BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
demяk olar kи, яksяrиyyяtиndя bиotexnologиyanыn son<br />
naиlиyyяtlяrиndяn иstиfadя olunur. Иndи nюvbя taxыlыn vя<br />
dцyцnцndцr. Monsanto artыq taxыlыn rezиstent øtamplarыnы almыødыr<br />
vя taxыl иstehsalыnыn 90%-nи dяyиømяk gцcцndяdиr. Bиr sюzlя<br />
bцtцn sahяlяrdя иnsanlarыn qиdalanmasыnda GM edиlmиø mяhsullar<br />
цstцnlцk tяøkиl edиr.<br />
15. Torpaьыn zяhяrlяnmяsи. GM edиlmиø bиtkиlяrиn yaradыlmasыnda<br />
herbиsиdlяrdяn vя pestиsиdlяrdяn kяnd tяsяrrцfatыnda az<br />
иstиfadя olunmasы яsas mяqsяd kиmи gюtцrцlmцødцr. GM edиlmиø<br />
bиtkиlяr bиr чox hяøяratlara, иnfeksиon xяstяlиklяrя, alaq otlarыna<br />
davamlы olduьundan onlarыn sahяlяrиndя toksиk maddяlяrdяn<br />
иstиfadя olunmasыna ehtиyac olmayacaьыnы sюylяyиrdиlяr. Bununla<br />
da torpaqlarыn, su hюvzяlяrиnиn, yeraltы sularыn чиrklяnmяsиnиn<br />
qarøыsыnыn alыnacaьыnы proqnozlaødыrыrdыlar. Ancaq цmumи reallыq<br />
tam bunun яksиnяdиr. R. J. Goldburqun mяqalяsиndя gюstяrиlиr kи,<br />
GM edиlmиø bиtkиlяrиn yaradыlmasы иlя paralel olaraq toksиk maddяlяrиn<br />
иstehsalы 3 dяfя artmыødыr. Oreqon øtatыnda alиmlяr aьac<br />
qыrыntыlarыnы, qarьыdalыnыn gюvdяlяrиnи, taxta apиlkasыnы parчalayan<br />
vя bunlardan etalon almaq цчцn иstиfadя edиlяn GM olunmuø<br />
bakterиya (Klebsиella plantиkola) tapmыølar. Bu bakterиyalar torpaqda<br />
olan цzvи maddяlяrи parчalayыr, azotu mяnиmsяyяn<br />
gюbяlяklяrи mяhv edиr, torpaqda olan azotu tamamиlя mяnиmsяyиr<br />
vя belяlиklя, torpaьы tam sterиl vяzиyyяtя salыr. Anolojo<br />
effektlяr 1997-cи иldя GM edиlmиø Rhиzobиum melиtolи bakterиyasы<br />
иlя dя mцøahиdя edиlmиødи. Nyu-York Unиversиtetиnиn<br />
professoru Gunther Stotzky tяcrцbяlяlяrиndя gюstяrmиødи kи, torpaqda<br />
mиkroorqanиzmlяr azaldыьыndan bиtkиlяrиn kюklяrиndяn<br />
ayrыlan toksиnlяr Monarx kяpяnяklяrиnиn mяhvиnя sяbяb olmuødur.<br />
Oreqon alиmlяrиnиn tяcrцbяlяrи gюstяrmиødиr kи, GM edиlmиø<br />
mиkroorqanиzmlяrи laborotorиyada torpaьa яlavя etdиkdя buьda<br />
cцcяrtиlяrиnи tamamиlя mяhv edиr.<br />
16. Super alaq otlarы. Mцяyyяn edиlmиødиr kи, GM edиlmиø<br />
Bt endotoksиn torpaqda 18 ay qala bиlиr (Marka Lapp and Brиtt<br />
Baи ley) vя alaq otlarыna keчиr. Belя alaq otlarы hяøяratlara vя<br />
zиyanverиcиlяrя qarøы чox davamlы olur. Bu alaq otlarыnы иndи super<br />
alaq otlarы adlandыrыrlar. Danиmarka (Mиkkelsen, 1996) vя<br />
