oraz przydomowe sady i zadrzewienia. Często można s<strong>po</strong>tkać tam świergotka <strong>po</strong>lnego, dudka lub krętogłowa. Bez wątpienia najcenniejszą perełką w Borach Tucholskich jest eutroficzne jezioro Udzierz. Obecnie szybko się wypłyca i zarasta szuwarem, przez co dojście do otwartej tafli jest bardzo utrudnione. W <strong>po</strong>bliżu ogromnej kolonii śmieszek gnieżdżą się rybitwy rzeczne, czarne i białowąse, a także zauszniki i szereg kaczek. Regularnie s<strong>po</strong>tyka się tu <strong>po</strong>lujące bieliki, rybołowy i kobuzy. Jesienią na jeziorze licznie gromadzą się ptaki wodno-błotne. Można s<strong>po</strong>tkać tu kszyki, łęczaki, samotniki, brodźce śniade, a czasami nawet płatkonoga szydłodziobego. Z blaszkodziobych najliczniejsze są świstuny, krzyżówki, łabędzie nieme, a z rzadszych gatunków − łabędzie krzykliwe i hełmiatki. Z roku na rok zwiększa się na jeziorze liczebność czapli białych. Nieco inny zestaw ptaków wodnych zobaczymy nad rzekami, z Brdą i Wdą na czele. Tutaj dość łatwo można s<strong>po</strong>tkać nurogęsi, gągoły, samotniki, zimorodki oraz pliszki górskie. Najważniejszymi zimowiskami ptaków w ostoi są jeziora przepływowe w Zaborskim Parku Krajobrazowym oraz Jeziora Wdzydzkie. Ze względu na ciągły dopływ substancji biogennych z wodami rzek zlatują tu kilkutysięczne stada blaszkodziobych (czernice, krzyżówki, gągoły) i łysek. Bardzo liczne są łabędzie nieme oraz krzykliwe, które najłatwiej obserwować na jeziorach Witoczno i Łąckie koło miejscowości Swornegacie i Drzewicz. Dość regularnie <strong>po</strong>kazują się tu łabędzie czarnodziobe, nury czarnoszyje, ogorzałki i bielaczki. Na niektórych odcinkach rzek można też s<strong>po</strong>tkać zimujące pluszcze ze Skandynawi. Bory Tucholskie słyną z obfitości grzybów i bogactwa <strong>po</strong>rostów. Mniej znanymi, choć cennymi przedstawicielami fauny tego obszaru są: nietoperze oraz bóbr, wydra i rak szlachetny, których obecność świadczy o wciąż wysokiej czystości wód. 99 Turystyka: Sieć szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, kajakowych) i ścieżek przyrodniczych jest w Borach Tucholskich bardzo bogata. Dojazd: Aktualnie najłatwiej <strong>po</strong>ruszać się <strong>po</strong> tym rejonie autem, gdyż czynna jest tylko nieznaczna część dawnej sieci kolejowej. Są to linie: Gdynia–Bydgoszcz, Tczew–Chojnice, Grudziądz–Chojnice, Koś - cie rzyna–Bydgoszcz. Dużym ułatwieniem jest fakt, że wiele dróg publicznych prowadzących przez lasy ma nawierzchnię utwardzoną. Najlepszymi środkami trans<strong>po</strong>rtu <strong>po</strong>zostają jednak zawsze rower i kajak. Noclegi: Oferta miejsc noclegowych na terenie ostoi jest bardzo bogata. Nocleg można znaleźć m.in w Tucholi, Chojnicach, Bytowie, Swornychgaciach.
100 Dolina Słupi (OSO) Małgorzata i Urban Bagińscy Rozległy obszar leśny, którego oś stanowi środkowy odcinek rzeki Słupi. Powierzchnia: 370,4 km 2 Województwo: <strong>po</strong>morskie Mezoregiony: Równina Słupska, Wysoczyzna Polanowska i Wysoczyzna Damnicka Powiązania i sąsiedztwo z wybranymi obszarami <strong>Natura</strong> <strong>2000</strong>: OSO: Bory Tucholskie SOO: Bytowskie Jeziora Lobeliowe, Dolina Stropnej, Dolina Łupawy, Jeziora Kistowskie, Jeziorka Chośnickie Liczba gatunków ptaków: 154 gatunki