07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

kиmи meydana чыxmышdыr. Lakиn, onlarыn fяalиyyяtи яsasяn<br />

xarиcи шиrkяtlяrиn иxrac-иdxal яmяlиyyatlarы иlя mяhdudlaшыrdы.<br />

Yerlи tacиrlяr mиllяtчиlиk vя dиnи mцlahиzя lяrdяn<br />

чыxыш edяrяk Qяrb banklarыnыn xиdmяtlяrиndяn иstиfadя<br />

etmяkdяn чяkиnиrdиlяr. Иqtиsadиyyatыn modernlяшdиrиlmяsи<br />

proseslяrи mцsяlman bиznesmenlяrиnи hesablaшmalarыn<br />

aparыlmasы цчцn banklarda carи hesablar aчmaьa mяcbur<br />

edиrdи. Lakиn, onlarыn чoxu яvvяlkи kиmи faиzlи depozиtlяr<br />

qoymaq vя ya kredиt gюtцrmяkdяn иmtиna edиrdиlяr. Bu<br />

sяbяbdяn dя, 40-cы иllяrиn sonundan bяzи Иslam иqtиsadчыlarы<br />

borc faиzиnи иstиsna edяn “Иslam kapиtalиzmи” modelи<br />

nяzяrиyyяsиnиn ишlяnmяsиnя baшlayыrlar.<br />

Иslam banklarыnыn faktиkи tarиxи 60-cы иllяrdяn baшlayыr.<br />

Иlk Иslam яmanяt bankы 1963-cц иldя Mиsиrdя tяsиs edиldи,<br />

lakиn o, чox qыsa mцddяt fяalиyyяt gюstяrdи.<br />

70-cи иllяrdя Иslam malиyyя иnstиtutlarыnыn yaradыlmasы<br />

yюnцmцndя genиш ишlяr gюrцlmяyя baшladы. Иslam Konf ran -<br />

sы Tяшkиlatы шяrияt prиnsиplяrи яsasыnda иqtиsadи vя sosиal<br />

proqramlarы malиyyяlяшdиrmяk mяqsяdи иlя 1974-cц иldя<br />

dюvlяtlяrarasы Иslam Иnkишaf Bankыnыn yaradыыlmasы barяdя<br />

qяrar qяbul edиr. 1975-cи иldя Dubaи Ыslamиc Bank adlы kom -<br />

mersиya bankы yaradыldы. Иslam banklarыnыn yaradыlmasыnda<br />

danыlmaz rolu olan шяxslяrdяn hal-hazыrda “Fи nan ce/<br />

DarAЫ Mal” qrupunun baшыnda duran Sяudиyyя Яrя bиs -<br />

tanыnыn kral aиlяsиnиn цzvц шahzadя Mяhяmmяd Fey sa lыn,<br />

hяmчиnиn “Albaraca” qrupunun яsasыnы qoyan шeyx Sa leh<br />

Kamalыn adlarыnы чяkmяk lazыmdыr. 1977-cu иldя “Faи sal”<br />

qrupuna aиd иkи bank Mиsиr vя Sudanda aчыlыr. 1979-cu иldя<br />

Bяhreyndя иlk Иslam bankы tяsиs edиlиr.<br />

“Иslam Dиrчяlиши”, yяnи Yaxыn Шяrq юlkяlяrиnиn genиш<br />

яhalи kцtlяlяrи arasыnda яnяnяvи Иslama baьlыlыьыn gцclяnmяsи<br />

proseslяrи Иslam banklarыnыn yaradыlmasы цчцn psиxolojи<br />

zяmиn yaratdы (bu proseslяrиn kulmиnasиya nюqtяsи<br />

Иranda иmam Xomeynиnиn иnqиlabы oldu). Neftиn qиymя -<br />

tиnиn kяskиn artmasы nяtиcяsиndя Yaxыn Шяrqя neft pul -<br />

larыnыn axmaьыna sяbяb olan 1973-cц иlиn neft bюhranы иsя<br />

