LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 Página 11HITZAURREAPRÓLOGOAzken urteotan ikerketa asko argitaratu dira, Euskal Herriko biztanle guztientzateta, hain zuzen ere, bizkaitarrentzat enblematikoenetarikoa deneremu honi buruz. Bizkaiko mendi, gailur eta inguru nagusia da: <strong>Gorbeia</strong>.Ikerketa horiek, <strong>Gorbeia</strong>k bizkaitar guztientzat duen izaera bereziarenageriko onarpena egiteaz gain, funtsezko ekarpena ere egin dute mendihorren inguruko alderdi guztiak ezagutzeko.Lurralde Azterlanetarako Bizkaiko Iraskundeak ere hori egin nahi izandu, hau da, lan bat egin gura izan du, jendeak <strong>Gorbeia</strong> hobeto ezagutzekoeta mendigune hori jendearengana hurbiltzeko.Han sido numerosos los estudios que durante los últimos años se hanpublicado teniendo como objeto uno de los espacios más emblemáticospara los vascos en general y para los vizcaínos en particular. Nos referimosal monte, a la cima, al entorno, al techo de Bizkaia: al <strong>Gorbeia</strong>.Todos estos estudios han supuesto a la vez que un reconocimientoexplícito al carácter tan particular que el <strong>Gorbeia</strong> tiene para todos los vizcainos,una aportación fundamental para el mejor conocimiento del mismo entodos sus aspectos.El Instituto de Estudios Territoriales de Bizkaia no ha sido ajeno a estatendencia general y así se planteó la realización de un trabajo que aborda-11Itxina mendigunea eta Arrabako landak <strong>Gorbeia</strong>ganatik (Z.A.) Macizo de Itxina y campas de Arraba desde <strong>Gorbeia</strong>gana (Z.A.)
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 Página 1212Horretarako, gure ikerketa diziplina anitzeko ikuspegi batean oinarritubehar izan dugu, eta, horren barruan, alderdi fisikoak, kulturalak, etnografikoaketa aisialdiari lotutakoak sartu ditugu, <strong>Gorbeia</strong>ren ikuspegi orokorraeskaintzeko asmoz.Lehenengo eta behin, aztertu beharreko lurralde eremua zehaztubehar izan dugu; izan ere, <strong>Gorbeia</strong> orokorrean aipatzea gehiegizkoa izan daiteke,horren barruan azalera handiegia sartzen baita, eta beraz, ikerketarenhelburua zehaztu behar izan dugu: Mendiguneko eremu nagusia edo altuena.Horrela, <strong>Gorbeia</strong> mendigunea Bizkaiko eta Arabako lurraldeetan hedatuarren, hasiera-hasieratik modu partzialean hurbildu nahi izan dugu<strong>Gorbeia</strong>ra, hau da, Bizkaitik. Hori dela eta, hurrengo orrialdeotan erreferentziarikgehienak Bizkaiari buruzkoak izango dira, eta geure lurraldetik oinezibilita aurkitzen diren gauza guztiei buruzkoak.Hasierako parametro horietan oinarrituz, zenbait hilabetez egon ginenikerketa egiten, eta, aldi berean, argazki kopuru handia bildu genuen (gehienakjatorrizkoak); halaber, alderdi interesgarrienen irudi artistikoak egiteariere ekin genion, liburuaren ikusmen-osagaia indartzeko.Liburuan era askotako alderdiak aztertzen dira; esate baterako, mendigunearensorrera eta modelatua, floraren eta faunaren egokitzapena mendikobaldintza gogorretara, edo elementu naturalik adierazgarrienen eta enblematikoenendeskribapena.Liburuko orrialdeetan, era berean, gizakiak historia osoan inguru horretanizandako eraginaren ondorioak ere jasotzen dira. Alde batetik, mendiguneosoan sakabanaturiko aztarna megalitikoak; bestetik, bertako lanbide etabizimodu nagusia den artzaintzak egituraturiko lanbideen zerrenda luzearenoroitzapenak. Ardi latxek, behiek eta zaldiek, <strong>Gorbeia</strong>ko belardietan bazkatuz,jatorrizko paisaiaren irudia osatu dute betidanik, eta bertan, Mendigunearenohiko oreka sortzen dute florako eta faunako beste espezie askorekin batera.Aurkezturiko informazioa, bestalde, honako honetan oinarrituriko dokumentaziolanaren emaitza da: argitalpenak, doktorego tesiak, mapak, aldizkariak,garaiko artikuluak eta oraingo protagonista batzuen adierazpenak.Ikerketan <strong>Gorbeia</strong> inguruko elementu eta herri interesgarrien deskribapenaere egiten da. Liburuaren helburua ez da mendian bertan erabiltzekogidaliburua izatea, baina gailurrerako ibilbide nagusiak eta beste ibilbide interesgarribatzuk jasotzen ditu; izan ere, 1.482 metroko gehieneko altitudearekin(<strong>Gorbeia</strong>ganan), Mendiguneak zidorrak eta bideak eskaintzen dituinguruko paisaia ikusgarriez gozatzeko.Lan honetan toponimiari ere arreta berezia jarri zaio. Hori neurri handianlanda munduari eta, hain zuzen ere, artzaintza tradizioari lotuta dago,eta Euskaltzaindiaren iritzi zehatza jaso nahi izan dugu, berori baita arlohonetan eskumena duen erakunde akademiko ofiziala, toponimian egondaitekeen nahastea argitu ahal izateko.ra la profundización en el conocimiento, a la vez que el acercamiento del<strong>Gorbeia</strong> al gran público.Para ello debíamos centrar el objeto de nuestro estudio desde unaperspectiva multidisciplinar, que contemplara aspectos físicos, culturales,etnográficos e incluso de ocio; que nos ofrecieran una visión de generalidaddel <strong>Gorbeia</strong>.Primero, teníamos que definir el ámbito territorial que íbamos a abarcarpuesto que referirnos al <strong>Gorbeia</strong>, sin más acotación, podría resultar unasuperficie demasiado extensa y, por lo tanto, se hacía necesario delimitar elobjeto del estudio, que al final circunscribimos al núcleo central o más altodel Macizo. Así, si bien el macizo del <strong>Gorbeia</strong> se extiende por terrenos deBizkaia y Araba, desde un primer momento nuestro interés ha sido acercarnosal <strong>Gorbeia</strong> de una forma intencionadamente parcial; desde Bizkaia. Poreste motivo en las páginas siguientes, la gran mayoría de las referenciasserán a Bizkaia y a todo aquello que podemos encontrar caminando pornuestro territorio.Desde estos parámetros iniciales, se desarrolló el estudio durante largosmeses, a la vez que se hizo acopio de un importante fondo fotográfico,en su mayor parte original, y se acometió el encargo de realizar varias ilustracionesartísticas de aspectos de especial interés, que refuerzan el componentevisual de la publicación.La publicación realiza un completo repaso a aspectos como la creacióny modelado del Macizo, la adaptación a las duras condiciones montanas dela flora y la fauna, el paisaje actual o la descripción de sus elementos naturalesmás significativos y emblemáticos.Recoge también en sus páginas el producto de la interacción humanaen el medio natural a lo largo del tiempo. Desde los restos megalíticosrepartidos por el Macizo hasta recuerdos de una larga lista de oficios, vertebradospor una profesión y medio de vida principal: el pastoreo. Las ovejasde raza lacha, vacas y caballos pastando por las praderas del <strong>Gorbeia</strong> formandesde siempre la imagen de un paisaje auténtico, donde compartenjunto a otras muchas especies de flora y fauna un equilibrio que caracterizaal Macizo.La información presentada es fruto de una labor de documentaciónbasada en publicaciones, tesis doctorales, mapas, revistas y artículos deépoca así como en el testimonio de algunos protagonistas actuales.El estudio también se detiene en la descripción de diversos elementosy localidades de interés que giran alrededor del <strong>Gorbeia</strong>. Si bien nopretende ser una guía directa de utilización en el monte, aquí se recogenlos principales accesos a la cumbre así como diversos recorridos de interés,ya que con sus 1.482 metros de altitud máxima en <strong>Gorbeia</strong>gana, elMacizo ofrece sendas, pistas y caminos por donde disfrutar de sus espectacularesparajes.La toponimia también ha sido objeto de una especial atención en estetrabajo. Vinculada en gran parte al mundo rural y más específicamente a la
- Page 1 and 2: GorbeiaGorbeiaGorbeia. Gurutzea. Tr
- Page 3 and 4: LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 15:32 P
- Page 5 and 6: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 7 and 8: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 9: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 14 and 15: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 16 and 17: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 18 and 19: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 20 and 21: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 22 and 23: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 24 and 25: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:50 P
- Page 26 and 27: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:51 P
- Page 28 and 29: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:51 P
- Page 30 and 31: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:51 P
- Page 32 and 33: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:52 P
- Page 34 and 35: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:52 P
- Page 36 and 37: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:52 P
- Page 38 and 39: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:52 P
- Page 40 and 41: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:52 P
- Page 42 and 43: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:52 P
- Page 44 and 45: LIBRO GORBEIA OK.QXD 8/1/07 18:21 P
- Page 46 and 47: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:53 P
- Page 48 and 49: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:53 P
- Page 50 and 51: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:54 P
- Page 52 and 53: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:54 P
- Page 54 and 55: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:54 P
- Page 56 and 57: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:54 P
- Page 58 and 59: LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:54 P
- Page 60 and 61:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 09:23 P
- Page 62 and 63:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:54 P
- Page 64 and 65:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:55 P
