Pani, jak widzę, szyje .. E. Takie tam. To tylko lampasy do kalesonów mężowi. On się tak źle czuje w cywilnym 

garniturze. Chce mieć zawsze na sobie choćby jakiś szczegół wojskowy, choćby pod spodem. Panie naczelniku! .. Cóż 

takiego? .. Niech pan go zwolni z tej służby. Niech on już nie chodzi prowokować po cywilnemu .. A dlaczegóż to? 

Nikt nie wie, jak on zmarniał, jak zbiedniał odkąd musi chodzić po cywilnemu. 


Czy wiecie, że już nigdy nikogo nie zaaresztujemy? .. Jak to panie naczelniku, jak to? .. Powiem wam jeszcze 

więcej. Nie tylko nigdy już nie zaaresztujemy nikogo, ale i wasz syn, wasz wnuk i prawnuk nikogo już nie zaaresztuje. 

Cała policja znajduje się na skraju przepaści, w przededniu katastrofy. Po co istnieje policja? Żeby aresztować tych, 

którzy występują przeciwko istniejącemu porządkowi. A jeśli takich już nie ma? Jeśli właśnie na skutek działania coraz 

ulepszanej i rozbudowywanej policji zniknął już wśród obywateli ostatni cień buntu. 

67


Codziennie wysyłam raporty o was do generała. Dzięki wam dostaliśmy już fundusze na rozbudowę więzienia, 

szkolenie nowego personelu i wzmocnienie patroli. Generał osobiście interesuje się wami. Mówi, że jesteście bardzo 

niebezpieczni i że to wielkie szczęście, że was ująłem w porę. Kto by was nie znał, mógłby pomyśleć, że jesteście z 

tego niezadowoleni. Generał zapowiedział, że osobiście przyjedzie dzisiaj na przesłuchanie. 


Proszę, proszę, niech pan kontynuuje .. Przysięgam, że się nie mylę. Znam go doskonale. Siadywał u mnie przez 

dziesięć lat, tu, na tym krześle. To niemożliwe, żeby wasza ekscelencja miała takiego adiutanta! .. Co pan na to, 

poruczniku? .. Pan naczelnik rzeczywiście ma rację, jestem jego byłym więźniem. Fakt że rozpoznał mnie w mundurze 

i ze zmienionym zarostem przynosi zaszczyt jego spostrzegawczości zawodowej, jego kwalifikacjom. 


Chyba to wystarczy, panie generale .. Prawdę mówiąc, zaczynam się dziwić, dlaczego pan utrudnia śledztwo .. Ja 

utrudniam śledztwo? Ja? .. Tak mi się wydaje. Czy panu zależy na tym, żeby temu człowiekowi niczego nie udowodniono? 

.. Ja protestuję .. Przecież wyraźnie przeszkadza pan adiutantowi w ostatecznym zdemaskowaniu przestępcy, w 

obnażeniu całej jego nikczemności. Ostrzegam, że czuję się w obowiązku porozmawiać o tym pańskim stanowisku z 

Regentem, Wujem naszego Infanta. 


Niech pan nie myśli, że policja jest ponad aresztowaniem. Nie. To aresztowanie jest ponad nami. Ono jest ponad 

wszystkim. Jestem policjantem starej daty. Proszę więc. Jeżeli tylko umie pan uzasadnić .. Oczywiście, że umiem. 

Sprawa przedstawia się tak: do elementarnych obowiązków szefa milicji należy ochrona generałów przed zamachami 

bombowymi. A pan — co zrobił? .. Sam pan wcisnął bombę do rąk aresztowanego spiskowca, sam mu pan pokazywał, 

jak ma rzucać. 

E0646 S. Mrożek Męczeństwo Piotra Ohey’a w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 58 

Mógłbyś go chociaż zastrzelić, zaczaiwszy się koło umywalki. Czytałam, że podobno w Indiach Anglicy umyślnie 

wciągali tygrysy do łazienki, aby potem, odciąwszy im odwrót korkiem od wanny, strzelać do nich jak do kaczek. Mój 

boże, a książę Sanguszko, jakie on hodował bażanty. Raz złote, raz srebrne, aż goście dostawali zapalenia spojówek .. 

Roztkliwianie się nic nie pomoże. 


Niestety. Postaram się zająć niewiele czasu. Proszę, niech pan położy .. Dziękuję, usiądę w nogach, jeśli można. 

Polecono mi przekazać, osobistą niejako, prośbę Ministra Spraw Zagranicznych do pana .. Może się pan uniesie na 

chwilę? Przysiadł mi pan nogę. O tak, dziękuję. A więc, cóż to za prośba? .. Jak panu wiadomo, w naszym kraju bawią 

przedstawiciele różnych państw. 


Tam, gdzie zwykłem codziennie odczytywać sobie rubrykę „Drobne” dzisiaj trwa gonitwa psów, miejsce pokrzepiającej, 

poobiedniej drzemki — teraz wypełniona szarlatańskimi sprzętami linoskoczków powszechne pomieszanie 

żywiołów, ambitne plany, gorączkowe majaki, brak szacunku dla ojca i niepokój wtargnęły tutaj. Wiek mi nie sprzyja, 

nie będę więc służalczo zabiegał o jego względy. Podajcie mi szlafrok. 

E0649 S. Mrożek Indyk w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 69 

Łońskiego roku, przed samą wilią, krowa coś mówiła do Marcina .. Opowiedzcie no, kumie .. Ano, poszedł Marcin 

do obory, a krowa powiedziała do niego wedle żłoba: „Nie jest dobrze, Marcinie” .. Tak samo i Marcin ją zapytał: „Co 

nie jest dobrze, krowo? .. Tak samo i Marcin ją zapytał co nie jest dobrze, krowo. A krowa na to: „A tak, w ogóle to 

nie jest dobrze” — i tylko siano jadła. Marcin jeszcze trochę poczekał, bo myślał, że może coś więcej powie. 

E0650 S. Mrożek Indyk Wyd. Literackie 1963 str. 71 

Nie jest pan zadowolony z życia? .. Ani jestem, ani nie jestem. Tak samo, jak z tymi zwierzętami, które pana 

tak zdenerwowały, po prostu nie zależy mi. Ani celu, ani ochoty .. Z czego pan żyje? .. O, utrzymanie mamy w tej 

karczmie zapewnione. Choć skromne, ale zapewnione, wystarczy, żeby żyć, widoków na przyszłość niewiele, ot, aby 

aby. Za to jest ciepło, choć trochę śmierdzi, ale nie za bardzo. Zresztą uciec stąd nie można, bo nie ma dokąd, drogi 

złe, pustkowie wokół straszne. 

68


Nic nie pamiętam. W głowie taki szum .. Zemdlałaś, Lauro, przyniosłem cię tu, gdy nas wygnano z pustelnika 

chatki .. Nic nie pamiętam, pomnę tylko bór, czarny, ogromny .. Precz smutne wspomnienia niechaj nam nie zmącą 

dni przyszłych, bez troski, szczęścia, co nas czeka! .. On mnie będzie uczył. Bakałarzyna! .. Pierwotniak! .. Co to za 

ludzie? .. To dekadenci .. O! .. I cynicy .. Czy może nas pan przedstawić? .. Ten pan jest poetą .. Byłem poetą. Obecnie 

rozmyślam .. Poeta? A więc nasz przyjaciel. Sprzymierzeniec. 


A tak. Z pewnego punktu widzenia — tak. Bo przyznaję się uczciwie do swojej sytuacji. Przestałem pisać i nie 

staram się zostać, na przykład, atletą, bo wiem że ani mnie to zajmuje, ani nie mam ku temu żadnych możliwości. W 

tej niezdrowej okolicy straciłem wszelkie poczucie sensu tak dalece, że nie staram się nawet tego opisywać i w ten 

sposób ocalić siebie jako poety. 


Założę się, że dzięki tej dziewczynie zmieniliście zdanie. Dekadencja dekadencją, ale wystarczy, żeby ładna dziewczyna 

przeszła koło was, a zaraz znajdziecie cel w życiu. Ale trudno, nie mam wam tego za złe. Potwierdzacie tylko 

moją tezę. Teraz widzę że muszę ich znaleźć koniecznie. I ją, i jego .. I jego także? Czyżby książę. Ja się nie wtrącam. 

Jako były artysta, mam zrozumienie dla tajników ludzkiej psychologii. 


Nie, tego wszystkiego nie możemy tolerować. Więc najpierw oświadczyłem się o Laurę, bo myślałem, że małżeństwo 

księcia, jako przykład, podziała i wpłynie na stan umysłów, jeżeli można tak powiedzieć. Małżeństwo jako forma 

zorganizowana i legalna jest w pełni do przyjęcia przez nas. Żywioł — ot, co jest groźne. Z małżeństwa nic nie wyszło, 

bo Laura uciekła z Rudolfem. I to nasunęło mi nową myśl. 


Przepadły? Ano, zobaczymy. Jesteś zbyt pewny siebie, młodzieńcze czy naprawdę wierzysz, że nikt cię nie zastąpi? 

.. Stręczyciel i grubianin .. Kto? .. Wolałbym nie operować tytułami. Ale w takiej chwili rozmawiać w ten sposób, to 

co najmniej nieprzyzwoitość .. Czy mam to rozumieć jako aluzję? .. Trzeba nie mieć za grosz delikatności .. Ejże, czy 

nie za śmiało? My mamy w archiwach różne takie wierszyki. 

E0656 S. Mrożek Na pełnym morzu w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 127 

Słuchaj pan! .. Szanowny i drogi panie! Wiemy wszyscy, że nie da się ukryć takich cech charakteru, jak chęć do 

poświęceń. Miłość bliźniego, solidarność. Już od pierwszych chwil zauważyliśmy z kolegą, iż w panu jest coś, co pana 

od nas odróżnia, to coś, to właśnie wrodzona szlachetność, nieodparte pragnienie służenia wspólnej sprawie, gotowość. 

Prawda, panie kolego? W życiu nie widziałem lepszego człowieka .. Jesteśmy szczęśliwi, że nareszcie kolektyw może 

odpowiedzieć na pańskie gorące wezwanie o sposobność, okazję zrealizowania pańskiej skrytej, czystej tęsknoty. 

E0657 S. Mrożek Na pełnym morzu w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 136 

Ja nie, żeby się uchylał, tylko po prostu z życzliwości. Sam lubię dobrze zjeść i wiem, jak łakomstwo czasem gubi 

człowieka. Gdybym nie był zatruty, to ja bym nic nie mówił, proszę bardzo. Ale tak, to jest po prostu mój obowiązek 

.. Tak jest, szefie .. Ja nie twierdzę, że to jest nieuleczalne. Nie, po prostu powinni panowie jeszcze trochę poczekać, 

na pewno mi przejdzie. 

E0658 S. Mrożek Karol w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 143 

Niech dziadek posłucha pana doktora. Pif-paf będzie potem. A to moglibyśmy chwilowo położyć tam. Nie? Dobrze, 

dobrze, jak panu wygodniej .. Dziadzio nigdy nie rozstaje się ze strzelbą. My, w rodzinie, wiemy, co do nas należy. 

Czy może to pan przeczytać? .. Hej! Widziałem ci, ja, jak ojciec nieboszczyk wpakował jemu pół funta śrutu w sam 

środek brzucha. 

E0659 S. Mrożek Karol w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 150 

Co macie przeciwko mnie?! .. Pan jest Karol? .. Nie! .. A kto protestował, że strzelba jest już nabita od dwudziestu 

lat i że taki stan rzeczy nie może trwać dłużej? Kto chciał zmusić dziadka, żeby czytał? .. Brednie .. Kto nie chciał dać 

okularów biednemu staruszkowi? Pan jest Karol! .. Nie! .. Przysięgam. Ja mam dowód osobisty, ja pokażę .. Dowód 

nic nie znaczy. 

69

E0660 S. Mrożek Strip-Tease w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 169 

Zdaje się, że to był pański pomysł .. Ale pan go zrealizował. Zimno tu .. Nie jest wykluczone, że i tak kazałby 

nam oddać ubranie, pomysł czy nie pomysł .. Nie! Ja jestem pewien, że to pan naraził siebie i mnie przez tę idiotyczną 

maskaradę. Pan zwrócił uwagę Ręki na naszą odzież. Żeby pan chociaż nie podwijał nogawek. Może wtedy spodnie 

nie rzuciłyby się w oczy. 

E0661 S. Mrożek Zabawa w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 185 

A dlaczego ma być? .. Bo ja chcę! .. Chcesz naprawdę? .. Jak to, nie chcę? .. Powiedz mu, że chcesz .. Skąd wiesz, 

że chcesz? .. Bo chcę, to wiem. Bo mi się chce .. Brawo! .. Ale jej nie ma .. To źle .. Dlaczego źle? Jakby miała być, 

a jej nie było, to by było źle .. Ale mnie jest źle zabawa musi być! .. Tak .. Jak jej nie ma, to być nie ma, to nie musi 

.. Jak to nie musi, kiedy mnie jest dobrze, kiedy jest zabawa? 

E0662 S. Mrożek Kynolog w rozterce w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 204 

Chwileczkę .. Nie! To niemożliwe! Nie mogę pozwolić żeby niewinne cierpiały stworzenia! To jest okrucieństwo! 

.. Stanę koło pana. Taka się czuję przy panu malutka. Pan jest taki silny, a ja taka słaba. Czy pan już rozpoznał to, co 

się tam dzieje? Rada bym wiedzieć, to jest tak okropne! .. Przyznam, że pierwsze słyszę takie głosy. I nie wykluczając 

innych możliwości. Lecz posłuchajmy! .. Ach, słuchajmy, proszę! .. To nie do wiary, a jednak prawdziwe! Jak on to 

robi? 

E0663 S. Mrożek Kynolog w rozterce w: Utwory sceniczne Wyd. Literackie 1963 str. 211 

Po to tu przyszedłem, żeby się dowiedzieć .. Idźcie już, człowieku. Co mamy do tego? .. Czy to nie obchodzi pana 

szanownego? .. Co mnie ma obchodzić? .. No to ja powiem, by panu dogodzić. Ja powiem od razu mój panie łaskawco, 

i zaraz dojdziemy, kto jest tym oprawcą. Giną koniki, przepadają marnie, bo on koniną karmi swoją psiarnię! .. Ha! 

Łotrze! .. Jeśli kto łotrem, to nie o mnie mowa! .. W gardło ci wcisnę z powrotem te słowa! 

E0664 L. Prorok Powrót taty LSW 1963 str. 7 

No proszę, proszę. Znajdujemy dobre strony lotu. W każdym razie będziesz miała codziennie meldunki z bazy. Na 

końcu podam w jednym zdaniu jak wyglądam .. I jak się czujesz. Pamiętaj! Gwarantuję. Mur! .. Tylko nie myśl, że 

ja się pogodziłam z tą całą historią. Nie zaprzeczaj, Adasiu. I nie rozumiem, dlaczego ciebie wybrali? Mieli nie brać 

żonatych. 


Normalnie — to nie powiem. Ale owszem, takich cudaków widuję czasem na scenie. Izolda nieraz zaprasza mnie 

na stare sztuki. Lubię słuchać, jak śmiesznie rozmawiają na scenie. Ja. Trzeba ci wiedzieć, bardzo lubię kostiumy czy 

może jesteś artystą? .. Dom wariatów. Bo ja przecież nie sfiksowałem. Oczywiście, zmysły działają normalnie ale to 

wszystko tutaj. Gdzie ja jestem? 

E0666 L. Prorok Powrót taty LSW 1963 str. 18-19 

Cha! Cha! Cha! Kapitalne. Proszę to zrobić jeszcze raz .. O, przepraszam. Zdawało mi się, że jestem sam. Czy 

może pani też tutaj mieszka? .. Niezupełnie. Przyszłam w odwiedziny. Kim ty jesteś? Albo nie, proszę nic nie mówić. 

Pasjami lubię zagadki. To moje hobby. Nie uwierzysz, jaki ja mam dar odgadywania .. Głowa pęka w tym wszystkim. 

Pani jest jeszcze jedną zagadką .. Szkoda, że Karol tego nie słyszy. 


Ba, przed odlotem .. Dzieci opowiedzcie mi jeszcze o mamie. Jak żyliście, gdy minął termin mego powrotu? Tak 

chaotycznie rozmawialiśmy wczoraj. Jak żyliście? .. Jak mama dawała sobie radę? .. Jak żyliśmy? Pierwszych lat to ja, 

prawdę mówiąc, dobrze nie pamiętam. Nie, nie martw się. Nie było nam źle. Materialnych kłopotów mama nie miała. 

Przeciwnie. Otrzymywaliśmy dużą rentę i wszystko, czego potrzebowaliśmy. Po maturze dostałam nawet samochód i 

motorówkę. 


Marta przyniosła jakąś taśmę. Leży na magnetofonie na pewno od niej. Zaraz posłuchajmy. Hustowi. Zgody dziesięć, 

Dzielnica Zachodnia. Kochani, wczoraj przekonałam się, że wasz dom jest wylęgarnią dziwaków. Czy dziadek musi 

ściągać wszystkich pomyleńców z teatru, by robili honory domu podczas waszej nieobecności? Nie macie pojęcia, jak 

śmiesznie wasz Hamlecik wygląda. Istnieje, czy nie istnieje? Chwilami zakrawało na to drugie. 

70


Hm. Tak. Dziękuję .. Sam pan widzi. Udał się Janek. Zawsze go lubiłem, mimo tego śmiesznego bzika. A Elżbietka 

także niczego. Niech mi pan wierzy, starałem się, jak mogłem, zastąpić ojca sierotkom .. Tylko nie sierotkom .. Któż 

mógł wiedzieć. Przyzna pan, że nie łatwo zająć miejsce bohatera. Nie tylko przy dzieciach. Przy kobiecie! Zwłaszcza 

przy kobiecie! Któż jej zastąpi bohatera? 


To ja się ciebie pytam. Ty jesteś głową rodziny. Nie patrz tak na mnie. Ty musisz znaleźć radę. Całe życie lubiłeś 

wykręcać się od decyzji. Bo ty masz teatr i to ci wystarczy. I Ilona wpatrzona w ciebie. I tylko ja jedna muszę myśleć .. 

O przepraszam, nie masz racji. Ja często sam. O tak! Właśnie dzisiaj pokazałeś, co możesz zrobić sam. Co ci strzeliło 

do głowy, żeby sprowadzić Patryka. Mogłeś nic o Patryku nie mówić. 


Nie chodzi mi tylko o te sprawy. Myślę o życiu codziennym. O drobnym obyczaju. Ileż świadectw zostało, że ich 

kobiety nie były szczęśliwe .. Ale co to wszystko ma wspólnego z Adamem. Bo przecież tobie o niego chodzi, przyznaj 

się, o Adama. Ty jesteś zazdrosny. Co za klęska. Filar klubu najnowocześniejszych, czysty ekstrakt intelektu w mocy 

ciemnej. Dwudziestowiecznej zazdrości. Niech ci się przyjrzę. Pokaż się, Karolku .. Zostaw, nie wiesz, że ja .. Czy 

zawsze musicie się kłócić? 


Ale ja nie oddam ubrania. Nie liczcie na to. Wszyscy na to liczą. Nie jestem nawet pewny, czy twego ubrania już 

Elżbieta. Był tu ktoś z muzeum .. Czyście poszaleli. Nie chcę żadnej chlamidy. Uwzięliście się, żeby mi odebrać resztki 

mego świata. O, jest Marta. Marto? Prędzej! .. Co się tam znów porobiło? Idę, już idę. Zaraz będę. 


To dla ciebie, Adamie. Chciałam ci zrobić przyjemność i nie wiedziałam jak. Wreszcie wpadłam na myśl, że 

najlepiej coś z dawnej lekkiej muzyki. Wyobraź sobie, dwie godziny szperałam w muzeum kultury. Nie grymaś. Nic 

ci się nie podoba. Mówi asystentka. A ja na to chcę komuś zrobić przyjemność i muszę znaleźć coś odpowiedniego. 


A ty czegoś dzisiaj taki markotny? Boisz się, że tatuś nie przejmuj się. Ja się do tego zabrałem. Wszystko się 

ureguluje .. Wszystko się skomplikowało. Weźmy choćby sprawę natury. Teraz gdy Rada Świata zniosła sztuczną 

inseminację, leżymy. Izolda chciała powrotu do natury. Ładna historia z tą naturą. W naturze są jeszcze dziś owady, u 

których samica zagryza samca po wszystkim. Ja nie chcę! Ja się boję! Słyszysz, Janie, w naszych kobietach drzemie 

okrucieństwo, skoro tak łatwo garnął się do barbarzyńcy. 


Mój Henryś był nim zachwycony i chce w najbliższym wypracowaniu jako temat wolny .. Oszukał mnie. Człowiek 

z epoki metali ciężkich oszukał mnie w dyskusji. Sądziłem, że jest zwolennikiem inseminacji i rozsądku. Nie był taki. 

Oho, znowu coś nadeszło do dyspozytorki. Za chwilę wrócę .. Był bohaterem, nie da się zaprzeczyć. Jak skwapliwie 

dodali mu drugą gablotkę. Człowiek dumny jest z takiego ojca .. Co mówisz? Eee, nie, ja się nie zgadzam. 

E0676 L. Prus-Lisicka I ludzie wszędzie braćmi Pax 1963 str. 17 

Ja oddam ci z następnego przydziału .. Zaraz oddam! Ja nie chcę być ciężarem. Jesteśmy cierpliwi. Bardzo cierpliwi! 

Nikt nie narzeka. Tylko Salci trzeba czasem coś ugotować. Ona nie chce wcale jeść. Ona już taka chuda .. To dla Salci. 

Może będzie smakować. Nic lepszego nie można zrobić z kawy zbożowej .. Nie wiem jak podziękować. Co to będzie 

za radość. 

E0677 L. Prus-Lisicka I ludzie wszędzie braćmi Pax 1963 str. 35-36 

A w czyim domu jest inaczej? Najwyższy czas przestać zwracać uwagę na to, co kto komu powiedział, jakim 

tonem, dlaczego. Rozumieć się trzeba. To najważniejsze .. Co tam nowego? .. To samo, co zawsze .. Nie rozumiem. 

Co to znaczy? .. Ten sam niepokój .. Więc, co się dzieje? .. Czy trzeba pytać? .. Więc? .. Nędza, egzekucje, tyfus, 

gruźlica, selekcje, śmierć głodowa. 

71


Najgorsze jest to, co się w nas dzieje. Musisz być dzielna .. Przed chwilą ojciec, teraz ty mi to mówisz. A to 

przecież niemożliwe. Niemożliwe zachować dzielność, tak jak kiedyś wydawało się niemożliwe, by stracić odwagę! .. 

A jednak taka jesteś — silna i rozumna .. Gdyby tak był, nie musiałabym dowiadywać się tego od nikogo. A ja nie 

rozumiem siebie. 


Słyszysz? Czy to może być zapomniane? Czy przestanie nas prześladować? Nic nie mówisz? Więc i ty odczuwasz? 

Prawda, jakoś tu coś obezwładnia? Kto tu wchodzi, to tak jakby żegnał się z życiem. Całe życie musi się zmienić, żeby 

można było żyć i zapomnieć, co złe. W przeciwnym razie nie byłoby po co żyć. Bądź gotowa o szóstej. 


Ty musisz tam myśleć tylko o tym, żeby przetrwać i nie stracić już ani jednego dnia na próżno. Ani jednej godziny. 

O niczym innym nie powinnaś myśleć. O wszystkim zapomnij, o całym naszym smutku. Smutek zaraz przeminie, jak 

ty będziesz szczęśliwa. I dla nas wszystkich złe czasy przeminą prędzej .. Nie! Nie mówmy już o tym. Co ty masz, 

mamo, w tym kuble? Dlaczego go trzymasz? 


Nasz pierworodny. Kiedy był mały, wszystko, co dostał mnie oddawał. Jaki piękny był, jaki mądry. Podobny do 

ciebie. On i Joel wszyscy chłopcy. Jacy teraz nieszczęśliwi .. Nie wolno tak mówić .. Dlaczego nie wolno, kiedy tak 

jest? Czy Niuta nie jest nieszczęśliwa, bo, czy w takim życiu dla niej marzyłeś? Wielkie nieszczęście na nas spadło. 

Dlaczego nie pozwalasz mi mówić? Serce moje jest chore od tego nieszczęścia. 


Nieraz myślę, że nie potrafiłbym teraz ułożyć najprostszego zdania. A gdy zaczynam pisać, dziwię się temu, co 

piszę, nie rozumiem tego, co napisałem .. Czy ty nie za dużo pracujesz? Nie gniewaj się. Ja bardzo się cieszę, kiedy 

ty, ale nie powinieneś się przemęczać. Czy to twój ostatni utwór, to, co mi czytasz? Co to jest? .. Krzyk, poniżenie. 

Krzyk całej nędzy ludzkiej. 


Dokończ to, co zacząłeś czytać .. „Pragniemy naturalnie ideału”. Gdzie to jest? Aha. „Nigdy”. Nie, to nie to, czego 

szukam. Owszem, to, ale nigdy przekreślone. Znalazłem. Słuchaj: „siła pragnienia ideału zdolna jest przezwyciężyć 

przymus podporządkowania się Złu” .. Czytaj, czytaj .. „ale czy nie jesteśmy bardziej skłonni poddać się przymusowi 

dnia powszedniego, poddać się zupełnie dobrowolnie, więcej ze znudzenia nawet niż z jakiegokolwiek innego powodu...” 


Podobno mają zabrać wszystkie dzieci .. Nie wierz. Tak podszeptują nam nasze obawy. Pragniemy uratować nasze 

dzieci, zabezpieczyć je, zanim mogłaby im zagrozić jakaś zbrodnicza myśl i dlatego .. Nie chcę pociechy. Chcę 

prawdy .. Nikt nie zna prawdy. Zadręczają nas podejrzenia. Cios, który na nas spada, nie ma nic wspólnego z tymi 

przypuszczeniami. Zdrowie Daniela, przyszłość Belci, los całej naszej rodziny — to nie są przecież urojenia. 


Trzeba! Trzeba jak najprędzej rozstać się, żeby połączyć się znowu w jednym miejscu bezpiecznym. Nie można 

czekać, jeżeli nie chcemy, żeby nas rozłączono przymusowo. Już jesteśmy wciąż rozłączeni! Odbiera się dzieci rodzicom. 

Dzieci nie mogą doczekać się rodziców, którzy padli w drodze do domu! .. Cóż na to poradzić? .. Uciekać .. Gdzie? .. 

Na tamtą stronę! 


Już nigdy nigdzie stąd nie wyjdę. Mówmy prędko o najważniejszych sprawach. Przyjdziesz jeszcze? .. Przyjdę. Co 

ci potrzeba? Postaram się przynieść jak najprędzej .. Jaka ja jestem niemądra. Skąd możesz wiedzieć, czy przyjdziesz? 

Nikt nie wie, co będzie za chwilę. Nikt nie wie, czy jeszcze jutro zobaczy swoich najbliższych. Czy ty czy chciałabyś, 

żebym dzisiaj zabrał dziecko? 

72


Te różne sposoby samoobrony przed nieszczęściem odbierają zdolność postanowienia .. Ale chyba w kręgu najbliższych 

nie powinno się mieć żadnych wątpliwości .. Tak, na pewno, tak. Gdyby nie to, że trzeba dźwigać inny jeszcze, 

większy ciężar. Ciężar cierpienia. Cierpienie dzieli ludzi w większym stopniu niż wątpliwości. Im więcej cierpimy nad 

sobą wzajemnie, tym bardziej wydajemy się sobie oschli. 


Dawno nie byłeś. Zmieniliśmy się, prawda? Jak uważasz, czy staliśmy się bardziej ludźmi, czy bardziej Żydami? 

Dawniej o tym nie myślałem, nie widziałem barier. Teraz zobaczyłem. Zostałem postawiony twarzą w twarz z samym 

sobą: Żyd wśród Żydów, prawda? Doro, nie wpatruj się we mnie tak natarczywie nie załamuj rąk. Nie spodziewaj się 

żadnych układów o moją głowę. Ja nie mógłbym opuścić getto, jeżeli nie potrafię być inny niż jestem. 


Nic innego nie robię, tylko myślę. Nie mogę uwolnić się od udręki myślenia. Nie masz pojęcia, o czym człowiek tu 

śmie myśleć. Wyobraźnia dosięga zawrotnych szczytów. Wbrew mojej woli. Mnie samego już nic nie interesuje. Chory 

jestem od wymagań mojej wyobraźni, od lawiny pytań, począwszy od pytania — jak można pozwolić wypchnąć się z 

życia, a skończywszy na pytaniu — jak można przestać działać w obronie własnego życia. Żadnej odpowiedzi. Co mi 

jeszcze każesz pomyśleć? 


Więc ginąć? Odpowiedz — ginąć? .. Trzeba walczyć o prawa i pomoc. Walczy się .. Nie ma dzisiaj praw. Są 

obietnice. Żadne nie zostaną dotrzymane. Już nikt żadnym obietnicom nie może wierzyć. Trzeba walczyć o życie 

inaczej .. Więc czego on właściwie chce? .. Wolności? Za wszelką cenę wolności. Żądam czynu w obronie getta! .. 

Każdy dzień getta jest heroicznym czynem. Obrona i walka o resztki ludzkiego życia nie ustają. 

E0691 M. Rusinek Dwie Ewy LSW 1963 str. 9 

Ale to nie matka, mówiłam! Są takie kobiety. Sama nie zdaje sobie sprawy z tego, czego jej naprawdę potrzeba 

.. Może. To kłąb nerwów i pomieszanych uczuć. Jakby żyła w ustawicznej psychicznej rozterce. Sabinko, gdybym nie 

był inżynierem, ale jakimś psychologiem, byłby nad czym pomyśleć. To okaz. Tak czy inaczej, nieszczęśliwa istota .. 

Zastanów się. Wszystkiego ma po uszy. Dobrobyt, tamte warunki. Męża też, zdaje się, bardzo ją kochającego. Ona, to 

tam nie wiem, na trzy jego listy jeden odpisuje. 


Tak ci się mówi, Joasiu, młodziutkaś .. Dzisiejszej kobiecie dziecko potrzebne dopiero w późniejszym wieku. Chcesz 

wiedzieć prawdę? Tobie nie tyle brak „potomstwa”, ile mądrości korzystania z życia. Ja to bym wiedziała, po co siedzę 

zagranicą. Kurczę pieczone, każdy jest gdzie indziej niż potrzeba .. Może prawda .. Murowane! Bracie, czułabym się 

na twoim miejscu jak Bardot. A nawet bym ci to dziecko urodziła, pal diabli. Szkoda zresztą, żeś wcześniej nie zgłosił 

zapotrzebowania. 


Pani mówiła o dziecku, to jest o tej pani .. Cały czas o tym mówię. Było to w piątek, może dwunasta, nie, jedenasta, 

o dwunastej przecież zamykają. Stoję w kolejce, Boże, te kolejki. Stoi się i stoi, a te baby nic, tylko gadają, gadają, 

gadają. Więc i ja mówiłam ale tylko o pani, o tej dziecinie i tego. Jak one były wzruszone, jak pani współczuły! 

Myślałam, że się rozbeczą, bo ja tak umiem z ludźmi rozmawiać. 


Pójdziemy, pani Ewuniu, jutro z rana. O, z Anielcią we trzy. Wezmę, proszę pani, becik, po moim Franusiu. Może, 

jak ten chłopiec się chowa, będzie dobry znak. Becik mam .. Ale nie taki. A mleko w proszku jest? Teraz tylko mleko 

w proszku .. Pokarm mam .. Ma pani? .. To dobrze, na pewno będzie zdrowa, niczego więcej nie potrzeba. Wszystko 

się układa jak z płatka. 


A widzisz! To jest wielkie ryzyko i dlatego trzeba jej raczej życzyć jak najlepiej, oszczędzić wszelkich wahań .. 

Dobrze jej życzę, ale uważam, że trzeba tamto powiedzieć. To powinno już dawno wyjść od ciebie lub Jana. Ale Jan. 

On bez ciebie słowa nie piśnie .. W głupstwach. W ważnych sprawach nie ustąpi na jotę .. Tak czy inaczej Ewa powinna 

mieć porównanie, próbę... [&] 

73


Załatwia to pani Malwina. Poszła po dziecka do Teresy, zrobi zdjęcia a la minute i tu przyniesie. To bardzo uczynna 

pani. Chciałam ją czymś poczęstować, więc, nie gniewajcie się, kupiłam trochę ciastek, kawy i .. Ależ, moja kochana, 

po cóż to? Kawa jest. No, weź, Sabinko, do kuchni .. Kawę zaparzę, ale tej wariatce nic podawać nie będę. To mnie 

upokarza. Zrób to sama .. Zrobię, zrobię. 


Ty go wcale nie znasz. To zimny człowiek. Niby jest ze mną w domu, a jakby go nie było, nie czuję żadnego ciepła 

i dlatego chciałam mieć kogoś bliskiego — to dziecko. Są przecież bezdzietne małżeństwa, dla których dziecko nie 

jest konieczne. Bez potomstwa bywają szczęśliwe i kochają się, a ja nie mam co kochać. Rozumiesz? Dlatego muszę 

mieć koło siebie drugą istotę, Ewunię .. To ładnie, że już mówisz o niej zdrobniale. Troska o potomstwo odnowi twoje 

uczucie. 


Mówiłam ci, żebyś szła ze mną, odmówiłaś .. Bo się wstydzę. Brakuje mi polskich słów, nie będę się zachowywała 

jak normalna kobieta .. Który z mężczyzn lubi dziś normalną kobietę? .. Teraz podobają się takie jak ty, trochę rąbnięte. 

A jeszcze, bracie, nie uczesane, piegowate, nawet zezowate, tak pod Picassa. Sama czasem taką udaję, by nie gadali, 

żem dziamdzia, staroświecki dzióbutek. Często wygłupiam się i gadam tak na niby. Tyś też uwierzyła, że miałam mieć 

dziecko? .. No tak. 


No, więc jak? .. Chyba do ciotki, do dozorczyni na Piwną. O, tam, bardzo pani będę wdzięczna. Dziękuję, już 

inaczej się czuję .. I mnie też lżej .. I chyba od dzisiaj nie będzie mi się śniło. Bo muszę pani powiedzieć, nikomu tego 

nie mówiłam, co noc męczy mnie sen, że dziecko utopiłam. Już tak kilka razy. Budziłam się spocona, wystraszona, i 

wtedy mała też krzyczała. Może dlatego pokarm mi odjęło? Przepraszam, już idę .. Joasia mówiła, że idziecie gdzieś 

na wieczór. 


Po co żyję? Mam tylko chodzić z rajsbretem i rysować piece do centralnego ogrzewania? O nie, kochana, coś się 

człowiekowi należy. Potem mąż, bachory, pieluchy, gary, wieszanie firanek. To dobre dla mamy. Ja po takim ubawie 

czuję się jak Lolobrigida. Ani chwileczki nie siedziałam, byłam mokra jak mysz, zmachana bardziej, niż gdy rzucam 

dyskiem na boisku .. Podziwiam cię, jesteś taka pełna życia .. E tam, więcej się wygłupiam. Ewka, masz tu od mamy 

kasetę z Cepelii, a ode mnie takie kajdanki ludowe z drzewa na rękę, no i na twój biuścik. 


I z zagranicy, każdy by poznał. Tam są ludzie przy pieniądzach. Skoro to już pani, to powiem. Jak Pan Bóg nie dał, 

to jeszcze może dać .. Dziesięć lat czekałam .. Nic nie znaczy. Jest u nas we wsi taka, co jej było przez osiem roków 

odmówione, a dziewiątego zaszła i teraz ma Jadwisię. Tyle, że pani mi trochę chudzina .. Zdrowia wielkiego nie mam, 

leczę się u doktorów. 


Jest, no to chwalić Pana Boga, bom po to przyjechała. Co ona winna, moja rzecz, odbeczy, odpokutuje. Ale choćby 

tam miało w świecie mieć, jakby się w czepku rodziło, to ja dziecka nie dam. Do siebie zabieram razem z nią, niech 

się dzieje, co chce, a zresztą i we wsi coś miarkują, prawdy nie zadusi. A pani, jeśli dotąd było odmówione, to jeszcze 

może być, czego życzę, bom tyż matka dzieciom i to takim. 

