НАСТАВА И УЧЕЊЕ НА 21–ОТ ВЕК

НАСТАВА ИУЧЕЊЕ НА21–ОТ ВЕКПРИРАЧНИК ЗА НАСТАВНИЦИТЕ ВО ОСНОВНОТО ОБРАЗОВАНИЕСкопје, 2009 | Проект за основно образование

НАСТАВА И УЧЕЊЕНА 21–ОТ ВЕКВоведцела на овој рирачник е да ви омоне да и разберее ромение шосе случуваа во образованиео и олесно да и рилаодие на барањаана новие насавни ланови и рорами, новаа насавна меодолоија ивоведувањео на новаа ехнолоија во училишаа.Прирачнико е намене да се кориси ри обуки на насавници,дирекори на училиша, совеници и инсекори. Приоа, какорелеванен сручен маеријал може да омоне во ресојниеромени во развојо на училишаа за да одовора на оребие на21-о век.Овој рирачник, исо ака, може да се кориси за рофесионалносамороценување и вреднување на наредоко на училишаа.Прирачнико е дел од Збиркаа на насавни маеријали занасавницие одовени во рамкие на Проеко за основно образованиена УСАИД кои се досани на образовнио веб-орал на Минисерсвоза образование и наука. Овие маеријали вклучуваа:рирачници;видеомаеријали;доолниелни дииални маеријали;одобрени веб-сраници.

Како ќе ви помогнеовој прирачник?Може да ви помогнеда најдете одговорина вашите прашањаи решенија за некоиод проблемите накои наидувате и дави помогне полеснода ја разберетесовремената образовнатерминологија.Ќе најдете одговори на следните прашања:Што се тоа претприемачки вештини и вештиниза вработување?Која е разликата помеѓу учењето прекупроблеми и учењето преку истражувачкипроекти?Што претставува активното учење?Како можам да користам ИКТ во истражувачкипроекти?Како можам да применам групни активности воучилница опремена со компјутери?и на многу други.Дава практични идеи како навашите часови да го подобритеучењето кај учениците и како тиеда развиваат вештини кои им сепотребни во 21-от век.Веб-портал на Министерството заобразование и наука www.schools.edu.mkВи дава линкови конмногу други извори иматеријали за наставатаи го помага вашиотпрофесионален развој.2Настава и учење на 21-от век

С О Д Р Ж И Н АВ О В Е Д 1Почитувани наставници на 21-от век 1Како ќе ви помогне овој прирачник? 2Како да го користите овој прирачник? 4Збирка материјали за наставата на 21-от век 6Речник на поими 8Поглавје 1 Образование на 21-от век 111.1. Зошто училиштата треба да се менуваат? 121.2. Наставен план и програма на 21-от век 141.3. Настава и учење на 21-от век 161.4. Оценување на учењето за 21-от век 181.5. Технологија на 21-от век 201.6. Училница на 21-от век 22Поглавје 2 Приоди и аспекти на наставата и учењето на 21-от век 252.1. Учење преку проекти 262.2. Проекти за решавање проблеми прку дизајнирање 282.3. Самостојно истражување 302.4. Акциски проекти 322.5. Учење преку решавање проблеми 342.6. Автентично учење 362.7. Играње улоги 382.8. Претприемничко учење 402.9. Стратегии за критичко мислење 422.10. Оценување за учење 442.11. Самооценување 462.12. Заемно оценување на соучениците 482.13. Оценување на портфолио на учениците 502.14. Акциско истражување: Начин да ја смените наставата 52Поглавје 3 Прилози на текстови за дополнително читање 553.1. Дополнителни насоки за учењето преку проекти 563.2. Дополнителни насоки за учењето преку решавање проблеми 623.3. Принципи за поучувањето при решавањето на проблеми 653.4. Поставување прашања во наставата 673.5. Блумова таксономијата: Таксономија за учење, настава и оценување 713.6. Дополнителни насоки за автентично учење 753.7. Конструктивизам 773.8. Зголемување на ангажирањето и мотивацијата на учениците 803.9. Домашни задачи 843.10. Раководење со училницата: Проактивен приод 873.11. Дополнителни насоки за самооценување 903.12. Вклученост на родителите во работата на училиштето 933.13. Дополнителни насоки за акциско истражување 96Користена литература и други извори 100