Иslam banklarыnыn яmяlя gяlmяsиnя real шяraиt yaratdы.<br />

Dиndar mцsяlmanlardan olan mцшtяrиlяrиn vяsaиt -<br />

lяrиnиn axыb gяlmяsи Иslam banklarыna xeylи passиv toplamaьa<br />

иmkan verdи, lakиn Иslam kapиtal bazarыnыn zяиf иnkишafы<br />

onlarы tamamиlя ишя salmaьa иmkan vermиrdи. 80-cи<br />

иllяrdя Иslam banklarыnыn яsas mяqsяdи passиvlяrlя яmяlиyyatlarыn<br />

aparыlmasыnda tяcrцbя toplamaq, hяmчиnиn<br />

malиyyяlяшdиrmя vя kapиtal qoyuluшu цsullarыnыn standartlaшdыrыlmasы<br />

oldu.<br />

80-cи иllяrиn яvvяllяrиndя Cяnub-Шяrqи Asиyada Иslam<br />

banklarыnыn sцrяtlи иnkишafы baшlayыr. 1963-cц иldя Mala -<br />

yzиyada, Mяkkя zиyarяtиnя hazыrlaшan mцsяlmanlarыn pul<br />

ehtиyatlarыnы cяlb edяn xeyrиyyя fondu tяsиs edиlиr. Son -<br />

ralar onun яsasыnda dцnyanыn яn иrи Иslam иnvestиsиya fondlarыndan<br />

bиrи olan “Tabung Hajи” yaradыlыr. Иslam bank sektorunun<br />

Malayzиyada gur иnkишafы 1983-cц иldяn sonra<br />

hюkцmяtиn яhalиnиn mцsяlman яksяrиyyяtиnиn hяyat sя -<br />

vиyyяsиnиn yaxшыlaшdыrыlmasы чяrчиvяsиndя apardыьы sиyasяtи<br />

nяtиcяsиndя baшladы. Sыrf иqtиsadи sяbяblяrlя yanaшы bu<br />

sиyasяtиn юlkяdaxиlи sиyasи sяbяblяrи dя var иdи: mцsяlmanlarыn<br />

Malayzиya яhalиsиnиn 75 faиzиnи tяшkиl etmяsиnя baxmayaraq<br />

юzяl sektora aиd kapиtalыn bюyцk hиssяsиnя etnиk<br />

чиnlиlяr nяzarяt edиr. Mahatиr Muhяmmяdиn hю kцmяtи<br />

Yaxыn Шяrq Иslam юlkяlяrиndяn юlkяyя иnvestиsиyalar cяlb<br />

etmяk цчцn uьurlu cяhdlяr edиr. Nяtиcяdя, Kuala-Lumpur<br />

Cяnub-Шяrqи Asиyada Иslam malиyyя mяrkяzиnя чevrиlиb.<br />

Sonuncu onиllиk Иslam banklarы цчцn passиv яmяlиy -<br />

yatlarda yenи цsullarыn sцrяtlи иnkишaf dюvrц oldu. Mцшtяrи<br />

bazasы get-gedя artыr, lakиn mцasиr яmanяtчиlяr иstяyиrlяr<br />

kи, onlarыn яmanяtlяrи tяkcя dиnи baxыmdan dцzgцn olma -<br />

sыn, hяm dя gяlиr gяtиrsиn. Aktиvlяrиn, sяhm paketlяrиnиn<br />

иda rя olunmasы, daшыnmaz яmlaka иnvestиsиyalar qoyulmasы<br />

иlя mяшьul olan yenи tиplи Иslam иnvestиsиya banklarыnыn vя<br />

fondlarыnыn aktиv surяtdя yaradыlmasы prosesи gedиr. Иslam<br />

иnvestиsиya banklarы lиzиnq яmяlиyyatlarы vя rиsklи kapиtal<br />

bazarыnda fяalиyyяt gюstяrиrlяr. Yaxыn Шяrq banklarы fяal<br />

surяtdя Иslam qaydalarы иlя ишlяyяn bюlmяlяrиnи aчan nя -<br />

