tekst mgr inż. arch. Dagmary Milczyńskiej - Hajdy - Lublin

3. WYKAZANIE WARTOŚCI KULTUROWYCH OBIEKTU ORAZ OKREŚLENIE JEGOZNACZENIA Z PUNKTU WIDZENIA ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA3.1. Cechy miejsca – historycznie ukształtowane śródmieście Lublina(centrum historyczne miasta)Historycznie ukształtowane śródmieście Lublina (zabytkowe centrum) jestfizycznym zapisem kolejnych etapów rozwoju miasta, od osady na zamkowympodgrodziu począwszy, do złoŜonej struktury nowoczesnegodwudziestowiecznego miasta.Układ przestrzenny Lublina ewoluował stopniowo, dokumentując w planierozwijającego się miasta liczne zmiany i wpływy kulturowe oraz historycznenawarstwienia, koncentrujące się wpierw wzdłuŜ głównej osi urbanizacji irozwoju średniowiecznego miasta – tj. komunikacyjnego i handlowego traktuulicy Grodzkiej.Czytelność dokumentacji rozwoju organizmu wielokulturowego nowoŜytnegomiasta, a to cechuje układ urbanistyczny historycznego śródmieścia Lublina,jest unikalnym, wyjątkowym w tej części Europy zapisem historii duŜego miastana styku - kultur, wschodu i zachodu, dokumentem autentycznym i dobrzezachowanym.Tę strukturę dopełnia i współtworzy architektura o róŜnorodnych formachwyraŜających treści adekwatne do toŜsamości miejsca i czasu powstawania.Unikalność układu urbanistyczno-architektoniczny śródmieścia Lublina wynikarównieŜ ze sposobu wykorzystania naturalnych cech i walorów urbanizowanegoterenu. Trasowanie układu ulic miasta, od trapezoidalnego Rynku nawypiętrzeniu wzgórza, które ku zachodowi łagodnie opada, przechodząc wpółkoliste dość rozległe plateau, przyniosło oryginalny, organicznie wynikłynarys najstarszej części miasta, często porównywany do gruszki, wachlarza alboludzkiejdłoni.Kontynuacja urbanizacji w tych wyjątkowych naturalnych warunkach, w wynikunałoŜenia prostych reguł magdeburskiej szachownicy na półkoliste wysklepienienad-Bystrzyckiej wyŜyny wytworzyło układ oryginalny i niepowtarzalny,na pierwszy rzut oka nieregularny, choć logiczny.Ewolucja struktury urbanistycznej miasta, zachowuje logikę tego pierwotnegozałoŜenia. PodąŜa, raz szybciej raz wolniej, w ślad za zmianami uwarunkowań ipotrzeb, osiągając róŜnorodność relacji i bujność form elementów składowych,cechującą struktury złoŜone, budowane w przestrzeniach anizotropicznych.Struktura fizycznej przestrzeni miasta, w zachowanym współcześnie stanie(zatem nie tylko w obszarze zabytkowego śródmieścia), odzwierciedlawielowiekowe nawarstwienia powstałe wskutek procesów typowych dlaantropomorficznych zmian urbanizujących przestrzeń, jak i nawarstwienia ocechach indywidualnych dla tego miasta, nabytych - a raczej wytworzonych -wyłącznie w tym miejscu.Wieloetniczność i wieloreligijność społeczności Lublina, cechy stale definiujące tomiasto, ale występujące ze szczególnym nasileniem w kilku kluczowych dla jegorozwoju okresach (XIII-XIVw., XVI-XVIIw., XIX- I połowa XXw.) w relacjiprzyczynowo-skutkowej do wielo-kierunkowych wpływów zewnętrznych i napięć,równieŜ stale obecnych z racji geograficznego połoŜenia miasta na stykuWschodu i Zachodu, stanowiły źródło wyjątkowej odmienności i oryginalności,znajdującej wyraz szczególnie trwały w obrazie architektonicznourbanistycznymmiasta.Katedralna cerkiew prawosławna, pw. Przemienienia Pańskiego [1] 8 , topierwszy sobór prawosławny w Lublinie, powstała na potrzeby kolonii ruskichkupców osiadłych na Czwartku w 1447, wpierw jako drewniana, a krótko potemjako murowana świątynia naleŜała do metropolii kijowskiej podległej patriarszeKonstantynopola.Od roku 1695 do 1875 przy cerkwi Przemienienia Pańskiego w Lublinie działaparafia unicka, oraz klasztor OO. Bazylianów, potem świątynia wróciła dowyznawców prawosławia. Budynek cerkwi, rozplanowany na rzucieorientowanego prostokąta, z kruchtą w podstawie wieŜy od zachodu usytuowanyjest w centralnej części niewielkiego zespołu, w którego skład wchodząpołączone budynki kancelarii, plebanii i mieszkalny, a całość załoŜenia jestotoczona murem i dostępna z jednej furty. We wnętrzu cerkwi znajduje się8 Numeracja w tej części ZPZ, podana w nawiasach kwadratowych, odpowiada oznaczeniu opisywanegoobiektu na mapie, str.36.