Mæna 2010

05.
NÚTÍMA GULLGERÐARLIST: GRAFÍSK HÖNNUN
Við, grafískir hönnuðir eða leturfræðingar,
eða kannski til að máta nýtt
orð – myndritlistamenn, byggt á eldgömlum
grunni, segjum stundum að
okkar viðfangsefni séu tvö: myndmál og
ritmál. Merking í máli og myndum. Við
setjum s.s. saman orð og myndir. Miðlum
hugmyndum og upplýsingum en líka
tilfinningum, eða réttara sagt, áhrifum. 1
Grafísk hönnun er gömul listgrein en í
rauninni ung starfsgrein (a.m.k. í þeirri
mynd sem við þekkjum af auglýsingastofum,
hönnunarstofum og einyrkjum
dagsins í dag). Listamenn hafa sérhæft sig í
þessu frá örófi tungumálsins. Greinin byggir
á aldagamalli hefð þess fólks sem teiknaði,
skrifaði og litlu seinna prentaði tjáningu
sína og annarra niður á „blað“. 2 Grafísk
hönnun hefur verið talin til sérgreina hér á
Íslandi frá því um miðja síðustu öld þegar
fyrstu Íslendingarnir komu að utan úr
námi. Fyrir þann tíma var þetta hér eins og
annarsstaðar; við þetta störfuðu handritarar,
myndlistarmenn eða prentlistamenn sem sáu
letur sem form og notuðu það þannig. Eric
Gill sagði: „bókstafur er ekki mynd af hlut
heldur hluturinn sjálfur“ og það er mikilvægt
að muna – leturfræði byggist upp á hefðum
og venjum sem hafa skapast í meðferð og
notkun þessa hlutar. Það er sérstaða
grafískra hönnuða að hafa tileinkað sér
týpógrafíu; við höfum áhuga á bókstöfum
þeirra sjálfra vegna, ekki eingöngu vegna
þess sem hægt er að gera við þá. Að miðla
upplýsingum, þekkingu af einhverju tagi.
Saga fagsins er löng – lengri en við flest
gerum okkur grein fyrir. Það er ástæðan
fyrir því að mörgum okkar vöknar eiginlega
um augun þegar við t.d. rekumst á gamla
og velkta bók sem hefur staðist illa meðferð
aldanna – en getur enn sagt okkur eitthvað,
í texta og myndum, sem við vissum ekki eða
höfðum ekki hugsað um á nákvæmlega sama
hátt og höfundur. Þetta er ómissandi þáttur
af mennskunni. Í bókum og öðrum miðlum
sem þjóna hlutverki tjáskipta sýna mennirnir
bestu eiginleika sína – þeir gefa öðrum af sér
án skilyrða.
Af hverju heitir þetta blað Mæna? Svarið er,
eins og svo oft: okkur þótti það gott – stutt
orð, gott íslenskt orð sem getur þýtt fleira en
eitt. Mæna þýðir „stara“ segir orðabókin. Og
„einblína“. Og „horfa fast á“. Og „bera hátt,
gnæfa“. Og „setja ris, mæni á“. Svo er mæna
auðvitað „önnur aðalstöð taugakerfis, liggur
frá heila eftir hrygg spendýra“.
Mænan er miðill. Taugar frá skólanum og
út, og til baka. Inn og út, fram og aftur,
skiptumst við á skoðunum, upplýsingum,
þekkingu og, síðast en ekki síst, uppbyggilegri
samræðu. Það er nefnilega löngu
kominn tími til að þú fáir viðurkenningu á
því sem þú gerir. Að við hin fáum að skoða
í kistuna þína og njóta þess með þér sem þú
kannt. En stækkum líka umræðuna. Förum
frá því að ræða það hver gerði hvað fyrst
– hver fann upp hjólið – og ræðum málin
á heimspekilegum og pólitískum nótum.
Veltum upp áhrifunum af því sem við gerum
og finnum leiðir til að gera meira gagn, fyrir
samfélagið, verkefnin og okkur sjálf.