E0703 M. Siedmiograj Jak Wojtek muzykant odwiedził piekło LSW 1963 str. 11 

E, to pewno echo mami. Na fujarce zagram, na czarodziejskiej fujarce. Może lepiej głos poniesie? .. Znów tylko 

echo. Nic z tego grania. Gwizdnę na palcach, po rosie głos daleko niesie. He. He. He. Od kiedy to na wierzbie rosną 

takie rogate gruszki? .. Ajajaj! Rozbiłem się na miazgę! .. Cóż to za straszydło? .. Puść mnie! Czy ty musisz hałasować 

po nocach? Naprzód śpiewałeś na całe gardło, teraz gwiżdżesz przeraźliwie. Coś ty za jeden? 


Cicho! Nie dziwię się Kukusiowi, jest jeszcze młody, mało doświadczony. Jakkolwiek myślałem, że jest sprytniejszy 

od człowieka. Ale że ty, Stary Biesie, dałeś się człowiekowi nabrać? .. Dziadziuniu! Właśnie poskromiliśmy chłopa! 

Ja zabrałem mu fujarkę .. Brawo! Gdyby wszystkie diabły były tak odważne, mielibyśmy większy szacunek u ludzi, 

muszę bowiem stwierdzić ze smutkiem, że ludzie się nas zupełnie nie boją .. Ten na rozdrożu będzie nas pamiętał. Do 

rana będzie błądził. 

74


Nie udawaj głupka! Nie byłbyś diabłem, gdybyś nie wiedział, po co tu przyszedłem. Oddajcie fujarkę. Ukradł mi 

ją wasz familiant .. Obrażasz nas. U nas nie ma złodziei. Radzę ci po przyjacielsku: Idź stąd, nie rób zamieszania i 

bądź zadowolony że puszczamy cię wolno .. Wynoś się stąd! .. To tak? Cóż wy sobie myślicie, psiajuchy, że potraficie 

przestraszyć mnie, chłopa? Niedoczekanie wasze! Żebym tutaj miał do końca świata siedzieć, to będę. Ot, co! Powiedz 

to całemu piekłu, bo moje słowa nie wiatr! 


Moja głowa. Moja głowa .. Może jeszcze proszek? .. Nic mi te twoje proszki nie pomagają. To wszystko przez tego 

chłopa i jego fujarkę. I przez waszą głupotę .. Królu, przysięgam na twoje królewskie widły, że to nie jest zwyczajna 

fujarka. Widziałem na własne oczy. Tańczyliśmy jak zwariowani, kiedy chłop piskał na przeklętym patyku. U nas nikt 

nie potrafi tak zagrać. 


I byłby urwał na pewno, ale Bubuś tak przeraźliwie wrzasnął, że nawet Wojtek przestraszył się i puścił go .. Ale 

główka mnie jeszcze boli .. Hej, piekielniki, otwierajcie bramę! .. Królu Belzebubie .. Mów, Stary Biesie .. Może to 

straszne, co powiem, ale wydaje mi się że nie ma innej rady. Myślę królu. Że. Trzeba mu oddać tę nieszczęsną fujarkę 

.. Wstyd trochę .. I tak przegramy. On jest uparty .. A ja nie dałbym fujarki! 


Napędziłem wam strachu, co? Ha! Ha! Ha! .. Mów, człowieku, czego chcesz? .. Przede wszystkim tobie muszę się 

przypatrzeć. Bo jakże to, pomyślałem sobie, być w piekle i Belzebuba nie widzieć? Myślałem, co prawda, żeś straszny, 

ale ty okrutnie śmieszny! .. No, no, człowieku, nie tak poufale .. Właśnie. Co za poufałość! .. Gdzie fujarka? .. Masz i 

wynoś się stąd! .. Wynoś się stąd! .. Za gościnę muszę wam jeszcze podziękować. 

E0709 W. Wandurski Śmierć na gruszy Wyd.Zw.CRZZ 1963 str. 23 

Ładu na ziemi żadnego. Wszystko na opak. Nic już zrozumieć nie mogę .. A co tam w gazecie stoi, Kluczniku 

Niebieski? .. Ależ to dziennik antyklerykalny. Jak ci nie wstyd, Kostucho, takie paskudztwo do raju przynosić? Konfiskuję 

.. Skąd mogłam wiedzieć, Święty Piotrze? Znalazłam to w kieszeni wisielca i przyniosłam .. To są samobójcy, 

powiadasz? .. Ho ho. Jeszcze ilu. Opędzić się nie mogę. Dzierlatki smarkate, co to im żyć, nie umierać — same na 

kosę mi włażą. 

E0710 W. Wandurski Śmierć na gruszy Wyd.Zw.CRZZ str. 27 

To wy wróbli, darmozjadów, chlebem karmicie, a sami trawę żrecie? .. Ano. I szara ptaszyna od Boga. Niewiele 

mamy, niewiele i ubędzie. A wy sąsiadko z targu? .. A z targu. Zleżałe jajka sprzedałam .. Jajka, po czemu? .. Albo ja 

wiem? Po pięćset marek, powiadam — zapłacili. Po sześćset mówię — zapłacili. Bez jaj nie mogą. Dobre czasy .. Jak 

dla kogo. A co kupiliście? .. Ho ho? Patrzcie! Jak wam się widzi. 


Ja to bym chciała mieć kilka połciów słoniny, dziesięć łokci kiełbasy, worek mąki, worek cukru. Maciorę albo i 

krówkę. No i perkalu na suknię .. Dużo byś chciała. Jeszcze się święty obrazi. Ja to bym wolał ze dwie włóki gruntu i 

fornalkę koni. Poczekaj, skoczę do sąsiadki po radę. Ona ma do interesów dobrą głowę .. Spełni się życzenie, jakiego 

pragnę. 


Potem, potem. Rozetrzyj mi drugie kolano, Michasiu! Są jednak ludzie poczciwi. Taki wyrobnik na przykład. Bieda 

aż piszczy — a jednak mnie, dziada, nakarmił, od policji mnie obronił. Wynagrodziłem go za to: spełni mu się życzenie, 

jakiego zapragnie. Chłop, zdaje mi się, nie głupi, nadane mu prawo rzetelnie wyzyska. Dziękuję ci, Michasiu. Ulżyło 

.. A czy będzie dla mnie robota? .. Będzie, stara, będzie. No, o nic mnie więcej nie pytajcie, bom bardzo zmęczony. 

Zdrzemnę się trochę. Tylko mnie obudź, Michasiu, po dziesięciu zdrowaśkach. Czeka mnie dużo roboty. 


Cicho! Sza! Zaraz! Uj! Co się dzieje, co się dzieje? Odwożę mleko do miasteczka. A tu narodu, narodu! Co jest? 

A to — powiadają — ten pijak Wicek to on się z rozpaczy powiesił. Ale to nic, że on się powiesił. On sobie tak wisi 

— i wisi — i wisi. Dwie godziny — trzy godziny — dwanaście godzin czy ja wiem? Tylko że wisi i nie umiera. Co 

jest. Zdjęli go, zawołali doktora. A Wicek jakby nic. Zaraz do szynku poleciał. 

75


Ptaszki! Ptaszki! O ludziach byście lepiej pamiętali! .. Co ludzie powiadali? .. Czas już śmierć z gruszy zdejmować! 

Co dzień wam to powtarzam. Nie widzicie, co się wokoło przez te pięćdziesiąt lat porobiło. Ludzie chodzą jak muchy w 

śmietanie — i zdychać nie mogą. A wszystko przez was. Chłopa macie zawołać, słyszycie? .. Niechaj śmierć z drzewa 

zdejmie! 


He he. Dla dobra sprawy? Dziękuję. Chwyci mnie pani za gardło i całą moją świetnie zaczętą karierę diabli wzięli. 

Nie siedź sobie lepiej na drzewie. Ja nie mam czasu na bajdy .. Ależ, człowieku. Nie mamy o czym mówić. Przecież 

pani właściwie nie istnieje? Jest pani tylko wytworem fantazji ludowej. Człowiek inteligentny nie może wszak wierzyć 

w moc jakiejś kosy w ręku kościotrupa?! Dość tej romantyki. Nasze armaty i gazy trujące obrócą wniwecz ten przesąd 

.. Widzicie go, jaki mądrala? Jeszcze ci ta mądrość kością w gardle stanie! Rób sobie co chcesz. Ja śpię. 

E0716 W. Wandurski Śmierć na gruszy Wyd.Zw.CRZZ 1963 str. 88-89 

My tylko przyszły prosić króla o radę .. Tak skromne żądanie — z taką paradą przedkładane? A może by tak lepiej 

wysłać delegatów? .. Przecież, że lepiej. Wybierajmy delegatów niech mówią, o co chodzi? .. Przygotować krzesła dla 

panów delegatów .. Czy Wasza Królewska Mość raczy wysłuchać swoich wiernych poddanych? .. Słuchamy? .. Poddani 

nasi czekają, Wasza Królewska Mość .. Najmilsi moi poddani! Współczując ogólnej niedoli, zwołujemy, zwo-łu-je-my. 

Co? 


I o mnie! I o mnie! Zabierz nas wprzódy, Kostusiu — my stare. My jak ten owoc dojrzały. My chore. Zabierz nas, 

zabierz! .. Nie pchać się! Kolejka być musi! Tak w kupie to i kosić nie poradzi. Ustawić się szeregami, hej, starce 

zgrzybiałe i starki — do pierwszego rzędu. Dalej baby! Nie pchać się, mówię! W następnym szeregu młodsi i kto na 

ochotnika. Delegaty do mnie! 


Chrząkałem i przepraszałem — wstawiałem cierpkie uwagi — ale nikt słuchać nie raczył — wciąż jeno gadu i 

gadu .. Nie, to nie do wiary! A wszystko dlatego, że nie ma zegara! Stanowczo muszę sobie zegar i kalendarz z 

ziemi sprowadzić. Śmierć siedzi na gruszy zaklęta od lat pięćdziesięciu! Toć nikt nie umiera .. A to się ludzie pewnie 

uradowali? Używali sobie, co? .. Używali — o tak! Używali! Używali jak szczenięta w studni. 


Ludzie są śmierci spragnieni — chcieliby Śmierć ściągnąć z gruszy — rąbią drzewo i we dnie, i w nocy stale rąbią, 

lecz nic nie pomaga .. A któż ją na gruszę wsadził .. Wyrobnik, poczciwy wyrobnik. Toć sami daliście mu prawo .. 

Et. Znów głupstwa pleciesz .. Gdzie mam ustawić, Święty Pietrze? .. Stań na zydlu i oprzyj na płocie. Księżyc niech 

świeci i kieruje. Jakże to się stać mogło? 


Chodźcie, dzieci, chodźcie. Czas najwyższy do życia powracać. Patrzcie, jak ziemia śpieszy .. Jak ładnie! Nie 

widziałam nigdy nic podobnego .. A mówiłaś: niczegom już nie ciekawa. Toć teraz dopiero zacznie się życie prawdziwe! 

.. Bociany lecą! Bociany, bociany! .. Ha, to już wiosna w pełni. Czas orać .. Cieszy mnie bardzo, moje dzieci, że się 

do życia garniecie. Oto stoi przed wami skrzynia otwarta, pełna cudności: bierzcie i radujcie się! 

E0721 Afanasjew z Sopotu Bim-Bom w: Sezon kolorowych chmur Wyd. Morskie 1968 str. 132 

A jak jutrzejsze kolokwium? .. Nie zając, nie ucieknie! Spłyń .. Idę na skargę do. Zarządu Uczelnianego .. Może 

byś się wódki napił? Co? .. Z tobą — zawsze! .. Sprowadzimy takie dziewczyny! Myśl dobra! Idę po nie. Dzień dobry! 

Cześć! Może byście się wódki napiły?! .. Dziękujemy! .. Wobec tego będziemy wywoływać duchy! .. Myśl dobra. Idę 

po talerz. 

E0722 Afanasjew z Sopotu Bim-Bom Wyd. Morskie 1968 str. 133 

A. Dziwicie się zapewne. Kim jestem. I po co — przybyłem! Otóż — jestem duchem, Duchem Radości i Uwesołozabawienia. 

Przyszedłem zobaczyć, czy mnie tu przypadkiem nie ma. I okazało się — że nie. Ale im bardziej 

tu jestem, tym bardziej chciałbym to robić dalej. Bo ja jestem Dobrym Duchem, który wstąpił w Ministra Kultury i 

Sztuki. I niektórych działaczy kulturalnych. Tak, w ministra, ale zawsze Duchem z Krwi i Kości. Metafizycznym .. I 

na co nam ten Duch? Tak się ładnie zapowiadało. A teraz co? Z duchem cenzura nie puści! 

76

E0723 Afanasjew z Sopotu Bim-Bom Wyd. Morskie 1968 str. 137-138 

Krytyczne zebranie grupy studenckiej szczepu Tuti-tuti uważam za otwarte! .. Na porządku dziennym sprawy 

krytyczne i samokrytyczne. Jesteście zagajeni .. Surowo piętnuję postępowanie kolegi Szantaszke, który podobno nosi 

kolorową apaszkę! .. A jak nas dochodzą słuchy, do kawiarni pod „Arą” czarny student Szawe, chodzi na białą kawę. 

To postępowanie nasuwa pytanie, czy kolega Szawe nie jest w środku biały a z wierzchu czarny?! 


.. Proszę państwa, oto znajdujemy się w największej hali sportowej, targowej, tfu, sportowej świata. Naprzeciwko 

mnie mój kolega redaktor Szaszłyk plecie cudowne bzdury dla telewizji i jeśli chcecie naprawdę coś zrozumieć, to 

słuchajcie tylko mnie. Kochany Józiu, co tam u ciebie słychać? Ale na bok prywata. Oto, jak Boga kocham, na salę 

wchodzą poczty sztandarowe. Słyszycie? Brawa, ryki, kolczyki, huragany, wiwaty. Oczy błyszczą, mięśnie grają jak na 

skrzypcach i piersi, wspaniałe piersi naszych dziewcząt zawinięte w sztandary. 


Ktoś musiał nią przecież kręcić. Męczące zajęcie. Trzeba bardzo kochać malców. Zajrzałem usłyszałem sapanie. 

Spocony jak konewka, a jednak szczęśliwy, stał Andersen. Baba sprzedająca pastele opowiadała mi, że u nich wieczorami 

na ulicach świecą gwiazdy. Bo gwiazdy przecież wieczorami muszą świecić. A dyrektorem całej sieci „agregatorów 

i lamp naftowych” jest od niedawna. Polak. Spytałem: Szewc z Warszawy? Nie. Dorożkarz z Krakowa — odparła. 

Mogłem ci tam kupić ciepły płaszcz w kupkach. 


Była lekcja matematyki. Była jesień. Padał deszcz. W piecach jeszcze nie palono. Nikt z nas nie odrobił domowego 

zadania. Pan profesor zapowiedział: każdy przyjdzie do tablicy i dostanie trzy zadania. Logarytmy. Wyróżniki. Wielomiany. 

Deszcz. I był tylko jeden sposób. Stary sposób. Wiedzieliśmy o tym wszyscy. I tego właśnie dnia postanowiliśmy 

się nim posłużyć. Widzę jeszcze Pana Profesora, jak wchodzi do klasy, staromodny, mały. Panie Profesorze, czy pan 

nie pamięta? 


Naturalnie. A przed samą sceną było miejsce dla orkiestry. Z mej loży świetnie widać było. Różne tam były 

instrumenty. Kotły i smyczki, wiole, bębny. Już coś tam słychać. Najpierw skrzypce, to znów waltornia, panie święty. 

To pierwsze próby instrumentów. O. Rozmaicie. Także. To znowu jakby śpiewał ptak. Strumyczek. Gaik. Grzmi 

ostrzegawczo bębna huk! Hahaa! Wtem patrzę. Widzę dyrygenta! Jakby dmuchnięto lekko w lampy. Zapada półmrok. 

Cichnie gwar. 


Grasz w pokera? .. Od czasu do czasu .. Przyjdź wieczorem .. Gdzie? .. Koło kantyny .. Po ile? .. Zobaczymy .. 

Pić mi się chce .. Napijesz się potem .. To duże miasto? .. Nie wiem .. Takie jak, Hiroszima? .. Może takie .. Będzie 

ze dwieście tysięcy .. Chyba będzie .. A może trzysta? .. Mówiłem ci już że nie wiem .. Starczy jedna pigułka? .. A co 

mnie to obchodzi?! .. Nie fałszuj! .. Nie fałszuję. 


Kraj mój, het, aż do połatanej zieleni altany. Ode mnie zależał pokój i wojna, to, czy trawy dożyją jesieni. Idąc 

po państwie wśród traw, potrafiłem być dla „obywateli” wspaniałomyślny i straszny. Ścinałem lub pobłażałem. Poddani 

chwiali się na wietrze. Śpiewaj przyjacielu! A potem uganiałem się z psem po szerokich łąkach, po zielone na horyzoncie 

drzewa. Albo jak chciałem, to i dalej. A tak! Nauczyłem się jeździć na rowerze. 

E0730 Afanasjew z Sopotu Cyrk w:Sezon kolorowych chmur Wyd. Morskie 1968 str. 195 

Książęta i żebracy? .. Po licznych wystąpieniach w Antwerpii, Venedice. Katzenbergu, Nivea, Hajnówce i Pupie. 

Na estradę rodzimą powróciły żałosne ogryzki triumfalnego ongiś cyrku, a oto jego smętny „epilog”. Znany państwu 

ekwilibrysta Ramigani ożenił się i ma pięcioro dzieci. Błazen Lorenz zamordował siekierą teściową i siedzi w ciupie. 

Natomiast resztki ukochanego konia Sizy zjedliśmy właśnie wczoraj z musztardą na kolację. Państwu, jak widzę, także 

już nic nie brak. 

77

E0731 Afanasjew z Sopotu Cyrk Wyd. Morskie 1968 str. 202 

Niegdyś byłem sławnym błaznem, błaznowałem przed samymi królami. Dziś, gdy artretyzm odwraca mnie podszewką 

na wierzch, kieruję już tylko tym oto szmatławym. Interesem. Bo teatr jest jak dziewczyna, proszę państwa! 

Żąda od nas wciąż nowych pieszczot i pocałunków. O. Wyobraźcie sobie, moi mili, że ta oto scena jest jej głową. O. 

Tu są właśnie jej oczy. Tu usta. Państwo siedzicie jej na biuście, a pan; halo, panie! Gdzieś pan usiadł, łaskawy panie? 

Co? Oj, oj, oj. Co wieczór oglądamy wasze łzy, to znów wasze radości, bo w gruncie rzeczy, pomimo, iż wielu z was 

jest „mankowiczami” [&] 

E0732 Afanasjew z Sopotu Cyrk Wyd. Morskie 1968 str. 209 

Moglibyśmy jeszcze długo bawić was, lecz czas przedstawienia dla was „podróżnych” już upłynął, dla nas artystów 

przedstawienie trwa nadal. O patrzcie! Wystarczy znów kupić bilet, wejść innym wejściem, aby znów ich zobaczyć. 

I arlekina. I kolombinę i błazna Puncha. Czar prysnął. Zegar znów zaczyna iść dalej, odbijacie od brzegu naszej 

szczęśliwej wyspy, a prąd życia porywa nieubłaganie waszą łódkę, coraz dalej i dalej. Będziecie po drodze na brzegach 

rzeki oglądać inne teatry. 

E0733 H. Auderska Awantura w Jaworowie MON 1964 str. 9 

Rozumiem — życiowy awans. Lżejsza praca. Siedzisz w okienku na poczcie i nic nie robisz .. Jak to nic? .. Et, 

taka tam robota. Ale nie myślałem, że i ty. Moda teraz taka nastała, żeby do miasta pryskać. Inne no tak, trudno, ale 

ty .. Co ja? .. No mów .. Nic. Już nic .. Może ja się i zmieniłam, ale za to ty ani trochę. Ponurak. Mruk .. Tobie się to 

nie podoba? 


Nie, twoje .. Uważaj, Franek, bo mi się narażasz. Bracie czy ty tego nie rozumiesz, jaka może być korzyść z 

takiego maleńkiego pożaru? Od razu nasze akcje idą w górę. Stajemy się potrzebni i w akcjach ratowniczych dajemy 

okolicznym strażakom przykład ofiarności. Pewnie, że jest w tym trochę lipy, ale czy nam nie zabrali bezprawnie placu, 

nie zniszczyli boiska? Więc oko za oko. 


To przecież ładnie z jego strony .. Jak? .. No, mówię, że poczciwie .. Akurat. Pani myśli, że on taki odważny? 

Idzie ratować, choć nie mus? Ja na to nie dam się nabrać. Idzie, bo chce się puszyć przed tą swoją Rosiakową. Żeby 

zobaczyła, że on nie gorszy od innych chłopów. Ale jak sobie tę jedyną łapę w ogniu poparzy, to potem kto będzie 

chodził koło niego jak koło małego dziecka? Ja, nie ona. 


Postaram się. I także co do świetlicy. Możecie sobie przychodzić wieczorami, naturalnie .. Sprzątać będziemy sami. 

Daję słowo. No, to spokój, skończone. Zapali pani? Proszę. Siadajmy wszyscy i radźmy. Jest nad czym .. No cóż. 

Strażacy uratowali kiosk, to prawda. Z narażeniem życia. I kosztem naszej wspinalni .. E, e, jakim tam znów kosztem? 

Przecież ten grat nadawał się już tylko do rozbiórki .. Nasza wspinalnia? Grat? .. I to jaki! 


Bo ja wiem? Myślałam nad tym całą noc. Olek, a jeżeli to nie Kowalska? Jeżeli to my przez nieuwagę .. No to 

co? Nie masz większych zmartwień? A drugi pożar? Może też my? .. No nie. Naturalnie, że nie .. To czego gadasz od 

rzeczy .. Chciałam się tylko upewnić. Ale jeżeli ty mówisz, że to chyba szkiełko .. Ja nic nie powiedziałem, nic nie 

wiem. Czytałem o tym kiedyś, to powtarzam. Przestań ty, Hanka, dziurę w brzuchu wiercić. 

E0738 H. Auderska Awantura w Jaworowie MON 1964 str. 50-51 

I to pan? Akurat pan? Czego wy ode mnie chcecie? Ja się nie zgadzam na takie traktowanie. Napiszę skargę 

do samego prezesa. Ja .. Spokojnie, spokojnie. Napiszecie skargę? A dlaczego? Obywatelka Janina Kowalska, tak? 

Zaznaczam, że jestem tu służbowo i wszystko, co obywatelka powie, muszę zapisać .. A bardzo proszę, mnie to nie 

przeszkadza. Ja mam sumienie czyste i będę mówić, mówić, mówić .. O rany! Mówić o czym? .. O mojej krzywdzie. 


To już powiem, kiedy tak. Chciałem kryć Olka Pawlaka, bo równy chłop, ale jak ma być wszystko na mnie. No to 

powiem. Ja tom sobie poszedł w stronę tej sterty tak tylko, bo mi się znudziło stać za drzewem. Alem zobaczył, że oni 

tam są, no tom zawrócił. I wszystko. 

78


Bo ja wiem. Ale wolałbym o tym nie mówić .. Dlaczego? .. Pomówimy kiedy indziej. Nie teraz .. To niby dlatego, 

że ja tu jestem? Ale ja chcę wiedzieć, muszę wiedzieć .. Dobra. A więc powodu nie znam. Ale wiem na pewno, 

że skłamała. Była wczoraj w sadzie Rosiaków .. Hanka? .. Tak. I szła za Pawlakiem i Kowalską aż do sterty .. To 

nieprawda! .. Za to ręczę. Chyba wystarczy? 


To mi nie przyszło do głowy .. Ale mnie — tak. I już, już miałam ten drobiazg dać jemu wczoraj, kiedy rozgniewał 

mnie znowu. Przez cały dzień milczał, boczył się. Więc poszłam się przejść z Olkiem. I wtedy, na drodze, musiałam 

zgubić zapalniczkę. To wszystko .. A dlaczego pani skłamała? .. Bo ja nie chcę, żeby on wiedział o tym prezencie. 


Bo, są nowiny. Nieoczekiwane. Wszystkie moje kombinacje diabli wzięli. Trzeba zacząć myśleć od początku .. 

Dzwonili w sprawie Rosiaka? .. Właśnie. Siedzi w areszcie od wczoraj, od szóstej trzydzieści. Przedtem był w knajpie 

i pobił się po pijanemu. Ma murowane alibi od szóstej do siódmej. Coś tu nie tak. Przecież to on miał zapalniczkę? .. 

Właśnie. On, nie kto inny .. Kazałam go przesłuchać na miejscu i zaraz przetelefonować zeznania. 


Ale. Przecież byłam przy tym. To nie on .. Pan naczelnik dla nas jak najlepszy gromadzki opiekun, jak ogniowy 

ojciec. Jego krzywdy nikt nie chce, a żeby od nas odszedł, to nawet pomyśleć straszno. To niech pan władza zapisze: 

moja sterta, moja sprawa. Spaliłam i nic nikomu do tego .. Teraz kolej na oboje Głuszków. Pozwólcie sobie, dalej, 

dalej! 


Urzędowa, wiążąca. To znaczy nie będzie. Przynajmniej postara się o to. No, to moje zadanie skończone. Teraz 

naczelniku, pójdziemy do szkoły pisać protokół. Z nami pójdą tylko Głuszkowie, Stefek i Pawlak .. Dlaczego on? Pan 

Olek niewinny. Byłam z nim razem, to wiem .. A pani już zapomniała, że był i pierwszy pożar? E, co tam. Spaliła się 

stara, spróchniała wieża. Przeznaczona na rozbiórkę .. Co wy na to, naczelniku? 

E0745 J. T. Dybowski Droga do Warszawy LSW 1964 str. 11 

Mój nikogo nie wozi .. Zupełnie prawidłowo. Po co wozić innych, kiedy można jeździć tylko samemu, ale mnie nie 

o to chodzi. W waszym podwórzu, pod szopą, widziałem auto. Nawet poznałem je. To jest wóz naszego wojewody z 

Bydgoszczy. Jest tu może? .. Znacie pana naczelnika .. Więc pan wicewojewoda zatrzymał się u was. Niezbyt daleko 

dojechał. 


Tak, tak, my zaraz do Warszawy. Tam będzie cudnie, prawda, mamo? .. Jest wojna, nie obiecuj sobie zbyt wiele 

.. Właśnie. Ja tam wstąpię do Czerwonego Krzyża. Nie myśl źle o mnie, mamusiu .. Z tym Czerwonym Krzyżem to 

jeszcze zobaczymy. W każdym bądź razie tam będzie lepiej niż tutaj .. Za to paniom mogę ręczyć .. Niech się gosposia 

nie martwi o to, jak pomieścić gości. My dziś wyjeżdżamy. 


Nauczcie mnie strzelać. Co to za chłop, co bić się nie poradzi, kiedy wrogi nas biją? Tak bym chciał choć jednego 

szkopa przyuważyć, za to, że nas, psie krwie, zagnali aż tak daleko .. Chłopaki, ruszymy chyba do tego pociągu? 

Chciałem tylko memu dawnemu zwierzchnikowi powiedzieć, że jest benzyna. Nie miałem karnistra, bo bym zaraz jej 

nabrał. 


Co pana obchodzi? .. Może jednak obchodzi, może jednak. Nie, nie, nie, nie. To byłoby. Przecież pan znał Różę, 

moją narzeczoną. Ostatnio na balu wojewódzkim tańczył pan z nią kilka razy, winszował mi narzeczonej. Gdy zaczęła 

się ta zawierucha, Róża zniknęła tak nagle, tak jak i pan. O, Boże, co za zestawienie. Pan tu jest z żoną. Ja chcę 

zobaczyć pańską żonę. 

79


Certowałeś się za dużo z nimi, Marian. Wzięła cię ta mała, co? Cukierek .. Wzięła, masz rację. Bierze mnie 

wszystko, co żyje. Kwiaty, drzewa, wiatr. Jaka to cudowna rzecz wiatr, nawet kamienie .. Aby nie cement .. Myślałem 

o żywych kamieniach a nie o cementowych trumnach, w których nas zamknęli .. Cholera, kiedy to my ich będziemy 

mogli zamykać. 


Gdzie tam. Pojesz placka i już się nie chce, ale ten nasz chlebek. Zawsze jak dziś sobie podjesz, to jutro też ci 

się chce podjeść. I żyć się chce. Ot, wieczorem wyjdziesz nad Turię, a popadianki łódką jadą po srebrnej od księżyca 

wodzie. A śpiewają tak pięknie nasze ruskie pieśni, że i nieba nie trzeba. A nasze mołodycie im z brzegu drugim 

głosem wtórują. 


Co? Toż zbrodnia budzić człowieka. Przerwałeś. Oj, tak ładnie. Laryssa śpiewała, a tu znowu to śmierdzące życie. 

Akurat wyciągnąłem do niej rękę, uśmiechnęła się. Myślałem, że co będzie z tego, a tu Marian. A żeby was. Gonią i 

gonią. Powiedzcie, kiedy żyć? Wolałbym ja, żeby prosto zarezał, a nie budził. 


Nie wiadomo kto. Pewnie nadciągnęło nasze wojsko, aby otworzyć drogę do Warszawy .. I oni polecieli z tym 

wojskiem .. Daliby nam znać, gdyby. Dziwny to jakiś człowiek ten kapitan. Przyszedł tu z dwoma. Wszyscy prawie w 

łachmanach. Mówił, że jest komunistą. To chyba jakiś wywiad .. Komunista? Co to znaczy komunista? 

E0753 L. Pasternak Pierwsze kroki LSW 1964 str. 11 

Albo co. Małośmy się w ziemi nagnili? Niektórzy oficerowie to się urządzili! Po pięć pokoi, kryształy, dywany .. 

I jak w tym bałaganie będzie pani kapitanowa mieszkać? .. Nie sprzątałem, bo przyjdą z łączności zakładać telefon .. 

Na razie wystarczy. Reszta przyda nam się na onuce. A co pani kapitanowej właściwie było? .. Jakieś takie zatrucie. 

Dziś już wraca. Brr, zimno. Tam w biurku jest konserwa i jeszcze coś. Rozlewaj, bo padam na nos. 

E0754 L. Pasternak Pierwsze kroki LSW 1964 str. 21-22 

Gotowe? .. Tak jest! .. Macie tu zapotrzebowanie na dziś. Dostaniecie jaglankę i suchary. I pięć litrów oliwy. 

Tylko nie dajcie się zbujać, ma być słonecznikowa. Tak jest, panie kapitanie, ale jak będzie z wydaniem? .. Rozkaz 

kwatermistrza .. Ale magazynier .. Albo co? .. Jemu trzeba. Coś odpalić .. Za którym razem? .. Jak się fasuje, to tak. 


Nie bój się Rubin. Ten kapral nazywa się Bury i jeśli nawet coś słyszał, to ani piśnie. Z nim możesz być jak ze 

mną. A teraz słuchaj. Broni swojej dać ci nie mogę, numer jest przecież w ewidencji, ale zrobię coś innego. Wciągnę 

cię do mojej jednostki jako niby byłego oficera. Bury wykombinuje ci jakiś wojskowy przyodziewek, a po pewnym 

czasie otrzymasz broń. 


Z auswajsami nie ruszają na razie. Widzi pan, panie majorze, tego kelnera? Ten jest ich. Obstawia te dwa banderowskie 

stoliki w roku. Żeby wsadzić tu swego kapusia musieli wziąć właścicielowi knajpy w zastaw syna. Proszę 

patrzeć, jak temu szpicelkowi ucho rośnie .. Szybko się uczą .. Speców przysłali do pomocy ale pod Lublinem. Słyszał 

pan? .. Sowietów, nawet z ich kobietami, komunę — rozumiem. Ale po co tych nieszczęsnych Żydów? 


Chłopak z charakterem. Od biedy mógłbym go zamienić. Ale tylko od biedy. Ranią takiego, złapią — sypnie i co? 

A on da się pokrajać. Są jeszcze tacy. Jak już coś wybrali to do końca. Trochę może grymasi, filozofuje, trochę może 

się boi? Kto się przed tym nie boi? W dodatku lubię go jak brata. 


A ja nie. Znam ciebie. Tacy jak ty nie zapominają. Ratowałeś mnie, bo jesteś dla ludzi życzliwy. Ratowałbyś w 

tej sytuacji każdego innego. Widziałeś nieraz śmierć i znasz lęk człowieczy przed nią. Poza tym nie byłam wtedy na 

pewno dla ciebie nienawistna. Nie orientowałeś się jeszcze dostatecznie. 

80


Kocham cię, Uto, kocham. Choć jesteś tak wzgardliwa, odległa, coraz dalsza. Uto, mylisz się, mylisz! Zaklinam 

cię, przypomnij sobie chwile, kiedy byliśmy szczęśliwi! Wierz mi — potrafimy to ocalić, odbudować! To, co chcesz 

zrobić, jest szaleństwem .. Nie powtarzajmy się, dałam ci przecież całkowitą satysfakcję. Nic nie jest w stanie tego 

naprawić. A teraz, proszę, zostaw mnie, zostaw. 


Jaka szansa. Teraz dopiero dzicz się rozhula! Pękły przed nią wszystkie kordony. To, że jeden Goliat złamał kręgosłup 

drugiemu nie oznacza dla nas przecież wolności! .. I mamy zostawić kraj na jego pastwę? My, którzy bądź co bądź 

przyczyniliśmy się do klęski jednego z kolosów? Gdyby się kiedyś o tym Jerzy dowiedział, miałby prawo nie tylko 

mnie nienawidzieć, ale i gardzić mną .. 


Nikt tego nie mówi. Walczyliśmy przecież. Ale co innego wtedy, a co innego teraz. Powiem ci coś, tak na gazie: 

te obrachunki, machlojki, podstępy, ta cała robota na tyłach — nie, to nie dla mnie. Co innego front — tam się te 

nienawiści jakoś wyrównują. Rację ma jeden mój kumpel, że mnie do linii popycha. Wojsko w boju jest ostatecznie 

najczystsze. Robi swoje. I tobie to, chłopcze miły, póki czas, radzę. Tam zapomnimy najprędzej. O wszystkim. 


Ja tam inaczej twierdzę. Ta nasza władza za dużo kosztowała i ledwie na nogach stoi .. Tak, ale my chcemy, żeby 

było wreszcie inaczej. My jesteśmy inni. Vis w robocie nie przebiera. „Innych” też zabija .. Człowieku, skołowany 

byłem. Dzień miałem cholernie pokręcony. Słuchaj, byłeś tam? .. Ja miałem być. Nie chciałem ciebie z tym bandziorem 

samego zostawić. 

E0763 L. Rybarski Ochotnicy MON 1964 str. 7 

Ogień to jak mamidło. Musisz dobrze pomyśleć, żeby go od tego odzwyczaić .. Nie ogień chłopów mami, tylko 

towarzystwo, popijocha i brak małżeńskiej kontroli. Już ja wyciągnę Wacka z tej strażackiej zabawy .. Spróbuj, ale straż 

też przecież jest potrzebna .. Niech inni się tym zajmą .. Ja bym przymusowo wszystkich chłopów nauczyła straży i 

kolejką bym ich pędziła do ognia, a nie tylko zwariowanych ochotników. 


Chyba panią do prezydium rady wybierzemy, pani Marysiu. Z panią gotów jestem budować dom kultury nawet bez 

strażaków .. A może ja nie byłabym potrzebna w tym komitecie? .. Może pani nic nie robić, ale musi pani być. Jak ja 

będę patrzeć w oczy Sieroniowi? .. Sama zaczęła, a teraz nerwowo nie wytrzymuje .. Taka to już delikatna jest nasza 

pani nauczycielka .. Ja pani coś powiem, pani Haniu. Niech pani więcej dba o siebie. To panią wzmocni nerwowo. Jak 

może być kobieta pewna siebie, jak nie dba o włosy ani paznokcie. 


No właśnie. Nie możemy się dogadać. Ale co do budowy domu kultury — zgoda, zgoda i jeszcze raz zgoda. 

Chyba żeby przewodniczący. Ale słyszałem, że z nim niedobrze. I tym oboje możemy się pocieszyć .. Ja tam z cudzego 

nieszczęścia cieszyć się nie myślę .. To co pani chce robić? .. Zastanowię się. Na razie zadowolona jestem, że mąż 

zrobił ogrodzenie, że zabrał się do supremy .. Jak to do supremy? .. Nie widział pan, że ściany na zewnątrz supremą 

okłada? .. No tak, całkiem już człowiek skołowany. 