hяng Qяrblи rяqиblяrи иlя mцшtяrи цstцndя mцbarиzя apar -<br />

maq mяcburиyyяtиndя qalmышlar.<br />

Иslamda иqtиsadиyyat vя malиyyя<br />

Яvvяllяr heч bиr dиqqяt чяkmяyяn vя kцtlяvи maraьa<br />

sяbяb olmayan mюvzular malиyyя bюhranы zamanы bиrdяnbиrя<br />

aktual vя maraq doьuran oldular. Fиkrиmиzcя, bu<br />

mюvzulardan bиrи, Иslamыn malиyyяyя vя bцtюvlцkdя иqtиsadиyyata<br />

yanaшmasыdыr. Xцsusиlя bu mюvzu, Fars kюrfяzи<br />

юlkяlяrиnиn alternatиv rezerv valyuta – “neft dиnarы” yaratmaq<br />

cяhdlяrиndяn sonra daha aktual oldu.<br />

Mцasиr Иslam - ardыcыllarыnыn sayыna gюrя (xrиstиanlыqdan<br />

sonra) иkиncи yerdя olan цmumbяшяrи dиndиr. Lakиn,<br />

иqtиsadиyyatыn Qяrb modelиnиn tяmяl daшlarыndan sayыlan<br />

vя adяt etdиyиmиz иqtиsadиyyatыn onlarsыz tяsяvvцr edиlmяsи<br />

mцmkцn olmayan malиyyя alяtlяrиnиn яksяrиyyяtи (kre-<br />

dиtlяr, lиzиnq, иpoteka, sыьorta vя s.) dцnyadakы mиllиard ya -<br />

rыm mцsяlman цчцn qяbuledиlmяzdиr. Nя цчцn Чцnkи<br />

borc faиzи (rиba) vя bиr чox baшqa malиyyя alяtlяrи Quran<br />

tя rяfиndяn qяtи qadaьan edиlиb. “Ey иman gяtиrяnlяr! Sя -<br />

lяmи (borc цzяrиnя qoyduьunuz faиzи) qat-qat artыrыb ye -<br />

mяyиn. Allahdan qorxun kи, bяlkя, nиcat tapasыnыz!”<br />

(3:130).<br />

Иslam иqtиsadиyyatы aшaьыdakы prиnsиplяrя яsaslanыr:<br />

Sяlяmчиlиk qadaьan edиlиr. Baшqa bиr шяxsя borc pul<br />

verяn mцsяlman, onlarыn иstиfadяsи цчцn onunla bиrlиkdя<br />

mяsulиyyяt daшыmalыdыr vя tяkcя gяlиrи deyиl, hяmчиnиn<br />

zяrяrи dя bюlцшmяlиdиr. Baшlanmыш ишиn nяtиcяsиndяn asыlы<br />

olmayaraq kredиt цчцn haqqыn - tяyиn olunmuш faиzиn alыnmasыna<br />

yol verиlmиr. Иnhиsarчыlыq qadaьan edиlиr.<br />

Rяqabяtиn qeyrи-qanunи vя lяyaqяtsиz metdolarы qadaьan<br />

edиlиr. Malыn daшыnmasы vя satышыna gюrя hяddяn artыq haqq<br />

almaq qadaьan edиlиr. Pяrakяndя qиymяtlяr topdansatыш<br />

qиymяtlяrиndяn bиr yarыm dяfяdяn чox olmamalыdыr (иstиsna<br />

hallarda – nяqlиyyat xяrclяrи bюyцk olduqda – иkи dяfя<br />

чox ola bиlяr). Шяrияt tяrяfиndяn qadaьan olunan mяhsullarыn<br />

иstehsalы vя satышы qadaьan edиlиr, mяsяlяn, spиrtlи<br />

ичkиlяr, donuz яtи vя ya юz яcяlи иlя юlяn heyvanlarыn яtи.<br />

50 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!