07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

demяk olar kи, яksяrиyyяtиndя bиotexnologиyanыn son<br />

naиlиyyяtlяrиndяn иstиfadя olunur. Иndи nюvbя taxыlыn vя<br />

dцyцnцndцr. Monsanto artыq taxыlыn rezиstent øtamplarыnы almыødыr<br />

vя taxыl иstehsalыnыn 90%-nи dяyиømяk gцcцndяdиr. Bиr sюzlя<br />

bцtцn sahяlяrdя иnsanlarыn qиdalanmasыnda GM edиlmиø mяhsullar<br />

цstцnlцk tяøkиl edиr.<br />

15. Torpaьыn zяhяrlяnmяsи. GM edиlmиø bиtkиlяrиn yaradыlmasыnda<br />

herbиsиdlяrdяn vя pestиsиdlяrdяn kяnd tяsяrrцfatыnda az<br />

иstиfadя olunmasы яsas mяqsяd kиmи gюtцrцlmцødцr. GM edиlmиø<br />

bиtkиlяr bиr чox hяøяratlara, иnfeksиon xяstяlиklяrя, alaq otlarыna<br />

davamlы olduьundan onlarыn sahяlяrиndя toksиk maddяlяrdяn<br />

иstиfadя olunmasыna ehtиyac olmayacaьыnы sюylяyиrdиlяr. Bununla<br />

da torpaqlarыn, su hюvzяlяrиnиn, yeraltы sularыn чиrklяnmяsиnиn<br />

qarøыsыnыn alыnacaьыnы proqnozlaødыrыrdыlar. Ancaq цmumи reallыq<br />

tam bunun яksиnяdиr. R. J. Goldburqun mяqalяsиndя gюstяrиlиr kи,<br />

GM edиlmиø bиtkиlяrиn yaradыlmasы иlя paralel olaraq toksиk maddяlяrиn<br />

иstehsalы 3 dяfя artmыødыr. Oreqon øtatыnda alиmlяr aьac<br />

qыrыntыlarыnы, qarьыdalыnыn gюvdяlяrиnи, taxta apиlkasыnы parчalayan<br />

vя bunlardan etalon almaq цчцn иstиfadя edиlяn GM olunmuø<br />

bakterиya (Klebsиella plantиkola) tapmыølar. Bu bakterиyalar torpaqda<br />

olan цzvи maddяlяrи parчalayыr, azotu mяnиmsяyяn<br />

gюbяlяklяrи mяhv edиr, torpaqda olan azotu tamamиlя mяnиmsяyиr<br />

vя belяlиklя, torpaьы tam sterиl vяzиyyяtя salыr. Anolojo<br />

effektlяr 1997-cи иldя GM edиlmиø Rhиzobиum melиtolи bakterиyasы<br />

иlя dя mцøahиdя edиlmиødи. Nyu-York Unиversиtetиnиn<br />

professoru Gunther Stotzky tяcrцbяlяlяrиndя gюstяrmиødи kи, torpaqda<br />

mиkroorqanиzmlяr azaldыьыndan bиtkиlяrиn kюklяrиndяn<br />

ayrыlan toksиnlяr Monarx kяpяnяklяrиnиn mяhvиnя sяbяb olmuødur.<br />

Oreqon alиmlяrиnиn tяcrцbяlяrи gюstяrmиødиr kи, GM edиlmиø<br />

mиkroorqanиzmlяrи laborotorиyada torpaьa яlavя etdиkdя buьda<br />

cцcяrtиlяrиnи tamamиlя mяhv edиr.<br />

16. Super alaq otlarы. Mцяyyяn edиlmиødиr kи, GM edиlmиø<br />

Bt endotoksиn torpaqda 18 ay qala bиlиr (Marka Lapp and Brиtt<br />

Baи ley) vя alaq otlarыna keчиr. Belя alaq otlarы hяøяratlara vя<br />

zиyanverиcиlяrя qarøы чox davamlы olur. Bu alaq otlarыnы иndи super<br />

alaq otlarы adlandыrыrlar. Danиmarka (Mиkkelsen, 1996) vя<br />

Иngиltяrя (Natиonal Иnиstиtute of Agrиcultural Botany) alиmlяrиnиn<br />

tяcrц bяlяrиnя gюrя, super alaq otlarы yalnыz bиr nяsиldя юmrцnц<br />

baøa vurur. Amerиka alиmlяrиnиn tяcrцbяlяrиndя иsя<br />

gюstяrиlmиødиr kи, bu super alaq otlarы glufosиnate (hansы kи,<br />

glyphosate-dяn fяrqlяnиr) davamlыdыr. Baøqa bиr tяcrцbяlяrdя<br />

super alaq otlarыnda gen axыnlarы adи alaq otlarыnda olan gen<br />

dяyиømяlяrиndяn 20 dяfя чoxdur. Alиmlяr belя fяrz edиrlяr kи,<br />

super alaq otlarы Monsanto buьdalarы иlя hиbrиdlяøя bиlяr vя<br />

nяtиcяdя qarøыsыalыnmaz yenи alaq otlarы yarana bиlяr. Amerиka<br />

Mиllи Akademиyasы xяbяrdarlыq edиr kи, GM edиlmиø rezиstent<br />

mяdяnи bиtkиlяrdяn genlяr alaq otlarыna keчя bиlяr vя nяtиcяdя<br />

чox tяhlцkяlи alaq otu problemи meydana gяlя bиlяr. Bu иsя mяhsuldarlыьa<br />

gцclц tяsиr edяr vя ekosиstemlяrиn ekspressиyasы baø<br />

verяr. Fransa alиmlяrи mцяyyяn etmиølяr kи, GM edиlmиø kanola<br />

bиtkиsиndяn genlяr asanlыqla vяhøи turpa keчиr vя 4 nяsиldя bu<br />

genlяr qalыr. Nяhayяt, onu da qeyd etmяk lazыmdыr kи, GM<br />

edиlmиø bиtkиlяrиn tяtbиqи иlя herbиsиdlяrиn иstиfadяsи heч dя azalmamыødыr.<br />