Nie słyszałem dotychczas, żebyście do starej kadry należeli .. Mniejsza z tym. Nie o to chodzi. W każdym razie takie 

czasy nastały że gromadzka rada musi tylko wszystkich wokoło chwalić i klaskać. Trzeba by się też trochę opamiętać, 

bo niczego tu złego nie chcę. To jest, chciałem powiedzieć, nie chcemy, bo co tu znaczy taki pionek, jak Ciechoński. 

Nic. No więc chcemy z wami pracować. Gotowi jesteśmy was co pięć minut chwalić. Wystąpimy o odznaczenia. Ale 

zróbcież, do kroćset, raz tak, jak my chcemy. 


Przepraszam was. Dzień dobry. Tak jestem zalatany, że już nie odróżniam czy dzisiaj, czy wczoraj się z kimś 

widziałem i witałem .. Nie szkodzi. Usiądźcie. Odpoczniecie trochę. Może herbaty podać .. No owszem, chętnie się 

herbaty napiję .. I pierniczki mam do tego w czekoladzie .. Nie, to już za dużo dobrego .. Może kieliszek wódki? .. 

Dziękuję. Wódka mi szkodzi. Coś mi tu z prawej strony żołądka jakoś przeszkadza. Wątroba, nie wątroba .. Trzeba 

uważać, nie denerwować się. 

81


Niech mi pani pożyczy munduru strażackiego .. Przecież i tak pana poznają .. Ale mundurem udowodnię, że w 

gruncie rzeczy jestem razem z nimi .. A zresztą oni tam przyszli w mundurach bojowych, a nie zwykłych .. A pani nie 

ma tego munduru bojowego? .. Ja nie mam, ale dam panu mundur męża .. No i jak? .. Nieźle ktoś idzie. Tu, tu, za 

szafę .. O co ci idzie? .. Nie wdaj się przypadkiem w awanturę z milicją. 

E0769 J. Rychlewski Hasło „Korridor” LSW 1964 str. 15 

Dzielny jesteś. Jak pierwszego ranka zobaczyłem, a raczej usłyszałem, to jeszcze mam teraz ten obraz tu, pod 

powiekami. Podobno to był jakiś oficer. Wykonać miał ważne zadanie. Ale go siekło! Kiedy mu otwierali brzuch. To. 

To nie był krzyk, to wycie. Nieludzkie, przeraźliwe wycie. To wycie w moim pojęciu przekreślało całą jego zasługę. 


Na bandaże. Mama o wszystkim pomyślała. A tu, w tajemnicy przed nią, schowałam pasek taki do łyżew. W 

drużynie byłam, na samarytance się znam. Jakby tętnicę przecięło, to wiesz, zapiąć szybko pod krwawiącym miejscem, 

aż do zsinienia ręki. Zatamuje i gangreny nie ma .. Ja tam i bez paska .. Ty. Ty jesteś nieustraszony. 


Wielki mi Vaterland. Taki i ja Niemiec. Przyszli na Śląsk i dobierają się do nazwisk — Krenz, Gustlik Krenz. Toś 

ty Niemiec.. Ach, nie, nie poczuwasz się? To pójdź do obozu. Poniewierali mnie, ach, jak poniewierali. Za to, że ja 

śmiał być w polskim wojsku. Że ja śmiał walczyć przeciw nim. Żem był przez nich tak ciężko ranny. 


Gadanie! Co się oni przyczepili do tego Grzegorza? .. A mnie to, pieruna, nie grozi. Nie grozi. Bo Niemcy dali 

czarne na białym, że my są jak tak — to tak. Ale chleba dajcie. Dali. I zarobić dali i żyło się jakoś .. Jak możesz? Jak 

możesz w ogóle o tym mówić? Rozumiem. Wcielili tak jak mnie, pod przymusem. 


Co pan ma zamiar robić? .. Z ojcem pani rozmawiała? .. I tak i nie. Domyśla się, ale nie pomoże. On nie rozumie, 

jak można było służyć w armii Hitlera .. Ziemia Złotowska po pierwszej wojnie została przy niemcach. dali nam 

wszystkim obywatelstwo. Na razie nas na front nie brali. Dopiero po czterdziestym pierwszym — dobrzy i Polacy. 

Dlategom uciekł. 


O tym nie było mowy .. Stałem wtedy już tu, pod samą klapą. Była mowa .. Jeżeli nawet. Myśli takiej nie było. 

Znam swego ojca. Czasami, kiedy idzie nad rzekę i bierze wiosło, mówi, że jest apostołem. A potem się usprawiedliwia. 

„Toć apostołowie też byli grzesznymi ludźmi”. Nie widzieliście jego oczu. Siwe i bardzo ludzkie. 


Dzieci ma? .. Chłopaczka, tak, sześć, siedem. Rozkoszny bobas. Justyna mnie zastępuje. Uczy w liceum razem z 

mężem. Taki suchoręki, zna go pan? Nie? .. Bardzo porządny człowiek, tyle że małomówny. Tutejszy. Pochodzi stąd i 

upomina się o krzywdy swoich. Justyna ma więcej polotu, ale uzupełniają się. Doskonale, wie pan, uzupełniają się. 


Koniecznie, koniecznie w mundurze. Na tych terenach Polski mundur zawsze ma wagę. Zbyt długo panował tu 

grunblau. A jeszcze ta legenda, która pana otacza .. Kogo? Justysiu: czas abyśmy byli po imieniu. Skróconą formą 

Grzegorz .. Justyna kto był ten kulawy, w jasnym garniturze, co się z pułkownikiem tak wylewnie witał? .. Krenz. 

Gustlik Krenz. Mój towarzysz broni z wehrmachtu. Porządne chłopisko. Przywiózł woreczek ziemi spod Bytomia. 


Bo trzeba panu wiedzieć, że Krenz był razem ze mną i profesora bratem w jednostce .. W wehrmachcie. bo w 

polskim. W trzydziestym dziewiątym, teżem proch wąchał. Wtedy mnie tak siekł. To jakem się dowiedział, że tu taka 

uroczystość tożem przyjechał. I ziemiem przywiózł. Słodkie wińsko, ja wolę jak tak więcej kwaśnawe. Skąd to tu? .. 

Widzieliście? Właśnie chciałem wam o tym powiedzieć. 

82

E0778 J. Rychlewski Hasło „Korridor” LSW 1964 str. 94-95 

Panie inspektorze. Waleriana .. Trucizny mu, nie miksturę. Gangrenie! .. Gustlik, co powiedziałem? .. Odpieprz się! 

.. Krenz, przywołuję cię do porządku! .. Ty! Ino nie podnoś głosu! Jeden taki w mundurze też na mnie podnosił! .. 

Dosyć! Ani słowa więcej! .. Ty mnie, na polskiej ziemi, polskiego słowa zabronisz?! Ty coś dzięki mnie przemknął 

przez rzekę! Żeś o tym zapomnioł! .. Panowie. Do czego to prowadzi! Grzegorz! 


On! Jak Boga kocham, on! .. Bryczesy, długie buty .. I szklane oko. A kiedy w pierwszy dzień świąt, na rozkaz 

tego Wenzkego, córkę aresztowali, przyszedł do was organista z listem .. Żeby natychmiast uciekać do gajówki. Ktoś 

dał ciężarowe auto .. To auto było z młyna, z mego polecenia .. Patrzcie? Po tylu latach człek się dowiaduje. Gdyby 

godzinę później. Boże, gdyby moją starą wzięli na spytki. Co to, Justusia, co się stało? 


Doktor idzie. Co? Co? Puls bije? Na dwór, już, Justysia, profesorze! .. Poruczniku! Pierona! Poruczniku! Na, co 

było, niech tam no, ej ty, panie .. Ja .. Kapitan Izdydor. Gdyby nie on, gestapo by nas do cna zgnębiło. Jego imię siało 

postrach. Kapitan bez oka! Tyś przynajmniej zginął w polskim mundurze, ale Wacek w tym przebrzydłym Hitlera. 

E0781 J. Abramow, A. Jarecki Duże jasne Wydawn. Zw. CRZZ 1965 str. 9 

Ech, życie, życie. Może i mam, może i skoczę? Michał, pójdziesz ze mną? Chyba się nie gniewasz? Pójdziesz? .. 

Gdzie? .. Jak to „gdzie”? .. Jak zwykle, do knajpy .. Myślałem, że jak zwykle do pracy buty robić .. Nie, bracie, nie 

dzisiaj. Dzisiaj już pracowałem. Ja jestem szewc, ale tylko do południa .. Dużo dziś zrobiłeś? 


Nie zwracaj na niego uwagi, on tak zawsze. Są ważne sprawy. Ale wolelibyśmy gdzieś na osobności .. No, no, 

czemu zawdzięczam? Interesy? Zaszczyt, zaszczyt. Jeśli tajemnice, to może do mnie, do kościoła? .. Gość w dom, Bóg 

w dom. Mam rację, proszę księdza? Lepiej, żeby nas nikt nie widział. W kościele zawsze się kręci tylu partyjnych. 


I pokazać Ślimakowi dwie drogi: z jednej strony piekło ekskomuniki, a z drugiej niebo pieniędzy za ziemię nad 

rzeką. Takiej alternatywie w tym mieście tylko ja bym się oparł .. Ciebie to my dobrze znamy. Ciebie będziemy 

wyklinali co niedziela, a ze Ślimakiem najpierw pogadamy .. A to się ojciec ucieszy! Niby z czego, moje dziecko? 


No dobrze, człowieku, ale jakim tonem pan to mówi? Jakaś ironia, co to właściwie jest? Skąd się to w panu bierze? 

Czy pan wie, do kogo pan się odzywa? To jest sam dyrektor naszego wielkiego kombinatu, nowego giganta, który tu 

zbudujemy .. Rany boskie, ludzie! .. Dajcie mu spokój. W gruncie rzeczy ma rację. Paradoks. Dlaczego właśnie ja? 


To właśnie nasz domek, panie dyrektorze .. Oho, słyszy pan? Będą sprzeciwy .. I cóż z tego? Zupełnie naturalne. 

Dostaną nowe mieszkania i po wszystkim. Drobiazg. Oczywiście najpierw będziemy budować dla naszych pracowników, 

to się rozumie, dla tych, którzy przyjdą do nas pracować .. Ja się przecież nie rozczulam nad ruderami, ale ludzie .. 

Ludzie muszą zrozumieć, bo i tak nie mają innego wyjścia. Wszystko postanowione i zaplanowane. 


Zośka. Trzewiki do kościoła! .. Gdzie ojciec? Dzisiaj sobota, żadne święto. Wszystko mu się pokręciło. Po goleniu 

dopomina się o śniadanie .. A co on najbardziej lubi? .. Zośka? .. Trzewiki! I szelki z klamerką! .. Ja go nawet lubię. 

Ojciec go nienawidzi. Idę szukać szelek. Cóż za miła niespodzianka. Odwiedziny tak rano. Przepraszam, że w takim 

stroju, gdybym wiedział, że to właśnie pani. 


A ty pilnuj lepiej swego kamienia, bo ci ukradną .. O kamień łatwiej niż o jatkę .. To jest głowa! .. Michał, bracie, 

kiedy jesteśmy razem, to się już nie damy. Ech, wy, sklepikarze, co wy tu macie do powiedzenia? Co wy wiecie? Dalej, 

bracie, gadaj! Sypać kopiec, podpalić fabrykę, co robić? Idziemy do lasu czy do pracy. No, mów. Ja z tobą! 

83


W każdym razie nic nie budowali, a wy jakieś fabryki? Jakże tak? .. Przykro mi, jestem tylko wykonawcą. Dajemy 

Ślimakowi pół godziny czasu do namysłu. Jeżeli nie wyjdzie stąd dobrowolnie użyjemy siły. Pociągniemy do odpowiedzialności 

wszystkich, którzy go namawiali i podburzali. Proszę mu to przekazać .. Idź pan sam! Spójrz mu pan w 

oczy. 


Szkoda takiej kobiety dla niego. Zawsze to powtarzam. Zamknij się, kiełbasiarzu! Ruszył głowizną obrońca. Też 

jesteś dobry. Wszyscy dobrzy, pijusy. Jak bieda nastała, to do Michała, co? .. A przedtem? Kłody pod nogi. Dla was 

nie warto palcem ruszyć. Ja mówię, żeby on to dla mnie zrobił — rozumiecie. Zrobisz to dla mnie? 


Zaraz przyjdą, szanowna pani prezesowo, niech pani sekretarz uzbroi się w cierpliwość. Cóż to? Pali się czy co? 

Mało to mamy innych obowiązków, żeby tak na każde zawołanie biegać. Piwa dla mnie! Och, przepraszam panią 

prezesową .. Nieważne. Słuchaj no, ja się bawić z wami w wersal nie mam zamiaru. Przy piwie możemy sobie inaczej 

pogadać. 


Zaraz, zaraz. My, ja, ty. Kto i co? .. Myślałem, że skoro .. Mniej myśl, więcej rób .. Mnie nikt nic nie może zarzucić 

.. Chcesz zaraz tu na miejscu usłyszeć? .. Chcesz? .. Już my dobrze wiemy, co ty myślisz, a co robisz .. Niejedno do 

nas dochodzi. Znamy się nie od dziś .. Kto kogo? A ja to was nie znam? Czekaj, już ja cię znam. 


Ciągle te krwawe wizje. Oduczyć się dzielić świat na sznyclówkę, ochłapy i pierwszą krzyżową. Kultura, to nie 

rąbanka, mój przyjacielu .. Nie dam się zepchnąć. Kto właściwie wybrał ten komitet? .. Co? Kto go powołał .. W czyim 

imieniu? Jakim prawem? .. Panowie, co się tu dzieje? To jakieś nieporozumienie. Pierwszy raz w życiu słyszę takie 

pytania. Jakim prawem, kto wybrał. Tu jest coś nie w porządku. 


A gdzie. Tu jest najlepsze miejsce. Oczywiście usuniemy ten idiotyczny parkanik, kto to widział, żeby odgradzać 

pomniki od ludzi? .. Ja .. Ty? .. Ja. Ja to sobie ogrodziłem .. Ale tu nie będziesz ty siedział, tylko tu będzie stał pomnik 

.. A może ja tu zostanę? .. Też jestem bojownikiem przebudowy. Stale te idiotyczne pomysły. A może ty trzymasz z 

rzeźnikiem? 


Wybraliśmy to miejsce, właśnie, gdzie ten kamień, ale on .. Postanowił odejść od nas, panie dyrektorze. Osobiście 

nie rozumiem tej decyzji .. Postanowiłeś odejść? A, to dobrze. To się świetnie składa. Bo właśnie my również z 

Marianem postanowiliśmy, to znaczy — ja postanowiłam, ale skoro ty pierwszy. To ja. Nie mogę zostać sama .. Zaraz, 

zaraz! Ty ja. 

E0795 S. Fleszerowa-Muskat Ostatni koncert LSW 1965 str. 8 

No i po co znowu to gadanie? Te babskie jęki od rana do wieczora. Musi jechać! Wszyscy to mówią. I Elsner, i 

nasz Żywny poczciwina, i hrabia Moriolles, który wie najlepiej, co w trawie piszczy. I Tytus nawet, który w każdym 

liście o niczym innym nie pisze. Wiesz, jak Frycek na niego zważa .. Wiem, wiem, jak on na wszystkich zważa i jak 

się sam tym trapi. 


Nie pozwalam śmiać się z Oskarka. Może pani Kolbergowa naprawdę pragnęła córeczki i coś się jej w ostatniej 

chwili pomyliło, ale na pewno woli, że Oskarek jest taki, a nie inny. A za Fryckiem wszyscy będziemy płakać .. Żeby 

tylko nie zaraz. Nie dasz chłopcom kawy .. Dziękujemy, my już po kawie. Kiedyś pantalion do teatru odstawili i 

ekstraordynaryjnie, przy pomocy dragonów jego wielkoksiążęcej mości nam to poszło, [&] 


Bo ona jedna szczerze się do niego adresuje. On sobie nic z tego nie robi, ale zawsze każdemu przyjemne to 

uczucie, że ktoś oddany i wierny. Żeby tylko nie była taki cudak francuski. Ani to z pierza, ani z mięsa. Zuska to się 

żegna, jak ją widzi .. Bo nasza Zuska konserwatystka co się zowie. Nie lubi panien zagranicznie wypindrzonych. 

84


Frycek! Jesteś u wszystkich na ustach. Nawet byś nie uwierzył, gdybyśmy ci wszystkie komplementa powtórzyć 

mieli .. Wiluś twierdzi, że adagio najwięcej efektu zrobiło, a podług mnie nic z rondem porównać się nie może, a 

ksiądz Cybulski allegro na pierwszym miejscu stawia .. Linowski i Łączyński w więzieniu u karmelitów. Dziś w nocy 

ich wzięli .. Skąd wiesz? .. Wyobrażasz sobie swój koncert bez Linowskiego? 


Nie wolno, nie wolno ci tak mówić! .. Jeśli nawet mówić nie będę, to czy myśleć przestanę? Przepraszam cię, 

Fryderyku. Nie chciałam sprawić ci przykrości. To zresztą ciebie mniej się tyczy. Ty jesteś mężczyzną. Przed tobą 

nie tylko każdy dom, ale i świat łatwiej się otworzy. Och, żeby to już było po wszystkim to moje nerwy, moje nerwy 

sprowadzają mi te myśli. 


I dobrze i źle. Kiedy człowiek na zawsze zostaje dzieckiem, udaje mu się ochronić w duszy to jakieś światełko, 

które świeci jaśniej niż inne, a czasem i grzeje. Ale siły nie dodaje, a świat nie jest niańką do dzieci. Kiedy był mały, 

zdawało mi się, że nigdy go nikomu nie oddam, że zawsze będzie ze mną, z nami. Tak miło rano usłyszeć, kiedy grać 

zaczyna, to najlepsze moje przebudzenie. 


Oj, dzieci, dzieci! .. Musiał się wreszcie z tym pogodzić, że Chopin w jego ślady nie poszedł i oper nie pisze .. 

Kto tam wie, a może mu to właśnie w smak? Sam jeden przed potomnymi jako twórca narodowych oper stanie .. Pani 

namiestnikowa Zajączkowa? .. To się nie wysadziła .. Iziu! .. A bo prawda! Za pięć złotych można ładniejsze dostać 

na targu. 


Pan profesor o najładniejszy się pytał. Pod Lubomirskimi nie było, to aż za Żelazną Bramę chodziliśmy. Ale taki 

się trafił, że panicz wstydu mieć nie będzie nawet w tym. W tym. Cicho bądź, Zuska! A cóż to, w kuchni nie masz 

roboty? Kawy byś przynajmniej dała .. Jak pani nic nie mówi. Ani panienki. Zmęczonyś? .. Nie tylko pusty. Zupełnie 

pusty w środku .. Usiądź. Chodź tu, usiądź koło matki. 


Ale dlaczego to się tylko u ciebie liczy? Dlaczego wszyscy się gdzieś wydzierają, żeby świata innego powąchać? 

Dlaczego wszyscy tam tylko za pięknością węszą, za mądrością, za jakimś nowym szczęściem? A myśmy się tu urodzili. 

I to się tylko za piękność i szczęście liczyć powinno, co stąd możemy wziąć i co tutaj zostawić. Powtórz, Zuska, jam 

się tu urodziła. 

E0804 S. Kowalewski Zbawiciele w: Lot nad światem Iskry 1964 str. 108 

Otworzyć? Co jest? Otworzyć! .. Dziś jest narada. Idźcie sobie i nie przeszkadzajcie .. Ciągle narady. Wczoraj też 

była .. I przedwczoraj .. Dopóki wam się nie powie, że otwarte nie hałasujcie. Narady potrwają aż do skutku .. Do 

chrzanu z taką świetlicą. Do chrzanu! .. Nie utrudniać. Idźcie sobie. O otwarciu w odpowiednim czasie was.. [&] 

E0805 S. Kowalewski Zbawiciele Iskry 1964 str. 112 

Nie widzę, panie baronie .. Człowieku małej wiary .. Od dziecka marzyłem, żeby zobaczyć prawdziwego ducha. Wy 

racjonaliści, mędrki, krytykanci głusi i ślepi. Przetrzyj jeszcze raz swoje szkła, Serwacy. Duch przodków to wielki cel, 

wielkie zwycięstwo. Słyszysz szum skrzydeł husarskich? Patrz, widzisz? Biegną skrajem nieba. Płomieniste proporce, 

zbroje srebrne, rumaki ogniste. Słyszysz szum skrzydeł? 


Ja nic nie wiem. Ojczyzna .. Powiedz. Zgadzasz się? .. Ojczyzna .. Zgódź się. Zrobię, co zechcesz, ale się zgódź 

.. Ja nie wiem. Ojczyzna .. Ach, ta cudowna gęsiowatość. Ten chłód, ten brak temperamentu, który jest w istocie jego 

najbardziej wyuzdaną formą. To mnie bierze. Powiedz pani, przyjmujesz kapitulację cesarza? .. Ja nic nie wiem. Kiedy 

trzeba. 


Ta wojna nie jest do wygrania. A zatem i my nie mamy nic do wygrania, a wszystko do stracenia .. Książę, wzór 

cnót rycerskich, raczysz tchórzyć .. Nie siebie chcę ocalić. Kraj, ale sprawy muszą być powiedziane do końca. Cesarz 

jest zajęty panią. Trudno określić, jak bardzo .. Nie mówmy o tym. 

85


Uwierzyłem, że będziemy mieli teatr .. Zupełnie niezwykły teatr .. Pani Renato, pani sama w sobie jest teatrem. 

Zjawiła się pani. Nie wiem, jak to powiedzieć .. Jakieś światło. Lampy zaczęły się jaśniej palić .. Na pani widok 

zwykłe lampy marzyć zaczynają o karierze teatralnych reflektorów .. Ja tam jestem cynik. Ale coś tutaj się czuje .. 

Jakieś drżenie. Może to moja prywatna neurastenia .. Ależ skąd! Wszyscy to czują. 


Spać nie dajesz .. Nie mogę spać. Rozumie pan, w ogóle nie mogę zasnąć, póki nie jestem podpity .. Nie wypiłeś 

swojej porcji? .. Nie wypiłem .. To cię żałuję, ale się przymknij. Tu śpią ludzie .. Nie wybierałem tego lokalu .. Musiałeś 

zdrowo narozrabiać, żeś tu trafił .. Nie pamiętam .. Tu wszyscy nie pamiętają .. Wyszedłem od znajomych. Chciałem 

iść, poszukać jakiejś mety. Powiedziałem, że nie pamiętam? Nie, ja przecież pamiętam. 


Oczywiście nie ma mowy o dekoracjach naturalistycznych. Jak najmniej rekwizytów, dekoracji. Chodzi tylko o 

znaczenie .. Cóż więc znaczą te bibułki na ścianie? .. Morze .. Morze! Pani wybaczy, pani Renato, mnie staremu. 

Jakież to morze z czerwonych bibułek? .. Innych bibułek, panie profesorze, nie było na składzie .. Przecież to nieważne, 

były czy nie były na składzie. Bibułki mogą być czerwone, żółte, niebieskie. Tutaj są one morzem. 


Jestem kobietą złą. Jestem kobietą czułą i łagodną. Jestem kobietą przewrotną. I nigdy nie poznam siebie do końca. 

Czemu muszę psuć i niszczyć wszystko wokół siebie? Czemu tęsknię do dobra, i uprawiam zło? Czy zło jest najbardziej 

ostrą i aktywną formą tęsknoty za dobrem? Znów jestem nad brzegiem morza. Wracam tam, skąd przyszłam. Znów 

mówię do ciebie. Nie wiem, kim jesteś, ale wiem, że byłeś przy mnie, od kiedy zjawiłem się na świecie, od kiedy 

poznałam samą siebie. 

E0812 W. Maciejewska, Z. Zawadzka Prezent z Paryża LSW 1965 str. 9 

Mam! Pośpieszę się z robotą i zdążę na ostatni seans. Dwudziesta trzydzieści. Zawsze się znajdzie jakieś wyjście. 

Podobno dobry film: „Dziewczyna Z Prowincji”. Z prowincji, tak, jak ja. Ale kto by poznał dziś po mnie, że nie zawsze 

mieszkałam w stolicy. Kto by pomyślał, że do trzydziestego siódmego roku życia prawie nie bywałam w kinie. Cha! 

Cha! Cha! Paradne co? Ja! Ja! Cha! Cha! Cha! No, lecę do domu! 


Dużo zadane? .. E tam. Z geografii powtórka, historii nie było, a pani od polskiego chora. Prawie nic .. Jak zawsze 

.. Zaraz: „zawsze”. No, nie jestem taki pracuś jak ty. Wróciłaś z pracy i pracujesz .. Ja? .. Pudruję się tylko .. Właśnie. 

W ogóle, co to za praca, kosmetyczka! .. Nie gadaj, kończ lekcje .. Grudzień .. Ciekawe, kto ruszał mój pilnik od 

paznokci. 


Nie ani słowa nikomu .. Nikomu — proszę. To niby ja jestem ten „nikt”? .. Ja — Julietta. A kto trzyma w garści 

cały dom? Kto od lat trzynastu dba o was wszystkich? Ja się nie chcę chwalić, ale to ja wychowałam Mareczka. Od 

urodzenia. Zresztą to urocze dziecko, on jeden nie jest niewdzięcznikiem. 


Nogą, mamo, nogą! .. Będziesz ty cicho. Sam nie wie, co plecie .. Ależ z ciebie prawdziwy adwokat, Julietto! 

.. No cóż, trzeba przeprosić i zapłacić — prawda, Mareczku? .. Niestety, mamusiu, niestety .. Zapłacisz z własnych 

oszczędności .. Z jego oszczędności! Trzeba nie mieć serca. Chodź Mareczku, chodź pójdę tam z tobą .. Ach, ten 

Marek! 


Złote słowa! .. Zachowując jednak trzeźwy krytycyzm. Paryż to zjawisko bardzo złożone. Ty nie wiesz. Jest coś 

w klimacie tego miasta. Paryż — to nie tylko Montaigne i Pascal, ale również Brantome, de Laclos. Pamiętasz 

„Niebezpieczne Związki”? .. Żadne związki nie są dla mnie niebezpieczne .. Młoda, samotna kobieta wśród pokus, 

którym trudno się oprzeć .. Tak, tak .. Rozmach wielkich arterii i urok cienistych zaułków. 

86


Co za cielę! Trzeba trochę dyplomacji, trochę .. Ale po co? Nam jest tak dobrze, kiedy jesteśmy razem .. Słuchałaś 

mnie dotąd i proszę — jesteśmy na półmetku. Ale do końca jeszcze daleko. Chcesz wszystko popsuć? .. Ale mnie się 

zdaje, że on. On jest chyba mną zajęty? .. Oświadczył ci się .. Och, on chyba o tym nie myśli ale ty myślisz — przyznaj 

się. 


Przecież to sukces! .. W zasadzie tak, ale mam właśnie dylemat. Wszystko mi się pokręciło. Sądziłem że Ela wróci 

i zdecydujemy razem. No, zobaczymy, co pisze. „Kochanie. Co za niespodzianka. Wiem, że nie lubisz zmian w raz 

powziętych planach”. Otóż to, zwłaszcza jak wszystko naraz się zmienia. „Gdybyś wiedział, jak jestem szczęśliwa!” 

Egzaltacje .. Kto wie, może ma powody. 


Natychmiast, a bez żadnych dodatkowych kosztów .. Wiwat! .. No, nareszcie. Przeszło mu .. Chwała Bogu .. 

Wiwat. Co za radość .. Ta nagła zmiana nastroju też mnie niepokoi .. Ach, drodzy, kochani przestańcie się niepokoić .. 

Rozumiem. Pomyślałeś przytomnie i .. I wymyśliłem. Pójdę jutro do prezesa i .. I podziękujesz serdecznie .. Tak, tak, 

podziękuję, a jako powód podam to, że nie mogę wpłacić teraz całej sumy. Byłem przygotowany na raty. 


Nie idzie o gotówkę? .. Więc o co chodzi? .. O urlop .. Rezerwowałeś sobie lipiec .. Niestety, wolałbym sierpień. 

W kadrach pójdą mi na rękę, o ile ty się ze mną zamienisz .. Ba, żeby to od razu, ale ja już ułożyłem sobie cały plan 

zajęć .. No, to ułożysz nowy. Przepadasz za tym .. Wyście chyba wszyscy uknuli spisek. Można zwariować. Jak tu żyć 

w takim bałaganie. Ja chcę przed urlopem oddać książkę do druku. Nie, nie mogę! Bierz lipiec! 


Złego diabli nie wezmą .. Tam, skąd odlatywał do Aten .. Boże. Do Aten? Chyba do niego nie weszła?! .. Do 

samolotu? .. Taka wariatka .. Przecież tam nie wpuszczają .. Ona wszędzie się wkręci. Słyszałam warkot. Odleciał. Z 

moim dzieckiem! .. Mam ją. Złapałem nieomal w locie! .. Jest, jest i dziecko! .. Trzymajcie ją mocno. Idę po taksówkę 

.. Najpierw pojedziemy na Madalińskiego. 


Najświętsze słowo honoru dać mogę, że byłam tylko w aptece na Puławskiej, ani mi do głowy przyszło sprawdzać, 

czy w kasie kina „Moskwa” jest ogonek. Gdzie tam! A że długo — trudno. Nie każdy może lecieć samolotem. Żeby 

to tak wzbić się w przestworza i jak ptak, jak ptak .. Julietto, co ty znów? .. Nie rozumiesz, pewnie w „Moskwie” grają 

„Noc Nad Pacyfikiem”. Cha! Cha! Cha! 


Pamiętasz? Jak wyjeżdżałam, prosiłeś, żebym tylko o tobie myślała, żebym była rozsądna .. No więc? Prosiłeś, a 

mnie się śmiać chciało, bo .. To wcale nie zabawne. Może wolisz nie mówić dalej? .. Nie, muszę! Już za długo gryzie 

mnie sumienie .. Dość! Nie jestem aż tak niedomyślny .. Cha! Cha! Cha! Cha! Nie wyszło ci to zbyt zręcznie, Elżuniu 

.. Może wrócimy do tego tematu później. Jak będziemy sami. 


Niech żyje mała paryżanka. Janusz, przyjmij ode mnie życzenia z racji powiększenia się rodziny .. Tak. Tego. 

Dziękuję .. A teraz proszę o podpis w sprawie zamiany urlopu, żebym i ja mógł powiększyć rodzinę. I pozwól sobie 

wreszcie przedstawić narzeczoną .. Chyba teraz pan mnie poznaje. To właśnie ja .. Ach, Jola, Jola .. Henryku! Więc 

moje słowa to groch o ścianę? Miałem nadzieję, że się rozmyśliłeś, że weźmiesz moje słowa pod uwagę. 


Proszę. Zaraz się uciszyli. Tak, tak, Januszek zrozumiał, że przestał być „Pierwszym po Bogu”. Co mówicie, że i ja 

musiałam częściowo zrezygnować? Trudno! Julia się poświęci dla dziecka. Tymczasem zamiast samolotem będę sobie 

jeździła aż na szóste piętro. Windą do góry i na dół, i do góry. Nawet astronauci podobno ćwiczą się najpierw na ziemi 

w takich kabinach czy klatkach. 

87

E0826 S. Grochowiak Partita na instrument drewniany w: Rzeczy na głosy Wyd. Pozn. 1966 str. 7 

Ktoś panu powiedział o dziecku .. O dziecku?! .. Tak, wczoraj jedliśmy marchew. Ja mógłbym nawet piasek. Ale 

ona musi mieć mięso .. Pańska córeczka jest chora? .. O nie, nie, nie. Tego nie przewidywałem .. W takim razie bardzo 

pana przepraszam. Wszystko odwołuję i jeszcze raz przepraszam .. Co pan odwołuje? .. No, to, że wyrwałem pana z 

domu. W takiej sytuacji. 

E0827 S. Grochowiak Partita na instrument drewniany Wyd. Pozn. 1966 str. 12 

Ciosaj, ciosaj. Co teraz naszpicujesz, potem jakbyś znalazł! .. Siekiera tępa, panie Weych. Bąble się robią .. Gdyby 

ci się na tyłku robiły. O ręce się martwisz? .. Nie martwię się, bolą. Nie trzeba tak poganiać. Przecież zdążymy. Matuśka 

mówiła, że na sąd ostateczny nikt się nie spóźni, panie Weych .. A ja ci mówię, że robota jest na termin i to ważniejsze 

od Sądu Ostatecznego! Człowieku, jak ty przykładasz tę siekierę! Pokaż no. 

E0828 S. Grochowiak Partita na instrument drewniany Wyd. Pozn. 1966 str. 23 

Nie otwieraj. To Niemcy .. Czego mogą chcieć? .. Zarządzili na dziś egzekucję. Nie otwieraj .. Burmistrz poinformował 

mnie wczoraj dokładnie, że chodzi tylko o komunistów. A czy właściciel restauracji może być komunistą? .. 

Nie wiem. Ale nie otwieraj! .. Całą noc budowali tę maszynę, więc może teraz chcą się ogrzać? .. Niech zamarzną na 

śmierć, a ty nie otwieraj .. Jesteś nieludzka, córeńko. Dwadzieścia pięć stopni mrozu. 

E0829 S. Grochowiak Partita na instrument drewniany Wyd. Pozn. 1966 str. 25-26 

Ktoś musiał wznieść tę szubienicę. Ktoś zacięty i uparty, bo to nie była łatwa robota. Stulpa już się nie wyliże z 

zapalenia płuc, a Subik z tego przeklętego strachu. Ktoś musiał ją zbudować. Więc nie dlatego znalazłem śmiech u 

mojej córki. Ale że tak dałem się oszukać, że przez chwilę mogłem im uwierzyć — Łaciakowi, im .. To Niemcy! .. 

Boję się! 

E0830 S. Grochowiak Szachy w: Rzeczy na głosy Wyd. Pozn. 1966 str. 32 

Powiedziałem ci, że piękniejesz mi z dnia na dzień. Dzisiaj bowiem jesteś dumny. Już nic mi nie proponujesz. 

Przyszedłeś tu jako zwycięzca. Dostaniesz tę ziemię za darmo. A co ze mną zrobisz? Widzisz, chciałbym cię prosić, 

żebyście mnie nie wieszali. Zawsze byłem estetą — och, nie rozumiesz, co to jest esteta. Więc — zawsze brzydziłem 

się wisielcami. Gdybyście mogli mnie zastrzelić, nawet z wiatrówki. 

E0831 S. Grochowiak Szachy Wyd. Pozn. 1966 str. 37 

Spodziewałem się tego śmiechu. To byłoby ponad twoje siły, gdybyś się w tym miejscu nie zaśmiała. Otóż ten 

człowiek jest rzeczywiście bolszewikiem. Przyznasz, że to pachnie jak słonina, jak pieprz, jak nagrzane łóżko, jak 

kuchnia — jak wszystko, za czym tęskni w tobie zwykła samotna kobieta. Przyznasz, że twój mokry od zimna brzuch 

nabiera z miejsca na okrągłości, że się w myślach rozkraczasz, że jesteś gotowa pobiec tam, rozwinąć go z bandaży i 

lizać po rękach. 


Przedwczoraj wymknął się nam groźny szpieg. Chciał przejść linię frontu, ale mu się nie udało. Został raniony. W 

takim stanie nie mógł uciec zbyt daleko. Ukrywa się gdzieś wśród ludzi. I niech mnie pan teraz dobrze zrozumie, panie 

hrabio. Trzy lata bez przerwy tłukę się po froncie. Gdybym ujął tego człowieka, dostałbym ze dwa tygodnie urlopu. 

Pojechałbym do Bawarii, mam tam wielu krewnych i znajomych na wysokich stanowiskach, nie dałbym się drugi raz 

wepchnąć w to piekło. 


Zadenuncjowałeś go Niemcom? .. Więcej niż zadenuncjowałem. Sprzedałem go. A wiesz za co? Za ciebie. Miałem 

do wyboru albo zgodzić się na wymordowanie mi chłopów, albo wydać ciebie, albo człowieka, który co prawda 

pomógł ci w ucieczce, ale cię nie zdradzi. Wybrałem więc Sołdyka. Przypuszczam, że ta twoja rewolucja powinna mi 

być wdzięczna. Za cenę jednego, zapewne niepiśmiennego chłopa uratowałem bądź co bądź prawdziwego bolszewika. 