Како да го користитеовој прирачник? Динамичното живеење и секојдневните обв р-ски не секогаш ви дозволуваат доволно времеза продлабочено проучување на стручни ма теријали.Основната цел на овој прирачник е да випонуди стручни сознанија и практични идеина начин за да може полесно и побрзо даги разберете и да ги примените во вашатанаставна практика.Главно, содржината на прирачникот опфаќа: сумирани теоретски знаења за воведувањепромени во клучните аспекти вонаставата; основни насоки и чекори за примена нановите наставни методи; практични примери на спроведениактивности во практиката од ваши колегисо понудените нови наставни методи.Поглавје 1Образование на 21от векВо ова поглавје лесно ќе најдете интересниидеи за најновите тре ндови во наставата.Во се ко ја тема ќе најдете кратки од го вориза важноста на темата, како таа може да гиподобри по ст и гањата на учениците и како даги задоволите потребите на наставата во 21-от век.П Р О М Е Н АНАСТАВЕН ПЛАНИ ПРОГРАМАНАСТАВНАМЕТОДОЛОГИЈАРАКОВОДЕЊЕСО УЧИЛНИЦАTA(од 2-24 стр)ТЕХНОЛОГИЈАОЦЕНУВАЊЕПоглавје 2Приоди и аспекти на наставата и учењето на 21-от векОва поглавjе содржи информации за различните аспекти и ефек тивни приоди насо вре ме ната настава и учењето. Тие можатда ви по мо гнат да реализирате наставана начин којшто на вашите ученици ќе им овозможиподобро да ги разберат наставните содржини, да бидатпоуспешни во учењето и да развијат вештини потребниза современиот живот во 21 - от век.За секој аспект/приод дадени се одговори на следниtепрашања: Што претставува приодот?(од 25-54 стр) Зошто да се применува? Кои се придобивките? На кој начин може да се примени? Видете при-мер на добра практика. По што се разликува од традиционалнотоучење? Што треба уште да знаете за да бидете поуспешни?4Настава и учење на 21-от век

Поглавје 3Прилози на текстови за дополнително читањеСо цел да најдете нешто повеќе за она што веинтересира, подготвивме поглавје кое нудиизбор на текстови со подетално објаснување насовремените приоди и аспекти на наставата иучењето.Ова поглавје може: да ви помогне да ги продлабочите вашитетеоретски знаења за современата настава; да ви послужи како дополнително разјаснувањеи насочување во обидите да гипримените современите наставни приоди; да понуди одредени алатки кои можете даги примените во вашата наставна практика.(од 55-100 стр) Како дополнување на прирачникот „Наставаи учење на 21-от век” што е на менет за ситенаставници во основните учи лишта, подготвенисе уште три прирачници.Создавање средина на учење за 21-отвекПрирачникот содржи информации за тоа каконаставниците може да креираат срединаза учење по мерка на децата. Во прилог наовој прирачник подготвен е видеофилм.Виде офилмот е достапен на ЦД, како и навеб-страницата на Збирката материјали занаставата на 21- от век.Практикум за одделенска настава на 21-от век…опфаќа примери на часови со добра практика од одде ленсканастава. Примерите даваат практични идеи за применана најразлични приоди во наставата за подобрување научењето кај учениците.Практикум за предметна настава на 21-от век...содржи примери на часови кои ги вклучуваат наставнитеприоди и аспекти појаснети во второто поглавје на овојприрачник. За секој пример снимени се видеоприлози одреализираниот час за да можете да видите како изгледачасот во практика. Овие видеоснимки се достапни на ЦД,како и на Збирката материјали за наставата на 21- от векдостапна на Интернет.Линкови до Збиркатаматеријали занаставата на 21-от векВо рамките на овој при рачник,исто така, ќе најдетеповеќе информации заЗбирката која содржиразлични наставниматеријали, дополнителнали те ратура за читање идетали за корисни вебстраниции ко нтакти.POVE]ENA STR. 6-7POVE]ENA STR. 6-7ВИ ПРЕДЛАГАМЕ ДАГИ ПРО ЧИ ТАТЕ тритедополнителни ПРИРАЧНИци,ЗАТОА ШТО ДО БРАТА НАСТАВАЕ НАЈ ЧЕ СТО ПРИМЕНЛИВА ЗАСИТЕ ВОЗ РА СТИ.Настава и учење на 21-от век 5

1.4.Збирка материјали занаставата на 21-от векШто има во Збирката?www.pep.org.mk2Прирачник за наставата во 21-от век

Настава и учењена 21-от векПрирачници заодредени компонентиИнтерактивнавеб-страницаПримери од практикаСтудии на случаиВидеофилмовиБрошуриwww.Препорачана опремаПостериЛинкови за пристап пдо различни извориПрирачник за наставата во 21-от век 3

