BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Qяrbиn иnkишafыnыn<br />
paradиqmasы<br />
Шahlar Яsgяrov<br />
professor, яmяkdar elm xadиmи<br />
XX яsrиn яvvяllяrиndяn baшlayaraq Azяrbaycanыn<br />
mцtяfяkkиr zиyalыlarыnыn bиr qиsmи (Яhmяd bяy Aьaoьlu,<br />
Яlи bяy Hцseynzadя, Mяhяmmяd Яmиn Rяsulzadя vя<br />
dиgяrlяrи) Шяrqиn bиr чox sahяlяrdя Qяrbdяn gerи qalmasыnыn<br />
sяbяblяrиnи юyrяnmяyя cяhd etmиш vя bu gerиlиyи aradan<br />
qaldыrmaq yollarыnы mцяyyяn etmяyя чalышmышlar.<br />
Zиyalыlarыmыzdan bяzиlяrи bu gerиlиyи dиndя, bяzиlяrи qadыnlarыn<br />
sosиal vяzиyyяtиndя, bяzиlяrи яlиfbanыn mцrяkkяblиyиndя<br />
gюrцrdцlяr. Gerи qalmanы aradan qaldыrmaq цчцn<br />
mцasиrlяшmяk vя avropalaшmaq иdeyasы bцtцn Шяrqи bцrцmцшdц.<br />
Mцbarиz Sцleymanlыya gюrя (“Mяdяnиyyяtdя<br />
mцasиrlяшmя problemиnя tarиxи bиr baxыш”) avropalaшma vя<br />
mцasиrlяшmя иdeyasы яtrafыndakы mцzakиrяlяr Azяrbaycan<br />
vя Tцrkиyя zиyalыlarыnы цч yerя parчalamышdыr:<br />
Mцhafиzяkar mюvqedя duran zиyalыlar (Cяmиl Merич,<br />
Tцrkиyя) belя hesab edиrlяr kи, mяdяnиyyяtdя mцasиrlяшmяk<br />
dиnиn–иmanыn яldяn getmяsи иlя nяtиcяlяnяcяk;<br />
Я. Aьaoьlu kиmи иkиncи qrup tяmsиlчиlяrи Qяrb mяdяnиyyяtиnиn<br />
иstиsnasыz qяbulunun<br />
tяrяfdarы olmuшlar;<br />
Цчцncц mюvqe tяrяfdarlarы (Я.<br />
Hцseynzadя, M. Я. Rяsulzadя) elmиtexnиkи<br />
tяrяqqиvяmяdяnиyenиlиklяrи<br />
mяnиmsяmяk, ruhи-mяnяvи dяyяrlяr<br />
иsя mцhafиzя etmяyи lazыm bиlmишlяr.<br />
Gюrцndцyц kиmи, Azяrbaycanыn<br />
яn parlaq zиyalыlarы Qяrbиn texnogen<br />
mяdяnиyyяtиndяn gerиqalmada hяmfиkиr<br />
deyиllяr vя problemиn hяllиndя<br />
mцxtяlиf mюvqedяn чыxыш edиrlяr. O<br />
zamandan bяrи чox vaxt keчmяsиnя<br />
baxmayaraq, vяzиyyяt az dяyишmишdиr.<br />
Yenя яvvяlkи kиmи dцnyada<br />
gedяn proseslяrиn subyektи Qяrb,<br />
obyektи иsяШяrqdиr.<br />
Gerиqalmanыn sяbяblяrиnи dцzgцn<br />
mцяyyяn etmяk цчцn hesab edиrяm<br />
kи, ona baшqa tяrяfdяn baxmaq<br />
vя problemи “Qяrbиn иnkишafыnыn яsas<br />
sяbяbи nяdиr” - sualыяtrafыnda чюzяlяmяk<br />
lazыmdыr. Baшqa sюzlя, Шяrqиn<br />
gerи qalmasыnыn sяbяblяrиnи araшdыrmaqla<br />
bяrabяr, Qяrbиn иnkишafыnыn<br />
яsas sяbяblяrиnи юyrяnmяklя daha<br />
dцzgцn fиkиrlяr sюylяmяk olar. Bu<br />
yanaшmanыn цstцnlцyц bиr dя ondadыr kи, o daxиlи иntellektual<br />
potensиalы parчalamыr, яksиnя bцtцn sяylяr bиr hяdяfя<br />
tяrяf yюnяlиr.<br />
Иstяnиlяn canlыnыn, o cцmlяdяn dяиnsanыn яsas mяqsяdи<br />
fиzиkи varlыьыnы qoruyub saxlamaqdыr. Иnsanыn yaшamasыnы<br />
tяmиn edяn яsas potensиal torpaqdыr. Adяtяn torpaьыn<br />
цstц иnsanlarыn yaшamasы vяишlяmяsи, tяbии sяrvяtlяrи иsя<br />
иqtиsadиyyatы qaydaya salmaq цчцn иstиfadя edиlиr.<br />
Tarиxяn, Шяrq xalqlarы gцnяшlи, mцnbиt vя yeraltы sяrvяtlяrlя<br />
zяngиn torpaqlarda mяskunlaшmышlar. Qяrblиlяrиn<br />
yerlяшdиyи torpaqlar nиsbяtяn az gцnяшlи vя az zяngиndиr.<br />
Bu fиzиkи fяrq tarиxиn sonrakы gedишиnя mцhцm tяsиr gюstяrmишdиr.<br />
Шяrq xalqlarыnыn mяskunlaшdыьы torpaьыn potensиalы<br />
(torpaqaltы sяrvяt), цzяrиndя mяskunlaшan иnsanlarыn rahat<br />
yaшamasы цчцn yetяrlи olduьundan, bu xalqlar tяrяqqиyя<br />
(hяm dя mцharиbяyя) meyиllи deyиllяr. Qяrb dюvlяtlяrиnиn<br />
yerlяшdиyи torpaqlarыn potensиalы цzяrиndя yaшayan яhalиnи<br />
14 ТЦРК EЛИ/SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info