modele i formuła

jednocześnie swoista rewolucja. Zasadnicza zmiana skali wartości. Ryszard Krynickiprzywołuje istniejącą w poezji orientu zasadę tadmin, rywalizacji 81 ; przy okazji można dodać,że podobna koncepcja poezji istniała także w klasycyzmie. Nie nowość, eksperyment, alecoraz doskonalsza realizacja istniejącego wzoru, poruszanie się w granicach przez niegozakreślonych. Jest to niemal absolutne zaprzeczenie ideałom Awangardy (szerzej – tejkoncepcji poezji, która datuje się od romantyzmu, koncepcji poezji buntowniczej, zrywającejz tradycjami). Stąd już – choć na innej płaszczyźnie – blisko do koncepcji J. M.Rymkiewicza. Do tezy, że stałe wyobrażeniowe są niezmienne. Formulizm zakłada jednak ichzmienność, zależność od czasu historycznego; inne doświadczenia historyczne i społecznepowodują wykształcenie się nowych stałych wyobrażeniowych. Zakłada ich zmienność, aleraczej ewolucyjną niż – jak chciał Peiper, a za nim Przyboś i Brzękowski – rewolucyjną. Tezmiany nigdy nie są nagłe; gdy Brzękowski w cytowanym eseju domaga się przeobrażeniaform poetyckich, czyni to wierząc, że zmiana form życia pociąga za sobą automatycznieprzekształcenie świadomości, że ta nowa świadomość musi wyrazić się – stosującterminologię Peipera – w „nowych sposobach poetyckich”. Tymczasem te zmiany, zmianyświadomości, tworzenie się nowych stałych wyobrażeniowych stanowią proces znaczniewolniejszy niż zmiana form życia społecznego („cywilizacji” – jak pisał Peiper). Zauważmy:wszelka poezja interwencyjna, reagująca bezpośrednio na wydarzenia społeczne, usiłująca jerozwiązać lub przynajmniej pokazać, jest – wiedział już o tym Brzękowski 82 – najczęściejpoezją wtórną, niewolniczo kopiującą obiegowe wzory. Ale to w gruncie rzeczy uwagamarginesowa.Poezja idei. Poezja odbudowująca wiarę w istnienie pojęć ogólnych (tu uwagamarginesowa: jeśli już – pisałem o tym w polemice z Kuncewiczem, „Współczesność”, 1967,nr 19 – mówimy o „realizmie”, to w wersji arystotelesowskiej). Wiara w powszechniki, wrealne istnienie uniwersaliów okazuje się cechą umożliwiającą rekonstrukcję świata.Odbudowanie zniszczonych wartości. Jeśli przyjmiemy, że modelową poezją pokolenia 56była poezja Bursy, to musimy się zgodzić, że była to w istocie poezja destrukcji. Podobniezresztą jak i poezja Białoszewskiego. (Pytanie: czy był konsekwentnym nominalistą? UwagiStanisława Dana-Bruzdy o jego „reizmie” – „Pamiętnik Literacki”, R. 52, z. 4 – są tuinstruktywne.) Odbudowanie wartości mogło się dokonać tylko na gruncie realizmu, tylkotaka poezja mogła się przeciwstawić dehumanizacji, reizacji rzeczywistości. RyszardKrynicki zdaje się w to wątpić. Więcej, twierdzi, iż synkretyzm (a ta cecha łączy sięnierozerwalnie z formulizmem) „zdaje się być operacją dopuszczalną tylko dla czytelnika ikrytyka. Fetyszyzacja słowa i rzeczy czy fetyszyzacja zewnętrzności grozi depersonifikacją izreifikowaniem, skazuje poetę na nieustanną rezygnację z własnych doświadczeńwewnętrznych, podporządkowuje go oksymoronicznej, dialektycznej strukturzerzeczywistości” 83 . Słuszność tego twierdzenia jest – przynajmniej dla mnie – wątpliwa,zakłada, że tradycja jest rzeczywistością zewnętrzną, podczas gdy dla mnie liczą się tylko jejwchłonięte i przetworzone (a więc w tym rozumieniu własne) elementy. Tak rozumiana81 Ryszard K r y n i c k i, Z rówieśnikami i przeciw nim, „Nurt”, 1967, nr 8, s. 44–45; Poezja wzoru i wzórpoezji, „Orientacja”, 1987, [nr 5], s. 33–35.82 Jan B r z ę k o w s k i, Poezja integralna, [w:] Wyobraźnia wyzwolona, Warszawa 1966, s. 53–63.83 R. K r y n i c k i, Z rówieśnikami, s. 45.35