Иngиltяrя (Natиonal Иnиstиtute of Agrиcultural Botany) alиmlяrиnиn<br />
tяcrц bяlяrиnя gюrя, super alaq otlarы yalnыz bиr nяsиldя юmrцnц<br />
baøa vurur. Amerиka alиmlяrиnиn tяcrцbяlяrиndя иsя<br />
gюstяrиlmиødиr kи, bu super alaq otlarы glufosиnate (hansы kи,<br />
glyphosate-dяn fяrqlяnиr) davamlыdыr. Baøqa bиr tяcrцbяlяrdя<br />
super alaq otlarыnda gen axыnlarы adи alaq otlarыnda olan gen<br />
dяyиømяlяrиndяn 20 dяfя чoxdur. Alиmlяr belя fяrz edиrlяr kи,<br />
super alaq otlarы Monsanto buьdalarы иlя hиbrиdlяøя bиlяr vя<br />
nяtиcяdя qarøыsыalыnmaz yenи alaq otlarы yarana bиlяr. Amerиka<br />
Mиllи Akademиyasы xяbяrdarlыq edиr kи, GM edиlmиø rezиstent<br />
mяdяnи bиtkиlяrdяn genlяr alaq otlarыna keчя bиlяr vя nяtиcяdя<br />
чox tяhlцkяlи alaq otu problemи meydana gяlя bиlяr. Bu иsя mяhsuldarlыьa<br />
gцclц tяsиr edяr vя ekosиstemlяrиn ekspressиyasы baø<br />
verяr. Fransa alиmlяrи mцяyyяn etmиølяr kи, GM edиlmиø kanola<br />
bиtkиsиndяn genlяr asanlыqla vяhøи turpa keчиr vя 4 nяsиldя bu<br />
genlяr qalыr. Nяhayяt, onu da qeyd etmяk lazыmdыr kи, GM<br />
edиlmиø bиtkиlяrиn tяtbиqи иlя herbиsиdlяrиn иstиfadяsи heч dя azalmamыødыr.<br />
17. Faydalы hяшяratlarыn mяhv edиlmяsи. Araødыrmalar<br />
gюstяrиr kи, GM mяhsullarы faydalы hяøяratlarыn, o cцmlяdяn<br />
monarx kяpяnяyиnиn sцfrяlяrиnиn kцtlяvи qыrыlmasыna sяbяb olur.<br />
Иsveчrяnиn Dюvlяt Tяdqиqat mяrkяzиnиn alиmlяrи mцяyyяn<br />
etmиølяr kи, pambыq qurdlarыnы yeyяn qaytanqanadlыlarы Bt mяhv<br />
edиr. 1997-cи иldя New Scиentиst jurnalыnda verиlяn araødыrmalardan<br />
aydыn olmuødur kи, bal arыlarыnыn qыrыlmasыna sяbяb GM<br />
edиlmиø bиtkиlяrиn gцllяrиndя olan zцlallardыr.<br />
18. Mяmяlи heyvanlarыn zяhяrlяnmяsи. Vиrus promotoru<br />
(CaMV) qoøulmuø qaragцlц DNT-sи yerиdиlmиø kartofla aparыlan<br />
tяdqиqatlar gюstяrmиødиr kи, bunlar mяmяlиlяr (sичanlar) цчцn<br />
zяhяrlиdиr. Bu kartoflarla qиdalalnan sичanlarda hяyatи vacиb<br />
orqanlar, o cцmlяdяn mяdяaltы vяz vя иmmun sиstemи zяdяlяnиr.<br />
CaMV юzц retrovиrusdur. O aktиv olamayan vиruslarы aktиvlяødиrя<br />
vя ya yenи vиruslar yarada bиlиr. Odur kи, bиoloq Mae Wan-Ho<br />
belя bиr nяtиcяyя gяlиr kи, CaMV Promиscuosdur vя tяrkиbиndя<br />
CaMV 35S promotoru olan bцtцn transgen bиtkиlяr vя mяhsullar<br />
bazarlardan чыxarыlmalы, onlarыn aчыq sыnaq tяcrцbяlяrи qadaьan<br />
edиlmяlиdиr. 6706 saylы mяøhur donuz “superdonuz”“ hesab<br />
edиlmяlи иdи. Bu donuza gen иnplantasиya edиmиødи kи, o, bиotexnolojи<br />
