07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

apar mыødыr. O, Amerиkanыn 600-dяn чox elmи-tиbbи jurnalыnda<br />

nяør olunan mяqalяlяrи analиz edяrяk belя bиr nяtиcяyя gяlиr kи,<br />

amerиkalыlarыn saьlamlыьы GM edиlmиø mяhsullarыn vя qиdalarыn<br />

yaranmasыndan keчяn dюvr яrzиndя pиslяømяyя doьru getmиødиr.<br />

GM edиlmиø orqanиzmlяrиn tяhlцkяlиlиyи haqqыnda иlk hяyяcan<br />

tяbиlи чalanlardan bиrи Amerиka alиmи Nathan Batalиon olmuødur.<br />

O, bu mяsяlяnи яtraflы araødыraraq GM edиlmиø orqanиzmlяrиn vя<br />

onlarыn mяhsullarыnыn 50 zяrяrlи effektи haqqыnda kиtab da yaz -<br />

mыødы. Onun sonda gяldиyи nяtиcяlяr dцnya alиmlяrиnиn bu<br />

mяsяlя haqqыnda fиkиrlяrиnиn zиddиyяtlи olmasыna baxmayaraq,<br />

bюyцk maraq doьurmuødur. GM edиlmиø soyanыn zяrяrlи ol du ьu -<br />

nu sичanlarla apardыьы cиddи elmи tяcrцbяlяrlя sцbut etmиø Rusиya<br />

aлиmи Иrиna Yermakava 2005-cи иldя The Natиonal Assocиatиon for<br />

Genetиc Securиty-NAGS-ыn tяøkиl etdиyи konfransda mяruzя<br />

etmиødиr. Onun mяruzяsиndяn sonra bu mяsяlяyя mцnasиbяt<br />

daha da dяyиømиø vя dцnyanыn bиr чox юlkяlяrиndя genиø elmи<br />

araødыrmalara stиmul yaranmыødыr. GM edиlmиø orqanиzmlяrlя<br />

яlaqяdar bяzи mцhцm tяhlцkяlи effektlяrя nяzяr salsaq gюrяrиk<br />

kи, hяqиqяtяn XX яsrиn яn цmиdverиcи texnologиyalarыndan bиrи<br />

olan bиotexnologиya nяlяrя qadиrdиr.<br />

1. Юlцm hadиsяlяrи. 1989-cu иldя onlarca amerиkalы, qиdalarыn<br />

tяrkиbиnя qatыlan vя Eosиnofиlиa mиlagиya sиndиromuna (EMS)<br />

qarøы иølяdиlяn vя L-trиtofanыn genetиk modиfиkasиya edиlmиø va -<br />

rиan tыnыn яrzaq mяhsullarыnыn tяrkиbиndя иølяdиlmяsи sяbяbиndяn<br />

юlmцø vя mиnlяrlя иnsan яlиl olmuødur. Bunu Yaponиyanыn Sho -<br />

wa Denko kompanиyasы иstehsal etmиødиr.<br />

2. Юldцrцcц vя yцksяk allergиya reaksиyalarыnыn mцшahиdя<br />

olunmasы. 1996-cы иldя Pиoneer Hи-Bred kompanиyasы mentиonиn<br />

zцlalыnыn mиqdarыnы artыrmaq цчцn Brazиlиya qozunun genиnи soya<br />

bиtkиsиnя kючцrtdц. Bu qoza qarøы bяzи adamlar øok vяzиyyяtиnя<br />

dцømя dяrяcяsиnя qяdяr allergиk иdиlяr. Bu, arы sancmasыndan<br />

yaranan øok qяdяr юlцmcцldцr. Heyvanlar цzяrиndя aparыlan<br />

tяcrцbяlяr vя elяcя dя иnsanlarda allergиya dяrяcяsиnиn artыm<br />

sцrяtиnиn bюyцmяsи transgen soyadan alыnan mяhsullarыn allergиk<br />

olduьunu sцbut edиr. Xoøbяxtlиkdяn bu soyadan alыnan mяhsullar<br />

bazarlardan tezlиklя yыьыødыrыldы vя bяdbяxt hadиsяlяrиn qarøыsы<br />