Речник на поимиПОИМ ДЕФИНИЦИЈА СТРАНААвтентични задачиАвтентично оценувањеАвтентично учењеАктивности во групаАкциско истражувањеАкциски проектАкциско учењеБлумова таксономијаВклученост народителитеВнатрешна мотивацијаДиференцирано учењеЕкстерно (надворешно)оценувањеЗадачи во кои од учениците се бара да решаваат проблеми од реалниотживот како што тоа го прават возрасните на своите работни места.Форма на оценување во кое од учениците се бара да изведат задачаод реалниот живот што демонстрира примена на клучните знаења ивештини.Пристап кој им овозможува на учениците да истражуваат, да работат назадачи и да решаваат проблеми од реалниот живот, притоа користејќи сесо слични методи и алатки како и возрасните на своите работни места.Повеќе ученици работат заедно на истражувачка задача или пакрешаваат проблеми.Континуиран процес при што наставниците прават критички осврт насопствената работа и превземаат чекори за да ја подобрат. Честопати,акциското истражување може да биде колаборативно, при штонаставниците заеднички ги планираат активностите и ги споредуваатдобиените резултати.Практичен приод чија цел е преземање акции кои ќе создадат промени иподобрувања.Вид на конструктивистичко учење каде учениците учат со цел дапревземат акции кои ќе создадат промени и подобрувања.Класификација на разни цели кои наставниците ги поставуваат заучениците (во поглед на учењето). Таксономијата беше предложена во1956 од страна на Бенџамин Блум, но беше преработена во 2001 годинапод наслов „Таксономија за учење, настава и оценување“.Родителите се позитивно вклучени во училишните активности со целда го подобрат образованието на своето дете, преку подобрување научилишните клима, култура и инфраструктура.Ученикот е мотивиран да учи од интерес, љубопитност, уживање или одзадоволство поврзано со учењето.Диференцирањето учење се јавува кога некои ученици работат наразлични задачи од другите. Ова е доста корисно кога има недостатокод простор или опрема во училницата или кога наставникот сака дапомогне на некоја мала група, или за реализација на активности кои сесоодветни за определена група ученици.Вид на оценување кое се организира од страна на одредена институцијанадвор од училиштето.36-373736-37;75-762652-53;96-9832-3332-3371-7493-9580-8387-8844Заемно оценување насоученициИскуственообразованиеИскуствено учењеМетод за оценување на учениците од страна на другите ученици соцел да се подобри разбирањето на целите што треба да ги постигнат,да се подобри учењето и да се поттикнат критичкото мислење икомуникациските вештини.Филозофија и методологија со која наставниците на учениците имовозможуваат директни искуства и ја поттикнуваат рефлексијата/критичкиот осврт со цел продлабочување на знаењата, развивањевештини и вредности.www.aee.orgУчење каде ученикот доаѓа до откритија и прави експерименти од прварака, наместо да слуша или да чита за нечии други искуства.48-493638-398Настава и учење на 21-от век

П О Г Л А В Ј Е 1Образование на 21-от векoва е време на брзи и сe оолеми ромени во секој домен на живоо, аака и образаваниео не е исклучок.Мноумина од нас не се секоаш одовени за ромени. Речиси редовнооријано се чувсвуваме со секојдневние навики и осаки. Понекоашромение и доживуваме како закана, иако ие, исо ака, можа дабида возбудливи и да овора нови можноси за нас.Ова олавје разрабоува е обласи од училишнио живо каде ромениесе очиледни:Насавен лан и рорамаНасава и учењеОценувањеТехнолоијаУчилница.р д р др д р р ј , др д дПриоа се дава освр на одредена современа ерминолоија, одредени меодии еории од обласа на образованиео, како и еми за кои може овеќе дарочиае во наредние олавја во овој рирачник. Се надеваме дека ќе виомоне да и разберее бројние ромени кои се случуваа во образованиеои ќе ве оикне да окриее овеќе за новие риоди во насаваа.