- Page 66 and 67:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:55 P
- Page 68 and 69:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:55 P
- Page 70 and 71:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:55 P
- Page 72 and 73:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:55 P
- Page 74 and 75:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:55 P
- Page 76 and 77:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:57 P
- Page 78 and 79:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:57 P
- Page 80 and 81:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:57 P
- Page 82 and 83:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 84 and 85:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 86 and 87:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 88 and 89:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 90 and 91:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 92 and 93:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 94 and 95:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 96 and 97:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:58 P
- Page 98 and 99:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 100 and 101:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 102 and 103:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 104 and 105:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 106 and 107:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 108 and 109:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 110 and 111:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 2/1/07 17:59 P
- Page 112 and 113:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 4/1/07 09:11 P
- Page 114 and 115:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:47 P
- Page 116 and 117:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:47 P
- Page 118 and 119:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 8/1/07 18:19 P
- Page 120 and 121:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:47 P
- Page 122 and 123:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:48 P
- Page 124 and 125:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:49 P
- Page 126 and 127:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:50 P
- Page 128 and 129:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:50 P
- Page 130 and 131:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:50 P
- Page 132 and 133:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 15:33 P
- Page 134 and 135:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 11:55 P
- Page 136 and 137:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:16 P
- Page 138 and 139:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:16 P
- Page 140 and 141:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:17 P
- Page 142 and 143:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:50 P
- Page 144 and 145:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:50 P
- Page 146 and 147:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 4/1/07 08:50 P
- Page 148 and 149:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:17 P
- Page 150 and 151:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:51 P
- Page 152 and 153:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 11/1/07 09:42
- Page 154 and 155:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:51 P
- Page 156 and 157:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:51 P
- Page 158 and 159:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:51 P
- Page 160 and 161:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:52 P
- Page 162 and 163:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:53 P
- Page 164 and 165:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:30 P
- Page 166 and 167:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:30 P
- Page 168 and 169:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:30 P
- Page 170 and 171:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:30 P
- Page 172 and 173:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:30 P
- Page 174 and 175:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:31 P
- Page 176 and 177:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:31 P
- Page 178 and 179:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:32 P
- Page 180 and 181:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:32 P
- Page 182 and 183:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:32 P
- Page 184 and 185:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:32 P
- Page 186 and 187:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:32 P
- Page 188 and 189:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:33 P
- Page 190 and 191:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:33 P
- Page 192 and 193:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:33 P
- Page 194 and 195:
LIBRO GORBEIA OK.QXD 9/1/07 16:33 P