BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

(“Azerbaycan’ın İstiklali”, Vakit, 20 Kanunisani 1910, s.1.)
Bunun yanı sıra yazara göre, eğer Azerbaycanlılar müstakil
bir hayat geçirme kabiliyetine sahip olmasalardı, bu
durum bağımsızlığın ilan edilmesinin üzerinden geçen 1-2
sene zarfında mutlaka ortaya çıkacak, dolayısıyla “bugün
Azerbaycan’ın istiklalinden bahs etmeye bile imkan
bulunmayacaktı.” Oysa, “yeni Türk devleti” karşı karşıya
kaldığı durum ve şartlar karşısında cidden büyük bir başarı
göstermiştir”. “Azerbaycan Türkleri büyük bir azim ve
kabiliyetle işe sarıl(mışlar)”, maarif, asayiş işlerinde ve
iktisadi hayatı geliştirmede “şayan-ı dikkat muvaffakiyetler”
elde etmişlerdir.” Azerbaycan Cumhuriyeti’nin
bu başarılarının Türkiye’de uyandıracağı his ise, “hüsn,
meserret (sevinç) ve iftihardan ibarettir”.
Dönemin Türkiye basını incelendiğinde, Vakit
gazetesindeki başmakalede de vurgulandığı gibi,
Azerbaycan’ın bağımsızlığının resmen kabul edilmesinin
İstanbul başta olmak üzere, tüm Türkiye’de büyük bir sevinç
ve heyecana yol açtığı görülmektedir. Bu bağlamda,
Anadolu’da Yenigün gazetesi “resmi ve gayri resmi birçok
zevat(ın) sefarethaneye giderek Azerbaycan mümessili
siyasisini tebrik et(tiklerini), diğer birçok zevatın ise
sefarethaneye tebrik telgrafnameleri” çektiklerini haber
veriyordu.
İstanbul’un en güçlü gazetelerinden biri olan
“İkdam” gazetesinde ise, İstanbul Üniversitesi öğrencilerinin
bu münasebetle büyük bir şenlik tertip etmeleri,
“Kardeş Azerbaycan’ın istiklalini kutlama yolunda
Darülfünun’da tezahürat” başlığıyla şeklinde takdim
ediliyordu. (İkdam, 31 Kanunisani 1920, s. 1.)
Vakit gazetesine göre de, dönemin en gözde eğitim
kurumlarından biri olan İstanbul Sultanisi’nden
(Galatasaray Lisesi) bir grup öğrenci bu mutlu olayı,
Azerbaycan’ın İstanbul Temsilciliği’ne bizzat giderek
tebrik etmişlerdi. (“Azerbaycan’ın İstiklalini Tebrik”, Vakit, 30
Kanunisani 1920, s. 2.)
Benzer haberler Tevhid-i Efkar gazetesinde de
hemen her gün kendine yer buluyordu. (Mesela;
“Azerbaycan İstiklalini Tebrik”, Tevhid-i Efkar, 21 Kanunisani
1920, s. 1; “Azerbaycan ve Gürcü Hükümetlerini Tebrik”,
Tevhid-i Efkar, 23 Kanunisani 1920, s.1; “Azerbaycan
Mümessilliğinde Tebrik Ziyaretleri”, Tevhid-i Efkar, 24
Kanunisani 1920, s. 1.)
Aynı heyecan ve coşkuları aksettiren haberler
Anadolu basınında da geniş yer buluyordu. Mesela, o
devrin en büyük mahalli gazetelerinden biri olan “İzmir’e
Doğru” gazetesinde, “Kardeş Azerbaycan’ın istiklali,
memleketimizin her tarafında neşeler, saadetler yarattı”
başlığıyla yayınlanan haberde, Türkiye’nin bir çok
şehrinde yapılan şenlikler haberleri duyuruluyordu.
(İzmir’e Doğru, 6 Şubat 1920.) Aynı şekilde, Kastamonu
şehrinde yayınlanan “Açıksöz” gazetesi de Kastamonu
gençlerinin bir telgrafla Azerbaycan’ın müstakilliğini
tebrik və bayram ettiklerini yazıyordu. (Açıksöz, 8 Şubat
1920.)