Kiedy? Więc jednak go pan ukrywał? .. Mówię o lokaju. Wasz lokaj uciekł .. Miał zawsze coś ze zwierzęcia, a 

zwierzęta przeczuwają katastrofy. To są ostatnie chwile, proszę panów. Myślę, że panowie są już zwolnieni ze swoich 

obowiązków. Trzeba pomyśleć o swoich żonach i dzieciach. One zawsze się liczą. Nawet przy końcu świata .. My tu 

jeszcze wrócimy .. 

88


Słyszycie? Słyszycie tę ciszę? .. Zapewne już nikt nie żyje. Wymordowali się aż do ostatniego człowieka .. Nie. 

Przegnali Niemców. Po prostu ich przegnali, jesteśmy wolni .. To ty jesteś wolny. Ale my? On? Zginął za ciebie. Ocalił 

cię .. Nie. Nie miałem z nim nic wspólnego .. Ocalił cię. Nie wolno ci o tym zapominać .. No chodź! Jesteś wolny! 

E0836 S. Grochowiak Wergili w: Rzeczy na głosy Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 65 

Lubię, kiedy prowadzi Amerykanin. Jedziemy ostro, ale pewnie .. W tym kraju prawie nie ma samochodów. 

Rowerzyści i furmanki. Czasem krowy .. I zapach jabłek. Czuje pan? .. Chciałby pan tu kiedyś mieszkać? Ja tak, ale 

tylko jesienią. Kocham zapach owoców. Nie miałbym tutaj co robić. Z jednej strony są zbyt leniwi, z drugiej — za 

sprytni. Podobno kochliwi? 

E0837 S. Grochowiak Wergili Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 70 

Nie. W inne dni można wjeżdżać autokarami. Ale jutro państwo jadą do Zakopanego. Wejdziemy do komory. 

Państwo widzą ten bunkier? .. To jest komora gazowa? Wyobrażałem je sobie zupełnie inaczej. Zwykła ziemianka .. 

W środa jednak solidna .. Pan coś wie o sposobie eksterminacji? .. Ile osób naraz? Jak to było po zamknięciu drzwi? 


Siedzimy w pańskim gabinecie, czy tak? Tak .. Ale przedtem to nie był pański gabinet? .. Nie. Biuro komendanta 

obozu .. Doskonale. Więc tutaj pracował mózg zbrodni. Tu się rodziła śmierć milionów, czy tak? W ograniczonym 

zakresie tak .. A tam? Za ścianą? .. Bawią się .. Jak to pan wytłumaczy, panie dyrektorze? .. Pan tu wszedł drogą 

nielegalną, panie Browling! Postaram się, żeby opuścił pan muzeum oficjalnym wyjściem! 


Pan z Ameryki! Rany boskie! Jak ja kocham Amerykanów! W Sachsenhausen wjechali na takich ogromnych 

czołgach. Ale niech pan pije! No, zdrowie Amerykańców! Nie, dyrektorze! Tamtych wystrzelał z miejsca Palitsch! Nie 

było ich dużo: ze trzynastu. Poszli raz-dwa. W pięć albo sześć minut .. Mówisz o tych listopadowych? No, pamiętam. 

Ale to byli spadochroniarze czy coś takiego! Chłop w chłopa! Ani jeden niski! 


I wszystkich rozpuścili. Tak, my mamy za miękkie serce. Przez cały czas w obozie czaiłem się na jednego kapo 

wiecie, na Fryderyka. A jak przyszli ruscy, to dałem go sobie świsnąć sprzed nosa. Przez serce. Ja nie znałem tego z 

gitarą. Co? To ma być ten Tene? Gdzież tam! Ten mały z gitarą przeżył! Piliśmy razem wódkę w Krakowie! .. Więc 

co? .. Jak to co? 


Ale dlaczego pani im ulega? No proszę, po co te łzy? To są ludzie tak zbutwiali od środka, że nie stać ich na 

odrobinę wrażliwości. Muzeum powinni prowadzić spokojni, opanowani naukowcy, grzeczni i wrażliwi. Jakim prawem 

ci ludzie urządzili sobie tutaj dom? Nie, nie mówmy już o tym. Jutro pojedziemy do Zakopanego, zmieni pani krajobraz, 

dużo świeżego powietrza. 

E0842 S. Grochowiak Mniej warci w: Rzeczy na głosy Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 130 

Tak. Oglądali mnie z taką dokładnością, jakby to nie oni przeżyli coś na mój temat przed dwudziestu pięciu laty. 

Wstyd? Nie, nie sprawiłbym im przykrości, gdybym nagle zrzucił ubranie. Do szczętu. Wszystko. Zwłaszcza że w pół 

godziny potem mieli sprowadzić moją narzeczoną. Taką wymytą .. Podnieś głowę, chłopcze. Oto i twoja Lilianne. Nie 

myśl, że tylko ty cierpiałeś dla Francji. Możesz nam zaufać. Przychodziła tutaj co wieczór, pisaliśmy do ciebie listy, 

graliśmy w domino. 

E0843 S. Grochowiak Mniej warci Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 133 

Widziałam w Zoo krokodyla, ale nawet nie chciał się poruszyć. Niestety, nie robił żadnego wrażenia. Wyobrażam 

sobie, że widziałeś krokodyle w całych stadach? A może walczyłeś z nimi? Są podobno wstrętne? .. No, odpowiedz 

cioci .. Nie, ciociu, nie widziałem krokodyli .. Ani jednego? .. Okazuje się, że nawet mniej niż ty, ciociu .. Ale lwy. O 

ile pamiętam, żyją przecież w Afryce .. Bardzo mi przykro. Nie widziałem lwów. 

89

E0844 S. Grochowiak Mniej warci Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 134 

Nieoceniony dziadek! Tylko dzięki niemu biesiada powitalna nie zakończyła się całkowitym fiaskiem. Pułkownik de 

Foret dostał prosto w pierś, krew wytrysła na jego lica. Dziadek o tym nie wspominał, założę się jednak, że pułkownik 

de Foret był starannie ogolony. Och, oczywiście była to zasługa dromaderów. Śmierć w aucie pancernym jest ciasna, 

pełna zapachów ludzkich ciał i benzyny, oczy spalają się zawsze na początku. 

E0845 S. Grochowiak Mniej warci Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 140-141 

Wysoki Sądzie! Cóż to za miłe wrażenie, kiedy nieboszczyk jest aż tak starannie wygolony. Nie mówię tego, 

aby wpłynąć na wyrok — zapewne sprawiedliwy — Wysokiego Sądu, ale myślę, że jeszcze nie wszystko stracone. 

Myślę, że pognamy jeszcze na dromaderach, ujrzymy lwy i krokodyle, że nad zniczem Grobu Nieznanego Żołnierza 

żaden kucharz nie ośmiela się obracać naleśników. Ja zaś z radością znajdę przytułek w tym wysoko cywilizowanym 

więzieniu, gdzie nikt nie będzie mi nigdy przytykał szczypców z elektrycznością, gdzie — przy pewnym spoufaleniu 

ze strażą — podadzą nawet miednicę do moczenia nóg. 

E0846 S. Grochowiak Król IV w: Rzeczy na głosy Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 214 

A kłaniam się, kłaniam, szanownemu panu premierowi. Czy to nie za wcześnie? .. Wasza Wysokość wybaczy, ale 

Wasza Wysokość wie, że mieszkam na dalekim przedmieściu. Tymczasem strajk w autobusach .. Siadać! Siadać! Jakiż 

tu zaduch. Otwórz okno. Ten fetor to z popielniczek. Czy woźna już ich w ogóle nie czyści. Istotnie, ona się ostatnio 

opuszcza. Dzisiaj na przykład nie będzie kawy .. Jezus Maria! To ja wysiadam! Pan chyba żartuje? 

E0847 S. Grochowiak Król IV Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 219 

A wszystkiemu winien brak rozrywek! Gdyby miał gdzie pójść, do jakiejś kulturalnej kawiarni, powiedzmy, na 

jakąś ciekawą imprezę. Albo książki. Co się dzieje z tą naszą literaturą? Same okropności, dziwactwa, problematyka 

z marginesu .. Mógł sięgać po klasyków. Czytałem ostatnio „Księgę Z San Michele” doktora Munthe. Czytał. Wątpię. 

Czytywał wyłącznie broszury. Takie cienkie, bez okładek, niekiedy wysmarowane jakimś smalcem lub ochlapane wódką. 

Jednym słowem: niehigieniczne? 


Na razie nawet lepiej niż na starym miejscu. Ale pan? Co pan tutaj robi? .. Rozglądam się. Ponuro .. Oni to lubią .. 

Zanim się wejdzie na pałace, dobrze posiedzieć trochę w piwnicy. Człowiek lubi takie przeskoki .. Nawet mądre. Jak 

na pana, to .. Dużo w życiu widziałem, świniaczku. Topiłaś się kiedy? .. Nie .. A widzisz, ja się topiłem. Raz nawet 

na koniu. 


A ja się topiłam. Z wodorostów mnie wyplątywali. Nie, nie, panie prezesie, ja się nie dam nabrać .. Nabrać? 

Któż panią chce nabrać? .. Niech pan się nie męczy, szefie. Widziałem wiele wdów, ale ta jest szczególnie marudna. 

Wystarczy że zetną takiej męża, a babie przewraca się w głowie .. Czyżby to było możliwe, droga pani? .. Zausznik 

ma rację. Prezesie, nie wolno się patyczkować. Kilka dni temu zawracała nam głowę na Radzie Królewskiej. Może pół 

godziny, albo i więcej. Bez cienia litości. 

E0850 S. Grochowiak Król IV Wydawnictwo Poznańskie 1966 str. 235-236 

Bigos. Może i nie najlepszy, ale nie stanę na głowie. Bigos nabiera smaku dopiero na drugi, trzeci dzień. Trzeba 

odgrzewać i odgrzewać. Zjedzą cały gar za jednym zamachem, a potem pretensje .. Zacięła się .. No i macie swój 

szmelc! .. Bomba zacięła się pod wpływem wstrząsu od garnka. Tak. Inaczej by wybuchła! .. Chcieliby z grzybkami! 

A pan wie, ile kosztuje kilo suszonych grzybków? 


A to z pana taki numer? .. Nie. Nie taki. Naprawdę cała nadzieja w Fortynbrasie. Jak zawsze .. I jak zawsze 

skończy się na nadziei. On nie jest [~] powinniśmy go kochać. Niezależnie od tego czy przychodzi w czas, czy już po 

wszystkim. Cicho! Obawiam się, że nadchodzi. Słyszy pan stukanie laski? .. Słyszę. Boże! Przecież muszę zleźć z tego 

rusztowania. Jakże tak? 


Więc nic się nie działo? .. Cierpliwości, królu. Po godzinie się ocknął, i to akurat w momencie kiedy jego żona 

zeszła do sklepu kupić jakiś proszek do prania. Nie, po szare mydło. Za tydzień będą malować .. A niech się powiesi! 

I co? Co dalej? .. Proszę sobie wyobrazić, że on jest zazdrosny. Zupełnie jakby oślepł. Zrobił z kobiecinki bezzębną 

staruszkę, czupiradło niegodne jednego spojrzenia, a posądza ją o szwadron kochanków! 

90


To już naprawdę nieprzyzwoite. Generale, może pan? Byliście przyjaciółmi. Ponadto pan fachowiec. Na tych moich, 

jak pan widzi, nie mogę liczyć. Sentymentalność .. Chciałem pana ostrzec ostrzec. Co tam nowego? .. Ma pan zegarek? 

.. Który tam ma zegarek? .. Za dziesięć dziesiąta, generale .. Jak pan myśli, jak długo można biec do północnych granic 

naszego kraju? Ale tam i z powrotem? Z powrotem szybciej. 

E0854 A. Maliszewski Złote konie w: Utwory dramatyczne PIW 1966 str. 218 

Maryla ostatnimi czasy bardzo się zmieniła — prawda, mamo? Tyle światła ma w oczach. Zupełnie, zupełnie inny 

człowiek. Wszyscy to widzimy i ty, i ja. Lorens. I Lorens to widzi, mamo. Lorens wie, że nie on te światła zapalał. 

Jeszcze nie dawno wszystko miał do wygrania. Przyrzekłaś mu rękę swojej córki, ale on nie zdołał pozyskać jej serca. 

Stracił je. Przegrał, mamo .. To wszystko z tych nowych książek i z głowy rozpalonej imaginacjami. 


Liczyłem na to, że jeśli wszystko dobrze pójdzie, to i dla dobra ojczyzny, i dla postępu, i dla mnie, i dla was. Stało 

się inaczej. Majowy grad pogrzebał moje nadzieje. Zbliżają się terminy płatności różnych. Nie wiem, co robić. Nie 

możemy przecie dopuścić do rozdziału Tuhanowicz między wierzycieli .. Jezus Maria, Pepi! .. Wszystko we mnie kipi, 

wszystko się we mnie buntuje — jak można losy Maryli wiązać z komercjalnymi spekulacjami! 


Wyjechać? Wyjechać w chwili, gdy niebo zapowiada dla mnie dzień pełen pogody i wesela? .. Czytałam kiedyś 

taką historię o żołnierzu. Ten żołnierz, Adamie, wraca z pola bitwy upojony zwycięstwem i dowiaduje się że w sztabach 

postanowiono inaczej. W sztabach obliczono, że to ma być klęska .. Cóż to za metafory? Czyjaż to ma być klęska? .. 

Och, ja bym ich! Adamie! Dziś ma być wyznaczony termin ślubu Maryli z Puttakamerem. 


Nie od dzisiaj przecie. Nie mogę pojąć, czemu to nagle dzisiaj, koniecznie zaraz mam wyznaczyć dzień ślubu z 

Lorensem. Kogo to ma uratować — mnie, Lorensa? Ciebie? Nasz majątek? .. Odwołuję się do twojego rozsądku, do 

twoich wszystkich rozsądków razem. Mario, nie ma innego ratunku — trzeba podjąć z depozytu twoją sumę posagową, 

te dwanaście tysięcy rubli — i to jak najprędzej. 


Jak moje serce miało tyle lat, co jej — także nic pojąć nie mogło. A później się wszystko powoli uciszy, uspokoi, 

zapomni i będzie tak, jakby inaczej nigdy być nie miało. Jakby inaczej być nie mogło. Kiedy wyjdziesz za Lorensa, 

będziesz może mniej szczęśliwa, ale za to bardziej spokojna. A spokój, me dziecko, to często w życiu więcej znaczy 

niż szczęście. My nie jesteśmy stworzone na to, aby nam było dobrze. 

E0859 A. Maliszewski Złote konie w: Utwory dramatyczne PIW 1966 str. 248-249 

Tyle razy prosiłam, żeby Teklunia uważała, co się do niej mówi. Czego sama nie dopilnuję — przepadło .. Wszystko 

tak będzie, jak sobie pani marszałkowa dobrodzika życzyła .. Nie wszystko, moje dziecko, nie wszystko gdzież oni się 

porozchodzili? Rozalka! Gdzie są panowie? .. Tę butelkę zakopał w piwnicy świętej pamięci ojciec nasz, marszałek 

nowogródzki, sędzia brzeski, Antoni Wereszczak w dniu urodzin Maryli. Ileż to lat temu? .. Ach, Pepi, nie żartuj już, 

proszę. 

E0860 M. Promiński Rakieta Thunderbolt w: Utwory sceniczne Wydawn. Literackie 1966 str. 10 

Nie tylko to. Jak dotąd nikt z ludzi nie sterował rakietą kosmiczną i powierzenie jej w czyjekolwiek ręce będzie 

zawsze kwestią udzielenia nie sprawdzonemu osobnikowi nieograniczonego kredytu. Cygaro panu zgasło, proszę, proszę 

ognia. Jakkolwiek, ma się rozumieć, bardzo to zachęcające, że pański kandydat ma wyobrażenie o awiacji w ogóle. 

Szkopuł tkwi w czym innym. Z dziesięciu przeprowadzonych dotychczas rozmów, [&] 

E0861 M. Promiński Rakieta Thunderbolt Wydawn. Literackie 1966 str. 18 

A więc przyjmijmy, że tak jest. Tutaj mamy urządzenia do badania stanu nerwowego u lotnika. W kopule pańskiego 

hełmu będzie umieszczony ultraczuły odbiornik. ściślej mówiąc encefalograf, zdolny do rejestrowania fal i toksyczności 

płynu mózgowego. To pasmo, wzmocnione, my będziemy odbierać. Z zabarwienia gazu w probówce umocowanej na 

tamtym cokole będę zgadywać, jak się pan czuje .. Ja zresztą będę zadawać panu pytania. 

91


Mówię zupełnie poważnie. Wyobraź sobie zawsze chciałem mieć elegancki czarny garnitur, poczuć coś takiego na 

grzbiecie choćby jeden raz, przespacerować się przed lustrem, wetknąć biały kwiatek, wyjść na ulicę, móc zaproponować 

dziewczynie: Podobam ci się teraz? Pójdziemy razem potańczyć? Zazdrościłem kolegom, którym się to udawało, a mnie 

nigdy, powiadam ci nigdy, nawet w razie pogrzebu w rodzinie. No, nie śmiejesz się ze mnie? 


Nie spodziewałem się takiego obrotu rzeczy. Kapituluję przed panem, Herbst .. Ostrzegałem. No cóż? Spodziewał 

się pan dżentelmenterii po zbrodniarzu? Już od wielu godzin rzyga swoją nienawiścią do świata, oskarżając wszystkich 

dookoła, tylko nie siebie. I to rozchodzi się na falach eteru nie zaszyfrowane, każdy w najodleglejszym zakątku ziemi 

może go posłuchać i pośmiać się z nas i z Ameryki. Zaszyfrowaliśmy przekazy niewinnych automatów, które nikomu 

nic nowego nie powiedzą. 


Hallo, hallo Thunderbolt — nadciąga burza magnetyczna. Kończymy. Ale usłyszałem cię. Powtórzyć nie ma czasu. 

Chcę tylko jeszcze powiedzieć, że lotnicy z syberyjskiej stacji kosmicznej przesłali dla ciebie pozdrowienia, przed 

dziesięcioma godzinami oczywiście. Teraz milczą. To na dowód, że są więzy głębszej solidarności ludzkiej od podziału 

na obozy i strony walczące. I chociaż na pewno chcieliby być na twojej drodze przed tobą, szczerze ci życzyli — 

uspiecha żełajem, Armand. Słyszysz mnie? 


Wierzysz w to! Lotnik wojskowy, lotnik, to wiem z całą pewnością. Czego ludzie nie potrafią zmyślić! No, ale 

jakżeż? Przecież trąbiła o tym cała prasa na kuli ziemskiej. Potem nawet była rewizja procesu, w której cofnięto mu 

zaocznie elektryczne krzesło i dano rok za zabójstwo w afekcie, i to zaraz skasowano .. No więc, tym bardziej. Czy to 

jest możliwe, gdyby naprawdę był mordercą?! Ciemna afera polityczna i tyle. Anarchosyndykalistą był i dlatego zespół 

sędziowski wlepił mu wyrok. 

E0866 M. Promiński W jaskini albo kosmogonia w: Utwory sceniczne Wydawn. Literackie 1966 str. 101 

No i co, może lepiej, bośmy was obudzili w samą porę .. Powracali właśnie .. Pozwólcie państwo ustalić stan 

faktyczny. Panowie Wala i Kostia pukali w tej chwili do okien? .. Tak, z tarasu do okien .. Ja wyszedłem na cygaro 

pod portal i ogromny kamień z urwanego kapitelu tylko o włos chybił mojej głowy .. Ja poprawiałam właśnie makijaż, 

szczęściem toalety były sklepione jak twierdza. 

E0867 M. Promiński W jaskini albo kosmogonia Wydawn. Literackie 1966 str. 109 

Uważaliśmy to milczenie za kwestię taktu .. Ja wam tego nie odmawiam, pardon, jestem w mniejszości, zwłaszcza 

wobec temperamentu niektórych młodych osób. Sam zresztą, uznacie, postąpiłem tak samo. Jestem Amerykaninem 

niemieckiego pochodzenia, szeroko skoligaconym na obu kontynentach, ale o tym sza! Szukałem tylko sposobu dla 

pocieszenia tej najmniej odpornej istoty pośród nas .. A więc nie wszystko może stracone? .. Na pewno nie. 


Bo tylko w starych bajeczkach, w Biblii stworzenie i zniszczenie świata załatwiało się od ręki, w godzinach, albo w 

dniach. A tutaj armie dopiero stanęły naprzeciw siebie i do rozstrzygnięcia trzeba być może — lat! .. Tak, tak, ulegamy 

zapewne sugestii Apokalipsy. Zgódźmy się, że to są tylko symbole .. Czuję, że będę musiała poświęcić panom kiedyś, 

przy sposobności godzinkę na naukę religii, ale nie dzisiaj, zanadto mnie głowa boli. Och, jak ściska! 


Aha. Słyszałem. To znaczy — ona bierze rozpęd. Gdyby miała jeszcze kożuch, to by także nadziała na siebie. A 

potem won z tym wszystkim. Aj, aj, jaka aktorka. Napijemy się jeszcze, bo mi to zaczyna się podobać. Wy jesteście 

straszne huncwoty — Zachód, nic nie uszanujecie. Powinienem właściwie zacisnąć oczy, w moim wieku przy moim 

stanowisku! Ale co mam do stracenia? Porfiry Iwanicz, matula ci nie śpiewała przy kołysce. 


To, że za pierwszym razem nie udało się przekuć wyjścia, nie oznacza, że nie ponowimy próby .. Trzeba by zacząć 

na szerszej płaszczyźnie, w bok od głównej osi. Po prawej stronie ściana wydaje mi się cieńsza .. No właśnie. A to, 

że Walenty i Konstanty jeszcze nie powrócili? .. Przyjęliśmy że wybuch zaskoczył ich przed dojściem do schroniska .. 

Tak jest, to nie ulega wątpliwości. Czy zatem pozbierawszy się po wstrząsie mieli jakieś powody, aby zawrócić przed 

dojściem do celu? Żadnych. 

92


Przecież nie jestem żarłok, tylko kawał mężczyzny, nie mogę być po ludzku głodny? Ona chyba dla żartu? .. Z 

pewnością. Ja jeden nie odwiedziłem jeszcze spiżarni, ale myślę, że może pan sobie pozwolić .. Przypomina się mi w 

związku z tym pewna ormiańska anegdotka, opowiedzieć? Opowiem, bo co tutaj robić? Otóż jednego roku przyszedł 

do bardzo bogatego ormiańskiego kupca inny kupiec, [&] 


Wybacz, panie, wszyscy troje chcielibyśmy otworzyć nasze serca i zrozumieć sytuację, zanim przyjmiemy to, co nam 

zechcesz oznajmić i co zapewne będzie dotyczyło naszej przyszłości. Mimo różnic światopoglądowych i filozoficznych, 

które mnie dzielą z ministrem Bambarowem, pragnęłabym dołączyć swoje zdanie do jego wątpliwości. Ty już raz panie, 

wyniszczyłeś życie na ziemi w podobny, choć co prawda mniej nowoczesny sposób. Mówię o Potopie i doświadczeniu 

naszego praojca Noego. Nie pytam o przyczyny obecnej decyzji [&] 

E0873 M. Promiński Niski pułap w: Utwory sceniczne Wydawn. Literackie 1966 str. 151 

Nie, nie tafta, chifon, bladoniebieski, na takim samym spodzie. Z przodu pod szyję, ale z głębokim wycięciem w tyle. 

Jak uważasz? .. Plecy .. Basiu, coś z telefonem. Nie słyszę .. Ja ciebie doskonale. Myślę, że już dobrze. Powiedziałam: 

możesz sobie na to pozwolić, mając tak ładne plecy ty mnie zawsze komplementujesz, tak samo zresztą jak Czesław. 

A więc posłuchaj: jeszcze. Gładka, całkiem gładka, odrobinę poza kolano, dodatki już mam, torebkę, korale. 

E0874 M. Promiński Niski pułap Wydawn. Literackie 1966 str. 154 

Już przyrzekłam. A teraz zajmiemy się żoną. Pani powinna oderwać się myślami od lotniska i czymś się zająć na 

parę godzin jeżeli nie spłynie błogosławiony sen. Pomyślałam o tym, nie wiedząc z góry, jak się przyda. Czy by nie 

zechciała pani udekorować nam jednego kącika w sali kasyna? Sama zrobiłam kilka prowizorycznych szkiców, ale to 

nie zobowiązujące może pani wymyślić coś lepszego. Nie dalej jak przed dziesięciu minutami uprosiłam porucznika 

Michalca, żeby to pani zawiózł razem z materiałem. 


Normalne zużycie, cóż chcesz, latka, ja już mam trzydzieści cztery. Od wstrząsów maszyna obluzuje się w spojeniach, 

a co dopiero człowiek. Potem może zrobię sobie przerwę, poproszę dowództwo o urlop .. Ty już miałeś przerwę 

sześć tygodni, ale one nie są dobre — te przerwy. Pilot, który zamiast latać chce się położyć na kanapie i rozmyślać, 

nic nie jest wart. Ty jesteś, Czesław, zdrów jak ryba, a mimo to są chwilę, że mam ochotę cię odstawić. 


Nie przerywaj mi. Ja uznałem, że obiektywne warunki do lotu są dla ciebie za trudne po przerwie i po takich 

nerwach jak dzisiejszej nocy. Czy jasne? .. Tak jest, jasne, obywatelu majorze .. I też nie wyobrażaj sobie, iż ta historia 

zakończy się jak w dobrej bajeczce, że mimo braków, i niewylatania tego co potrzeba — dostaniesz pierwszą klasę 

albo ja podam cię do awansu. Nic podobnego. Jutro mamy dzień do latania. 

E0877 M. Promiński Zjazd koleżeński w: Utwory sceniczne Wydawn. Literackie 1966 str. 179 

Kto mówi o zazdrości?! Samemu też się osiągnęło w życiu coś niecoś dzięki uczciwej pracy, dzięki własnemu 

wysiłkowi, a nie przez przypadek. Nie przez to, że los kogoś szczęśliwie rzucił w taki kąt, gdzie się zbiera nie siejąc, 

lub siejąc mało. Wiesz, na czym taki Howard Johnson, pewien restaurator w Nowym Jorku, który rozpoczynał od 

wózka z lodami, dorobił się w ciągu trzydziestu lat wielomilionowej fortuny? 

E0878 M. Promiński Zjazd koleżeński Wydawn. Literackie 1966 str. 189 

I słusznie zrobiła, bo czy my musimy wyłącznie o teraźniejszości. Tyle przecież mamy wspomnień .. Wątłych, jak 

się okazuje .. A te całe obszary życia nieznane? Przecież każdy miałby o sobie coś ciekawego do powiedzenia .. Dobrze, 

urządzimy taką ankietę, każdy będzie miał obowiązek opowiedzenia czegoś ciekawego .. O momencie w swoim życiu 

najszczęśliwszym .. Albo najniebezpieczniejszym .. Dajcież spokój. To mi przypomina zabawę: chodziłem po świecie 

i zbierałem śmiecie .. Uważasz, że tak jesteśmy już sobie dalecy, że nas wzajemnie nasze losy nie obchodzą? 


Opowiadałem o skromności nagrodzonej, swojej skromności, wybaczcie tę pychę .. To musiało być bardzo dawno 

.. Owszem, bardzo dawno, u początku mojej kariery, która — jak zauważyłem — staje ci kością w gardle i nie możesz 

jej przełknąć. Przyczepiasz się do mnie od dłuższego czasu, a to nieładnie, po tylu latach .. Ja się przyczepiam? Nie 

odróżniasz żartu od .. Przestańcie, nie psujmy nastroju .. Zupełnie jak na pauzie między lekcjami, który z was dorwie 

pierwszy piórnik i po głowie? 

93


Nie umiałem, to możliwe. Ale w tym czasie wygrałem drobną sumkę na loterii. I wpadł mi do głowy plan. Wielki 

strategiczny plan. Do naszego banku wpływały duże kwoty w obrocie przemysłowym, inwestycyjne, których brak — 

jeżeli coś się z tym chciało zrobić — mógł się ujawnić dopiero w czwartym kwartale. Należało tylko podfałszować 

dowody kasowe dla ukrytych wpływów. Można je było zmniejszyć w ten sposób o okrągłe sumy, sto albo dwieście 

tysięcy. Wybrałem najlepsze wyjście — trzysta tysięcy, jak już — to na całego. 


Ładna mi zabawa, patrz na Kolbuszewskiego, co życie z niego zrobiło! Złodzieja. To wszystko jest okrutne świństwo. 

Co nam opowie następny? Że zamordował?! Ach, nie przypuszczałam, że ten wieczór będzie taki smutny. Patrz, siedzi 

jak trup, nie odzywa się więcej i także płacze .. Rzeczywiście tak, uważam, że za dużo szczerości .. No nie, panowie! 

Przez wszystkich zaraz zacznie płakać wódka. Zupełnie — chłopska zabawa z kajaniem. 


I kto wie, czy nim nie był. Niezmiernie finezyjne psychologicznie, udała mu się perełka kunsztu narratorskiego. 

Z drugiej strony — „Bank” Kolbuszewskiego i „Eksterminację” Mandelbauma. Coś mnie w tym zestawieniu uderza. 

A mianowicie. Proszę .. Oczywiście — mamy opowiadania jasne i ciemne. Takie, które nie budzą wątpliwości .. Nie 

budzą wątpliwości swoim triumfalnym zakończeniem. Właśnie. A z drugiej strony przeżycie dwuznaczne; smutne, nie 

dokończone i dwuznaczne, tak, jakby opowiadający nie panował nad ich puentą. 


Ona umiera, jak szarość .. Zupełnie bezwładna, leci mi przez ręce .. Nie gadać, robić! .. Przerwałeś? .. Bez zastrzyku 

nie poradzę. Mam asystenta na telefonie przy klinice, to blisko, przyjdzie z dyżuru. Różo, teraz ty, widziałaś, jak, to 

samo bez przerwy .. Wróć. Jej lepiej, wstaje .. Dlaczego takie zgromadzenie dokoła nade mną? Przespałam się, tak? 

To po wczorajszym zmęczeniu. Zdawało mi się, że albo zasłabłam, albo zapadłam w sen. 

E0884 T. Różewicz Kartoteka w: Utwory dramatyczne Wyd. Literackie 1965 str. 9 

Panie dyrektorze, czas na posiedzenie .. Zrozumiałem po trzydziestu latach ogrom swych win, a właściwie mych win. 

Tatusiu. Mamusiu. Tak, to ja zjadłem kiełbasę w Wielki Piątek dnia piętnastego kwietnia tysiąc dziewięćset dwudziestego 

szóstego roku. Wstydzę się swego czynu. Zjedzenie kiełbasy uplanowałem o wiele wcześniej wraz z Jasiem i Pawełkiem. 

Mój niski postępek, kochany tatusiu, nie może być usprawiedliwiony. Zjadłem kiełbasę z łakomstwa. Nie byłem głodny. 

E0885 T. Różewicz Kartoteka Wyd. Literackie 1965 str. 17 

Pan wie, kto ja jestem? Kto pan jest, a kto on jest, co on jest? Ja mam swoją dumę. Nie, panie, pan jest za mały, 

żeby tak do mnie mówić. Nie chciałem wiedzieć, gdybym wiedział, nie mógłbym oszukiwać. Ale cierpię. Ja jestem 

jam czuję obcego. Czuję wazelinę, lakier, bździnę i literaturę. Kto tu? .. Bobik, do nogi! Bobik, leżeć! Zdechł pies! 

E0886 T. Różewicz Kartoteka Wyd. Literackie 1966 str. 21 

Wstyd. Taki młody chłopiec i podgląda kobietę .. Kto pani pozwolił tu wejść? To jest prywatne mieszkanie .. 

Prywatne mieszkanie? Mieszkanie prywatne. Ja pani nie znam .. Pan mnie w kąpieli podglądał, panie Jurku .. Wieki 

minęły od tej chwili. Tak, przypominam sobie. Widzę, że pani już wyszła z wody .. Panie Dzidku, ja pana pamiętam 

chłopczykiem w marynarskim ubraniu z kołnierzykiem. 

E0887 T. Różewicz Kartoteka Wyd. Literackie 1966 str. 27-28 

Proszę się nie denerwować. Proszę pomyśleć .. Co pan tu robi? On ma dzisiaj maturę. Egzamin dojrzałości .. Dobrze, 

ale dlaczego dzisiaj? .. Jest już spóźniony dwadzieścia lat. Dłużej czekać nie mogę .. Cóż tam macie za pytania? .. 

Różne takie. Niech pan siada. Niech pan się przygotuje .. Pan doprawdy nie w porę .. Co mi pan powie na temat 

przyłączenia Rusi Czerwonej .. Ze śmiercią króla Daniela rozpoczął się okres upadku Rusi Czerwonej. 

E0888 T. Różewicz Grupa Laokoona w: Utwory drmatyczne Wydawnictwo Literackie 1966 str. 42 

Jest obowiązkiem każdego człowieka objawić. Się, etyka powiada, że celem życia i wszelkich rzeczywistych stosunków 

jest aby człowiek się objawił. Jeżeli tego nie uczyni, objawienie ukaże mu się jako kara. Estetyk przeciwnie, 

nie chce przyznać żadnego znaczenia rzeczywistemu życiu, pozostaje on zawsze w ukryciu, gdyż choćby nie wiadomo 

jak często i jak bardzo się udzielał światu, nie czyni tego nigdy całkowicie. Zawsze pozostaje jeszcze coś, co zachowuje 

dla siebie, gdyby czynił to całkowicie, postępowałby etycznie. Lecz ta chęć ukrywania mści się zawsze. 

94

E0889 T. Różewicz Grupa Laokoona Wydawnictwo Literackie 1966 str. 49 

Piękno, co jest w dziadku .. Boże, jakaż alienacja. Znów musimy zaczynać od pieca. Całkowita politechnizacja. 

Widzisz, biedny chłopcze, to jest tak, jakbyś w sobie nosił, lecz w sensie przenośnym, Grupę Laokoona, oczywiście 

w oryginale. Są to głębokie wartości .. A w ojcu też jest to piękno? .. Jest, właśnie przekazane przeze mnie .. A w 

mamie .. A jakże .. A w pani Kwiatkowskiej? .. Która to Kwiatkowska? .. Nasza sąsiadka .. W niej również, aczkolwiek 

okaleczone przez wychowanie, środowisko, warunki życiowe. 


Może nie ma nic do powiedzenia .. Kto to słyszał, żeby zdrowy chłopiec milczał. Albo jest chory, albo coś się 

stało. Ale dzieci są teraz tak zamknięte. Może ma jakieś wątpliwości ideologiczne? .. Jesteś przeczulona. Onegdaj 

gawędziliśmy bardzo ciekawie. Dziadek opowiadał bardzo plastycznie, obrazowo, wszystko co mu ojciec opowiadał o 

podróży, antycznych spacerach. I powiem ci, że byłem zaskoczony tymi okresami, sformułowaniami, stosunkiem do 

piękności ojca i syna i syna do ojca. 


Dziękuję ojcu za to męskie otwarcie oczu. Ale nasza młodzież jest taka zamknięta. Mimo ciągłych ankiet i testów 

w czasopismach. Mimo że nie wierzą, to praktykują. Dziewczęta chcą mieć dzieci, domek. Ich ideałem jest Kmicic i 

Oleńka. Przy tym są tak strasznie zamknięci. Nie można znaleźć wyjścia, wyjścia. Po prostu roboty. Gdyby się dało 

przeprowadzić sztuczne karmienie pięknem, pięknością. Absolutnie nie chcą czerpać pełnymi garściami ze skarbca 

wartości nieprzemijających. Więc zmusić! 


Mam dla was ciekawą wiadomość .. Usiądź .. Co się stało? .. Dziadek był przed chwilą u ojca .. Przeczucie mnie 

nie omyliło .. Pomówmy ze sobą jak dorośli .. Czuję, że coś ukrywacie przede mną .. Dziadek nie wierzy w piękno i 

harmonię .. Kiedy się to stało? Czy dzwoniłeś do kogoś? .. Gawędziliśmy z dziadkiem o egzaminie dojrzałości, kiedy 

dobiegły nas z pokoju ojca jakieś nieartykułowane dźwięki. Zaniepokojony, posłałem tam Dzidka. 