1.1.Зошто училиштататреба да се менуваат?Светот се менува сè побрзо и побрзо во сите домени на животот.Луѓето постојано зборуваат дека и образованието треба дасе менува за да одговори на потребите на 21-от век? Што сеподразбира под промена?Промената ги опфаќа сите и многу е тешко да се најдатсоодветни одговори.Светот во којшто моментално живееме е свет со многуодговори и бескрајни можности.Тој изгледа „хаотично“/збркано и од суштинска важност е дабараме најдобри начини за да дојдеме до целта. Но, мора данаучиме како да живееме во тој свет за да бидеме успешни.Како што се менува светот, така и нашиотнаставен план и програма мора да семенуваат, исто како и нашите училишта…промените сенеизбежни.нашите децанемаатдруг избор!Промената се случувана глобално ниво.12Настава и учење на 21-от век

Промените сеслучуваат и воМакедонија Економски промени, бидејќиМакедонија се насочува конпазарна економија. Политички промени, бидејќи сестреми кон членство во ЕУ. Социјални промени,бидејќи станува поеднаква ипообединета земја.Промени се случуваат во училиштатаНАСТАВА ИУЧЕЊЕПромени што се случуваатво нашиот образовен систем Децентрализација на управувањето вообразованието. Планирањето во образованието се движи консистематски промени преку употреба на ЕМИС(EMIS) и годишно планирање на ниво на училиштето. Наставниот план и програма се менуваат восогласност со потребите на Македонија. Компјутеризацијата нуди возбудливи новиможности и предизвици за учење.POVE]EVO TEMA 1.5.STR. 20П Р О М Е Н АТЕХНОЛОГИЈАНАСТАВЕН ПЛАНИ ПРОГРАМАУЧИЛНИЦАОЦЕНУВАЊЕНа следниве страници ќе погледнеме пет клучни елементи кои се однесуваатна промените во наставата:Промена нанаставниотплан ипрограма:Поинаквизнаења, вештинии ставови.Промена нанаставата иучењето:Ученикот е воцентарот навниманието.Промена наоценувањето:Воспоставувањестандарди иетички кодекс заоценување.Промена натехнологијата:Компјутеризацијаи ИКТ.Промена научилницата:Раководење иорганизација научилницатаНастава и учење на 21-от век 13

1.2. 21- ЖИВОТОТ ВО 21ОТ ВЕКПоради постојаните промени што се слу чу ваат воопштеството, неопходно е да ги пре испитуваместавовите и социјалните ве шт ини кај учениците штоги стекнуваат во образовниот процес.Треба да развиваме ставови соодветни за гра ѓа нитена 21-от век како: свест за чување на животната средина; мултикултурна толеранција и разбирање; свест за правилно/безбедно користење наИнтернет; интерес кај учениците за доживотно учење.Во Европа, Европската комисија подготви до кумент„Клучни компетенции во општеств ото кое во основаго има знаењето” во кој се дефинирани потребнитезнаења, вештини и ставови за 21-от век. Овој документсо компетенциите може да се најде во извештајотна ЕК од 2004 година.РАБОТНОТО МЕСТО ВО 21ОТ ВЕКВеќе подолго време луѓето од бизнисот забележуваатдека учениците поминувајќи низобразовниот систем недоволно успеваат дасе стекнат со знаења, вештини и ставови потребниза денешните, а уште помалку за работнитеместа во иднина.Во Македонија многу млади луѓе сè потешкоможат да најдат работа затоа што нивнитеквалификации не одговараат на потребитена пазарот на трудот.Во САД, големите компании како Интел Корпорејшн,Адоуби Системс, Епл, Циско Системс,Дел, Форд, Хјулит Пакард, ЛЕГО, Мајкрософт,Оракл се поврзаа заедно со Националнотоздружение за образованиеи формираа Партнерствоза вештини за 21-от век.POVE]EVO TEMA 1.2.STR. 15ЗНАЕЊЕКОМПЕТЕНЦИИИ ВЕШТИНИСТАВОВИ ИОДНЕСУВАЊАВРЕДНОСТИСПОСОБНОСТИ ЗА УЧЕЊЕ ВО 21-ОТ ВЕКПознавање на основните содржини од наставните предмети; познавање на светскијазици и широко познавање од научните достигнувања, како и знаење за себеси.Се однесуваат на основните вештини (усно изразување, јазична и нумеричкаписменост); критичко размислување и вештини за решавање проблеми (начини заразмислување, препознавање и преиспитување; решавање на непредвидливи ситуации;анализирање, синтетизирање и евалвација на информации); вештини на планирањеи раководење; вештини за доживотно учење (учење за тоа како се учи, прилагодувањена знаењето во нови ситуации и вклучување во самонасочено учење); вештини замеѓукултурна комуникација (способност за комуникација во различен културенконтекст, преговарање и разрешување конфликти); и информатички, медиумски итехнолошки вештини.Флексибилност и прилагодливост; преземање ризик; иницијативност; мотивација;почит кон самиот себе и кон другите; чувство на посветеност; емпатија; одговорност засопствените постапки и работа.Солидарност; родова еднаквост; толеранција; почитување на разликите; заемноразбирање; почитување на човековите права; ненасилство; почитување на човековиотживот; достоинство.Оваа табела беше подготвена за труд со наслов „Учење во 21-от век: Поддршка и водење на обра зовните реформи за учење во 21-от век“ од Ел Хучине Хаикур, Џонатан Мецгер и Мери Џој Пигоци, (2008).14Настава и учење на 21-от век

