งานออกแบบสถาปัตยกรรมไทย เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

ตามอย่างผลงานอื่นๆ ประเภทนี้ที่ผ่านมา ซึ่งถ้าเป็นระดับชั้นพระบรมวงศานุวงศ์แล้ว สมเด็จครูมัก
จะทรงใช้แบบเช่นนี้เสมอ ทว่า “รูปถ่าย” ที่ได้พบใหม่นั้น กลับกลายเป็นเพียงแบบอย่าง “ทรงกรวย
เหลี่ยม” อันเรียบง่าย และสะอาดตา ต่างไปจากที่สันนิษฐานไว้
2. “เมรุปะรำ” หม่อมเจ้าตระหนักนิธิผล ไชยันต์ เดิมใช้หลักฐานเฉพาะเอกสารที่มีอยู่
ในหนังสือ “สาส์นสมเด็จ” ซึ่งระบุชื่อเรียกว่า “เมรุต้นไม้” แต่ไม่พบ “ร่างต้นแบบ” หรือ “รูปถ่าย” ใดๆ
เช่นกัน โดยผู้เขียนได้วิเคราะห์รูปแบบขึ้นจากรายละเอียดตามเอกสารดังกล่าว และจาก “รูปถ่าย”
ที่พบใหม่นั้น แม้ว่ามีความใกล้เคียงกับแบบอย่างที่ผู้เขียนสันนิษฐานขึ ้น หากแต่ก็มีความต่าง
เล็กน้อยตรงที่ตัวงานสร้างจริงมี “คำ้ำยัน” ช่วยยึดโครงสร้างหลังคาอีกชุดหนึ่งด้วย ซึ่งต้อง
ขอบพระคุณ “หอสมุดดำารงราชานุภาพ” วังวรดิศ ที่กรุณาอนุเคราะห์ภาพถ่ายอันเป็นหลักฐานสำาคัญ
ต่อการใช้เผยแพร่ครั้งนี ้ โดยเฉพาะงานออกแบบพระเมรุของทั้งสองกรณีดังกล่าว ทำาให้ผู้เขียน
ได้มีโอกาสนำามาปรับแก้ไขเนื้อหาและจัดทำาภาพจำาลอง 3 มิติชุดใหม่ให้มีความถูกต้องสมบูรณ์
มากยิ่งขึ้น
3. “พระอุโบสถ” วัดศรีมหาราชา เดิมใช้เอกสารหลักที่ปรากฏในหนังสือ “สาส์นสมเด็จ”
เช่นกัน โดยมี “ร่างต้นแบบ” เกือบทั้งหมดให้ศึกษา และพบ “รูปถ่ายเก่า” ที่เป็น “ด้านหน้า” ตรง
เพียงภาพเดียว ซึ่งต่อมาได้ปรากฏ “รูปถ่ายเก่า” ชุดใหม่ในสื่อสังคมออนไลน์ ก็ทำาให้เห็นได้ชัดเจน
ว่างานออกแบบของสมเด็จครูชิ้นนี้ เมื่อถูกสร้างขึ้นจริงนั้นไม่ได้เป็นไปตามร่างต้นแบบเดิมทั้งหมด
โดยมีหลายส่วนที่น่าจะทรงปรับปรุงแก้ไขขณะก่อสร้าง อาทิ
• “พระประธาน” ตามร่างต้นแบบเป็นพระพุทธรูปขนาดย่อม (น่าจะเป็นองค์เดิมของ
พระอุโบสถเก่า) ที่ทรงออกแบบให้ประดิษฐานภายใน “ปะรำา” แต่ในงานสร้างจริง “พระประธาน” กลับ
เป็นพุทธศิลป์อย่างสมัยสุโขทัยที่มีขนาดใหญ่กว่าเดิมเล็กน้อย ที่สำาคัญคือถูกประดิษฐานบนชุกชีแบบ
“ลอยตัว” เหมือนทั่วๆ ไป ไม่ได้อยู่ภายใน “ปะรำา” ตามแบบร่าง
• “ใบเสมา” ในร่างต้นแบบเห็นชัดเจนว่าสมเด็จครูทรงจัดวาง “ใบเสมา” ชุดหน้าและชุดกลาง
ให้อยู่ภายในอาคารด้วยคุณลักษณะที่แนบติดข้างเสา ยกเว้น 3 ใบชุดหลังซึ่งทรงจัดวางแบบแนบ
ผนังด้านนอกอาคาร แต่จากภาพถ่ายที่ปรากฏกลับกลายเป็นว่า “ใบเสมา” ถูกจัดรวมให้อยู่ภายใน
พระอุโบสถด้วยกันทั้งหมด แสดงว่าสมเด็จครูน่าจะทรงเปลี่ยนพระทัยเมื่อการก่อสร้างเริ่มขึ้นแล้ว
โดยคงมีพระวินิจฉัยว่าความชัดเจนในการแสดงเขตวงล้อมแห่ง “เสมา” นั้น ย่อมจะดูไม่สมบูรณ์หาก
บางส่วนอยู่ภายในและบางส่วนอยู่ภายนอกของอาคาร ฉะนั ้นจึงทรงตัดสินพระทัยที่จะแก้ไขใหม่ให้
อยู่ด้วยกันทั้งชุดดังกล่าว
• “หน้าบรรพ์” ด้านหน้า ซึ่งในร่างต้นแบบ “ลายประธาน” เป็นเพียงกรอบสี่เหลี ่ยมบรรจุ
ตัวอักษรธรรมเท่านั้น แต่ในงานสร้างจริงมีการออกแบบรายละเอียดเพิ่มเติมทั้งในเชิงกรอบภาพและ
ลวดลายสองข้างคล้ายรูป “เชิงเทียน” ประดับประกอบ ขณะที่ด้านหลังก็ได้พบร่างต้นแบบเพิ่มเติม