E0893 T. Różewicz Świadkowie w: Utwory dramatyczne Wydawn. Literackie 1966 str. 85 

Dziesięć tysięcy .. Czasem stanę w oknie i patrzę na chmury. Płyną po niebie i płyną .. O. I o czym wtedy myślisz. 

O. Jaki zabawny kotek! Skąd on wyskoczył? .. Myślę o tobie, o sobie i o tym, że nasze życie też tak przepływa .. 

Wiesz, to ciekawe spostrzeżenie. Nigdy na to nie wpadłem. Po prostu brak czasu .. Chmury zmieniają swoje kształty. 

Czasem coś przypominają. Wczoraj widziałem chmurę w kształcie lokomotywy, a potem przybrała kształt kozaka na 

koniu .. Coś podobnego. Widziałaś kiedy kozaka na koniu? .. Nie .. Z czego się śmiejesz? .. Z ciebie. Przecież ty nie 

masz za grosz wyobraźni. 

E0894 T. Różewicz Świadkowie Wydawn. Literackie 1966 str. 105 

Słuchaj, a może tam podejdziesz? Nic nie stracisz. Ja tu będę czekał .. Nie mogę się ruszyć. Już ci mówiłem, że 

teraz nie mogę .. Właściwie, już mi o tym mówiłeś trzy razy, ale nie mogę zrozumieć, dlaczego nie możesz się ruszyć. 

Czy jesteś przywiązany? Dawniej próbowałem. Czasem odchodziłem. Ale od dziesięciu lat już nawet nie próbuję .. 

Mam tutaj nóż .. Nóż? .. Nóż nie nóż, po prostu nożyk deserowy. Zaraz ci podam .. Nie trzeba. 

E0895 T. Różewicz Świadkowie Wydawn. Literackie 1966 str. 111 

Czy jeszcze oddycha? .. Nie wiem. Jeśli cię to interesuje, to chodź tu i zobacz. No co? .. Tak bardzo mnie nie 

interesuje. Co tam robisz? Czy zawiadomiłeś pogotowie? .. Oczywiście .. Czy on coś mówi? .. Nie wiem. Jeśli się 

trochę pochylisz, to może coś usłyszysz .. Nie mogę .. Ciekawe, jak wygląda .. Trudno zidentyfikować. Rozkłada się 

bardzo szybko .. Ale przecież ma jakiś jeszcze kształt .. Wygląda jak worek pełen gnijącego mięsa i szmat .. A rasy 

nie możesz rozpoznać? 

E0896 T. Różewicz Spagheti i miecz w: Utwory dramatyczne Wydawn. Literackie 1966 str. 153 

Ja, panienko, prawdy pod korcem ukrywać nie będę. Dopiero jak stara Kozubowa na łożu śmierci wyznała, że to ona 

sama ze siebie wszystko napisała, heca okropna się zrobiła. Kozubowa chorowała na obsesję erotyczną i pozazdrościła 

tej hrabinie. Anglik wyjechał, nawet go polskie rzeczoznawcy pewnie nie przeprosili. Mordę w kubeł, wodę w usta i 

ciao! .. Regenalio! Wytłumacz mi, co to jest „dziurka bzdurka”! Uspokój się, moje dziecko. „Des” jest to obniżony 

chromatycznie drugi stopień skali diatonicznej „Des-dur”, tonacja natomiast to po prostu gama opatrzona pięcioma 

bemolami jako znakami przykluczowymi. 

95

E0897 T. Różewicz Spagheti i miecz Wydawn. Literackie 1966 str. 159 

Pan pułkownik żyje niepotrzebnie w permanentnej martyrologii. Całą operację wyłożyła mi kiedyś Wanda jak kawa 

na ławę. Otóż mimo błędnej idei jagiellońska operacja w Pupa miała bardzo pomyślny przebieg. Kiedy pan zdjął 

czapkę, Mewa przeleciała na drugą stronę drogi. Wtedy Dąb próbował otworzyć ogień ciągły, ale Kurze złamał się 

pazur wyciągu i Koza odbezpieczył granat. Wszystko wyleciało w powietrze według planu. Pan stracił orientację i 

odniesiono pana razem z wiernym koniem do chatki gajowego. Minęły lata. Wanda miała list, że wszystko dobrze. 

E0898 T. Różewicz Spagheti i miecz Wydawn. Literackie 1966 str. 165 

Oj, utopiło się kurczątko, nasz skowroneczek z dalekiej północy, oj, utopiło się moje biedactwo. Na moich oczach, 

panowie. Wypłynęło toto na środek Morza Adriatyckiego i poszło na dno jak kamień. Pomachało mi toto ręką i jeszcze 

zabulgotało „ciao, ciao” .. Czemu nie skoczyłaś, nie ratowałaś? .. Lata już nie po temu. Zresztą panienka jeszcze 

młoda, pewnie gdzieś wypłynie, nie tu, to tam. Ty, Reganello, zajmij się naszym gościem, ja skoczę, poszukam Wandy. 

Vaporetto! Hej! Vaporetto! Gdzie ja jestem? 

E0899 W. Wirpsza Tantal w: Morderca Wydawn. Poznańskie 1966 str. 74 

Nie zapominaj, że jesteś świętokradcą i mordercą własnego syna. A błazen i złodziej opiekuje się tobą teraz. Według 

hierarchii, ustanowionej przez ojca bogów, znajduję się na wyższym szczeblu, ba, na nieskończenie wyższym. Błazen 

i złodziej jest bogiem, a morderca tylko mordercą. Wstawaj .. Nie mogę stąpnąć nogą. Boli mnie. Ale powiem ci, 

Hermesie, złodziejstwo, błazeństwo, to rzecz brudna i niska. 


Ale mimo wszystko trzymamy go. Możemy się nad nim znęcać do woli .. Znęcać się, mówisz znęcać się? To, 

sądzisz, rozwiązuje zagadnienie. Wy, mężczyźni, doprowadzeni do wściekłości, nie macie pojęcia, co robić z władzą. 

Wyobrażacie sobie, że maltretowanie pokonanego przeciwnika .. Pokonany przeciwnik? Ładnie mi pokonany. I to 

mówisz ty, bogini mądrości? Pokonany, to znaczy przede wszystkim — upokorzony. A on, żebyś go tylko słyszała, 

deklamował mi o swojej wolności. 


Zostawmy ją tak. Będziemy rozumni, popolujemy sobie dalej. Poszukamy i dogonimy naszego zajączka, któremu, 

trzeba to przyznać, daliśmy sporą szansę. Uciekł już chyba dostatecznie daleko .. I dobrze tak. To budzi we mnie 

tkliwe uczucia. Będziemy go gonili, a on nam ucieknie. Jest to słabe, śliczne, puszyste zwierzątko. Słabszy okaże swoją 

przewagę; obroni się przed nami i zwycięży nas. 


Tak, ojcze, wskrzesili mnie .. I potem i potem zaraz znowu umarłeś i zeszedłeś tu, do krainy cieniów .. Nie, ojcze. 

Nie jestem cieniem. Jestem z ciała i krwi .. Jakże się więc tu dostałeś? Ani Charon cię nie zatrzymał, ani Cerber? .. Nie 

ma ich, ojcze. To wszystko były bujdy. Tu wstęp, jak się okazuje, dla każdego wolny .. I wyjść można? .. Swobodnie 

.. Po co przyszedłeś, Pelopsie? .. Żeby ciebie zobaczyć, ojcze .. Jak mam to rozumieć? .. Żebyś mnie zobaczył, żebyś 

wiedział, że jestem. 


Przyszłaś mnie szpiegować, czy szydzić ze mnie. Przecież wiem, że tutaj nic o mnie wiedzieć nie możesz, że tutaj 

jesteś bezsilna .. Wiem tyle o tobie, ile się człowiek może domyślać o człowieku. Smutek twój jest wypisany na twojej 

twarzy. Tego nie możesz uniknąć .. Po co te domysły? Zrobiliście ze mną swoje, przestańcie mnie nachodzić. Gardzę 

twoją boską ciekawością .. Zawsze ten sam. Oczywiście, możesz sobie gardzić, a nawet powiem ci, że mnie to nie 

porusza. To jeden z najprostszych teologicznie problemów, zagadnienie pychy potępionych. 

E0904 W. Wirpsza Kreator w: Morderca Wydawn. Poznańskie 1966 str. 128 

Bardzo aromatyczne. Przypuszczam, że pan dobrze rozumie. Chcę kupić całość pańskiego — jakby to określić — 

dzieła, dorobku. Dlaczego pan myśli o robakach? .. Nie mam nic na sprzedaż. Nie jestem rzeźbiarzem i te moje twory 

nie są źródłem utrzymania. Wszelka materia organiczna jest robaczywa .. Więc ja jestem też robaczywa? .. Chodzi 

o przenośnię. Jednak pan to musi jakoś szacować, chociażby dla siebie .. Szacować? Wartością mego życia i świata. 

Żadnych przenośni. 

96


Wybaczy pan, ale to już moja dziedzina. Tutaj pomyłek nie robię. Grzechy i przywary nigdy się wzajemnie nie 

wykluczają, przeciwnie uzupełniają się harmonijnie, przylegają do siebie szczelnie i tworzą pięknie rozwiniętą osobowość. 

Zarozumiałość pana poniosła i nadmierna pewność siebie. Usłyszał pan: pycha, lecz do świadomości pańskiej 

przeniknęło: duma. I owszem, duma jest zaletą, w pewnych warunkach może być nawet cnotą i na ogól wyklucza 

tchórzostwo, chociaż i takie połączenia już widywałem. 


Dobrze. Niech będzie moja, powiedzmy, ingerencja. Konieczne uzupełnienie. Ten chłód to twoja pycha. I ta zawziętość 

to też twoja pycha .. Ja znam Premeckiego trochę lepiej. Jestem jego szefem. To bardzo zawikłana osobistość 

i przyznam się, że do tej pory nie poświęciliśmy mu dostatecznej uwagi. Jego myśli nie chodzą prostą drogą, to 

pewne. Jego myśli prawdopodobnie ocierają się o bluźnierstwo, ale nie sądzę, aby pycha była dobrze odgadniętym tego 

powodem. 


Jakie masz dowody? .. Moje spisy i wyliczenia, wasza dostojność .. A skąd wziąłeś te spisy i wyliczenia? .. Dostałem 

je, o panie mój, od podwładnych mi pisarzy i rachmistrzów, którzy mają swoje spisy i wyliczenia .. A więc spisy i 

wyliczenia mają za źródło spisy i wyliczenia. A czy widziałeś na własne oczy choć jednego cielaka lub niemowlę? Czy 

bywałeś na pogrzebach? .. Nie panie .. Uczyniłeś przezornie. Jedno jeszcze tylko: [&] 


Na imię, powtarzam, nadałem mu Marka Antoniusza — poszedłem zapytać świętych kapłanów, jakiej miary będzie 

ten chłopiec człowiekiem. I powiedzieli mi w błysku jasnowidzenia o dokumencie, który później spisany zostanie — 

a przyszły dokument, zaznaczam, prawdziwym jest dokumentem — i przytoczyli mi z niego urywek, który tak chyba 

brzmieć będzie powinien Tu.. rzecz się dopiero gmatwa! Przyszłość w pudełku przeszłości. Tu przyszłość wprawdzie 

minęła, lecz przeszłość jest teraźniejszością. 


Taka jest dola Ewy. Proszę, myj teraz garnki po wszystkich, po bankiecie nieustającym, po gościach, po mężu 

i po tej wdowie przeklętej. Dlaczego inni mężowie nie chcą być bogami? Dlaczego inni mężowie nie wyprawiają 

wiekuistych bankietów? .. Dlaczego ja się na to godzę? Co? Bo głupia byłam! Wyszedł z kryminału, przygarnęłam go, 

choć trzeba się było rozwieść i zostać poważną rozwódką z czworgiem dzieci i solidnie ściąganymi alimentami. Swoją 

drogą, nigdy nie zgodziłabym się na zostanie sztuczną wdową. 


Zgadliśmy. O to chodzi. Ale się rozgadała .. Zawsze miała tendencje do wielkich przemówień. Jest realistką, więc 

dużo gada .. Dlaczego poszła przedtem na te wygibasy? .. Dlaczego? .. Tak jest dlaczego? .. Znowu dlaczego .. W 

gruncie rzeczy dlaczego to dlaczego? .. Przestań. Poszła na wygibasy, bo chciała się wywindować na wyższy szczebel 

intelektualny .. A to się jej w końcu przestało zgadzać z rzeczywistością .. Dlaczego się rozgadała .. I znowu jej się 

nie zgadza. Nigdy się nie zgodzi. 

E0911 J. Broszkiewicz Bar wszystkich świętych w: Pięć komedii różnych Wydawn. Literackie 1967 str. 9 

Jestem .. Jakiego rodzaju są anioły, panowie. Demonstrujemy? .. Dobra .. Jest dowiedzione, że większość bogatych 

klientów woli anioły rodzaju żeńskiego. Telefon Remy, jeden pięć trzy, jeden pięć sześć .. Wola naszych klientów. 

Remy, sto pięćdziesiąt trzy, sto pięćdziesiąt sześć. Jest naszą wolą .. Dość tego .. Dobrze .. A teraz ja, teraz ja, teraz 

ja. Kim jestem, pytacie państwo. Kim jest ten człowiek o twarzy Einsteina, natchnionym geście i głupich oczach? 

E0912 J. Broszkiewicz Bar wszystkich świętych Wydawn. Literackie 1967 str. 14 

Czy pan przypadkiem nie koloryzował, panie Sebastianku? Czy ona naprawdę podobna do pańskiej siostry? .. 

Naprawdę .. A w wielkim kapeluszu z piórem byłaby idealnym sobowtórem pańskiej mamusi, z czasów kiedy? Byłaby 

.. Ale ten chwyt z frontowym kumplem, podobieństwem i tak dalej, to już tylko chwyt, strategia i taktyka. Niech pan 

przyzna, że tylko. Ja proszę .. Nie tylko .. O Boże! święta Orberozo! Oni naprawdę zranili żołnierskie serce pana 

Sebastiana. 

97


Dobrze. Teraz się już zrozumiemy. Otóż mam dość szerokie znajomości. Moje znajomości mogą już od jutra 

zapewnić ślicznej pannie Julii stanowisko jednej z pierwszych modelek w którymś z pierwszych domów mód. A także: 

gwarancję próbnych zdjęć filmowych. Jestem pewna, że to będzie odkrycie. Na początek wystarczy? .. A czym i komu 

śliczna panna Julia ma za to zapłacić? .. Niczym i nikomu. 


Może wyprowadzić pannę Lulu? .. W swoim czasie pójdzie sama .. A co tamci robią? .. Całują się .. Znowu? .. 

Widocznie to im wystarcza .. Oni po prostu są szczęśliwi, panie Piotrusiu, bardzo szczęśliwi .. Co to znaczy? .. No. 

Wytłumacz nam, Szmatko .. Ja? .. No .. Ja pamiętałem, doskonale pamiętałem, tylko że jakoś nieprawdaż, uległem 

chwilowemu zdenerwowaniu, dystrakcji, i jakoś, w związku z tym. 


Nie, koteczku. Mówiąc szczerze, Sebastian potrafi o wiele lepiej cię urządzić. Ja natomiast bez trudu mogę znaleźć 

jakieś błyszczące źródełko dla młodego pana. Oczywiście trzeba umieć poprosić. Trochę pomęczyć, trochę podrażnić. 

Nie lubię łatwych przyjemności. Ale za to jeden mój telefon może załatwić dużo trudnych spraw .. Nie wiem jak 

dziękować, pani hrabino .. Miałeś mi mówić po imieniu, głuptasie. Mów: Mario! .. Mario! Magdaleno.. .. Pojedziemy 

na weekend, kochanie? 


Mój dzielny, mój śliczny! Masz takie śmieszne zadrapanie na policzku .. Śpieszyłem się, zaciąłem się .. Blady 

jesteś .. Inni są bledsi! No i co, zabawiliśmy się, ekscelencjo? .. A owszem, dziękuję wam, dzieci. Ale co dalej? Znowu 

nudno, pusto, cicho. Pójdziemy już! .. O, przepraszam! A ja? Jeszcze jeden prezent dla młodej pary! Patron nie daje 

ich ze swej natury, pani Kasia z zasady, ale przecież ja też tu jestem, istnieję, tańczę! 

E0917 J. Broszkiewicz Ta wieś, Mogiła w: Pięć komedii różnych Wydawn. Literackie 1967 str. 177 

To nie jest żaden materiał. Nic z nimi nie zrobisz. Stary sklerotyk i młoda idiotka .. Za młoda dla ciebie? .. Za ładna! 

.. Przestańcie się kłócić. Wszystko zależy od trzeciego faceta .. Ale go jeszcze nie ma. Za dziesięć godzin wychodzimy na 

wizję. Na próbę kamerową zostawili nam wszystkiego półtorej godziny .. Miały być trzy! .. Juliusz Słowacki „Mazepa”. 

Kolejna premiera Teatru TV. Zabrali nasze półtorej godziny dla siebie .. Oni są oczywiście ważniejsi .. Są .. W tych 

warunkach nie będę pracował! 

E0918 J. Broszkiewicz Ta wieś, Mogiła Wydawn. Literackie 1967 str. 185 

Panie Wieluń. Czy pan wtedy choć raz pomyślał, że kiedyś będzie inaczej? .. Oj nie, panie redaktorze. Ja już 

wtedy nie byłem młody. To panna Janeczka miała wtedy trzy latka, kaszki jej warzyli i nocniczek nosili. A nam było 

inaczej: piwo, kiełbasa, chleb, kiełbasa, chleb i piwo. Pan wie, jak ludzie chorowali strasznie. Wszystkie baraki byli obs. 

przepraszam .. Słyszałem. Czytałem .. Redaktor ile sobie liczył wtedy latek? Dziesięć? .. Trzynaście .. A ja dwadzieścia 

dwa .. Czy pan wierzył, że z tego coś wyjdzie? 


Niech mówi. On lubi mówić, a ja za rzadko go słyszę, choć czasem chciałoby się posłuchać .. Jakiś sukinsyn na 

mnie nabreszył? ciekawe, kto? .. A przecież ja za wami, towarzysze. Pacuła obrazki, Picuś dziwki. Zwykłe życie. Ale 

Pietryk zapisał się do was, nie? Czerwony krawat nosi, nie? Po co mu dziwki nad łóżkiem? Ja mu radzę powieś coś z 

rewolucji. Coś rządowego. A on się szarpie. Mało co, obraziłby człowieka pracy. 


Fascynujące. Zaraz pewnie zobaczymy wytop stali. Prawda redaktorze? .. Prawda .. Ciepło tam musi być .. Prosimy 

spróbować .. My z panną Hanką mamy poważniejsze zainteresowania .. Janką, Janką .. Pani wybaczy? .. Nie .. Smutno 

mi, Boże! O. Kolejny wytop stali .. Pomyłka! .. Przepraszam. Nie znam się .. Nic dziwnego. Uciekł pan z kraju, to pan 

nie wie .. Proszę pana ja byłem na wojnie. 


Właśnie to robię .. Niechże się pan zbudzi. Przecież ja rozumiem pan i tacy jak pan zrobiliście dużą robotę. Lubicie 

ją. Teraz, kiedy to już jest i ludzie żyją jak w zwykłym mieście, takim facetom, jak ten król i jak ja wydaje się, że nic 

specjalnego się nie stało. Przeleciały trzy pstre przepiórzyce. Przez drabinę z powyłamywanymi szczeblami. I gotowe. 

Pół narodu lata na westerny i zachwyca się, jak nad Rio Bravo budowali kolej. A u nas to nuda. 

98


Nie nie wierzyliśmy. W takich sprawach nie było mocnych. Wtedy, jesienią czterdziestego dziewiątego roku, zwykły 

barak był luksusem. Na więcej nie było czasu, ochoty ani, że tak powiem, miejsca w wyobraźni. Ani zwykłej cierpliwości. 

Właśnie wtedy jeden z moich sąsiadów kolegów. Powiesił sobie nad łóżkiem dwa obrazki: kombinat jak z filmu, 

miasto jak z cukru. O mało nie skończyło się źle. To nie była prosta sprawa pokazywać piękne widoczki w baraku, w 

deszczu, w glinie, jak ciastko za szybą. 

E0923 T. Karpowicz Kiedy ktoś zapuka w zbiorze pt. Kiedy ktoś zapuka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 9 

Mama nigdy nie zje po ludzku obiadu .. Przecież musiałam otworzyć .. No to niech mamusia usiądzie i zje spokojnie 

.. Przecież musiałam .. Kto to był? .. Nie wiem. Nieznajomy? .. Nigdy go nie widziałam .. I co chciał? .. Nic .. Jak to 

— nic? .. No nic .. Niech mamusia je. Zupa całkiem wystygnie .. Ktoś młody? .. Bardzo. 

E0924 T. Karpowicz Kiedy ktoś zapuka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 19 

A co tu administrator ma do gadania? Co mnie obchodzi że krzyczą? .. Ale pukał .. Pukał. No to i co, że pukał. 

Co to obchodzi administratora, że ktoś puka .. Ale w takich okolicznościach podejrzanych nikt nigdy do nas nie pukał 

i nie krzyczeli tak te .. No to i mówię, że powinniście zostać. Bo to cholera wie, co może być. A ja pojadę. Dajcie mi 

tylko swoją wędkę. 


Nie on, nie on. Pociąg .. Nasz ostatni pociąg, którym i to przez was ot los co .. Muszę wiedzieć, po co pukał .. 

Ja nie mogę grać, bo wciąż puka. Nuty mi się mylą. Zwłaszcza bemole. E tam bemole brzana obywatelko słowo daję 

bemole niech to krew .. Moja dusza go przeczuwała .. Kogo? .. Antychrysta .. E tam macie sobie czym głowę zawracać. 


Ja nie chcę nic mówić, ale przecież to komedia. On nic nie załatwi! .. Skąd pan wie? .. Załatwi! Po co pukał? Po 

co przychodził? Takie rzeczy się zdarzają. Załatwiają .. Piszcie. Piszcie! .. No i kawałek lasu z jeleniami koniecznie 

tak .. No. Najciekawiej to się poluje na kunę leśną .. Tak no to i z kunami koniecznie. 


Syn mój, Chrystus, urodził się w Ziemi Świętej, w Jerozolimie, w dzielnicy żydowskiej. Wielu nam mówiło, że był 

podobny do Chrystusa. Urodziła go praczka, ojcem jego był komentator Talmudu, nawrócony na łono Kościoła. Mój 

syn lubił bardzo kwiaty i miód. Mój syn uśmiechał się do wszystkich. Nawet uśmiechnął się do Niego, kiedy przyszedł 

i powiedział: [&] 

E0928 T. Karpowicz Czterech nocnych stróżów w: Kiedy ktoś zapuka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 51 

Mój drogi, wieziemy urnę. Z jego sercem. I płytę. Nigdy jeszcze nie miałeś tak delikatnego i ważnego pasażera. 

O mnie nie chodzi .. Swojej dziewczynie powiedziałem, że pan burmistrz .. Trzymaj się faktów — wiceburmistrz .. 

Pan wiceburmistrz upatrzył mnie śród szoferów do tej jazdy, powiedziała: w czepku się urodziłeś. Psia .. Trzymaj się 

lepszej drogi. 

E0929 T. Karpowicz Czterech nocnych stróżów Wydawn. Poznańskie 1967 str. 55 

Pan na wszystko ma ochotę? .. Nie. Ma pani stolik z widokiem na szosę? .. Nie mam. Od strony szosy mam ślepą 

ścianę. Żeby było cieplej. Strasznie stamtąd zimą dmucha. A po co panu okno na szosę? .. Chciałem mieć na oku. Tam 

są śliczne drzewa. I nie denerwować się, nie denerwować .. Drzewa? Niemożliwe. Przyniosę panu burgunda. Musi pan 

wypić. 


Zapewniam moją uroczą osóbkę, że ja jestem realny. To niech mnie pan pociągnie za palec .. No, pani paluszek 

jest bardzo miły .. Och. Rzeczywiście zostałam pociągnięta. Musi pan spróbować. Nuits. Koniecznie. On, ten we śnie 

robił to samo. Pociągał mnie. Za palec. I mówił — ostatnie nasze pociągnięcia są idiotyczne. Czy nie sądzisz, ptaszku, 

mówił, że wkrótce zamiast chleba będziemy jedni dekrety? Czy pan mógłby tak pomyśleć? 


Aż tyle. Mój Boże. Po co wyjeżdżałam do tego kraju głupich, smutnych oberż, z mlaskającymi stróżami nocnymi. 

Mogłam przecież, jak przystało na dumną, podbitą, ale niepokonaną Irokezkę, umrzeć jak moja matka, nad Jeziorem 

Ontario .. Irokezka? Ontario? Przecież urodziła się pani w Burgundii .. W Burgundii. Ach, tak! Zrozumiał mnie pan 

zbyt dosłownie. Urodziłam się tam po raz drugi. Pan jest księgowym? 

99


Proszę nie dotykać stołu rękami nie wolno. W ogóle ręce własne, panie burmistrzu, trzeba szanować. Trzymał 

pan własną ręką barmankę? .. Trzymałem .. A fe. Jak tak można. Niech mi pan burmistrz wybaczy — to prostackie. 

Wszystko trzeba załatwić rękami, ale cudzymi. Taka jest moja dewiza. Po co z byle powodu pchać się własnymi. Nie. 

Doprawdy ludzie są śmieszni. Nie potrafią szanować własnych rąk. Czy ktoś interesował się pakunkiem, w którym byłą 

urna? 


Jaką? .. Nie widzę szans odzyskania skradzionego serca. Przynajmniej do jutra. Musimy znaleźć w największej 

tajemnicy serce zastępcze. Urna, to nie problem. Będzie to największa mistyfikacja, jaką zna historia naszego miasta. 

Mistyfikacja o cudownych skutkach. Jeśli wiara kapłana i wiara pobożnego tłumu przy pomocy formuł liturgicznych 

zmieniają zwykłe wino w krew Pańską, a mąkę pszenną — w ciało Pańskie, dlaczego wiara naszych obywateli serca 

jakiegoś włóczęgi nie mogłaby zmienić w serce burmistrza? 


A to heca! Nabrałem pana doktora. Na to wychodzi. Może i nie wychodzi, ale nabrać — nabrałem to ja coś panu 

doktorowi powiem. Ja tak mlaskam, bo mi za to mlaskanie płacą. Krzyczę bigos — raz, bigos — dwa, bigos — trzy, 

bigos — cztery. Ale myśli pan, że mi tak zaraz barmanka raz, dwa, trzy, cztery. Gówienko. Nic z tego. Ja tu tylko 

reklamuję. Za to całodzienne podniecanie żołądków gości dostaję talerz kapuśniaku; nie powiem, że to rzecz do wylania 

za okno; porcja kaszanki — nie powiem, że tym można psa do szału doprowadzić; [&] 


Na pewno jeszcze je uratujemy. To bodajże kwestia diety, prawda, panie doktorze? .. Tak. Oczywiście diety .. 

Glukoza. Białko zwierzęce .. Musi pan pić dużo wina bogatego w glukozę .. Najlepsze jest gronowe. Wprost z beczki 

rozlewanie niszczy cenne składniki .. I jeść mięso. Najlepiej w postaci suchych kiełbas. To są po prostu koncentraty 

białka zwierzęcego .. No, jeśli tak, to można wytrzymać. Tylko .. Rozumiemy, rozumiemy. 


Buty? Ale ktoś panów kopnął w kostkę? Przecież zawsze chodzę boso za panowania wszystkich jaśnie panów 

burmistrzów. Bo mnie obciera. I teraz boso. Proszę bardzo. Boso, co? .. Odsuń tę złodziejską kiełbasę! .. Przecież 

pozwoliliście .. Rzuć tę kiełbasę! .. Pokaż ręce. Na rękach masz odciski urny .. Którą nam w zębach musisz przynieść 

.. Ja? W zębach urnę? Jaką urnę? A całujcie mnie gdzieś. 


Doskonale. Doskonale. To rozumiem. To talent nie rozumiem tylko .. Proszę nie naśladować mnie i mego poprzednika 

.. Znakomicie! Co za dowcip chciałbym jednak dowiedzieć się, co to znaczy? .. Co? .. No ten strój karnawałowy. 

Tylko to co znaczy? Jestem stróżem nocnym .. Panie to znaczy. Wątpię, czy żarty w takiej chwili .. Ależ ja zupełnie 

nie żartuję. O, proszę — nawet rzepy nakradłem. I kapusty. 


To zabawne. Wygląda na to, że wszystko dobrze się kończy .. Jak najlepiej. Tylko proszę pamiętać o mnie .. I o 

mnie .. A co pan, panie kolego, pogrzebał? .. Serce .. Jak to. Czyje. Młodego źrebaka. Kto by się poznał .. Rozumiem. 

Dobry pomysł. Ale przecież miała być odtworzona płyta z nagraniem. Odtworzyłem. Nagrałem bicie swego serca. Kto 

by się domyślał. Chowało się serce źrebaka, biło — burmistrza, mówiło się — grzebie serce bohatera. Świetnie! Pyszna 

historia! Raz, dwa, trzy, cztery, pięć. 


Przyjemnej zabawy .. Pootwieramy, co się da. I wyrzucimy, zupełnie niemożliwa. Do widzenia .. Mój drogi — 

jeszcze dwa słowa. Co ci złego zrobiłem? .. Mnie? Nic. Z tym samochodem, co? .. No właśnie. Nakręcili cię .. Mnie. 

Nie. Ja nie z tej branży. Ja tak dla śmiechu. Na własną rękę. Bo mnie napadło. Pomyślałem a co będzie, jak nie 

dowieziemy? Pęknie świat? Zrobi się dziura w niebie? Pomyślałem — może nigdy nie nadarzy się taka okazja. Tak 

zamącić. Tak zasupłać. 

100


Ojej, zaraz: wypra, po co zaraz wypra. Trzeba zbadać serce. Profilaktycznie. Na kartę zdrowia. Bo inaczej pan 

Inspektor straci posadę. Prawda, panowie. A czy panowie pomodlili się przed jedzeniem? Do Bozi? Nie. A fe! Trzeba 

się pomodlić. No proszę: baranku boży, który gładzisz grzechy świata. No. Śmiało, śmiało. Wyraźniej. Żeby pan Bóg 

usłyszał. Ojej, przecież to nie pierwsze oświadczyny, a litania loretańska. Wyraźniej! O tak. To rozumiem. 

E0941 T. Karpowicz Czterech nocnych stróżów Wydawn. Poznańskie 1967 str. 124-125 

Psiakrew! Nie od tej bramy .. To, że się wszystko miesza, ptaszku, to dobrze, powiedział. Głupcy tylko wierzą w 

wartości trwałe i niezmienne ptaszku, powiedział. Wiara w harmonię życia polega nie na wierze w dostojne hymny lecz 

w piosenkę ulicy. Kiedy piję, ptaszku, mówił, starego burgunda — jestem młody, mówił, a stary, kiedy wpompowują we 

mnie młode pomysły. Mógłbym nawet mieć, ptaszku, mówił, jedną nogę białą, drugą czarną, bylebym sobie swobodnie 

chodził po świecie. 

E0942 T. Karpowicz Człowiek z absolutnym węchem w: Kiedy ktoś zapuka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 134 

Nasze uzdolnienia muszą znaleźć zastosowanie, inaczej zniszczą nas wewnętrznie. Malarskie uzdolnienia oka muszą 

się wyładować w malowaniu, muzyczne uzdolnienia słuchu, jego nadwrażliwość, musi wyczerpać się w akcji kompozycji 

muzycznych, w grze. To samo z węchem. Jesteśmy niewolnikami naszych uzdolnień. Budowanie tam przeciw tym 

uzdolnieniom może doprowadzić jedynie do nerwicy, a nawet schizofrenii. Działamy w stanie nawiedzenia. To nas 

nawet rozgrzesza z niewłaściwego, w sensie utartych norm moralnych, użycia naszych uzdolnień. 

E0943 T. Karpowicz Człowiek z absolutnym węchem Wydawn. Poznańskie 1967 str. 139 

Oczywiście, proszę państwa, milionowego mnożnika nie można stosować do odległości. To był żart z mojej strony. 

Cząsteczki zapachu nie mogą pędzić w nieskończoność jak światło. Mnożnik ten odnosi się tylko do gęstości cząstek 

zapachu, do stopnia nasycenia nim powietrza. Ta fenomenalna wrażliwość zmysłu powonienia u pana Józefa Kowalskiego 

była powodem zainteresowania ludzi nauki całego świata. Zapewne ciekawi państwa zewnętrzny wygląd pana 

Kowalskiego. Pan Józef Kowalski to elegancki pan lat około sześćdziesięciu. 


Wąskie spodnie. Niech pan je podciągnie. No, śmiało. O, tak. A teraz — spacer z ławeczką. Popchniemy ją ze 

sto metrów w linii prostej, potem linię załamiemy pod kątem dziewięćdziesięciu stopni i jeszcze popchniemy ze sto 

metrów. Będziemy się w ten sposób uczyli geometrii. Wszelkich możliwych układów przestrzennych. No — mocniej, 

mocniej. Repetycja. Zna pan coś takiego — kąt prosty? .. Niech mnie pan nie upupia! .. No, no. Zobaczymy. Uwaga! 

.. Obawiam się, że chuliganimy. 


Czy tak? .. Ta. Niech pan stanie bokiem w stronę drzwi. Drzwi nie powinny pana interesować, tylko to, co jest za 

drzwiami. Ale musi pan wiedzieć, jakie to są drzwi: z metalu, drzewa czy mas plastycznych. Ich zapach miesza się 

z zapachem potraw i trzeba go wydzielić, odrzucić. Panie! Panie! Panie Kowalski! No, co się stało? .. Panie! Panie 

Kowalski! Zupa pomidorowa! Ja czuję zupę pomidorową! .. Niech się pan uspokoi. Jest pan zasugerowany moimi 

słowami. 


E, młody człowieku — tak do błota. Głupia zabawa .. To nie zabawa .. Nie? .. Nie. To lekcja. Wielka lekcja. 

Bezcenna. Dziękuję panu. Przeszedłem główny próg wtajemniczenia. Raczej przeprowadził mnie pan. Za którym 

znalazłem to. Co za orkiestra zapachów. Symfonia zapachów. Podzielone na włókna. Na zupę pomidorową, ziemniaki 

pure z kaszanką i cebulką. Pot. Piękny dzień. Dzień narodzin .. Pana? .. Nie, mego nosa .. Trzeba go ochrzcić .. Właśnie 

o tym myślę. Jakie mu dać imię? 


Miałbym ochotę również zlać pana tyłek. Jak pański ojciec .. O, to się panu nie uda. Jestem za wysoko. Jestem 

w locie. Jestem w stu płaszczyznach na raz. W różnym czasie. Proszę bardzo. Ja. Syn Germanika i Agrypiny. Cajus 

Caesar, trzeci cesarz rzymski, rozkazuję siostrze mojej, z którą się przespałem dzisiejszej nocy — co za boskie uda, 

godne moich — wyjść do ogrodu, naścinać róż i umaić nimi szyję mego najwierniejszego konsula — konia. Rozkazuję 

pierwszemu szulerowi z mojej państwowej szulerni przekonać batami ludność cywilną, że każde czarodziejstwo, które 

przysparza pieniędzy i kochanek, jest dobre. 

101


Teraz i zawsze, i na wieki wieków amen — jeść. Jak nie, to nie. W gruncie rzeczy nie przewidywałem dzielenia się 

z panem, kiedy robiłem te kanapki. Więc wszystko w porządku .. Mam w tej chwili jedno ogromne pragnienie .. To 

niech się pan napije .. Aby mnie pan pocałował .. Hm .. Abdykujący król całuje w czoło swego następcę. To zwykły 

ceremoniał .. Wie pan co — niech pan jednak posłucha ptaszków. One też coś mają do powiedzenia. Dlatego lubię tu 

przychodzić. Na tę ławeczkę. Pod banalnym jaśminem. 


E, nie dyskutujemy .. Z reporterem, co? .. Znów jakiś się przypętał. Nie mają rodziny, to się szwendają .. Co, 

przygotowało się z geometrii? Kąty, co? .. Tak jest, panie sierżancie. Takie różne .. No i z wuef, co? .. A, jasne, panie 

sierżancie .. I jak tam bicepsiki, co? .. Pytony, panie sierżancie, pytony .. Ze skróconego kursu. O głowę, co? .. Nie, o 

ogon, panie sierżancie .. Wiecie, geometrię waszą to rozumiem. Cholerne trudności w szkole. 