Рамка за учење во 21-от векПартнерството за вештини за 21-от век разви заедничка визија за учење во 21-отвек што се користи за подобрување на образованието во Соединетите АмериканскиДржави. Клучните елементи на учењето во 21-от век се опишани и претставениграфички подолу. Графичкиот приказ ги претставува вештините што се очекувада ги постигнат учениците од 21-от век (претставени се со боите на виножитото)и системите за поддршка на вештините за 21-от век (претставени со круговите):ВЕШТИНИ ЗА УЧЕЊЕ И ИНОВАЦИИЖИВОТНИ ИПРОФЕСИОНАЛНИВЕШТИНИОСНОВНИ ПРЕДМЕТИ ИСОДРЖИНИ ВО 21ОТ ВЕКИНФОРМАЦИСКИ, МЕДИУМСКИИ ТЕХНОЛОШКИ ВЕШТИНИСТАНДАРДИ И ОЦЕНУВАЊАНАСТАВЕН ПЛАН И ПРОГРАМА И НАСТАВЕН ПРОЦЕСПРОФЕСИОНАЛЕН РАЗВОЈСРЕДИНА ЗА УЧЕЊЕДоброто планирањеможе да помогнеучилиштата да се соочат/справат со променатаПлан за систематска променаСистематската промена е цикличен процес.Во училишната средина, промената непретпоставува точно даден рецепт како дасе подобри образованието, туку се сфаќакако филозофија која се залага за постојанаанализа и размислување и нови создавања.Тоа подразбира прифаќање дека променатае постојана.Во основа, систематската промена опфаќасоработка со сите заинтересирани страниво насока на: Создавање визија за она што го посакуваме. Согледување на моменталната состојба. Идентификување предности и слабости наактуелниот систем. Определување приоритети за подобрување. Утврдување на план за постигнување наприоритетите. Оценување на напредокот и коригирање наактивностите според потребите. Согледување за состојбата и ефектите поспроведувањето на планот и отпочнувањенов циклус на активности земајќи ги предвиддобиените податоци.Годишното планирање на училиштетое пример за систематска промена.Настава и учење на 21-от век 15

1.3. 21- НАСТАВА НАСОЧЕНА КОН УЧЕНИКОТНаставата насочена кон ученикот бара повеќе и од ученикот,и од наставникот. Ученикот мора да стане поактивен истражувач,а улогата на наставникот е да го насочува ученикотнаместо да му пренесува готови информации.Разликите помеѓу традиционалната настава и наставата насочена кон ученикот можат да се видат во табелата подолу.Настава насочена кон наставникотФокусот е на наставникот.Фокусот е на наставните содржини (кои сезнаењата на наставниците за содржината напредметот).Наставникот зборува, учениците слушаат.Учениците работат сами.Наставникот ги следи учениците и гипоправа нивните одговори.Наставникот одговара на прашањата одучениците кои се однесуваат на содржината.Наставникот избира теми.Наставникот го оценува учењето наученикот.Училницата е тивка.НАСТАВНИКОТ КАКО УЧЕНИКНастава насочена кон ученикотФокусот е и на учениците и на наставникот.Фокусот е на примената на стекнатите знаења во секојдневниситуации (како ученикот ќе ги примени знаењата).Наставникот насочува; учениците се во интеракција сонаставникот и еден со друг.Учениците работат во парови, во групи или самостојно возависност од целта на активноста.Учениците разговараат и работат без постојано да бидатпроверувани од страна на наставникот, наставникот им даваповратни информации кога е потребно.Учениците одговараат на меѓусебните прашања користејќиго наставникот како извор на информации и знаење.Учениците имаат можности да ги избираат темите.Учениците го оценуваат сопственото учење, а наставникот,исто така, ги оценува учениците.Училницата често пати е бучна и владее работна атмосфера.НАСТАВНИЦИТЕ УЧАТ ЗАЕДНО16Информатичкото и научното зна ење се шират то лкубргу што за на ст авниците е те шко да одговорат насите прашања од учениците. Дури и за би бли отекитее тешко да го држат че ко рот со но ви те со з на ни ја. Наставницитетреба сè повеќе да стекнуваат експертизаво от кри вање/ про наоѓање на нови ин фо р мации. Тоазначи да се оспособуваат за пребарувачи на Интернет.Акциските истражувања од страна на на ставницитесе еден начин во кој тие ја истражуваат новата наставнаметодологија и учат како да ја подобрат наставатаврз основа на сопствените искуства.Како што сознанијата се менуваат и зголемуваат,така за наставниците станува сé поважно даго држат чекорот со новите случувања во својотпредмет преку индивидуални истражувања, прекутимска работа со своите колеги наставници воучилиштето и преку соработка со наставницитена регионално ниво (на пример, активи по предмети).Исто така, страниците за Интернет блоговиможат да им овозможат на наставниците даучат едни од други.Настава и учење на 21-от век