17. Faydalы hяшяratlarыn mяhv edиlmяsи. Araødыrmalar<br />

gюstяrиr kи, GM mяhsullarы faydalы hяøяratlarыn, o cцmlяdяn<br />

monarx kяpяnяyиnиn sцfrяlяrиnиn kцtlяvи qыrыlmasыna sяbяb olur.<br />

Иsveчrяnиn Dюvlяt Tяdqиqat mяrkяzиnиn alиmlяrи mцяyyяn<br />

etmиølяr kи, pambыq qurdlarыnы yeyяn qaytanqanadlыlarы Bt mяhv<br />

edиr. 1997-cи иldя New Scиentиst jurnalыnda verиlяn araødыrmalardan<br />

aydыn olmuødur kи, bal arыlarыnыn qыrыlmasыna sяbяb GM<br />

edиlmиø bиtkиlяrиn gцllяrиndя olan zцlallardыr.<br />

18. Mяmяlи heyvanlarыn zяhяrlяnmяsи. Vиrus promotoru<br />

(CaMV) qoøulmuø qaragцlц DNT-sи yerиdиlmиø kartofla aparыlan<br />

tяdqиqatlar gюstяrmиødиr kи, bunlar mяmяlиlяr (sичanlar) цчцn<br />

zяhяrlиdиr. Bu kartoflarla qиdalalnan sичanlarda hяyatи vacиb<br />

orqanlar, o cцmlяdяn mяdяaltы vяz vя иmmun sиstemи zяdяlяnиr.<br />

CaMV юzц retrovиrusdur. O aktиv olamayan vиruslarы aktиvlяødиrя<br />

vя ya yenи vиruslar yarada bиlиr. Odur kи, bиoloq Mae Wan-Ho<br />

belя bиr nяtиcяyя gяlиr kи, CaMV Promиscuosdur vя tяrkиbиndя<br />

CaMV 35S promotoru olan bцtцn transgen bиtkиlяr vя mяhsullar<br />

bazarlardan чыxarыlmalы, onlarыn aчыq sыnaq tяcrцbяlяrи qadaьan<br />

edиlmяlиdиr. 6706 saylы mяøhur donuz “superdonuz”“ hesab<br />

edиlmяlи иdи. Bu donuza gen иnplantasиya edиmиødи kи, o, bиotexnolojи<br />

mюcцzя hesab edиlsиn. Nяtиcяdя superdonuz яvяzиnя<br />

чяpgюz, tamamиlя artrиt, чяtиnlиklя ayaьa dura bиlяn vя yumru<br />

bяdяnlи bиr heyvan alыnmыødы. Иkи Amerиka bиotexnolojи mяrkяzи<br />

genetиk modиfиkasиya yolu иlя иnsanlara dяrman daøыyan quø<br />

almaq nиyyяtиndяdиr.<br />

19. Genetиk zиbиllяnmя. GM edиlmиø bиtkиlяrиn яn tяhlцkяlи<br />

effektlяrиndяn bиrи onlarыn яtrafda olan bиtkиlяrи genetиk zиbиllяmяlяrиdиr.<br />

Genetиk zиbиllяmя dedиkdя, genetиk modиfиkasиya<br />

edиlmиø bиtkиlяrиn DNT –lяrи иlя dиgяr bиtkиlяrиn yoluxmasыdыr.<br />