alыndы. Mцяyyяn edиlmиødиr kи, иndи Amerиka яhalиsиnиn 25%-и<br />

яrzaq mяhsullarыna qarøы hяssas olmuølar, onlarda daha tez-tez<br />

qaøыnmalar vя qыrmыzы sяpkиlяr olur, 4%, yяnи 12 mиlyon яhalи<br />

cиddи allergиya xяstяlиyиndяn яzиyyяt чяkиr, onlarыn qanыnda<br />

Иmmunoglobulиn E vя ya ИgE yцksяkdиr. 6%-7% цч yaøыna qяdяr<br />

olan uøaqlarda qиdadan allergиyanыn sяvиyyяsи чox yцksяkdиr vя<br />

bu, иlbяиl artыr. Иnsanlarыn pяhrиzиnя tяbияtdя heч zaman rast<br />

gяlиnmяyяn maddяlяr, mяsяlяn soya чичяyиnиn elementlяrи vя<br />

pomиdorda balыq genlяrи (1990-cы иldя DNA Plant Technology<br />

Corporatиon tяrяfиndяn yaradыlmыødыr) daxиl olan kиmи allergиya<br />

rиskи bюyцk olan иnsanlarda cиddи fяsadlar yaranыr. Bu, xцsusиlя<br />

balыq genи yerиdиlmиø pomиdorlardan alыnan mяhsullarda daha чox<br />

mцøahиdя olunur. Dяrиn vя яtraflы elmи tяcrцbяlяr vя qarьыdalы<br />

иlя mяøьul olan иnsanlarda aparыlan yoxlamalar sцbut edиr kи,<br />

qarьыdalыda GMO Bt allergendиr. GMO kartof, noxud vя soyalar<br />

allergenlяrlя zяngndиr. Sичanlar цzяrиndя aparыlan tяcrцbяlяrdя<br />

GM edиlmиø noxudun yцksяk allergen olduьunu sцbut edиlmиødиr.<br />

1999-cu иldя York laboratorиyasыnda GM edиlmиø soyadan alыnan<br />

mяhsullarыn allergen olduqlarы sцbut edиlmиø vя soyanы иlk on<br />

allergen sиyahыsыna daxиl etmиølяr.<br />

3. Xяrcяng vя degeneratиv xяstяlиklяr. Иnяklяrdя sцdцn<br />

mяhsuldarlыьыnы artыrmaq цчцn 1993-cц иldя FDA Monsantonun<br />

yaratdыьы rBGH genиnи daha da yaxøыlaødыrdы. Bu genиn иnяklяrя<br />

yerиdиlmяsи sцdцn mяhsuldarlыьыnы bиr neчя dяfя yцksяltdи. Lakиn<br />

alиmlяr xяbяrdarlыq etdиlяr kи, bu gen ИGF-1 hormonunun mиqdarыnы<br />

70-1000% artыrыr. ИGF-1 hormonu чox gцclц kиmyяvи maddяdиr<br />

vя иnsanlarыn yoьun baьыrsaьыnda, prostat vяzиndя vя dюødя<br />

xяrчяng rиskиnи 2,5-4 dяfя yцksяldиr. Kanada alиmlяrи sичanlar<br />

цzяrиndя apardыqlarы tяcrцbяdя ИGF-1 hormonunun qalxanabяnzяr<br />

vяzdя toplandыьыnы vя daxиlи orqanlarы sыradan чыxardыьыnы<br />

sцbut etmиølяr. FDA-nыn юz tяcrцbяsиndя gюstяrmиølяr kи, bu<br />

hormonun tяsиrиndяn dalaq 40-46% bюyцyцr vя bu иsя<br />

leykomиyanыn яmяlя gяldиyиnя иøarяdиr. Nяtиcяdя Avropa<br />

Bиrlиyи, Kanada, Avstralиya vя Yenи Zelandиya rBGH genиnиn<br />

иnяklяrя yerиdиlmяsиnи qadaьan etmиødиr. BMT-nиn beynяlxalq<br />

standartlar bцrosu (Codex Alиmentarиus) rBGH genиnиn<br />

yerиdиlmяsиnя patentи lяьv etdи vя nяhayяt ABШ da 2008-cи иldя<br />

bunu qadaьan etmяyя mяcbur oldu. Baøqa bиr tяrяfdяn, GM<br />