mюcцzя hesab edиlsиn. Nяtиcяdя superdonuz яvяzиnя<br />
чяpgюz, tamamиlя artrиt, чяtиnlиklя ayaьa dura bиlяn vя yumru<br />
bяdяnlи bиr heyvan alыnmыødы. Иkи Amerиka bиotexnolojи mяrkяzи<br />
genetиk modиfиkasиya yolu иlя иnsanlara dяrman daøыyan quø<br />
almaq nиyyяtиndяdиr.<br />
19. Genetиk zиbиllяnmя. GM edиlmиø bиtkиlяrиn яn tяhlцkяlи<br />
effektlяrиndяn bиrи onlarыn яtrafda olan bиtkиlяrи genetиk zиbиllяmяlяrиdиr.<br />
Genetиk zиbиllяmя dedиkdя, genetиk modиfиkasиya<br />
edиlmиø bиtkиlяrиn DNT –lяrи иlя dиgяr bиtkиlяrиn yoluxmasыdыr.<br />
Yoluxma bиtkиlяrиn tozcuqlarы vasиtяsиlя baø verиr. Bиtkиlяrиn<br />
чичяklяrиnиn tozlarы kцlяk, su vasиtяsиlя, quølarla, hяøяratlarla чox<br />
uzaq mяsafяlяrя yayыla bиlиr. Araødыrmalar gюztяrиr kи, GM olumuø<br />
bиr aьacыn tozcuqlarы Amerиkanыn 1/5 mяsafяsиnи qяt edя<br />
bиlmиødиr. Almanиyada aparыlan tяdqиqatlardan aydыn olmuødur<br />
kи, GM edиlmиø zeytun чичяklяrиnиn tozcuьu 200 m mяsafяyя<br />
qяdяr hяrяkяt edя bиlиr. Odur kи, Berlиn mяhkяmяsиndя fermerlяrиn<br />
bu aьaclardan иstиfadяsи qadaьan edиlmиødи. Taиlandda<br />
Monsantonun yaratdыьы pambыq Bt-nиn sыnaqlarы qadaьan<br />
edиlmиødи. Buna sяbяb xalq tяbabяtи цчцn 16 faydalы bиtkиnиn<br />
genetиk zиbиllяnmяsи olmuødu.<br />
Amerиkada aparыlan araødыrmalardan aydыn olmuødu kи, GM<br />
edиlmиø чиyяlяklяr onlardan 50 m aralыda bиtяn adи чиyяlяklяrи ge -<br />
netиk zиbиllиyя bиlmиødиr. GM edиlmиø qarьыdalы sahяlяrиnиn yaxыnlыьыnda<br />
яkиlmиø gцnяbaxanlarыn 25-38%-dя genetиk zиbиllяnmя<br />
mцøahиdя edиlmиødи. Genetиk zиbиllяnmяnиn kцtlяvи zяhяrlяnmяdяn<br />
fяrqи odur kи, kиmyяvи bиrlяømяlяr uzun mцddяtdяn sonra<br />
bиtkиlяrиn orqanиzmlяrиndяn kяnarlaødыrыlыr. Lakиn genlяrlя “zя -<br />
hяrlяnmиø”“” bиtkиlяrdя иsя zяhяrlяnmя чox чяtиn olur vя ya heч<br />
ol mur, hяtta nяsиldяn-nяsиlя юtцrцlя bиlиr. Tяhlцkяlи cяhяtlяr dяn<br />
bиrи dя ondan иbarяtdиr kи, GM edиmиø tozcuqlar su иlя ya yыl dыqda<br />
onlar su bиtkиlяrи vя hяtta balыqlar tяrяfиndяn tutula bиlиr vя nя -<br />
tиcяdя suyun flora vя faunasы da zиbиllяnиr. Bu cцr genetиk zи bиl -<br />
lяnmяnиn nяtиcяsи sonda bиolojи mцxtяlиflиyиn mяhvи demяkdиr.<br />
20. Иqtиsadи, sиyasы vя sosиal tяsиrlяr. Keчяn яsrdя dцnya юl -<br />
kя lяrи daиm rяqabяtdя иnkиøaf yolunu tutmuødular. Bu rяqabяtиn<br />
hяrяkяtverиcи qцvvяsи yenи-yenи texnologиyalara yиyяlяnmяk<br />
40 ТЦРК EЛИ/SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info