Yoluxma bиtkиlяrиn tozcuqlarы vasиtяsиlя baø verиr. Bиtkиlяrиn<br />

чичяklяrиnиn tozlarы kцlяk, su vasиtяsиlя, quølarla, hяøяratlarla чox<br />

uzaq mяsafяlяrя yayыla bиlиr. Araødыrmalar gюztяrиr kи, GM olumuø<br />

bиr aьacыn tozcuqlarы Amerиkanыn 1/5 mяsafяsиnи qяt edя<br />

bиlmиødиr. Almanиyada aparыlan tяdqиqatlardan aydыn olmuødur<br />

kи, GM edиlmиø zeytun чичяklяrиnиn tozcuьu 200 m mяsafяyя<br />

qяdяr hяrяkяt edя bиlиr. Odur kи, Berlиn mяhkяmяsиndя fermerlяrиn<br />

bu aьaclardan иstиfadяsи qadaьan edиlmиødи. Taиlandda<br />

Monsantonun yaratdыьы pambыq Bt-nиn sыnaqlarы qadaьan<br />

edиlmиødи. Buna sяbяb xalq tяbabяtи цчцn 16 faydalы bиtkиnиn<br />

genetиk zиbиllяnmяsи olmuødu.<br />

Amerиkada aparыlan araødыrmalardan aydыn olmuødu kи, GM<br />

edиlmиø чиyяlяklяr onlardan 50 m aralыda bиtяn adи чиyяlяklяrи ge -<br />

netиk zиbиllиyя bиlmиødиr. GM edиlmиø qarьыdalы sahяlяrиnиn yaxыnlыьыnda<br />

яkиlmиø gцnяbaxanlarыn 25-38%-dя genetиk zиbиllяnmя<br />

mцøahиdя edиlmиødи. Genetиk zиbиllяnmяnиn kцtlяvи zяhяrlяnmяdяn<br />

fяrqи odur kи, kиmyяvи bиrlяømяlяr uzun mцddяtdяn sonra<br />

bиtkиlяrиn orqanиzmlяrиndяn kяnarlaødыrыlыr. Lakиn genlяrlя “zя -<br />

hяrlяnmиø”“” bиtkиlяrdя иsя zяhяrlяnmя чox чяtиn olur vя ya heч<br />

ol mur, hяtta nяsиldяn-nяsиlя юtцrцlя bиlиr. Tяhlцkяlи cяhяtlяr dяn<br />

bиrи dя ondan иbarяtdиr kи, GM edиmиø tozcuqlar su иlя ya yыl dыqda<br />

onlar su bиtkиlяrи vя hяtta balыqlar tяrяfиndяn tutula bиlиr vя nя -<br />

tиcяdя suyun flora vя faunasы da zиbиllяnиr. Bu cцr genetиk zи bиl -<br />

lяnmяnиn nяtиcяsи sonda bиolojи mцxtяlиflиyиn mяhvи demяkdиr.<br />

20. Иqtиsadи, sиyasы vя sosиal tяsиrlяr. Keчяn яsrdя dцnya юl -<br />

kя lяrи daиm rяqabяtdя иnkиøaf yolunu tutmuødular. Bu rяqabяtиn<br />

hяrяkяtverиcи qцvvяsи yenи-yenи texnologиyalara yиyяlяnmяk<br />

40 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!