Listaháskólinn er uppeldisstöð og menntasetur.
Kollegar þínir koma úr skólanum eða
öðrum listaháskólum. Þess vegna tel ég að
við ættum öll að leggjast á eitt til að miðla
nemendum í greininni uppsafnaðri reynslu
og þekkingu. Tímaritið verður aldrei þannig
að öllum líki allt sem í því er, en í framtíðinni
verður innihald Mænu jafnt undir þér komið
og okkur, nemendum og kennurum, sem
tókum saman efnið í þetta fyrsta blað. Við
viljum skapa umræðuvettvang um allt sem
snertir greinina. Þú miðlar þínum viðfangsefnum
og skólinn, nemendur og kennarar,
sínum. Mæna verður þessi miðill.
Já, vel á minnst, hönnuðirnir eru sem sagt 17
nemendur á þriðja ári í grafískri hönnun við
hönnunar-og arkitektúrdeild Listaháskóla
Íslands. Nöfnin þeirra eru öll á opnunni hér á
eftir. Þau eiga heiður skilinn.
Mæna, tímaritið, mun koma út einu sinni á
ári. Útskriftarárgangur hvers árs mun vinna
blaðið. Það þýðir að einhvern daginn banka
þau upp hjá þér og biðja um að fá að kíkja í
möppuna þína til að sjá hvað þú hefur gert
merkilegt. Vonandi notar þú þá tækifærið
og kynnir þig og viðfangsefnin þín fyrir
okkur hinum – eða enn betra: taktu saman
efni sem þig langar til að kynna fyrir okkur,
skrifaðu niður hluti sem varða okkar fag og
sendu tillögu að efni í næsta blað. Vefurinn er
opinn (www.mæna.is).
Dóra Ísleifsdóttir
1 Verkefnin sem þessu tengjast eru óþrjótandi
og margvísleg; allt frá bókum (sem mörgum
okkar þykja ennþá það besta sem til er), letri og
kalligrafíu, tímaritum, dagblöðum, tölvuleikjum,
teiknimyndum, plakötum, plötuumslögum,
frímerkjum, innkaupapokum, umbúðum
utan um hvað sem er, vörumerkjum, mörkum,
sjónvarpsauglýsingum; auglýsingum í hvaða miðla
sem er, bæklingum, ársskýrslum og öðrum skýrslum,
vefsíðum og allri grafík í símum og tölvum og
sjónvörpum, tónlistarmyndböndum, bíómyndum,
munstrum, myndasögum, öðrum myndskýringum
og myndlýsingum sem eru notaðar í venjulegum
þvottaleiðbeiningum, leiðarkerfi á flugvöllum, á
sófasett, bollastell, löggubíla, götuskilti, föt, skó, bíla,
leiðarkerfi, flugvélar og geimskutlur ... það er líklega
enginn endir á upptalningunni og eina vitið að segja:
Ef þú ætlar að stofna fyrirtæki eða bara ef þú ætlar að
gera eitthvað, þá ættir þú að finna grafískan hönnuð
til að vinna með. Við rekumst ágætlega í hóp (a.m.k.
sum). Ekki spillir svo fyrir að mörg okkar eru ansi
lunkin við markaðssetningu. En hvað sem verkefnið
er, þá er betra að tala við okkur snemma. Þá vinnum
við best. Við erum fyrst og fremst hugmyndafólk og
langar að vinna okkar (sameiginlegu) hugmyndum
brautargengi. En ef ekki, þá búum við bara til verkefni
sjálf og vinnum að list okkar. Við þurfum líka að gera
meira af því.
2 Auðvitað var fyrst skrifað á hellaveggi, steina,
papýrus o.s.frv. Og prentun hefur verið gerð með
margvíslegum hætti í gegnum tíðina – nú er hún að
stórum hluta til rafræn og birtist á skjám … bla, bla,
bla. Þetta vitum við öll. Og ef ekki þá má gjarnan skrifa
greinar um það í Mænu.