modele i formuła

twórczości poetów baroku dowodów znajdziemy aż nadto), ale także, że w swej strukturzeprzeżycie religijne i przeżycie miłosne są zbieżne (jeśli nie analogiczne). Sąd ten motywujenie tylko użycie do analizy tych wierszy kategorii wypracowanych na gruncie psychologiireligii i religioznawstwa, ale także uzasadnia przeświadczenie, które jest główną tezą tegoszkicu: że liryka miłosna spełnia we współczesnej poezji (lub ostrożniej: w niektórych jejobszarach) funkcje poezji religijnej.Sformułujemy to inaczej: liryka miłosna (także niektóre odmiany poezji autotematycznej)jest jednym obszarem, w którym – według określenia Eliadego – odbywa się przejście z„czasu świeckiego” w „czas święty”. Jedynym „miejscem poczucia Bóstwa”, własnejtożsamości z transcendencją.Powiedzieliśmy jednak wyżej, że w modelu, który nazwaliśmy „uwznioślającym”,grandiiokwencja rodzi stosunek podległości, poczucie tożsamości przeradza się wświadomość wyalienowania. W modelu, który moglibyśmy nazwać „konceptemnieobecności”, poczucie to zostaje „unieważnione”. Nieobecność bowiem jest nie tylkobrakiem, co sumą (sumą raczej) możliwości. Rzeczywistość zaś – relacją. W ten sposóbmożna powiedzieć, że świat istnieje o tyle, o ile istnieje jako „przedmiot psychiczny”, o iledostępny jest świadomości podmiotu. (Gąsiorowski: „Świat jest dopiero między mną aświatem”.) W tym ujęciu erotyka staje się (obok aktu twórczego) jedyną sferą, w którejpodmiot istnieje w sposób autentyczny. Jedyną sferą dostępną podmiotowi, w której możeosiągnąć zarówno poczucie tożsamości z zewnętrznością, jak i własnego istnienia; jedynie tujego świadomość nie podlega reifikacji. Owo istnienie w drugim jawi się tu – jakby naprzekór zdaniu Sartre'a o urzeczowiającej roli spojrzenia – jako istnienie autentyczne. Jestemo tyle, o ile istnieję w drugim, tak jak świat o tyle tylko dla mnie istnieje, o ile jest we mnie.(Gąsiorowski: „Popłoch/ stąd odbiega wraz z tym fragmentem / zewnętrznego świata, któryżył w tobie; / więc b y ł bez wątpienia”.) Można by powiedzieć, przywołując terminologięGąsiorowskiego, że w ten sposób odbywa się przejście ze sfery prawdopodobieństwa do sferyoczywistości, od tego, co – aby posiadało wartość – musi być wyjaśnione, do tego, co wsposób oczywisty j e s t wartością; inaczej: od istnienia relacyjnego do istnieniaautonomicznego. Skoro „wszechświat to przeciwwaga twojego istnienia”, pragnieniempodmiotu jest „bodaj na chwilę posiadać chwilę, / która sobie wystarcza!” Zauważmy, żepojęcie to bliskie jest pojęciu „odwracalnego czasu świętego”. Przeżycie erotyczne w tymujęciu (używając terminów z zakresu poetyki, można by powiedzieć, że w tym ujęciu „mała(krótka) śmierć” jest metonimią śmierci, akt erotyczny usymbolizowaniem łączności zwszechświatem) jest tożsame z przeżyciem mistycznym.Nie jest przedmiotem tego szkicu szczegółowa analiza p o e t y k; raczej – typównastawień. Nie sposób jednak nie zauważyć zbieżności symboliki tych wierszy z symbolikąreligijną (nie topiką poezji religijnej); można by powiedzieć, że – pełniąc te funkcje, które wtradycyjnych kulturach pełniły religijne ryty – przejmuje jednocześnie tamtą symbolikę;sacrum ujawnia się w tych samych epifaniach. Można by – ciągnąc ten tok dalej –powiedzieć, że w rzeczywistości dążącej do zdemitologizowania, zracjonalizowania, erotykastanowi bastion świadomości mitycznej. „Nieustająca desakralizacja człowiekawspółczesnego – pisze Eliade – wypaczyła treść jego życia duchowego, nie niszcząc jednakwzorców jego wyobraźni: w strefach wymykających się kontroli trwa i żyje cała47