Gorbeia

LIBRO GORBEIA OK.QXD 3/1/07 10:50 Página 132Aita Barandiaranek, Juan José de Bastegietarekin batera (OrozkokoOlarteko abadea), ekialde-mendebalde orientazioa duen lauza bat aurkituzuen lurzoruan (“Austingarmineko harria”, inguruko artzainek diotenez);hiru metroko harria da eta beste lauza txikiagoetan euskarriturikdago, eta horrek berretsi egiten du trikuharria dela. Egun batzuk geroago,bertatik ez oso urrun, Pagozarretako trikuharria aurkitu zuten. Kasu honetan,goiko lauza falta da, baina hareharrizko lau harriekin (lurzorutik iairten ere egiten ez direnak) mugaturiko hilobi ganbera nabaritzen da;horiek ia bi metroko luzerako eta metro bateko zabalerako angeluzuzenaegiten dute.tienen cenizas. Entre los de Gorbeia se pueden citar los túmulos deGaztañazarreta y Egazalaburu, en terrenos de Orozko, y el de ZaztegikoLanda, en Zeanuri.Garai horretan, Enrique de Eguren eta José María Rotaeche ikertzaileekbeste trikuharri bat aurkitu zuten Gorbeiako ekialdeko maldetan,Arimekortakoa. Horiek ez ezik, aipagarria da Usengatxukoa ere,Odoeriagaren hego-mendebaldean, Zuia eta Orozko udal mugarteakbanatzen dituen mugarritik hirurogei metro ingurura.Trikuharriekin estu lotuta, aipagarria da hain ezezaguna ez den tumuluenfenomenoa; harri eta lur pilaketak dira eta, kasu batzuetan, hautsakdituzten zista txikiak estaltzen dituzte. Gorbeiakoen artean, aipagarriak diraGaztañazarretako eta Egazabalaburuko tumuluak, Orozkon, eta ZaztegikoLandako tumulua, Zeanurin.132Halaber, hilobi izaera izanik, baina beranduagoko kronologiarekin(Burdin Aroa, hau da, Kristo baino mila eta berrehun urte lehenago hasita),aipatzekoak dira harrespilak; bertikalean eta zirkulua osatuz jarritakoharriekin egindako monumentu megalitikoak dira.Amaitzeko, iruinarriak aipatu behar dira, Gorbeian monumentu megalitikohoriek ere badaudelako. Estilizazio maila desberdineko harri handiakdira, lurzoruan bertikalean jarrita. Batzuetan beste megalito batzuetatikhurbil agertzen dira, batik bat harrespiletatik hurbil, baina ez dira hilobiak,eta lotura estuagoa dute eremu jakinen mugaketarekin eta seinaleztapenarekin:larrediak, antzinako bideak, etab. Kronologiari dagokionez, Brontzeedo Burdin Arokoak dira. Gorbeia Mendigunekoen artean, ezagunenakZaztegikoa (Arrabaren eta Egiriñaoren artean, Urratxa haitzetik hurbil) etaArlobikoa (Arabako isurialdean) dira; azken hori oraintsu indusi eta berrituda, ustezko jatorrizko lekuan.Azkenik, Mendiguneko haitzuloen artean aipagarria da Mairuelegorreta;hamabi kilometrotik gorako galeria-labirinto hau Pagazuriren ekialdekomaldan kokaturik dago, Zigoitiako udalerrian, eta Manuel Iradierrekarakatu zuen 1871n. Barruan, aztarna arkeologikoak aurkitzeaz gain (JoxeMiel Barandiaran eta Enrique de Eguren, 1918), ikuskizun kultural etasoziopolitiko asko ere egin dira; aipagarriak dira Frankoren diktaduran bertanantolatzen ziren errebindikazio-egintzak.Zaztegiko iruinarria (Z.A.) Menhir de Zaztegi (Z.A.)También de carácter funerario, aunque de cronología algo más tardía(Edad del Hierro, que se inicia unos mil doscientos años antes de Cristo)son los crómlech, monumentos megalíticos formados por una serie de piedrascolocadas verticalmente formando un círculo.