edиlmиø bиtkиlяr kanserogen hesab edиlяn herbиsиdlяrя davamlы<br />

orqanиzmlяrdиr. Bromoksиnиlя davamlы BXN pambыq transgendиr.<br />

Mяlum olmuødur kи, orqanиzmя GMO иlя daxиl olan yad DNT<br />

fraqmentlяrи tam hяzm olunmadыьыndan qana sorulur vя иnsanыn<br />

normal DNT-sи иlя bиrlяømяyя иmkan tapыr. Heyvanlar цzяrиndя<br />

aparыlan tяcrцbя lяr dя mцяyyяn edиlmиødиr kи, bu genetиk elementlяr<br />

soyuqdяymя, artrиt vя lиmfoma yaradыr.<br />

4. Bиlavasиtя xяrcяng yaradan kanserogenlяr. Bиr necя иl<br />

bun dan яvvяl alиmlяrя mяlum olmuødur kи, qиda mяhsullarыna<br />

яlavя edиlяn konservantlarыn bиrlиkdя gюstяrdиyи toksиk effekt<br />

onlarыn ayrы-ayrы toksиklиyиndяn bиr neчя dяfя чoxdur. Hяtta toksиk<br />

olmayan bиr neчя kиmyяvи maddяnиn kombиnasиyasы toksиk<br />

effekt yaradыr. Mяsяlяn, sяrиnlяødиrиcи ичkиlяrdя tapыlan askorbиn<br />

turøusu vя benzonat natrиum bиrlяømяsи benzиne яmяlя gяtиr -<br />

dиyиndяn vя bu yцksяk dяrяcяdя kanserogen hesab edиlиr vя xяrcяng<br />

yaradыr. Kanserogen maddяlяr genetиk mutasиyalarыn иntensиvlиyиnи<br />

vя xяrчяng hцceyrяlяrиnиn яmяlя gяlmя rиskиnи artыrыr.<br />

5. Supervиruslar. Vиruslar dиgяr vиruslarыn vя retrovиruslarыn<br />

genlяrиnя qarыøa bиlиr, mяsяlяn, HИV vиrusu. Bu zaman elя tяhlцkяlи<br />

vиruslar яmяlя gяlя bиlяr kи, onlarыn yayыlma sцrяtи<br />

aьыlagяlmяz dяrяcяdя bюyцk olar. Araødыrmlarыn bиrиndя bu tиp<br />

vиrusun 8 hяftяyя яmяlя gяldиyи gюstяrиlиlиr. Bu tяcrцbяnиn<br />

nяtиcяlяrиnя яsaslanaraq demяk olar kи, genlяrиn qarыømasы<br />

nяtиcяsиndя onlarыn elя kombиnasиyalarы яmяlя gяlя bиlяr kи,<br />

nяtиcяdя yenи, heч kиmя mяlum olmayan чox tяhlцkяlи vиruslar<br />

yarana bиlяr. Gen mцhяndиslиyи zamanы mяhz genlяrиn qarыødыrыlmasы<br />

prosesи baø verиr vя belя qarыømыø genlяr GMO-da kцllи<br />

mиqdarda olur. Odur kи, bиr-bиrиnя qohum olmayan genlяrиn<br />

qarыømasы bюyцk rиskdиr. Kanadada aparыlan araødыrmalarыn<br />

bиrиndя belя bиr prosesиn øahиdи olmuølar. Bиtkиnи hцceyrяlяrarasы<br />

hяrяkяtи tяmиn edяn genи zяdяlяnmиø xиyar mozaиkasы vиrusиna<br />

yoluxdurmuølar. Иkи hяftя keчmяmиø yoluxmuø bиtkиdя gen чatыømazlыьы<br />

baø vermиø vя onun genlяrи qarmaqarыøыq olmuødur. Bu,<br />

bиtkиnиn saf mяhsul vermя qabиlиyyяtиnи tamamиlя pozmuødur.<br />

Bu tиp tяcrцbяlяrиn nяtиcяlяrи 1997-cи иldя Amerиka Kяnd<br />

Tяsяrrцfatы Departamentиnи mяcbur etmиødиr kи, supervиruslarыn<br />

38 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!