E0950 T. Karpowicz Jego mała dziewczynka w: Kiedy ktoś zapuka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 239 

Mamy dzisiaj dwudziesty piąty czerwca. Wtorek. Imieniny obchodzi Łucja. Halo, słyszy mnie pan. Halo, słyszy 

mnie pan? Halo .. Oczywiście. Słyszę .. Są zamówienia i podziękowania. Mam je odczytać? .. Oczywiście. Proszę .. 

Londyn zamawia trzydzieści tysięcy złodziei, Rzym — trzydzieści pięć tysięcy koni, Canberra — czterdzieści tysięcy 

niedźwiedzi. Rio de Janeiro — czterdzieści tysięcy lalek, Waszyngton — pięćdziesiąt tysięcy mieczyków. Cieszy się 

pan? .. Cieszę się .. I mnóstwo podziękowań. Proszę: [&] 

E0951 T. Karpowicz Jego mała dziewczynka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 244-245 

Lalkę, złodziejaszka, konia na biegunach .. Aha, w porządku. Którą zabawkę teraz trzymasz w prawej ręce? .. 

Lalkę .. Czy trzymasz ją wpół, mocno? .. Tak. Widzisz mnie? .. Nie. Skąd? Nie mogę. Podwójnie nie mogę. Dlaczego 

trzymasz ją tak mocno? .. Aby nie upadła. Nie upadła. Na ziemię .. Dlaczego boisz się, aby lalka nie upadła na ziemię? 

.. Jest delikatna. Ma części wymienne. Może się rozsypać. Tu jest ciemno. Nie pozbierałbym tej lalki. 

E0952 T. Karpowicz Jego mała dziewczynka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 257 

Wyobrazić. No jasne — wyobrazić. Ja tak sobie przedstawiam, że jak ten niedźwiedź był żywy i własny, to chyba 

i las miał żywy i własny, z grzybami, z wiewiórkami. To tu chodzi mnie po głowie taka rzecz — co z tym lasem 

stało się potem jak z niedźwiedzia zrobił pan zabawkę? No, pij stary, pij, ile wlezie. Napompujemy. Napompujemy. 

Pan dyrektor pomoże. Pomoże. Co — jeszcze? No popatrz, popatrz — wyrósł taki worek skórzany na wszystkie wody 

świata! Ja tak myślę, jak ten niedźwiedź był żywy. 


Nie bij mnie. Zgaś światło. Zgaś? Nie rób mi nic złego. Lubię ciebie. Twoje zabawki. Zgaś światło. Zgaś. Muszę 

leżeć po ciemku. Zdjęli mi kataraktę. Mama pracuje. Tatusia nie mam. Umarł. Bawię się twoimi zabawkami. Zgaś 

światło, zgaś. Prosiłam mamę, żeby dowiedziała się, kto robi takie piękne grające zabawki. Chciałam się pobawić. 

Wymyślałam różne rzeczy. Pisanie do ciebie. Nie, nie wiedziałam o tobie. Zgaś światło, zgaś. Teraz wiem dużo, ojej, 

jak dużo. Zgaś światło, zgaś. 


Śliczny list! Podoba się pani? .. Bardzo. W tym liście jest pan cały! .. O, są nowe zamówienia? .. Mnóstwo. A 

najważniejsze — zamówienia na nowy projekt zabawki. Przyjmie pan? .. Hm. To niełatwa sprawa. Pani wie, ile to 

kosztuje czasu, taka zabawka. Dobrze, przyjmuję .. Już depeszuję. Ma pan swój piękny dzień. Możemy mieć również 

piękny wieczór. Co pani robi dziś wieczorem? .. Ja? .. Nie chcę rozmawiać z dalekopisem. Chcę rozmawiać z kobietą. 

Pytam, co pani robi dziś wieczorem? .. Ja? .. Tak. Pani. Mam dwa bilety do teatru. 


Żyje? To pan, panie dyrektorze, żyje? O, jaki pan dobry, że pan żyje. Bardzo dobry. Tylko za to, że pan żyje, 

jest już pan bardzo dobry. Jest pan tak bardzo potrzebny .. Panie dyrektorze światu potrzebne są pana zabawki. Panie 

dyrektorze — kłaniamy się panu .. Za przeproszeniem — kłaniamy się dyrektorowi, takiemu dyrektorowi — tylko 

kłaniamy się. Ja — klękam .. Panie dyrektorze, świat uwielbia pana zabawki .. Klęczymy? Przed dyrektorem — tylko 

klęczymy? Przed byle dziwką też się klęczy. 

102

E0956 T. Karpowicz Przerwa w podróży w: Kiedy ktoś zapuka Wydawn. Poznańskie 1967 str. 294 

Trzy godziny. O Boże! .. Trzy godziny! Ja nie chcę! Ja nie będę. Ja muszę jechać! .. Trzy godziny rany Julek. Nie 

złapię pociągu. Ale mi wleje dyrcio za spóźnienie! .. Trzy godziny? Jeśli za trzy minuty nie będę miał pociągu, to, 

to. To co? .. On przepada za kabaczkami. Kabaczki to jego przysmak. Nadziewanym kabaczkiem to można go było na 

koniec świata zaprowadzić. Na koniec świata? Kabaczki? .. Co to babcia z tym kabaczkiem? I z tym końcem świata! 

Koniec! .. Kolejarz! .. Przepraszam. Momencik. Guziki .. Pociąg! .. Zamilcz pan! 

E0957 T. Karpowicz Przerwa w podróży Wydawn. Poznańskie 1967 str. 300 

Podnieś pan semafor .. Po co? .. Jak pan podniesiesz semafor, to przyjedzie pociąg. Zawsze tak jest. Podnieś pan 

semafor. Podnieś pan semafor. My musimy być w domu. Podnieś pan semafor .. Nie mogę. Żelazne .. To my sami! 

.. Ja sam. Ja sam. Sam .. To ja. Ja sam. Jutro muszę przedłożyć projekt budowy nowego gmachu Ministerstwa Kolei 

Żelaznych. A poza tym moja żona oczekuje dziecka. Jak ta pani. To może być też, jak u tej pani, lada godzina. Byłoby 

nieludzkie [&] 


Mówił pan, że żona. Że dlatego .. Tak. I żona. I dlatego .. Klamka .. Ja się boję .. No, patrzcie, państwo, no patrzcie! 

No spójrzcie, jak to się wszystko pokręciło. Mała Pośrednia, wielka rudera. Łachy. Dziewięcioro drzwi. Bóg wie, kto 

pod bokiem. A ja myślałem przestraszę go, staną mu włosy na głowie. Wyobraźcie to sobie: stoją włosy na głowie nie 

mojej, nie moje włosy, nie włosy fryzjera, tylko jego, innego człowieka, który nie bał się nigdy, rozumiecie, nie tak 

jak ja, nie wiem dlaczego — zawsze; [&] 


Z nią jest naprawdę źle. Babcia dużo miała synów? .. Dużo? Jednego. Tylko dziwaka. Dłużej jak dzień nie mógł 

wysiedzieć w jednej skórze. Jak go zapamiętałam wieczorem białym — to rano we drzwiach stał czarny. Jak go już 

pięknie w oczach miałam z bujną czupryną, to zaraz pojawiał się łysy. Co ja tu wam zresztą będę gadała — przecież 

macie oczy. Widzicie, jaki to gagatek. Raz taki, raz taki. A miał taką stateczną matkę. Nie zmieniłam się nic a nic. Od 

dziecka mam ręce te same, od dziecka mam te same oczy, nos, usta. 


Co się tak opierasz o te drzwi? Odstąp się! Mówię ci — odstąp się! On jest tam, za drzwiami. Sam gadałeś wszystko 

może być za tymi drzwiami. Muszą być gdzieś drzwi, za którymi jest to, czego dusza potrzebuje. To te drzwi. Stary 

chytrze je pozabijał. To te. To i on tam jest. Na pewno wyłowił ładną perłę. To najlepszy na świecie poławiacz pereł. 

Chce się podroczyć. To straszny figlarz! .. Jaką znowu perłę. Nie ma. 

E0961 T. Karpowicz Przerwa w podróży Wydawn. Poznańskie 1967 str. 339-340 

To nic. To głupstwo. Czuje się pani lepiej? .. Czuję się zupełnie dobrze .. No to świetnie. No to znakomicie. To 

może pani .. Czasem prześladują mnie nagłe napady gorączki. Kiedy bardzo się zdenerwuję. I nagle ustępują. Lekarze 

nie wiedzą, co to za choroba. O, przepraszam. Przepraszam bardzo. Rozumiem o, to zupełnie co innego. Przepraszam, 

że z mego powodu .. Proszę pani. Mamy tylko kilka minut do pociągu .. Przepraszam. Nie mogę. Nie dojdę. 


Przepraszam. To znów z jakiejś sztuki? .. Drogi panie! Niechże pan posłucha. Wszyscy mężczyźni są tacy. Kochają 

kobietę za to, że jest dobra, inteligentna, przeźroczysta, i przy pierwszej sposobności rzucają dla innej, która jest zła, 

tępa i matowa. Umiem mówić, przedtem umiałam powtarzać. To zupełnie co innego. Czy potrafiłabym kochać. Przedtem 

umiałam. „Ty się zestarzałeś, jak wszyscy ludzie, którzy wypierają się wspomnień, którzy depczą stare ślady. Jestem 

pewna, żeś nieraz chodził po parku w Colombes z tą Georgettą.” 


Nic nie widzę .. Nic .. Pic i fotomontaż! .. No, no. Patrzcie długo i uważnie. Nie rezygnujcie .. Może nam pan 

powie .. Proszę bardzo. Kiedy zdejmuję go z głowy — odwraca się rzeczywistość .. Nie rozumiem .. Dam przykład. 

Kiedyś byłem w nim na pogrzebie. Kiedy zdjąłem go z głowy — nieboszczyk ożył, a żywi stali się nieboszczykami. 

Nawet dowcipne .. A na przykład teraz: chcemy wyjechać z Małej Pośredniej. Koniecznie. Jemy pożegnalną kolację. 

Gdybym teraz zdjął cylinder wszystko stanęłoby na głowie; zapragnęlibyśmy tu zostać. 

103


Co, przeszkadza wam? Siedzi w swojej budzie i szczeka. Cześć! .. To nie jego buda, to gospodarza .. Jak gospodarz 

zwiewa, to pies po nim obejmuje tron. Co, nie zgadza się. Słuchajcie orędzia .. Czy nie za dużo pan sobie pozwala? 

.. Jestem fryzjer co może sobie pozwalać. Nawet gospodarz to uszanował. Uciekając ciepłą rączką dał mi fajunię 

.. E, naprawdę zostawił ci fajkę? .. Co, nie macie oczu? Zostawił. Wszystko zostawił. Jesteśmy, jakby to rzec, jego 

spadkobiercami. 

E0965 J. Krzysztoń Ten nieznajomy Wydawn. Zw. CRZZ 1967 str. 7 

Daj się raz wreszcie wypchać! Ty i twoje stanowisko! Ty jeden masz stanowisko na całym bożym świecie? A ja 

nie mam? To mów mi na moim stanowisku: ty głupi cepie. Mów do mnie: ty stary głupi cepie. Ale przestań bredzić. 

Nic o nim nie wiem. Dosłownie nic. Imię, nazwisko koniec. Po tygodniu mojej ciężkiej pracy! .. Jezus Maria .. Aha, 

Jezus Maria .. Roger, przesiedziałeś tyle lat we francuskiej kopalni. Stary polski górnik. 


Dziewczynki, czy wy nie rozumiecie, że jestem z was obu dumny? Z was obu, młodych obywatelek naszego miasta. 

Jedną i drugą z was gość z Warszawy uznał za godną spędzenia z nim uroczego wieczoru. świadczy to zarówno dobrze 

o guście naszego gościa, jak i o was samych. O cóż wy się spieracie, dzieci moje dobre? Obie na równi przysłużyłyście 

się naszemu miastu. To z wami gość z Warszawy tańczył aż osiem razy! W sumie, dzieci drogie. Liczy się suma — i 

tak powinno być. Z kim jeszcze tańczył? 


Sponiewierał. Tyle lat mojej pracy. Nie dosypiałem, nie dojadałem, wstyd mi to przed panem mówić, burmistrzu, ale 

był czas na początku, że do domu przychodziłem tylko raz na tydzień zmienić bieliznę. I sponiewierał — mnie i moje 

tuczniki. Moje świnie. Dlaczego? Przecież bez moich świń byłby tu brud, smród i ubóstwo! .. Wolnego, dyrektorze. 

Być może bez swoich świń pan byłby niczym, ale ja. 


Młotkiem pneumatycznym pana nie dobiją, burmistrzu. I powiem szczerze. Chciałbym zobaczyć, jak pan raz dostanie 

między oczy. I zwali się pan martwym bykiem. Towarzysz. To nie byle kto. I nie chcę być złym prorokiem, ale on 

takich jak pan chyba załatwiał na krocie. Żałuję, że nie będę oglądał tego na własne oczy. Idę na urlop. Należy mi się 

pełny miesiąc .. Nie pomyliłem się. Powodzenia, dyrektorze, i dobrej pogody. 

E0969 J. Krzysztoń Ten nieznajomy Wydawn. Zw. CRZZ 1967 str. 40-41 

Chory jesteś, Olek? Strasznie przepraszam. Nie wiedziałem, że jesteś chory. W takim razie .. Nie, nic mi nie jest, 

bracie kochany. Ty się uspokój. No usiądź sobie. Usiądź. Pogadamy. Pojedziemy na małą przejażdżkę. Do lasu, stary. 

Wiesz, mam ochotę przejechać się z tobą aż nad oczko w dębowym zagajniku, no tam, gdzie takie liny pływają .. Jezus 

Maria, kto z nas się dzisiaj urżnął? Ja czy ty? .. Stefan. Mój złoty, bądź spokojny. Pojedziemy razem. 


Cicho. Zapomnij, coś powiedziała. Czym prędzej zapomnij, Ola. Myślę, że rzadko można spotkać tak uroczego 

człowieka. Mnóstwo ludzi odwiedza nasze miasto, ale jeszcze nigdy nie odwiedził nas człowiek tak zacny i swojski. 

Musisz go poznać. Bałwan .. Cicho. Na litość boską. Córuś, kochanie moje, nic więcej nie mogę ci powiedzieć. Ale 

musisz go poznać. Od tego zawisł nasz los. 


No, stary, gratuluję ci, myślałem, że dawno już to zrobisz, a potem myślałem, że wcale tego nie zrobisz, i źle o tobie 

myślałem. Źle i niesprawiedliwie. Gratuluję .. Jeżeli kpisz, to głupio. A jeśli nie kpisz, to o co ci chodzi? .. Zachowałeś 

się jak mężczyzna .. Masz dziwne pojęcie o męskości, Roger. Takie więcej francuskie .. Francuskie? Ciekaw jestem, 

jaki ze mnie Francuz, kiedy gratuluję ci, że zamknąłeś wreszcie ten przybytek rozkoszy. 


Ja .. Winszuję pani charakteru. Trzeźwo rzecz biorąc nie ma sensu, aby pani kładła zdrową głowę pod ewangelię. 

Wcale się nie pogniewam, jeśli zawczasu zmieni pani posadę. Coś złego powiedziałem? .. Pan myśli że ja się boję. 

Owszem, bałam się, bałam się tak okropnie. Ale postanowiłam i jak pan widzi, wyszło mi na zdrowie .. Co pani 

postanowiła? 

104


On nie zrobił nikomu nic złego. To wszystko twój wymysł! Mój wymysł? Pewnie i Rogera? I dyrektora tucza? I 

kierownika hotelu? Myślisz, że my nie mamy nic innego do roboty? .. On jest Bogu ducha winny. Już cię przekabacił 

.. Oślepliście wszyscy do reszty? Czego wy się boicie? .. Każdy chce żyć .. Ale dlaczego, na litość boską, boicie się 

każdego, kto przyjedzie ze stolicy? 


Gehenna, bracie. Jeszcze mi ciarki po krzyżach chodzą. Gehenna. Ja przystaję przed witryną, on przystaje. Idę dalej, 

idzie. Gapię się na chmurkę, on się gapi. Idę szybciej, idzie. Idę wolniej, idzie. Idzie za mną krok w krok. Przystaję, 

przystaje. Idę, idzie. Godzinę. Dwie. Trzy. Pięć. Czas mi się urwał. Te same zaułki, te same ulice, ten sam plac, ten 

sam ratusz, w kółko, w kółko to samo. Idę, idzie. Stoję, stoi. Idę. 


A dla kogo, do jasnej cholery .. Tak jest, panie burmistrzu. Robi się .. Z malarzem Fiksandrem! Natychmiast! 

.. Fiksander. Zrobisz wcierę na całą główną ścianę sali ratuszowej. Na dziś wieczór ma być gotowa. Farby i płótno 

weźmiesz, skąd chcesz .. Wciera będzie, ale z czyją gębą? .. Jak to — z czyją. Z moją gębą .. Ach. Pańskie oblicze? 

Z rozkoszą! .. I transparent przez całą salę. Z jednej strony na transparencie „Niech żyje towarzysz N!” 

E0976 L. H. Morstin W słońcu w: Z pism, t. IV: Dramaty polskie Wydawn. Literackie 1967 str. 354 

I dlatego kupiłam goździki. Nie mogę znieść tej tyranii. Wszystko ma być tak, jak się jemu zamarzy. Znęca się nad 

otoczeniem, a przede wszystkim nad tobą, Anno .. Głupstwa gadasz .. Głupstwa. Jesteś niewolnicą, choć sobie z tego 

nie zdajesz sprawy, niewolnicą jego kaprysów i upodobań, jego chorobliwej histerii .. Bredzisz .. 

E0977 L. H. Morstin W słońcu w: Z pism, t. IV: Dramaty polskie Wydawn. Literackie 1967 str. 354 

Gdyby mógł, to by cię kazał chłostać co dzień, a ty byś ręce jego całowała dziękując za rózgi, taka jesteś sadystka .. 

Jak używasz obcych słów, to mogłabyś wiedzieć, co one znaczą. Powiedziałam ci, nie kładź tych kwiatów do wazonu. 

Daj ten bukiet. Idź teraz do sklepu i przynieś taki sam bukiet, ale róż, czerwonych najładniejszych, jakie mają. 

E0978 L. H. Morstin W słońcu Wydawn. Literackie 1967 str. 361 

Tylko że nie maluje. Robi twój portret — ile? Już kilka tygodni i co zrobił? Położył się na mokrej ziemi i dostał 

tej dziecięcej choroby w tym wieku. Ale nic na to nie poradzimy. Właśnie o tym chciałam z panią pomówić .. Tylko 

później, później, bo idzie wuj Aleksander .. Dzień dobry pani, panno Alino. Jak się panie miewacie dziś, przy tej 

pogodzie? .. Dzień dobry panu .. Czy wujaszek jadł już śniadanie? 


Tu już przepraszam, ale to nie moja wina, tylko kota. Chciałam się opalać, a on mi siadł na leżaku. Prosiłam go, 

żeby poszedł, mówiłam do zwierzęcia bardzo czule i grzecznie. Nie chciał się ruszyć. Więc w końcu lekko zdzieliłam 

go paskiem od kostiumu, a on się rzucił na mnie i podrapał mi udo. Mogę ci pokazać, mam szramę .. Daj spokój, 

wierzę ci, ale przy dobrej woli może wasze współżycie jakoś się ułoży. 


Matka się nie liczy, matki się nie zna, matkę się ma i koniec. Jesteś pierwszą Polką. A zawsze pragnąłem poznać 

Polkę. Tyle o was słyszałem i czytałem jakoś nie było okazji. Mówiono mi, że polka, oczywiście jak się Panu Bogu 

uda, jest mężna wobec życia, zdolna do bohaterstwa, niezłomna, ofiarna, obdarzona wszystkimi urokami ciała i duszy, 

nie zamknięta w formułę głupich przesądów. 


Ale, moje dziecko, on się już nie chce leczyć. Powiedział mi wyraźnie i kategorycznie, że nie będzie się włóczył 

po szpitalach i klinikach, że ma tego dosyć. A on, jak coś postanowi .. Nie, nie, nie, pani się myli, on teraz chce się 

leczyć, on teraz chce, bardzo chce być zdrowym, ja wiem lepiej .. Jeszcze mi wczoraj powiedział, że na żadną kurację 

nie pojedzie. 

105


No, dzięki Bogu. Ale co dalej? Lucjan zapewne będzie chciał robić tę operację. Coś mu się odmieniło i chce się 

leczyć, chce za wszelką cenę być zdrowym .. Za wszelką cenę, ale nie można mu na to pozwolić .. To pomów z nim, 

moja droga, ja już nie wiem, co o tym myśleć, on zrobi, co będziesz chciała .. Tego też nie jestem pewna .. Idź do 

niego .. Tutaj mi kazał czekać, powiedział, że się tu spotkamy .. To zostawiam was samych. Muszę się jednak zająć 

tym obiadem. Zaprosiłam gościa. 


Elka, uspokój się. Wiem, co robię, nie mogę inaczej postąpić, choćby to miało być moją klęską, bo to, co mnie do 

tego pcha, jest całkiem niezależne od mojej woli, jest poza mną, nie we mnie .. Nieprawda, nic nie jest poza nami, 

wszystko jest w nas. Nie dręcz mnie i siebie, tylko zrób, o co cię proszę. 


Alinko, coś tak pobladła. Zdaje ci się, to światło jakieś dziwne .. Słońce zachodzi .. O Boże zacznie mówić o 

zegarkach .. Słońce zachodzi, godzina jest dziewiętnasta, ile minut? .. Nie wiem, nie wiem .. Słońce zachodzi, czemu 

zachodzi słońce .. Alino, oprzytomnij. Co dzień zachodzi słońce. Niech się pani nie martwi, jutro znów wzejdzie. 


Ale wróci do Paryża. Z tobą tu nie zostanie .. Nie wiem. Alinko, nie męcz mnie, nie wiem, co zrobi Marie-Jo. 

Mówmy o tobie. Więc jak wrócisz do Polski napisz pracę o impresjonizmie francuskim. Mogą mówić co chcą, ale 

to była jednak wielka epoka w dziejach malarstwa. Może od czasu włoskiego renesansu nie było takiego wybuchu 

twórczych talentów. 


Tylko masz oczy mokre od łez. Moja miła, byłam także młodą, i wiem, że my nasze przeżycia miłosne zwykle 

oblewamy tą słoną wodą. Czytałam, że pochodzimy od morskich stworów i nasi przodkowie w słonej wodzie żyli, 

zanim na ląd wyszli i dlatego nigdy jej nie braknie w źrenicach. Nie wstydź się swoich łez, ale boję się, że jak tak 

dalej pójdzie, zachorujesz ciężko i co? 


Za młody, za młody. Małżeństwo to rzecz serio, a nie gra w kierki albo chowanego. Niech pani się zastanowi albo 

niech pani zaczeka, aż się stanie dojrzałym mężczyzną .. Mam czekać, aż zramoleje i będzie się pytał, czy to woda, 

czy atrament, bo mi się pić chce, a niedowidzę. Albo będzie zapominał, jak się kto nazywa: a ten, co tam mieszka 

obok tego, co to był żonaty z tą [&] 


Nie ma na świecie dwóch moralności, tylko jest jedna, co wszystkich obowiązuje, a którą każdemu człowiekowi 

dyktuje jego sumienie. Obowiązki człowieka względem człowieka są zawsze, wszędzie te same, pod każdą szerokością 

geograficzną. Nie wolno ich lekceważyć oj, kazanie, kazanie, nie lubię tego! Moralność moralnością, sumienie 

sumieniem, a ja się idę wykąpać, bo słońce zajdzie, nim skończę tę rozmowę z panią. 


Nie jestem niedobra, tylko szukam wyjścia z tej sytuacji. Tak dłużej być nie może, trzeba się zdecydować na jakieś 

stanowcze rozstrzygnięcie tej sprawy. A trzeba postępować ostrożnie, bo mamy do czynienia z płomieniem uczuć i 

namiętności. Wiesz, że Alina co dzień się kąpie i wypływa na pełne morze kilkaset metrów od brzegu? .. Wiem, ona 

świetnie pływa. 


Ale serce mi się kraje na myśl o rozstaniu. A moje szczęście — czy nie mam do niego prawa? A ja szczęście widzę 

tylko przy tobie. Czy się sprzedałam w wieczną niewolę, dlatego że mi dali pieniądze na studia? Wiesz, że kocham 

mój kraj, ale więcej od niego kocham ciebie. I gdy myślę, że mamy się rozstać na zawsze .. Dlaczego — na zawsze? 

Kto ci to powiedział? 

106

E0991 A. Świrszczyńska Czarny kwadrat w: Czarne słowa Wydawn. Literackie 1967 str. 33-34 

Ja jestem wariat .. A ja jestem zamiatacz. Widzicie, że zamiatam. Nie bój się, to jest zwyczajna szczotka .. Boję 

się rzeczy zwyczajnych .. A to jest kwadrat. Zwyczajny kwadrat .. Boję się rzeczy zwyczajnych. Jestem wariat .. Za 

chwilę zrobię z nim coś strasznego .. Brawo, chcesz mnie rozbawić .. Schowam ten kwadrat .. Nie będziesz taki zły .. 

Nie zobaczysz go już nigdy. Ten kwadrat jest niezwykły 

E0992 A. Świrszczyńska Czarny kwadrat Wydawn. Literackie 1967 str. 39 

Tak, pamiętam .. Pozwól mi ucałować twoją rękę .. Przecież ja nie za pomocą ręki .. Wiem, ale to symbol. Symbole 

są pocieszające .. Smutno mi zawsze, kiedy ty czujesz się pocieszony .. Przepraszam cię .. Nie zapominaj, że jestem 

biednym sadystą .. Daruj mi, przyjacielu .. Czy już przestałeś się śmiać? .. Skądże. Ha, ha, ha .. Brawo .. To wspaniała 

rzecz, taki śmiech. Pieni się w płucach jak szampan. Czuję się jak otwarta butelka szampana, z której płynie [&] 

E0993 A. Świrszczyńska Czarny kwadrat Wydawn. Literackie 1967 str. 45 

Nie boję się, że ty, nie boję się niczego. Gdybym miał cel, mógłby mi kto zrabować. Gdybym miał przyczynę, 

mógłby mi ją kto ukraść. Ale ja nie mam celu ani przyczyny. Ja jestem jak on .. Możliwe .. Ja jestem on. Dla mnie 

świeci księżyc i wszystkie gwiazdy, wszyściutkie co do jednej. Policz sobie, ile tego jest. Ha ha ha .. Pozwól, że złożę 

ci głęboki ukłon .. Dziękuję. Przeszedłem wiele w życiu, zanim stałem się taki szczęśliwy jak teraz. 

E0994 A. Świrszczyńska Człowiek i gwiazda w:Czarne słowa Wydawn. Literackie 1967 str. 51 

Płodziłem rozpustę z własną matką .. Nie było nigdy większego grzechu .. Nie było nigdy większego grzechu. 

Zabiłeś! .. Zabiłem .. Płodziłeś .. Płodziłem .. Och, straszna wago! Dzień i noc, wiecznie. Rzygam już tą wiecznością. 

Nie chcę jej widzieć chcę ją widzieć, nie chcę, muszę, muszę, muszę. Jak tu ciemno. Zasłania mi słońce, wypija 

powietrze, nie daje zasnąć. Czy to może się skończyć? Kiedy to się skończy? Kacie, kacie! 

E0995 A. Świrszczyńska Człowiek i gwiazda Wydawn. Literackie 1967 str. 53 

Mój drogi, jestem postacią symboliczną, jak pewno zauważyłeś. Nie obowiązuje mnie posiadanie indywidualnego 

charakteru .. Powiedz mi, czy to jest tamten świat? Czy jeszcze będzie co innego? .. Nic innego nie będzie .. Tylko 

te obcęgi, którymi mnie torturujesz i ta waga .. Te obcęgi, którymi i ta waga .. O mój piramidalny grzech. Nie było 

nigdy większego .. Nie bądź tylko megalomanem. 

E0996 A. Świrszczyńska Człowiek i gwiazda Wydawn. Literackie 1967 str. 63 

Kondycja fizyczna pod psem. Dwadzieścia lat klęczałem w celi, dwadzieścia lat płakałem .. Mówiąc prywatnie — 

głupio robiłeś. Teraz to wszystko nieważne .. Moja przerażająca zbrodnia — nieważna. Moja okrutna pokuta nieważna 

.. Sam rozumiesz. Chodź, pomogę ci iść. Pogrzeszymy na wesoło .. Jestem lekki jak nitka, to jest straszne. Zabrali mi 

moją zbrodnię, zabrali wagę. Jestem niczym .. Masz teraz dużo powietrza .. Tyle powietrza, że się podusimy. Boję się, 

że to mnie porwie w górę. 

E0997 A. Świrszczyńska Rozmowa z własną nogą w: Czarne słowa Wydawn. Literackie 1967 str. 69 

Co się stało? .. Z zakładem dla idiotów. W którym. Byłyśmy całe życie .. Gdzie jest pani kierowniczka? Gdzie są 

nasze siostry idiotki? .. Gdzie jest sypialnia idiotek? Gdzie jest jadalnia idiotek? .. Gdzie są nasze miski? Gdzie są 

nasze łyżki? .. O, o, o. Gdzie są łyżki dla idiotek? .. Nie widać nic. Ani zakładu, ani kierowniczki, ani naszych łyżek. 

O, o, o .. Czy to jest dobrze, Kleopatro? .. To chyba nie jest dobrze, Augusto. Patrz, patrz! Tam coś płynie po wodzie. 

E0998 A. Świrszczyńska Rozmowa z własną nogą Wydawn. Literackie 1967 str. 81 

Sąd ostateczny nie odbył się .. Co to znaczy .. Nie wiem. To nie jest dobrze. Zobacz, czy woda się podnosi .. 

Podnosi się, jest coraz wyżej. Zaraz wleje się do pokoju. Szkoda, że tu nie ma muchy .. Na co ci mucha, oślico? .. 

Albo wszy. Wesz się rusza .. Nie ma już na świecie ani jednej wszy .. Pogłaszcz mnie, Kleopatro .. Odczep się, teraz 

już nie mam czasu .. Podobno dawniej ludzie się głaskali .. Po co mieliby się głaskać. 


To chyba nie jest dobrze .. Kleopatro! Kleopatro! .. Czego się drzesz? .. Woda! Woda! Wlewa się .. Wlewa się, to 

już koniec. To już chyba koniec, co robisz, Augusto? .. Kładę się, żeby umrzeć. Myślę, że uda mi się jednak umrzeć .. 

Nie wolno! Ja ci nie dam! Musisz mi wpierw powiedzieć! Nikt mi już nie powie, więc ty musisz .. Czego chcesz ode 

mnie? Jestem przecież idiotka, największa idiotka ze wszystkich. 

107


Tak, wy nie możecie mi powiedzieć. Czego powiedzieć? O co ja się pytam? O co ja się pytam? O co ja się pytam? 

O co ja się pytam? Nie wiem, bo jestem idiotka. To jest świństwo dlaczego jestem idiotka. Czy moja matka też była 

idiotka? Chcę zabić moją matkę, chcę zabić. Jestem noga idiotki, ostatnia noga na świecie .. Żegnaj, nogo .. 

E1001 J. Gałuszka Nie nazywajcie nas bohaterami P R V 65 s. 2 

Poczekajcie. Macie świetnych kierowców, prawda? I kawalerów, tak? .. Tak jest. Sierżant Grajec na przykład jest .. 

Nie prosiłem was o opinie. Chcę wam tylko zakomunikować, że jutro musicie kogoś wyznaczyć do przewiezienia tego 

cholernego niewypału .. To olbrzymia odpowiedzialność. Nie chciałbym sam .. Poruczniku Malina, jutro o godzinie 

czternastej ktoś z waszych ludzi podstawi pięciotonowy wóz pod niewypał. 


Spróbuj zrobić to sama .. Jak sobie to wyobrażasz, Anno? .. Po prostu. Chwycę za nogę łóżka i spróbuję ciągnąć. 

Powinno mi się udać .. Zostaw Anno. Zapominasz, ile ważę .. Powinno mi się jednak udać. Najgorszy będzie próg. 

Gdyby nie próg, na pewno udałoby mi się .. Powiadam ci, zostaw. Czyż nie nalepiłaś pasków na okna? 


Nie widzę, aby pan był zachwycony, panie doktorze, moimi częstymi wizytami .. Ale nie dziwię się im .. Będę 

panu siedział na karku, aż pan przyprowadzi tego Gustawa Bracha do przytomności. Ale a propos, jak? .. Brach jeszcze 

nie odzyskał przytomności .. Żądam, aby go pan nareszcie obudził .. Niestety, ale .. Do diabła, doktorze, pan nie 

współdziała ze mną. 


Milcz! .. Ojcze, co za ton! Czyżbym zgadł? Więc jednak ten przejazd? .. Rysiek! .. Och, przestańcie. Że też starzy 

muszą robić z niczego tragedie. No, wielkie rzeczy. Co się stało? Bombę wykopali, więc dwoje ludzi. Taka cena strachu. 

E. Jeszcze kobieta, ale ojciec. Zdaje się, że my mamy silniejsze nerwy .. Kto „wy”, a kto „my”? 


Słucham .. To było dawno, dwadzieścia lat temu. Z jednej strony naszego miasta był front. Spodziewaliśmy się, 

że wyzwolenie miasta jest kwestią kilku dni. niemcy wynieśli się już z miasta. Staliśmy z twoją matką przy oknie 

i patrzyliśmy na dwoje młodych szczęśliwych ludzi, idących ulicą przed naszymi oknami. Ona niosła na ręku małe 

zawiniątko. 


O co to mnie pytałeś? Ach, wiem, czy nie myślałam o powrocie. Powiem ci. Czasem tak, ale czyż mogłam rzucić to 

wszystko, co tam zdobyłam. Powodzenie, olśniewającą karierę, pieniądze. Czy ty potrafiłbyś to wszystko rzucić? .. Nie 

wiem, Nino, nigdy nie byłem w takim położeniu. Nie zrobiłem olśniewającej kariery, pieniędzy starcza mi na zwykłe 

życie. 


Nie ma znaczenia, nie ma znaczenia. Masz wszystko, Nino, co potrzebujesz .. Konrad, ja nie jestem pijana! I nie 

mam nic! Nie jestem aktorką i nie nazywają mnie „Królewska Jane”, i nie przysyłają mi bilecików za kulisy, ani 

kwiatów. I nie chodzę nawet do teatru. Byłam służącą, rozumiesz? I na tę suknię, którą nazwałeś piękną, wydałam całe 

oszczędności. 

E1008 K. Kowalski Między tak a nie P R III 64 s. 1 

Co tatuś robi z moim głosem? .. Utrwala .. Ja już nie będę miała głosu? .. Ostrożnie Ewa, bo zrzucisz .. A co to 

jest? .. Mikrofon .. Co to jest mikrofon? .. Co to jest. Co to jest. Chodź, powiedz jakiś wierszyk .. Wierszyk? A po co? 

.. No powiedz, powiedz .. Ale jaki? .. Może ten o lokomotywie .. Nie, nie ten. Ten o kotku. 


Słyszałaś, Jolanto? Ach, nie śmiej się. Dlaczego wszystkie lalki mają takie wesołe miny? Czekaj, teraz ja coś 

powiem do mikrofonu, zakończę to utrwalanie głosów. Ktoś to będzie przesłuchiwał. Niech usłyszy. Tu, zdaje się, 

trzeba nacisnąć. O, tak! Słuchajcie, nienawidzę was. Pogardzam wami. Jesteście obrzydliwi i fałszywi. Chodźcie sobie 

do kina, na spacery — ja wami pogardzam. 

108


O, to byłby dopiero kłopot .. Tak. Niech pan mocno stuka .. Dziękuję pani .. Nie ma go .. Pani przez cały czas tu 

stoi? .. Nie, widać nie ma nikogo .. Gdyby pan zechciał, to proszę bardzo, niech pan wejdzie do nas zaczekać .. Och, 

będę przeszkadzać! .. Proszę się nie krępować. Będzie mi przyjemnie .. No, czy ja wiem. 