Türkiye basınında Azerbaycan’ın bağımsızlığının
Avrupa devletleri tarafından resmen tanınmasının doğurduğu
sevinç haberlerinin geniş yer aldığı günlerin ardından,
genel olarak yine Azerbaycan hükümetinin
başarılarından, güçlenmesinden bahseden haberlerin yer
aldığı görülmektedir. (Mesela; “Azerbaycan Pulları”, Tevhid-i
Efkar, 25 Kanunisani 1920, s. 2; “Azerbaycan İstiklali ve Aşiyan
Mektepleri”, Anadolu’da Yenigün, 26 Kanunisani 1920, s. 1;
“Türkiye - Azerbaycan Münasebatı”, Anadolu’da Yenigün, 29
Kanunisani 1920, s.1; “Azerbaycan Haberleri, “Tasarruf
Sandukları -Yeni Matbuat Kanunu”, Anadolu’da Yenigün, 5
Şubat 1920, s. 2; “Azerbaycan’da Nevruz – Kurtuluş Bayramı”,
Vakit, 9 Nisan 1920.)
Ancak, Nisan ayı başlarından itibaren bu durumun
yerini kaygı ve endişe taşıyan haberlere bıraktığı dikkat
çekmektedir. Mesela, Vakit gazetesi 16 Nisan 1920 tarihli
nüshasında, son zamanlarda yaşanan bazı olaylardan
dolayı Azerbaycan kabinesi üyelerinin Bakü’yü terk ettikleri
haberi yer alırken, (“Azerbaycan Kabinesi”, Vakit, 16
Nisan 1920, s. 1.) 22 Nisan tarihli sayısında da Azerbaycan
ile Ermenistan arasındaki gerginliğin arttığına dair bir
haber yayınlıyordu. (“Azerbaycan – Ermenistan İhtilafı”,
Vakit, 22 Nisan 1920, s. 1.)
Türkiye basınını o günlerde meşgul eden bir başka
önemli konu ise, Bakü’nün Bolşeviklerce işgal edildiği
yolundaki söylentilerdi. Öyle ki, gazetelerin sütunlarında,
bunun gerçek olmadığına dair tekziplere yer verilerek,
adeta böyle bir ihtimalin gerçekleşmemesinin arzu
edildiği ortaya konulmaktadır. (Mesela, 11. Kızılordu’nun
işgalinden yalnızca 5 gün önce, 22 Nisan 1920 günü yayınlanan
“Bakü Zabt Olunmamıştır” başlıklı haberde, Azerbaycan
Hükümetinin, Bakü’nün Bolşevikler tarafından ele geçirildiği
“şayiasını” tekzip ettiği okuyuculara duyuruluyordu. Vakit, 22
Nisan 1920, s.1.)
Sonuç olarak, ele aldığımız dönemde Türkiye matbuatının
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin ilanını büyük bir
heyecanla karşıladığını açıklıkla söyleyebiliriz. O devrin
gazeteleri yayınladıkları haber ve yazılarda, Türkiye
kamuoyunda bu kardeş devlete karşı sevginin ve ilginin
artmasını sağlamaya gayret göstermişlerdir. Diğer yandan,
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilanını Türkiye’nin bölgedeki
çıkarları açısından değerlendirmeyip, bu hadiseyi, öncelikle,
yeni bir Türk devleti kurulması perspektifinden ele
aldıkları görülmektedir.
Azerbaycan’ın 27 Nisan 1920’de 11. Kızılordu
tarafından işgali sonrası döneme gelince, bu, başlı başına
inceleme konusu olabilecek kadar geniş bir mevzudur.
Ancak, kısaca şunu kaydetmek gerekir ki, bu olay,
başlangıçta, gazetelerde büyük bir hayal kırıklığı meydana
getirmiş ve öfke doğurmuştur.
36 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info