E1011 K. Kowalski Udawanie P R III 64 s. 3 

Zwyczajnie. Nie przepuszczą go. Już my dobrze obmyśleli .. Proszę chwileczkę zaczekać, zaraz wrócę .. Moi 

panowie, mam prośbę. Otwórzcie sobie drzwi i uważajcie na to, co się dzieje na korytarzu .. Znaczy się .. Nie 

pozwólcie tym, co są u mnie, wyjść z gabinetu. Niech tam siedzą .. W porządku. Już pan dyrektor może na nas liczyć. 


Przyszedł inspektor, zamknął się z kierowniczką w gabinecie i bardzo krzyczał: Myśmy powierzyli pani opiekę nad 

tymi sierotami, a jak się pani z tego wywiązuje? Jaką jest pani matką dla tych nieszczęśliwych dzieci. Jedna koleżanka 

słyszała przez drzwi. Ale gdzie tu zawiniła kierowniczka? Niech pan powie .. No, tak .. Idźmy wolniej. 

E1013 K. Kowalski Udawanie P R III 64 s. 13-14 

Nie mam sił .. Odpoczniemy, dobrze? .. Źle się czujesz, moje dziecko? .. To już niedaleko. Jeszcze tylko parę minut. 

Bądź dzielna, Ewo .. Tak. Ale idźmy wolniej. Proszę pana .. Słucham .. Pan wierzy w to, że jest niebo? .. W niebo .. 

Na pewno jest, proszę pana. I teraz mamusia z tatusiem patrzą na mnie. Widzą moją białą sukienkę, wianuszek. 


Gdzie? .. Tam, u góry, nad drzwiami, o! Ale piękne .. Och, powiesili na samym środku naszego szyldu szpitalnego. 

Niedorajdy .. Przeczytajcie, jak to śmiesznie brzmi. Pierwszorzędnie. A teraz sto lat .. No, spełniło się ich marzenie. 

Jakież to szczęście ludzkie bywa czasem absurdalne .. No, ale chodźmy, doktorze, do nich. Najważniejsze, że im jest 

dobrze. To jest najważniejsze. 

E1015 K. Kowalski Zdarzenie w lesie P R I 65 s. 1 

Dostał? .. Szkoda, że jeszcze dłużej nie czekałeś. Nie mogłeś od razu, jak ci mówiłem? Taki piękny koziołek. 

Nie gadaj tyle. Podejdzie drugi. Palić mi się chce jak diabli .. Jeszcze tego brakowało. Myślisz, że dymem zwabisz 

zwierzynę? .. Przestań nareszcie! .. Idziemy dalej? .. Poszliśmy. Nie było sensu siedzieć dalej na przecince. Ten niecelny 

strzał spłoszył zwierzynę w promieniu co najmniej kilometra. 


Znam niemiecki ze szkoły. Nie najlepiej, ale wystarczająco, ażeby móc się porozumieć jako-tako. Usiedliśmy w 

stołowym. Żona zrobiła herbaty, było trochę placka z jabłkami; dobrze, że to niedziela, gdyby przyjechali w zwykły 

dzień, nie byłoby czym poczęstować. Najwięcej mówiła ta kobieta, zupełnie jak nie Niemka, a Polka, albo Włoszka z 

filmu; więc ona mówiła i ten stary, jej mąż. 


Oni bez przerwy fotografowali. Wszystko. Leśniczówkę, płot połamany, krowę na łące, tamtą ruinę koło dębu, 

porębę, wszystko, co się tylko dało .. Chcą mieć pamiątkę. Dziwisz się? Albo może im żałujesz? Niech sobie robią, 

cóż to szkodzi .. Mnie się nie podoba. We wsi też wszystko fotografowali. Domy, cegielnię, psa przy budzie, uschnięte 

drzewo przy drodze. Wszystko. 


Ja wyszłam z chlewu, a Krysia wjechała z tym wózkiem na podwórze. „Gdzieś ty była”, pytam. „Odwiozłam cudzą 

własność”, ona powiada. „Jaką własność”, pytam. „Niemiecką”. Muszę tu powiedzieć, że Krysia nie wie, co to wojna, 

ona ma dopiero siedemnaście lat. Ona się nie zna na polityce i grzeczności. Jest bardzo honorowa, ma to po mnie. 

E1019 A. Markowa Bogato ilustrowana P R XI 64 s. 2 

Jak on się musiał namęczyć, zanim przygotował to przemówienie. Chyba ze dwadzieścia bitych stron maszynopisu. 

Nawet do połowy daleko. Ale nie szkodzi, raz na tyle lat. Mój przyjazd tutaj. Tak dawno. Władek miałby dzisiaj 

trzydzieści pięć, nie prawie trzydzieści sześć. Tyle co Janek Górol. Byliby rówieśnikami. Siedziałby w pierwszym 

rzędzie, trochę na prawo, obok matki. 

109


Poprosiłem kolegę o zastępstwo. Koniecznie chciałem być na uroczystości .. Ostatnio rzadziej do nas przychodzisz. 

Nie mam się przy kim wygadać. Michał stale zajęty .. Będę wpadał częściej, jak tylko przewali się najgorsza robota. 

Za dwa tygodnie otwieramy w szpitalu nowy oddział. Czterdzieści łóżek. Pięć lat na to czekałem, proszę pomyśleć 

okrągłe pięć lat. 


Niepotrzebnie mówiłem w taki sposób. Pan przecież nie może tego rozumieć .. Tu już nie chodzi o tę rozmowę. 

Ale, przerwałeś naukę. A teraz chcesz wyjechać. Dowiedziałem się od dyrektora. To nie ma sensu. Jeżeli nawet nie 

wszystko jest tak, jak chcielibyśmy .. Ja nie dlatego. Zostałem sam z siostrą. Matka umarła rok temu, a ojciec. 

E1022 K. Radowicz Westerplatte P R 64 s. 4 

Inwigilację. Mówmy zwyczajnym językiem. Po prostu potrzebujemy pana i musieliśmy pewne rzeczy sprawdzić. 

Są, panie inżynierze, zadania, do których ludzi wybiera się jak orzechy. tylko zdrowe i twarde. A w naszym wypadku 

jeszcze — pewne. Potrzebujemy inżyniera i oficera. Pan jest i tym i tym. Pański macierzysty pułk wystawił panu jak 

najlepsze świadectwo, o kwalifikacjach zawodowych też coś niecoś się dowiedzieliśmy. 


Przepustki .. Coś ty taki służbisty dzisiaj? .. Nie gadaj tyle, tylko dawaj przepustkę. A ty, Rygielski, wal zaraz 

do porucznika Świątka. Czeka na ciebie .. Teraz? O dwunastej w nocy? Tyś chyba .. Dwa razy już pytał o ciebie. I 

powiedział, że jak przyjdziesz, to masz natychmiast meldować się u niego .. Co mu, cholera, strzeliło do głowy? 


Dwa tygodnie .. Przykro mi, ale musi panu wystarczyć dziesięć dni .. To znowu rozkaz — kapitanie? .. Niestety tak .. 

Trudno. Zrobi się jakoś. Będziemy pracowali całymi dniami .. Całymi nocami, inżynierze. Całymi nocami. Zapomniałem 

pana uprzedzić, że prace mogą być prowadzone tylko w nocy. Na terenie całej placówki wygasimy światła. Niemcy nie 

mogą nas zauważyć. 


To jak, chłopaki, jakby co, to walimy? Nie? .. A żebyś wiedział — nie. Zresztą z czego ty, sieroto, chcesz strzelać? 

Do pancernika z CKM-u, co? Jakby to chłopaki w Gdyni usłyszeli, to chyba pękliby ze śmiechu. Czyś, ty, bracie, nigdy 

okrętu nie widział? 


Nasi sojusznicy obawiają się incydentu. Generał Faury oświadczył marszałkowi Śmigłemu, że anglikom nie udałoby 

się wytłumaczyć, że to nie była polska prowokacja. I wtedy trudno byłoby im .. Iść razem z nami. Zbaranieli zupełnie 

.. Tym bardziej, rozumiesz, byłoby trudno, że niemcy podkreślają pokojowy cel tej wizyty. Forster zapewnił wczoraj 

ministra Chodackiego, że na „Schleswigu” nie ma wcale bojowej amunicji. 


Proponuję, panie majorze, przeniesienie naszej centrali telefonicznej do piwnic. Tam, gdzie jest w tej chwili, może 

zostać uszkodzona w czasie nalotu .. Dobrze, proszę się tym zająć. Co jeszcze? .. Mam za słabe oświetlenie nad stołem 

operacyjnym .. Inżynier Grodecki podłączy panu dodatkowe. Niech mi pan jeszcze powie, kapitanie .. Polska Składnica 

Wojskowa. Przy aparacie kapitan Dąbrowski. 


Przecie to ludzie. Jakby nie było — ludzie. A teraz tam leżą. Jak który jest z wioski jak ja, to już nie wyjdzie na 

pole .. Po co się tu pchali? Tyś nie zaczynał .. Ano, prawda. Ale i tak dziwnie. Nigdym przecie .. Uwaga — chłopaki 

.. Co? Już? .. Już. Miałeś rację, idą ostrożnie. Cholernie ostrożnie .. Kadeci ze „Schleswiga”. Młode chłopaki. 


Obowiązek nasz wypełniliśmy już dawno. Nie wiem, czy mamy prawo kazać umierać dalej naszym żołnierzom .. 

Bronimy honoru, Henryk. To daje nam wszelkie prawa .. Ja nie jestem poetą. Jestem dowódcą oblężonej i odciętej 

placówki wojskowej. Jestem odpowiedzialny za życie moich żołnierzy, za życie ludzi, którzy będą jeszcze potrzebni 

krajowi. Co się dzieje z naszą armią? 

110


Moglibyśmy się jeszcze bronić. Po co kapitulować? .. Cicho, komendant mówi .. Żołnierze! Podjąłem trudną 

decyzję kapitulacji. Wiem, że nie czujecie się pokonani, i dlatego muszę wam powiedzieć, czemu się poddajemy. 

Zostaliśmy napadnięci przez lepiej przygotowanego do walki wroga, dysponującego okrętami, lotnictwem i artylerią, 

której mogliśmy przeciwstawić tylko karabiny i granaty. Mimo to walczyliśmy i trwaliśmy tak długo, dopóki nasza 

walka miała sens. 

E1031 J. Skotnicka Stukać należy zanim się ściemni P R 63 s. 5 

Już raz obciąłeś! .. Kiedy? .. Zaraz ci powiem! W kwietniu. Mieliśmy wtedy tego faceta z główną wygraną! Napił 

się jodyny! .. Nigdy nie mieliśmy faceta z główną wygraną! .. I nie będziemy! .. Jasne! Facet z główną wygraną jedzie 

do Monte Carlo a nie na pogotowie dla samobójców .. Ja myślę! .. Więc co? Ale ten był prawie z główną wygraną! 


No, drogo nie jest! Ale raz dostaliśmy sto! .. No, ale to był udziałowiec! .. Miał akcje miedzi w Luboniu Legnickim. 

I rozstrój nerwowy! .. Ale już nazajutrz dostaliśmy tylko zasuszony kwiatek! .. Fiołek. Leśny, blady fiołeczek. Viola 

tricoloris. Od tej małej zakochanej w profesorze od geografii. Bardzo piękne honorarium .. Piękne! Ale jak to księgować? 

E1033 J. Skotnicka Stukać należy zanim się ściemni P R 63 s. 20-21 

Więc co? .. Taka była zawsze niezawodna! .. A z herbaty nici! Proszę pana, a czy tam u niej jest dobre ciśnienie 

w rurach? .. Co pan chce przez to powiedzieć? .. I czy ona nie napisała w ostatnich czasach twista? Albo coś takiego, 

czego nie chcą wydać? .. Ona? Twista? .. Wykluczone. Słyszy tylko na jedno ucho .. Twist odpada. 


To talent na pewno .. Poza tym, to go raz na zawsze powstrzymał od sprawdzenia ciśnienia w rurach na własnej 

skórze .. Bezsprzecznie? Ten uratowany do końca życia .. Kto wie, czy to nie nasz największy sukces? .. No, a boska 

Lolita? .. To też było piękne, stary! .. Bardzo .. No dobrze a ty? .. Co „ja”? .. Co ty zamierzasz? .. Nie wiem. Może 

napiszę twista! 

E1035 K. Strzałka Szczęście P R 63 s. 2 

W ciągu trzydziestopięcioletniej nieprzerwanej pracy nasz drogi jubilat zapisał się złotymi zgłoskami w dziejach 

naszego zakładu, trwając skromnie na swoim posterunku — zawsze gotów do wykonywania stojących przed nim zadań. 

Dziś, gdy gościmy go po raz ostatni w naszym gronie, gdy od jutra już przechodzi on w zasłużony stan spoczynku, 

składamy mu wszyscy serdeczne podziękowanie oraz życzymy długich lat życia! 


Więc co panu dolega? .. Nie wiem, panie doktorze? Szukam kogoś, kto by mi pomógł .. Skoro jednak zdecydował 

się pan przyjść, to znaczy, że nie jest pan zdrów, ile pan ma lat? .. Sześćdziesiąt pięć, panie doktorze .. Ładny wiek. 

W tym wieku pojawiają się różne dolegliwości. Trzeba się z tym pogodzić. 


Tutaj jest cicho, dlatego tu przychodzę .. O. Przeszkadzam ci? .. Tego nie powiedziałem .. Każdy szuka kogoś, do 

kogo może gębę otworzyć. Mam syna, ale niech go diabli wezmą — trzyma z matką przeciw mnie .. Musi mieć powody 

.. A ty masz dzieci? .. Człowiek musi sam na sobie polegać. Dzieci są, a potem odchodzą. Nie, nie mam dzieci. 


Myślicie, poruczniku, że się opłaci robić tyle szumu? .. Wszystko się opłaci. Przy okazji nakryjemy tego ptaszka, 

który go tak „urządził”, na ławce, w parku. Przecież o mały włos a mogło być morderstwo. To było fachowe uderzenie. 

I ten brak dokumentów. Były ślady, że stary się bronił. Chcieli go zabić i dlatego wzięli dokumenty. 

E1039 K. Strzałka Szczęściarz P R 63 s. 18 

Nie rozklejajcie się. Weźcie fotografię tego chłopca i te dane, które spisałem: niewiele tego, ale myślę, że wystarczy. 

Przypilnujcie tej sprawy ze starym, przecież człowiek nie może być tak zupełnie samotny, jakby spadł z księżyca .. 

Proszę, niech pan siada .. Dziękuję. Niestety, mam czas bardzo ograniczony. O co właściwie chodzi? 

111

E1040 K. Strzałka Szczęściarz P R 63 s. 21 

Dom starców to my też możemy załatwić. Zdaje pan sobie, zapewne sprawę, że w wypadku, gdy żyją najbliżsi i 

jeśli do tego wcale nieźle im się powodzi — obciążanie państwa kosztami utrzymania jest rzeczą niedopuszczalną .. 

Oczywiście, ale ja mam liczną rodzinę jeden pokoik zajmuje pomoc domowa, a poza tym ja też muszę mieć miejsce 

do pracy. Nie, to jest zupełnie niemożliwe. Jestem gotów ponosić koszty utrzymania ojca w Domu Opieki dla Starców. 

E1041 M. Szczepkowska Czy mogę skorzystać z telefonu P R 66 s. 3 

Pani mąż to ma z pani wygodę .. Och ja jestem taka szczęśliwa, że mogę mu choć trochę pomóc. Jestem tylko 

zwykłą kobietą, a on pisarz, literat. Wybitny intelekt .. Coś mi się zdaje, że za bardzo pani rozpieszcza ten intelekt .. 

Och, proszę pani, jedyny najbliższy człowiek na świecie .. Nie ma pani rodziny? Owszem ale dalszą i nie tutaj. 


Nie nie. To nie byłoby taktowne, teraz gdy pracuje. Zaraz by się zorientował, że mogłam słyszeć ich kłótnię .. 

Ceregiele .. Ale ja tu jeszcze przyjdę, może nie będzie pracował, a do pani to ja mam prośbę, pani, pani na imię 

Katarzyna, prawda? Więc pani Kasiu, bardzo proszę, gdyby zauważyła pani coś interesującego? .. Niby co? 


Ach nie, nie można było przy nim wspomnieć o lekarzu .. Więc mówi pani, że zabrał walizkę z rzeczami i 

maszynopis powieści i wyszedł z domu tak, że nikt go nie widział nawet pani Łęgowska, która słyszy i widzi wszystko 

w promieniu stu metrów od swego mieszkania. Ale to by wyglądało raczej na planowane i w pełni świadome zniknięcie. 

Czy wziął z sobą jakieś pieniądze? O tak, przedwczoraj odebrałem z wydawnictwa pięćdziesiąt tysięcy i to wszystko 

zabrał ze sobą. 


Przepraszam panią, chciałem skorzystać z telefonu, można, prawda? Pani jest taka uprzejma, a ma pani taśmy 

magnetofonowe, gdzie je pani ukradła? Co? .. Niech pan stąd wyjdzie, ja nie chcę, proszę stąd wyjść .. Niech się pani 

nie denerwuje. Przecież pani wszystkim pozwala korzystać ze swojego telefonu. Proszę odejść od okna .. Niech mnie 

pan puści .. Proszę się uspokoić, otwieranie okien o tej porze roku nie jest bezpieczne, można się zaziębić. 

E1045 H. Vogler Zabawa w kotka i myszkę P R 64 s. 2 

Czy naprawdę myślisz, że zależy mi na tym przyjęciu? Wolałabym wcale nie jechać niż patrzeć teraz, jak babrzesz 

się w tym przeklętym wozie. Przyjedziesz na miejsce zmordowany .. O ile w ogóle dojadę. Absolutnie nie mogę się 

połapać w tym kramie. I jeszcze do tego rzeczywiście coraz ciemniej. Bądź tak dobra, poświeć mi. W bagażniku jest 

latarka. Nie jest ci chłodno w wieczorowej sukni? 


Ależ to nudne .. Może to jest nawet nudne, ale za to wiadome i określone. Uczciwość jest zawsze nudniejsza niż 

zbrodnia, ale czy to znaczy, na przykład, że wolałabyś abyśmy byli zbrodniarzami? Nasze życie było, co prawda, zawsze 

bardzo zwyczajne, nie zdarzyło nam się nigdy nic takiego, o czym tak chętnie ludzie — przynajmniej niektórzy — 

czytają w książkach, ale to chyba dobrze. 


Wyciągnij przed siebie dłonie. Dotykaj dokładnie wszystkiego. Każdy szczegół. Natężaj słuch .. Jak ślepi. To już raz 

było. Zdaje mi się, jak gdyby kiedyś gdzieś zdarzyło się coś podobnego .. Do diabła z twoimi idiotycznymi pomysłami. 

Uważaj lepiej na swoje palce. Kto wie czy właśnie w nich nie leży ratunek. Czujesz? Ściana. Gruba cegła. 


Jestem niewinny! Nie wiedziałem, że między wami były jakieś zobowiązania. Nie dopuściłbym nigdy do krzywdy. 

Jestem człowiekiem uczciwym. Nie ma powodu mnie więzić. Otwórz drzwi .. Nie baw się z nami jak kot z myszką. 

Miej litość. To przecież wszystko nie takie proste ani łatwe. Nie pamiętam już zresztą dobrze, to było tak dawno, o ile 

w ogóle było. 


Dobrze, porachujemy się. Za wszystko. Nikt cię tu nie odnajdzie. Nikt się nie dowie .. Grzegorzu! Słyszę jego 

oddech. Jest coraz bliżej. Zmęczyłaś się, co? Tym lepiej. Szybciej pójdzie .. Mam cię. Nareszcie! Grzegorzu, daj mi, 

daj mi nóż .. Ach, ty bestio! Zwinna jesteś. Po co ci nóż. Masz ostre pazury, jak kot. Chcesz dostać się do mojego 

gardła? 

112


Proszę nam poświecić: Co to za dom? Kto tutaj mieszka? .. Jestem właścicielem tego domu i jedynym jego 

mieszkańcem .. Pan? .. Dokąd prowadzą te drugie drzwi? Dlaczego w tym pokoju nie ma światła. Ani okien .. 

Osiedliłem się tu kilkanaście lat temu. Po powrocie z obozu. Mam małe gospodarstwo. Przywykłem do samotności. W 

tym pokoju lubię rozmyślać. Ciemność sprzyja koncentracji psychicznej. 

E1051 J. Abramow Wysoko nad ziemią P R VI 65 s. 3 

Decyduję się wejść na szczyt i rozmontować uszkodzone lustro o ile uzyskam gwarancję konstruktora, że wierzchołek 

masztu wytrzyma ciężar mojego ciała. Robert będzie mnie asekurował .. Zaraz zawołam głównego konstruktora. Jego 

zdanie liczy się najbardziej. Panno Halinko. Pani poprosi do mnie inżyniera Haupe. Niech weźmie ze sobą dokumentację 

masztu .. Nie mamy zamiaru dokonywać szarży ułańskiej. Jeżeli cyfry będą przeciwko nam — zrezygnujemy .. 

Niespodziewane uszkodzenie lustra sprawiło dyrekcji naszej wystawy poważny kłopot. 


Tylko do osiemdziesięciu kilogramów, powiedziałem. Co dalej — nie wiem! .. Wystarczy. Oczywiście nikt z nas nie 

jest z żelaza. Pierwszy raz znajdziemy się w podobnej sytuacji. Trudno gwarantować powodzenie. Ale spróbować warto .. 

Zastanówcie się, panowie. Sto siedemnaście metrów. To nie są żarty. Jeden nieostrożny ruch .. Nie jesteśmy samobójcami 

.. W razie czego zawsze możemy zrezygnować. Nie podpisaliśmy kontraktu .. Trudno nam brać odpowiedzialność za 

wasz czyn. 


Już się dowiedzieli. To niebywałe .. Nie zapominaj, że ludzie tu przychodzą na wystawę .. Pozwolicie, panowie, że 

was sfleszuję. doskonale. A teraz kilka pytań dla „Głosu Robotnika” .. Nie udzielamy wywiadów .. Nawet dla „Głosu 

Robotnika”? Panowie, to niepoważne .. A kto panu powiedział, że my jesteśmy poważni? Przecież poważni ludzie nie 

wdrapują się na słupy .. Święta racja. Już notuję. 


Doszedł, rozumie pan? Zaraz będzie przy lustrze. Przez lornetkę widzę najwyraźniej. Bardzo spokojnie pracuje, 

robi teraz pętlę samozaciskową, instaluje się na stałe! Brawo! Zwyciężył! Hurra! Halo! Panie Karolu! To wspaniałe. 

Jesteśmy pełni podziwu. Prawdziwe bohaterstwo. Wyobrażam sobie, jak pan się tam musi cuć, zawieszony w powietrzu 

.. Niezacudnie. Ten wiatr bardzo utrudnia .. Niestety, my tu na ziemi nic nie możemy panu pomóc! 


To nie zmienia postaci rzeczy .. Samochodu też nie chcecie?! Ludzie, w jakim ja kraju żyję. To chyba nie są 

Polacy. Pan też nie chce? .. Ja? No, cóż? Hm. Raczej też. Dziękuję .. Jest pan tego zupełnie pewny? .. Prawdę mówiąc 

niezupełnie. Karol, a może dalibyśmy się przebłagać. Ja ostatecznie bym wziął. Nie można ludziom robić przykrości .. 

Jak chcesz. Ja nie wezmę .. A można wiedzieć jaka marka? 

E1056 H. Auderska Narodziny nowych światów P R XI 64 s. 14 

Wiem. Ale oni przyjęli mnie bez entuzjazmu, nawet z lekkim obrzydzeniem. Tyle że nie protestowali przeciwko 

temu małżeństwu. Dlaczego? O tym dowiedziałam się dużo później .. Jan opowiadał często o tym starym dworze, o 

wspaniałym parku .. Park był piękny, ale Jan wolał rozległy sad, który schodził tarasami w dół, aż do Wisły. 


Żeby odszukać jego rodzinę? .. Żeby odszukać Wandę, pomówić z nią o nim, dowiedzieć się o wszystkim, czego 

nie wiedziałam także o tym, co przemilczała wtedy, w chwili rozstania, na życzenie babki .. Ależ .. Zdawało mi się, 

że w ten sposób będę jakoś bliżej niego, potrafię lepiej zrozumieć, usprawiedliwić to zwichnięte życie. 


Mieli zdaje się dziesięcioro dzieci, to było właśnie jedenaste. Dokładne dane? Bardzo proszę: ojciec Walenty Zagaj, 

matka Weronika. Chłopiec urodził się we wsi Raki dwa tygodnie wcześniej, niż to podano w jego papierach. I nazywał 

się Szczepan, Szczepan Zagaj .. Dowody? Jakie ma pani na to dowody? .. Były listy. Niestety, zaginęły. Mam mówić 

dalej? 

113

E1059 H. Bardijewski Mała komedia P R 64 s. 6 

Poza tym pracuje się tu na organizmach większych niż ludzkie. Panu nie wystarczą rysunki ciała ludzkiego, pan 

pomaga sobie rysunkami ziemi .. W pewnym sensie jest to sprawa skali .. Tak! To moja ulubiona myśl, drogi panie. 

Przyznam się, że ja również wolałbym pracować na organizmach większych niż człowiek. Czy zauważył pan 

podobieństwo między systemem wodnym i drogowym kontynentów — a unerwieniem ludzkiego ciała? 


Nie był w pani typie .. Nie był. Już wolałabym tego drugiego pacjenta, wie pan, tego, co tam czeka. No, czemu pan 

jest taki poruszony? No, niech pan na mnie spojrzy. Nie podobam się panu? Co, nie wiedział pan, że tak wyglądam? 

No niechże się pan nie boi, nie ma we mnie nic strasznego. 


No tak, rzeczywiście. Ale przecież niekoniecznie moja. Rzecz jasna, gdybym jak jakiś Parys miał wybierać z 

waszej pięknej trójki, wybrałbym panią, ale na razie chcę nadal żyć samotnie, to jest — nadal chcę żyć. Czy pani mnie 

rozumie? .. Nie. Po co chcesz żyć? .. Jak to po co? Tego nie trzeba uzasadniać .. Przed ludźmi może nie, ale przede 

mną trzeba .. Leczę ludzi .. Nie bądź śmieszny. 


Raczej nie. Jako lekarz nie wzbudzasz we mnie zaufania .. Sądziłem, że pani jest nieśmiertelna. Wymarzony rodzaj 

pacjenta .. Oczywiście, że jestem. Ale ty masz taką rękę, że nawet mnie mógłbyś zaszkodzić .. śmieszna pani jest z tym 

uprzedzeniem do lekarzy. Ostatecznie, gdyby nie oni. No. Nieważne. Pani podlega pewnie wyłącznie jakiemuś bogu .. 

Nie bądź zabobonny. 


O co właściwie chodzi? Zagadujesz mnie tylko .. Ależ skąd. Ja mam do pani zaufanie, właściwie mogę powiedzieć, 

iż dopiero teraz, przy pani, poczułem się prawdziwie bezpieczny .. To miłe z twojej strony. Jeszcze nikt mi tego nie 

powiedział .. Nigdy nie wierzyłem w anioła stróża, mówiłem, że to bajka. Teraz wiem, że to pani jest tym aniołem. W 

gruncie rzeczy zawsze czułem pani obecność. 

E1064 H. Bardijewski Pięć snów w obcym mieście P R IV 65 s. 15 

Powinniście mieć także wyboistą ścieżkę dla potępionych .. Tu ścieżka, niestety, nie wystarczy — trzeba by gościniec 

naszykować szeroki, rozległy. Lecz i tak nikt nie zechce nim chodzić. Ludzi godni potępienia chodzą własnymi krętymi 

ścieżkami .. Albo jeżdżą. Czy tą waszą aleją zasłużonych nikt nie jeździ? .. Nie, tu się tylko chodzi .. Nikt nie śmie? 

E1065 H. Bardijewski Pięć snów w obcym mieście P R IV 65 s. 28 

W takim razie chodź grać! .. Zbieramy obrazy, idziemy grać. Zielony, wielki stół, czerwone głowy kibiców, dużo 

dymu i my — przy grze w tysiąca. Nasze płótna nagle maleją. Paw bierze je do ręki i tasuje jak talię kart. Długo 

tasuje. Potem rozdaje. Dlaczego nie wypadły same moje obrazy? Dlaczego wrócimy do mnie? .. Gramy w tysiąca .. 

Może być w tysiąca. Jerzy, nie podpatruj. 

E1066 E. Bernstein, K. Wierzbiański Mesjasz Gromaire P R XII 63 s. 3 

To bardzo interesujące. Ale to mnie nie dotyczy. Z wyjątkiem oczywiście zakłócenia spokoju. Istotnie, wypiłem 

trochę. Proszę bardzo, trzysta, czterysta, pięćset. Proszę bardzo, panie komisarzu, tu jest pięćset franków. Panie .. 

Gromaire .. Dobrze, niech będzie Gromaire. Błagam, niechże się pan wczuje w moją sytuację. Nie będziemy chyba 

siedzieć tu w nieskończoność. Panie, ja mam ładną żonę. 

E1067 E. Bernstein, K. Wierzbiański Mesjasz Gromaire P R XII 63 s. 23 

Nie chcę takiej sławy .. Ale ojczyzna żąda jej od pana. Majorze Gromaire, wczoraj jeszcze, stojąc u stóp pańskiego 

pomnika, cofałem się myślą w przeszłość, a wyobraźnią wybiegałem ku przyszłości. Myślałem o misji dziejowej naszego 

kraju, o jego kulturze, jego historii, o wspaniałym rozwoju przemysłu przetwórczego i turystyki w naszym mieście. Nie 

przesadzę, jeśli powiem, że w tej chwili ojczyzna mówi przez moje usta. 

E1068 M. Z. Bordowicz Tak długo do tych samych miejsc P R X 66 s. 17 

Przecież nic nie powiedziałam. Nic. Wysiadamy .. Na jakiej ulicy mieszkają pani krewni! .. Ja nie mam tu krewnych. 

Wracam wieczornym autobusem .. Będzie Pani jechać po nocy? Nie, nie, wykluczone, łaskawa pani .. Nie mam tu 

nikogo u kogo mogłabym się zatrzymać. A tam, gdzie mogłabym, jest jeszcze za wcześnie. Pan będzie uprzejmy, tu na 

półce zostały kwiaty. 

114

E1069 E. Bryll Hej przeleciały te siwe łabędzice P R VII 67 s. 6 

I tak przypominał każdy i szły te wspomnienia bez przerwy — ale zaczęto nas wzywać. Przy stole nakrytym 

bordowym aksamitem siedziało pięciu oficerów w sowieckich mundurach — najstarszy stopniem major chyba — 

rozkazującym głosem kazał się rozebrać — co zrobiłem — a potem obrócić tyłem — co też mi poszło wedle rozkazu 

— jak trzeba. Potem nazwisko i ubieranie. 

E1070 M. Choromański Czy umie pani gotować P R II 63 s. 16 

A pani jest rzewna z powodu jakiegoś, czy bez powodu? Ot, tak sobie rzewna? .. Ano, przeważnie rozglądam się 

za powodem. Jak ludzie wychodzą z kina, to ja się zawsze pytam, a czy płakać można? Nigdy nie kupię biletu, jak 

się wpierw nie upewnię, czy film jest do płakania .. Pewnie .. A jak do płakania, to bym na dwóch seansach siedziała. 

Patrzę i płaczę. A w sercu tak przyjemnie. Przyjemnie. 


Nie wiem, jak pani, ale wyznam, że byłbym szczęśliwy mieć po śmierci do czynienia z takim człowiekiem, jakim 

był małżonek pani. Nie jestem zwolennikiem prywatnej inicjatywy o — broń Boże. Ale mam wrażenie, że opieka nad 

zwłokami powinna spoczywać w rękach jednostek, które mają do tego powołanie. Miło słyszeć, że wśród emigrantów 

tacy się zdarzają. 


To dlaczego pan do mnie mówi, jak do dziecka? .. Ja? Właściwie nic nie zdążyłem jeszcze powiedzieć. Zaledwie 

się panu przedstawiłem .. Jak to nie? Pan od razu spytał cemu zamiast czemu .. Co ja się nazywam Cemuvajtis .. O, 

pan znowu? Czemu co? .. Vajtis .. Pan jest Litwinem? .. Na połowę. Samo nazwisko to mówi. Pierwsza połowa jest 

polska. 

E1073 M. Choromański Mroźne sny P R IX 63 s. 8 

A co to ma do rzeczy? Wyszedłby pan po prostu z chałupy i wygrzał się na ganku w słońcu, na brzegu Nilu. A 

tu, co? Wyjdzie pan na Marszałkowską, to nawet nie ma gdzie usiąść, śnieg! .. Ja osobiście wolę po niej chodzić w 

śniegu, tam i nazad, niźli w domu siedzieć. Zawsze ruch, grzeje .. A dlaczego się pan nie pożali w administracji? .. 

Nie o to idzie. 


Jak ja teraz. Mimo że wtedy był lipiec. Pomyślałem, skąd on ma te dreszcze? Ale tu akurat Bożenka nadchodzi i 

on mnie jej przedstawił .. Podobała się panu? .. Nie w tym rzecz. Ten jej mąż, hrabia, mówi przepraszam na chwilkę, 

ale chcę sobie jegierowską koszulkę kupić — i oddalił się. Stoimy godzinę, a on nie wraca. Stoimy do zmierzchu, a 

on w ogóle nie wrócił. 


Dziwne. Był pan taki ożywiony, kiedy rozmawialiśmy o pogodzie, a teraz wciąż milczy. Pan ma jakoby uraz do 

naszego społeczeństwa. Czy pana rodacy po powrocie dobrze przyjęli? .. Źle .. Wreszcie pan przemówił. A dlaczego 

źle? .. Za ciepło .. Bardzo się cieszę, bardzo. Widzę, że się dogadamy. Wolałby pan, żeby pana przyjęto chłodniej? 


Czy można i mnie do pani? .. Że co, proszę gosposi? .. Dawno nie widziałam, jak się buty na miarę szykuje. Czy 

ja mogę się przypatrzeć? .. Pani łaskawie pozwoli, że zdejmę jej pantofelek. Z lewej nóżki, proszę. Z lewej nóżki. O 

rany! .. Co? .. Nic. Zapomniałem rękawiczki włożyć. Mam takie z wełnianą podszewką. 

E1077 M. Choromański Przepraszam bardzo, pardon! P R VII 65 s. 2 

Właśnie. To co ja mu miałem odpowiedzieć? .. eeee! .. Co? .. ueee, mmm! .. Proszę jeszcze nie zamykać ust! Zaraz 

dam panu popłukać. Żona moja mówi, że to pchanie się weszło ludziom w krew. A jak pan? Czy wierzy pan w pchanie 

się dziedziczne? Mam siostrzeńca dziewięcioletniego, to żeby pan widział, jak on się pcha. Pan ma dzieci? 


Nie pamięta pan? Z tymi dziękowaniami, to nigdy nie wiadomo. Mnie się zdarzył taki wypadek, że zjadłem w 

restauracji, nawet kategorii A, barszczyk z uszkami. Kelner zabiera mi talerz, a ja mu na to: Dziękuję! .. Jak pan to — 

tak, bez niczego? .. Sam nie wiem, co mi się stało .. A ile pan wypił? 

115


Chwileńkę. Przedtem będzie pan łaskaw się uiścić! Sto pięćdziesiąt .. A pan doktor mówił, że tylko sto? .. Za 

rozcięcie dziąsła muszę policzyć osobno. Poza tym, to poczwórny korzeń! .. Sto dwadzieścia pięć, panie doktorze? .. 

Sto czterdzieści! .. Sto trzydzieści? .. Niech będzie. Niech pan chusteczką wytrze sobie policzek, bo z tej strony trochę 

jest zamazany. 


Do widzenia, panie doktorze .. Tak sobie i myślałem .. Czy pan ma co jeszcze do mnie? .. W związku z naszą 

rozmową ciekaw byłem, czy pan mnie podziękuje, czy nie? .. Przepraszam? Pan mi wyrwał ząb, a ja mam dziękować? 

.. To oczywiście nie obowiązek. Ale słyszałem od starszych kolegów, że dawniej. Ale co było, to było, u nas dziś nikt 

nie siada do tego fotela z myślą o wdzięczności. 


Uczucie lotu, panie dyrektorze, że gdzieś lecę. Ocknąłem się dopiero tutaj, w gabinecie u pana, z poniżeniem to 

wspominam .. Miałem zawsze do pana, jak do starszego pracownika naszej instytucji wiele sympatii, kolego Poptonek. 

Chociaż teraz widzę pańską sylwetkę w nieco innym świetle. Musi pan przyznać, że uczucie poniżenia jest subiektywne. 

Chodzi o obiektywne dane. 

E1082 C. Chruszczewski Kontakt P R II 64 s. 17 

Czyżby moja teoria miała wziąć w łeb? Jaka teoria? Że człowiek z człowiekiem zawsze znajdzie wspólny język, 

bez względu na dzielące ich różnice, często sztuczne. Widocznie nie odnalazłem do tej pory właściwej drogi. Moja 

żona tymczasem wyobraziła sobie, że jest koleżanką nauczycielki gimnastyki .. Jak podajesz komendę padnij, czy nie 

żal ci tych biednych dzieci? 

E1083 C. Chruszczewski Kontakt P R II 64 s. 21-22 

No, co, pyszniutkie .. Niezłe, niezłe. Następnie, popiwszy sorbetem, przemówiła pani .. Bigosik palce lizać .. 

Bigosu nie popija się sorbetem, ale jeśli pani smakuje .. Niebo w buzi .. Bardzo pani uprzejma, istotnie smaczny ten 

bigosik .. Pycha .. Uhm, w rzeczy samej, znakomity .. Ano widzicie. Człowiek z człowiekiem zawsze się jakoś dogada. 

Początkowo nam nie szło. A teraz. Ha ha. Mów mi Bernardzie. 

E1084 C. Chruszczewski Odwiedziny P R XI 65 s. 3 

W każdym wypadku korzystajcie z pomocy Biur Międzynarodowych Powietrznych Linii Komunikacyjnych. Nasz 

wysoko wykwalifikowany personel zawsze do waszej dyspozycji. Polecamy się łaskawej pamięci. Dziękujemy za uwagę 

.. Doskonale przewodniku. Obróciłeś wszystko w żart reklamowy .. Refleks godny podziwu .. Niebezpieczeństwo 

przedwczesnego wykrycia miejsca naszego pobytu zostało szczęśliwie zażegnane .. Powiedziałeś niebezpieczeństwo. 

Czy są bardzo niebezpieczni .. Zgodnie z waszym poleceniem obserwuję ich od wielu ziemskich lat. Większość ludzi 

wierzy tylko we własny rozum. 


Pozostają jeszcze noce i poranki .. Dobre sobie, jesteśmy przecież tylko ludźmi .. Nie może pani wymagać od 

nas pracy ponad siły .. To byłoby sprzeczne z Deklaracją Praw Człowieka .. Trzeba powiedzieć, wygrała pani los na 

loterii, spotykając się z nami .. Główny los, bądźmy szczerzy, główny .. Ale to wcale nie oznacza, że pozwolimy się 

eksploatować w brutalny sposób .. Ze szkodą dla naszego zdrowia. 

E1086 C. Chruszczewski Odwiedziny P R XI 65 s. 26-27 

Dzieła sztuki i ludzie sztuki to moja słabość, pomogę panu .. Tak, słucham .. Lubię silnych ludzi, z charakterem. 

Tam, w schronie był pan w porządku, pod każdym względem, potrzebujemy odważnych ludzi z głową na karku .. 

Potrzebujemy? Do czego .. Żeby wygrać kampanię wyborczą. Nasz symbol .. Złota woda? .. Właśnie, skręcam w prawo 

na boczną drogę. Złota woda — ciężka woda. 


Proszę nie przerywać, słyszeliśmy sto razy cisza, omdlenie. Samochód jadący z szybkością stu kilometrów na 

godzinę wpada na człowieka, przewraca go, a on wstaje jak gdyby nigdy nic i uśmiecha się. Moglibyśmy uwierzyć 

w wyjątkowo szczęśliwy zbieg okoliczności takie rzeczy zdarzają się raz na tysiąc lat, no, powiedzmy, jakieś prądy 

wstępujące, wiry, czy jak tam, pęd powietrza złagodził upadek, Pan Bóg łaskaw, jednak pańska ingerencja w życie tego 

człowieka poszła dalej, poszła za daleko i przekroczyła granice przyzwoitości. 

116


Proszę pana, niech pan nie odchodzi. Proszę pana .. Proszę, nie nadużywajcie umiejętności czynienia cudów .. Przepraszam, 

chciałem dać nauczkę temu mecenasowi sztuki .. Ale biskup miał rację, przekroczyłeś granicę przyzwoitości, 

obdarzając tego człowieka drugą nogą .. Było ciemno, nie widziałem go przed wypadkiem. Zregenerowałem ofiarę w 

stu procentach .. Kto teraz nawiąże kontakt z ludźmi. Czyżbyście mieli już tego dość? .. Opuszczamy ziemię. Wydaje 

mi się, że macie o niej już i tak zbyt wiele do powiedzenia. 

E1089 B. Danowicz Cyrk Orlando P R X 65 s. 6 

Kocham lwy. Nie mogłabym żyć bez ich zapachu i dotyku skóry, nie mogłabym żyć bez patrzenia im w oczy i 

muskania ich batem. Są mi potrzebne jak powietrze i słońce. Pamiętam jeszcze, kiedy Ciona — ta z czarnymi cętkami 

za karkiem — była małym psem i ssała mleko z piersi Saby, leniwej i brunatnej suki, która w czasie rui skoczyła ku 

mnie na maneży. Za blisko podeszłam. 


Na arenie tresura lwów. Na arenie dompteurka Iwona. Trzask bata, znowu pomruki i rytmiczne trzaskanie biczem 

oraz głos treserki wykrzykującej: hop Ciona, hop Aida, hop Roma, hop Cezar, potem muzyka oklaski publiczności 

pomrukiwania lwów i da capo .. Friko! Friko! Friko! .. Na arenie zjawił się Friko. Idzie po bandzie i robi pocieszne 

miny. Strzela też z małego, dziecięcego bata. 


Ale dość już zabawy. Aida zrzuciła z siebie Frika klown upadł na piasek. Nie rusza się. Podbiegł do niego Cezar 

i przytyka doń swój łeb. Iwona uderza go batem między oczy. Cezar klapnął paszczą i ruszył do tunelu, za nim Aida, 

Roma Kleopatra, Ciona. Ciona podnosi Frika, Friko dyszy ciężko. Publiczność bije brawa Frikowi. Iwona całuje w 

policzek Frika. Klown chwieje się. Znów podbiegają doń uniformiści i znoszą Frika z areny. 


I nie udało mi się, Auguście, ten raid na lwie. Za stary już jestem. Ale gdybym był młodszy, czy dosiadłbym lwa? 

Na pewno nie! To szaleństwo, które nachodzi człowieka tylko na stare lata. Upadłem dziś na arenie i chciałem się 

podnieść. Ale nie mogłem. Znowu mi się zakręciło w głowie i widziałem arenę jak przez mgłę. Będę musiał chyba 

pójść jutro do doktora. 


Muszą mi ją jednak w czas podrzucić. I wtedy może tą drabinką dojdę do Ciebie Auguście, tam gdzie są śpiewające 

słonie, tańczące foki i lwy, które żonglują treserami. Powiedz mi Auguście, jak jest tam naprawdę? I, czy dojdę twoją 

drabinką do tego cyrku? Auguście. Kwiaty nawet śpiewać mogą tam gdzie wielbłądy przechodzą przez ucho igielne. 

Zabierz mnie Auguście na tę największą i najcudowniejszą arenę. 

E1094 K. Fijałkowski Jego pierwsza twarz P R VI 67 s. 2 

Nie musisz mi o tym mówić. Latałem z nim nie raz. Był doskonałym pilotem .. A zawsze marzył, żeby zostać 

konstruktorem. Wiesz, że przygotowywał się nawet do egzaminów wstępnych. Miał zdawać w tym roku .. Szkoda 

chłopa. To już trzy miesiące .. Tak. Dokładnie dziewięćdziesiąt cztery dni. Do dzisiaj nie mogę tego pojąć. W jaki 

sposób się to stało? 


A jak daleko jest ta planeta? .. Wchodzimy w jej atmosferę. Muszę odszukać w przybliżeniu pewne miejsce .. Nie 

znasz współrzędnych? .. Niezupełnie dokładnie. Automaty, które wróciły, miały rozkojarzoną pseudopsychikę .. Nie 

działały? .. Działały źle. Ich pamięć została częściowo starta .. Na skutek czego? .. To właśnie mamy zbadać .. Więc 

jak znajdziemy to miejsce? .. Mamy przybliżone współrzędne. 


Oczywiście. Ja nigdy takich automatów nie widziałem. To modele sprzed kilkuset lat. Ich kształtów nie pamiętają 

nawet nasze mnemotromy .. Więc po to potrzebny byłem ja, człowiek sprzed wieków? .. Brawo Ald. Stajesz się coraz 

bardziej domyślny .. Ale mogłeś mi powiedzieć .. Nie mogłem ci nic sugerować .. Ach tak. Człowiek sprzed wieków 

spełnił swoją rolę. 

117


Ta psychika rzutuje na maszyny przez nich zbudowane. Automaty ochronne sondy moglibyśmy zdezintegrować. To 

przecież w końcu żaden problem. Ale nie o to przecież idzie. Dlatego też potrzebny nam byłeś ty .. Czyżby? .. Tak. 

Stanowczo nie docenialiśmy ciebie. Obawialiśmy się, że nie dasz sobie rady. Przypuszczam, że w ogóle nie umiemy 

doceniać ludzi z przeszłości. 


Normalny odruch kosmonauty. Powiedz mi jeszcze. Dlaczego. Dlaczego. Dlaczego powtórnie wysłaliście mnie 

dopiero. Dopiero osiem dni po wyprawie mojej pierwszej realizacji? .. Musieliśmy cię po prostu zsyntetyzować. Ciebie 

i pilota. To skomplikowany proces, Ald. Potrzeba nam na to aż ośmiu dni, dokładnie ośmiu dni .. I co dalej? .. To już 

wszystko. Teraz odeślemy cię w twoją epokę. 

E1099 E. Fiszer Piknik nad Gopłem P R X 66 s. 3 

Rychło w czas co tam, panie Józefie. Pan ma wolne, ja mam wolne, zwiedzimy kawałek starej puszczy, zjemy dobry 

obiad, posiedzimy na trawce, odetchniemy .. Kiedy moja żona uparła się, że mam wolne .. Żona, słusznie, na pewno 

ma rację. Nie trzeba żony zostawiać samej. Pan weźmie żonę, ja wezmę żonę .. Dziękuję, panie inżynierze. No więc 

w porządku. Wszystko gra. Do jutra. 


Dawno niewidziany .. Robota, mamo, robota. Ale to przez ojca, bo taką dyscyplinę zasunął, że człowiek zza kółka 

nie wyłazi .. Już ja twoich łebków nie liczę .. Z tymi łebkami to nie bardzo mi idzie, ojcze. Bo właśnie wpadłem na 

chwilę, żeby zapytać, czy nie macie parę wolnych Zet. Mamo, ty nie masz? 


Kiedy, Franiu, tobie to lepiej pójdzie. Ja tak nie umiem się wysłowić. Nie śmiem .. Nie śmiesz? Wozisz go piętnaście 

lat i nie śmiesz? .. To dyrektor .. Nie Pan Bóg przecież .. Ale niezły chłop. Nic złego mi nie zrobił .. Tylko ci chuligana 

na zięcia podszykował .. No, no, Franiu, tego nigdy nie będzie .. Ani się obejrzysz, jak ci wyprowadzi z domu twoje 

oczko w głowie. 


Ja nigdzie nie wchodzę. Najlepiej będzie, jak panowie sami tam się wdrapią, a ja tu z panią Józefową się roztasuję 

i we dwie przyrządzimy tymczasem obiad .. Jestem za tym .. No jak panie Józefie? .. Jak pan dyrektor uważa .. Idźcie 

już, idźcie .. No, skoro panie nie dotrzymują nam kroku, to chodźmy panie Józefie. Chyba nie za wysoko na nasze 

odciski, co? 


Rzuć go w tej chwili, Marysiu .. Jurek, pamiętaj, kto jest twoją matką, kto jest twoim ojcem .. O co wam chodzi, 

staruszki wy moje? Z czym wy do nas? Z miotłą? Z dyrektorstwem? Patrzcie na tę wieżę. Uczcie się. Zjadły go myszy? 

A zjadły, zjadły. Góra jest dołem, dół jest górą. O co wam chodzi, najdroższe matuchny? Z wami ślubu nie bierzemy. 

E1104 E. Fiszer Zegar nie śpi P R IX 67 s. 11 

Jest prawie dorosły. Jest zawsze naszym dzieckiem. Jeszcze tak niedawno słuchał nas jak wyroczni .. Tak słuchał 

nas, jak babcia emerytka słucha tamtych. Ale w końcu musiał przejść na inne fale, bo nie jest emerytem .. Niby 

mieszka z nami i nie mieszka. Nigdy nie wiem, dokąd go poniosło .. A myślisz, że on sam wie? Ech, pamiętam, jak 

mój staruszek ze mną wojował: Gdzieś był? 


Wielkie to szczęście mieć takiego chłopca. Mądrego, z horyzontami, z przyszłością. Ja byłem całkiem inny. Z dala 

od zgromadzeń, od ludzkiej szeptaniny .. Adam to zapaleniec. Zobaczy pan, że jeszcze wyrośnie z niego nie byle kto 

.. Życzę tego państwu z całego serca. Kto wie, może jeszcze będę się chwalił, że mnie taki człowiek piłką w czoło 

pacnął .. Ależ on niechcący. 


Nie wiem. Wydaje się, że nie najlepiej się bawi. Czasem znajduję w jego kieszeni drogie papierosy, czasem jakieś 

większe pieniądze których ode mnie nie otrzymuje .. Skąd je ma? Skąd, pytam? .. Może daje korepetycje .. To ja. Ja 

będę jego korepetytorem. Ja go przygotuję do egzaminu. Ja. Ja mu rogi przytrę, ja go .. Co ty go? 

118


Będzie. Wróci. Ale nasz niepokój nie przyśpieszy jego powrotu, kochanie. Do świtu niedaleko. A ja mam ważne 

terminowe sprawy od samego rana. Chodź, Wandeczko, odpoczniemy. Może jak dawniej potrafię cię uśpić szeptem o 

jego pięknej przyszłości .. śpią. Nie czekali na mnie. Na ukochanego jedynaka nie czekali. Nikt nie czeka na mnie. 

Sam jestem. Nawet cień troski o mnie nie majaczy na tych ścianach. 

E1108 E. Fiszer Zaginął Duduś PR III 63 s. 15 

Wszystko to piękne. Kolego Słoboda, ale jak myślicie, pod czyją klingą zaciąga się o tej godzinie kolega Adam? 

.. Pseudonim „Liszka”? .. Bo wie pan — on zaginął .. Ha ha — nie zaginął, szanowna pani. My z leśnej brygady tak 

łatwo nie giniemy. Rozpraszamy się — to prawda, ale zginąć? Niekoniecznie .. Więc pod czyją klingą? .. „Liszka”? 

Kolega Adam? Jeśli nie dołączył do mnie, to widocznie złapał kontakt z „Córuchną”. 

E1109 E. Fiszer Zaginął Duduś PR III 63 s. 26 

Co za pani Hania znowu? .. Nic, nic, nie ma takiej w ogóle .. I nigdy nie było .. Inżynierze Czerwieńczyk, żądam 

wyjaśnień .. Kiedy ja nic. Ja naprawdę nie mam nic do wyjaśnienia. Nie znam, nie wiem. Pani Hania, nie Hania, ani 

Frania, Mania, Jania, Szmania. Nie wiem nie znam nikogo takiego. Kto to jest pani Hania? .. A co mnie to obchodzi. 

E1110 L. Górski Płot P R X 66 s. 4 

Nie popełniłem żadnego wykroczenia. Proszę opowiadać, słucham. .. Opowiem, żeby pana przekonać, że pan się 

naraża .. Dobrze, dobrze. Proszę opowiedzieć .. Otóż pewien człowiek podczas wojny hodował kwiatki w swoim 

ogródku. Wydawałoby się, że nic bardziej niewinnego. Okazało się jednak, że linia frontu przebiegała dokładnie przez 

środek grządki z tulipanami. Sztabowcy mieli to na mapach wyraźnie zaznaczone. 


Pani jest skomasowana? .. Tak, ukończyłam dodatkowo kurs próchnicy kołków .. A ja jestem zwykły. Chcieli mnie 

posłać na kurs, ale nie posłali i już zostałem jak byłem — zwykły. Właśnie, i kobiecie podlegam, a jestem zwykły. 

Taki los zwykłego .. Sam sobie jesteś winien, bo to nie tak było z tym wysłaniem na kurs. Teraz nie narzekaj .. Ale 

jest mi nieswojo, że kobiecie podlegam. 


Nie pouczaj mnie. Na przybijaniu kadra się nie zna. Ja kieruję tu pracą .. A kieruj sobie. Ciągle się wywyższa. Dziś 

stłukę, wiesz .. A premia? .. Raz stracę, a w przyszłym miesiącu nadrobię .. Nie powinien pan .. Zwykły też człowiek. 

Czy nie ma pan czego tego, zaschło mi .. Proszę mu .. Oj, kadra, uważaj .. Ale nie wytłuczesz .. Zobaczymy, nie ma 

pan już. 

E1113 S. Grochowiak Dzień orderu P R II 66 s. 2-3 

Jechałem całą noc .. Koniak wzmacnia. Nie wygląda pan wspaniale .. Kiepsko? Nigdy nie wyglądałem dobrze .. 

Płuca? .. Nie wiem. Chyba nie. Zawsze byłem taki. .. A ja? .. O, pan jest wielki. To widać. Pan się odróżnia. Można 

pana podziwiać .. Pan chce mi coś powiedzieć .. Dlaczego pan odkłada to do jutra? Pan jest wrażliwy .. Nie jestem 

chamem. Nie chcę być. 

E1114 S. Grochowiak Dzień orderu P R II 66 s. 24 

On .. On? Ten młody? Ten nowy .. Przecież nie wierzysz mu bardziej niż mnie. Mnie potrafiłeś przynajmniej 

nienawidzić. Kiedy siedziałeś w więzieniu, wspominałeś tylko imię matki i moje. Kiedy byłeś głodny, myślałeś o tym, 

że ja jestem syty. Kiedy było ci zimno, myślałeś o moich bamboszach. Jaki ty byłeś mną oczarowany .. Ścierwo. 

E1115 S. Grochowiak Dzień orderu P R II 66 s. 29 

Mówił, że nie chce cię okradać, a że to tak właśnie by wyglądało. Że im tam wszystko przetłumaczy w centrali. 

Zresztą przestań mi zawracać głowę! Chcę spać .. Nie będziesz spał. Co mówił Paluch? .. Że jesteś święty i że od jutra 

powiesi twój obrazek nad łóżkiem! .. Bijesz? Nauczyłeś się, co? Nie umiesz odwyknąć? 

E1116 S. Grochowiak W popiół płodna P R VI 64 s. 5 

Pan ściągnie kurtkę i buty. Trzeba postawić koło pieca. Bliżej .. Wiedziałem, że wy ludzcy ludzie. Od razu wiedziałem 

.. Teraz wszyscy bojący, a i ziemia obca. My zza Buga. Człowiek ani myślał, że jest na świecie jakaś inna 

rzeka. Wisła. Wołga. To tak, ale Odra? Kto to słyszał? .. Cicho już. Rozgadała się kobieta. Lepiej nastaw na herbatę. 

Przytknij pan nogi do pieca. 

119


A są tutaj i dzisiaj. Tacy z dziada pradziada. Są. Mądrzy ludzie, ale nieprzystępni .. Moi przyjaciele .. Na pewno 

odwiedzi ich pan. Ucieszą się .. Pewno że się ucieszą. I o nas ciepłe słówko pan gospodarz powie. Że my, chociaż zza 

Buga .. Nie. Przyszedłem tylko do was. 

E1118 S. Grochowiak W popiół płodna P R VI 64 s. 19-20 

Gospodarzę. Jak umiem. Beczałaś? Co jest? .. Pani nie chce się pogodzić z pewnymi sprawami i dlatego lamentuje 

.. Gospodarz ma rację, Kaziuk. Kaziuk, on mi nic nie zrobił! Podam herbaty. Może wyciągnąć nalewkę? .. Tę, którą 

lubisz, Kaziuk? .. Nie. Kładziemy się spać: późno. Cały dzień harowałem .. Kaziuk. Mamy gościa .. Pora spać. Nadzieja 

oszczotkowana, a ty nie wymyłaś podłogi. 


Tatku! Tatku! Gość do nas idzie! Jakiś z Ameryki albo i dalej. A jaki ma samochód. Cała wieś — wszystkie 

chłopaki za nimi biegli .. Gość? .. Kaziuk. To on .. Przestań o nim myśleć. Kiedy ty, kobieto, zapomnisz?! .. O kim, 

tatuśku? .. At, o jednym. Nic ciekawego. A teraz zmiataj do chłopaków, nie jesteś tu potrzebny. 

E1120 S. Grodzieńska Ja i ty P R III 64 s. 5 

Przepraszam, a może pani przypadkiem wie, gdzie łapią oczka? Bo u mnie na Żoliborzu to potrafią tydzień trzymać .. 

Niestety, proszę pani, nie wiem. U mnie też trzymają tydzień .. Szkoda. No to nie przeszkadzam jesteś niesprawiedliwa. 

Ja tu przychodzę w najlepszych zamiarach, myślałem, że się ucieszysz, ale jak ten tam przy motorze na ciebie czeka, 

to w ogóle nie słuchasz co do ciebie mówię. 


Tylko na samym końcu siedział mężczyzna. Usiadłam naprzeciwko, na końcu tej drugiej ławki. Wpatrzyłam się 

bezmyślnie w ulotkę: „Wielki bal sylwestrowy masa atrakcji”. Ulotka była przylepiona na oknie. Nagle wstałeś. Dopiero 

wtedy cię zauważyłam. Dopiero wtedy spojrzałam na ciebie. Wskazywałeś mi grzecznie swoje miejsce tak zwykłym 

gestem, jak gdybyś mi je ustąpił w zatłoczonym wagonie. Wstałam. W sposób tak naturalny, jakby nic innego nie 

można było zrobić, usiadłam na twoim miejscu. Dlaczego w brodę .. To spotkanie było późnym lipcem. 


Ojejku, jakaś ty głupia. Zobacz, jak długo oni mogą wytrzymać. Tatuś mówi, że umie pod wodą dwie minuty, żeby 

nie oddychać, i że pan Królikowski się z nim założył w Świdrze o pół basa, że też umie i mało się nie utopił, ale się 

nie utopił. A on ją już całuje w brodę sto minut. Albo tysiąc. 


Nosiłam je w kuchni i w łazience, a przy śniadaniu stawiałam je sobie na stole. Byłam szczęśliwa. Wreszcie nadszedł 

ten dzień. Wyskoczyłam z pracy jak szalona, bo miałam zamówionego fryzjera w zakładzie miotał się tłum kobiet o 

tragicznym wyrazie twarzy. Była kolejka do mycia głowy, potem, już z mokrymi głowami, kolejka do czesania. 


To idź gdzieś. Nie siedź. Baw się. Och, jaki ty jesteś, jaki ty jesteś. Nie można było nie słyszeć naszej rozmowy. 

Najbliższa sąsiadka poczuła się nawet w obowiązku zająć stanowisko .. Ja to podziwiam niektórą kobietę. Wzięłabym 

na jej miejscu, będąc, innego chłopa i poszłabym na dancing .. Też pani nie posiada racji, można czasem w domu 

posiedzieć i korona z głowy nie spadnie. 


Siedzieliśmy przy przeciwległych krańcach stołu: ty, królujący i promieniejący wśród swoich przyjaciół — i ja, 

ziejąca apokaliptycznym katarem i rozdartym sercem. Posadzono mnie między Witkowskimi .. Małżeństw trzeba rozdzielić, 

proszę państwa. Posadzimy tu panią .. Miałam być sylwestrową atrakcją dla Witkowskich. Przyznać trzeba, że 

raczej oni usiłowali mnie rozerwać .. Dwa lata temu, tośmy byli na składkowym sylwestrze prywatnie i nawet wolę, bo 

raz się dało tych parę złotych i już. 

E1126 M. Grześczak Zjadanie ognia P R XI 67 s. 19-20 

Tak, na pewno. To chyba Mały .. Odjeżdża. Mały przyjdzie rano. Jeśli on teraz nie przyjechał .. Nie, to chłopi ze 

wsi, przyszli nam pomóc .. Teraz już się nie musisz martwić Yuna, zdążymy. Idź spać .. Macie łopaty? .. Kopcie tu. 

Yuna pójdzie trochę odpocząć .. A ty ojcze, doglądaj czasem jeńca .. Idź, już idź. Do rana niedaleko .. Niewygodnie 

tak leżeć. Ty sobie tu leżysz, a oni tam pracują. 

120

E1127 M. Grześczak Zjadanie ognia P R XI 67 s. 31 

Tak, w ziemiance i w wykopie urządzimy skład amunicji. Pociski, granaty, miny, dynamit. Transport powinien tu 

dotrzeć za dwie godziny .. Tak, co dalej? .. Otrzymaliśmy informację, że nad morzem przejeżdżać będzie drogą do 

Teh Nhi amerykańska jednostka pacyfikacyjna SN. Urządzimy zasadzkę. Plan jest prosty. Z jednej strony zamknie im 

odwrót rzeka, z drugiej pola ryżowe. Pozostaną im dwa wyjścia. 

E1128 J. Hen Toast P R IV 64 s. 11-12 

Po co? Żeby nęcić romansowo usposobionych panów? Dziękuję, chciałabym trochę postać .. Ha, ha, ha, panie 

doktorze, ale panu zasunęła .. Ty, Smółka, uważaj, bo. Dokąd teraz? .. Do Graustadt .. Co? Jakie Graustadt? .. Właśnie 

tam jedziemy .. Zabierzecie nas? .. Chwileczkę. Dlaczego do Graustadt? .. Janka, powiedz panu .. Bo to świetna 

miejscowość .. A, patrzcie. Dlaczego świetna? Kościuszko nocował? 

E1129 J. Hen Toast P R IV 64 s. 22 

Wszystko robisz tak przepisowo? .. Nie, jakoś się nie udaje. Ja wiem, że nurzam się w grzechu i wiem, że przyjdzie 

kara, ale się nie boję, bo ja, Heniek, mam wiarę, a to mi będzie policzone. Kończymy, robi się wieczór. Smółka. Patrz. 

Ta skrzynia jest z Biblioteki Kórnickiej. Patrz — „Kórnik” .. No to co? .. To wszystko nasze. 


Jak pan widzi .. Ja mam dla pana jedną ważną wiadomość. Ja coś znalazłem. Broń .. Broń? .. Lekki karabin 

maszynowy. On tu jest w piwnicy. Trzeba go jakoś ukryć, bo doktor może zechcieć go używać — i co wtedy? .. Panie 

Cukierman, czy pan go uradzi wynieść? .. Dzięki Bogu, zostało mi trochę siły. 


Wiesz dlaczego z nim się biłem? On chciał stąd wziąć jedną rzecz. Ja mu kazałem odłożyć. Znokautował mnie. Ale 

potem, potem przyznał mi rację .. Jaką rację? .. Że to, co my robimy tutaj, upadla .. To możliwe. Czesiek? Wiedziałem. 

Wiedziałem, że się z tobą dogadam! .. Wolnego. Jakie dogadam? Myślisz, że nie można żyć jak się popełniło coś 

brzydkiego? Całkiem dobrze można żyć. 

E1132 Z. Herbert Maja P R IV s. 12 

Ojciec chciałby, żebym poszła na stomatologię. To dobry zawód. Po dwóch latach można mieć samochód. Ja bym 

wolała archeologię .. Interesuje panią historia? .. Historia nie za bardzo. Chciałabym podróżować. Rzadko byłabym w 

domu. Ktoś inny zajmowałby się gospodarstwem. Ale dom byłby pięknie urządzony. Jeden pokój egipski. Ciemnozielony 

i mnóstwo takich tajemniczych figurek. Czy przyjdzie pan jak będę miała ten dom? Bardzo chętnie. Mój mąż nie 

powinien być o pana zazdrosny. 

E1133 Z. Herbert Maja P R IV s. 21 

Bo są czasem spotkania, bardzo rzadko zresztą, ważne, znaczące, wtedy kiedy się chce komuś coś dać, przekazać 

jakąś prawdę, podać rękę, rzucić światło na niełatwe i poplątane sprawy życia .. Nasze spotkanie było znaczące? .. 

Chyba tak. Czy miała pani kiedyś przyjaciela. Zawsze o tym marzyłam, ale czy to jest możliwe? Jeśli pani pozwoli, 

będę pani przyjacielem. 

E1134 I. Iredyński W parku P R VI 64 s. 9 

Jesteś najbardziej rozkapryszona psica jaką widziałem .. O, właśnie. Ale jeszcze tak inaczej .. No, pewnie. Ty 

zasypiasz, a ja mam coś wymyślać .. No, już. Nie daj się tyle prosić .. Przed kilkoma dniami, gdy siedziałem w barze 

bez ciebie, zobaczyłem taką parę: ona tęga w obcisłej sukni, wiesz, takiej o dwa numery za ciasnej, on w zacnym 

ubraniu. 

E1135 I. Iredyński W parku P R VI 64 s. 24 

Mówmy. Jesteśmy już starzy. Jesteś już stary, Andrzeju. Jesteś pomarszczony. Twarz mopsa. A może jesteś wysuszony 

jak mandarynka zawieszona nad spirytusem. Masz osiemdziesiąt lub siedemdziesiąt lat. Możesz jeść tylko 

niektóre rzeczy. Palce masz powyginane artretyzmem .. Oni są ładni, tacy zgrabni, mają takie zwierzęce ruchy .. Albo 

masz mniej lat. Pięćdziesiąt kilka. To już niedługo, Andrzeju. 

E1136 J. Janicki Diabelnie słone ceny P R XII 66 s. 3 

Zdaje się, że ktoś obcy. Idzie bardzo wolno, jak na spacer. Nasi tak się nie wloką. Mniej mają czasu. Już przeszedł. 

Dziś znów nie ma słońca? Nie. I chmury są niskie .. Ale w którą przesuwają się stronę? .. Na zachód .. Jesteś pewna 

spójrz także na chwilę w okno i sprawdź czy naprawdę idą na zachód. 

121


Morze. Właśnie morze. W noc i w dzień i w noc .. To chyba największa zaleta naszego pokoju. Wystarczy podejść 

do okna i już. Już ono jest .. Proszę spojrzeć jakie jest piękne .. Na razie wiem, że jest drogie .. Wybraliśmy z mężem 

to właśnie mieszkanie ze względu na bliskość morza .. Nie dziwię się, ale państwo nic za tę przyjemność nie płacą. 


Co to tak szumi? Przymknę okno, jeżeli panu przeszkadza. Nareszcie się pan odezwał .. Gdzie ja jestem? .. 

Spokojnie. Nie wolno panu się ruszać .. Gdzie ja jestem? Kim pani jest? Proszę zapalić światło. Proszę natychmiast 

zapalić światło .. Uspokój się, człowieku. Jesteś bardzo wyczerpany. Pięć dni leżałeś bez przytomności .. Pięć dni? .. 

Tak. Dopiero dziś z rana gorączka trochę ustąpiła. 

E1139 J. Janicki Kłopoty z powodu pozostania na Zachodzie Wacława Kwaśniewskiego P R X 67 s. 8 

Dostałem w ucho, bo akurat siedziałem rząd przed nim. Odwracam się i zmartwiałem. Tchu nie mógł złapać, dyszał, 

oczy miał okrągłe jak dwie dziesięciozłotówki .. Wszystkie nadprogramowe postoje mam obowiązek odnotowywać w 

diagramie jazdy. Więc właśnie wynika, że jazdę zmuszeni byliśmy przerwać w miejscowości Hoche Wiesen. Wioska. 

Kościół z bardzo długą, białą śpiczastą wieżą. Stacja benzynowa z olejami, jak dziś pamiętam BH, a więc cała w 

zielonych kolorach. 


Prosiłem naszego lekarza, aby mu dał jakikolwiek środek. Nie byłem pewien, czy wezwanie pogotowia jest u nich 

odpłatne, a jeśli tak, to w jakiej wysokości .. Jedyne, co mogłem zrobić, to PRONESTYL. Prudens, powtarzam omnia 

secum portat. więc i to miałem. Zażył. No i cóż, że zażył, widziałem, że pozostaje nam tylko czekanie. To napadowe 

migotanie przedsionków i komór serca jest dla ucha niesamowite. 


Powinna niedługo być. Moja żona dzwoniła, osobiście żona, ponieważ jej brat pracuje tam jako elektryk. Znają nas 

tam i jestem pewien, że skierują pierwszy samochód, jaki tylko będzie wolny. Zdaje się, że to bardzo groźny wypadek? 

.. Bardzo .. Co jeszcze dałoby się zrobić? .. Już nic .. To aż tak źle. W takim razie. Hm, dałoby się coś jeszcze zrobić. 

Mianowicie — ksiądz .. Jaki ksiądz? 


Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. Jestem wikarym parafii w Hoche Wiesen. Przyszedłem, aby ci pomóc 

pojednać się z Bogiem .. Szczerze mówiąc, proszę księdza, nie bardzośmy się ze sobą kłócili. Ale dziękuję, że ksiądz 

przyszedł .. Zachowujesz pogodę ducha. To dobrze. Lżej będzie ci stanąć przed obliczem Pana .. Jeżeli to jest konieczne 

.. Nikt nie wie tego na pewno, bo niedostępne są dla naszych oczu wyroki, które wypisano już dawno. 


Nie pamiętam. Wie ksiądz, że nie pamiętam. Pytałem ile ksiądz ma lat i starałem sobie przypomnieć, ale to chyba 

dawniej niż się ksiądz urodził .. To niedobrze. Już to samo jest grzechem, lecz jeśli żałujesz, będzie ci odpuszczone. A 

twoje dzisiejsze pragnienie oczyszczenia świadczy o twojej dobrej woli. Żałujesz za swoje grzechy? .. Proszę księdza? 

.. Słucham? 


Nie rozumiem .. Nie mówmy o tym .. Owszem, w tym tkwi dla ciebie pociecha. A więc Niemcy byli wówczas 

twoimi nieprzyjaciółmi. Kazano ci do nich strzelać, tak samo jak mi kazano do ciebie. Ten grzech nie obciąża waszych 

sumień. Byłeś żołnierzem .. Przez pewien czas .. Wykonywałeś rozkazy .. Także przez pewien czas. Potem znudziło 

mi się wyczekiwać rozkazów i sam sobie znajdowałem zajęcie .. Sam? .. Wie ksiądz, co to byli partyzanci. 


Niech pan nie mówi, niech pan tego nie mówi. Wierzę panu, że był wielkim grzesznikiem, większym niż tamten. 

Ale niech pan nie mówi .. Chciałem się tylko wytłumaczyć, ale jeżeli na księdza źle działają takie opisy jak tamten 

o osesku, mogę nie mówić. Są ludzie, którym robi się niedobrze, nawet pod wpływem samego opisu. To, zdaje się, 

sprawa wyobraźni taka nadwrażliwość i ksiądz widać należy do tych ludzi. W porządku, nie będę mówił. 

122


Tak długo, dopóki my będziemy o tym pamiętać! A teraz niech już ksiądz sobie idzie .. Czuję się coraz gorzej. 

Nie mogę żałować tego, co zrobiłem, a ksiądz skrępowany jest przepisami .. Będę się modlił za pana. Będę się modlił 

gorąco, a może jeszcze przedłożę to wszystko proboszczowi. Może jednak istnieje ratunek dla pana, lecz w ciemności 

swej niewiedzy błądzę i nie wiem, gdzie go odnaleźć. Nigdy sobie nie daruję, że to nie ja pojechałem po śliwki, ale 

nie umiem prowadzić Opla. 

E1147 J. Janicki Może nie będzie bolało P R II 64 s. 4 

Jest ich dwóch z tym samym numerem. Czy pan sobie zdaje sprawę, Udo, co to za skandal? .. To świadczy 

w pierwszym rzędzie, panie Scharfuhrer, o bałaganiarstwie .. O bałaganiarstwie? O skandalicznym bałaganiarstwie. 

Oświęcim, to już jest,

Dramat artystyczny

Create successful ePaper yourself