КонструктивизамИстражувањата укажуваат дека традиционалната настава не е прилагодена наначинот како човечкиот мозок може да учи најдобро. Тоа укажува на потребата дасе применуваат наставни методи што им помагаат на учениците да учат подоброи да бидат поздрави, посреќни ученици и да научат како да учат цел живот.Познато е дека човечкиот мозок истовремено обработува делови и целини, декасме мотивирани да им даваме смисла на нештата што ги учиме, дека потрагатапо смислата се јавува со воспоставување структура и е длабоко под влијание наемоциите, дека постојат различни начини на помнење, дека човечкиот мозоке уникатно организиран и друго. Кога мозокот е целосно ангажиран, тогашучениците учат многу повеќе отколку кога учењето се сведува само на помнењена факти. Тие стекнуваат знаење кое е динамично - вид на знаење кое природнои спонтано се повикува во автентични интеракции во реалниот свет.POVE]EVO TEMA 3.7.STR. 77Целисходно вклучувањена ученикот во процесотна учењеРАЗМИСЛИСЛУШНИЦИКЛУС НАЦЕЛИСХОДНОВКЛУЧУВАЊЕ НАУЧЕНИКОТПОТВРДИОДОБРИМОБИЛИЗИРАЈЦелисходното вклучување на ученикотво учењето е процес на ангажирање науче ни ците како пар тне ри со возраснитесо цел јакнење на нивната посветеносткон образованието, за е дницата и де мократијата.Уче ни чките ти мови за те хн и-чка под др шка се одличен пример за це -лисходното учење на уче ни ците.POVE]EVO TEMITE2.5.; 3.2.STR. 34, 62Не толку ново!Дури и пред да научиме нешто по ве ќе за тоа какоработи мозокот, многу наставници ин стинктивночув ст вуваа дека децата треба да учат преку правењена работите. Можеби ја знаете старата кинескапоговорка:Слушам, заборавамГледам, запомнувамПравам, разбирамМетодот истражувачки проект беше користен одстрана на филозофот и просветен работник Џон Дјуи напочетокот од 20-тиот век. Во 1970-тите образованиетопо природни науки во Англија беше трансформиранопреку проектот Природни науки од 5 до 13, кој користшепрактичен пристап насочен на децата.Циклусот на целисходно вклучување наученикот е постојан процес во пет чекори.1. Слушни – Идеите, знаењето, искуството имислењата на учениците се споделени совозрасните.2. Потврди – Учениците се прифатени заактивни учесници и партнери со возраснитево училиштето.3. Одобри – Учениците придонесуваат конподобрување на училиштето преку давањетоидеи во планирањето на акции и учествотово осмислувањето на стартегии.4. Мобилизирај – Учениците и возраснитепреземаат акција заедно како партнери воподобрувањето на училиштето преку разниметоди.5. Размисли/рефлектирај – Возраснитеи учениците заедно проучуваат штонаучиле преку креирање, спроведувањеи поддржување на учеството на ученикотво животот на училиштето и кои сепридобивките и предизвиците. Потоарефлексијата се користи за отпочнување наЧекор 1: Слушни.Настава и учење на 21-от век 17

1.4. 21- ОЦЕНУВАЊЕТО Е ПОВЕЌЕОД ДАВАЊЕ ОЦЕНКИ!Оценување е: следење на работата на ученикот; размена на информации за учењето; вреднување на учењето и наученото; давање насока за понатамошна работа; бележење, документирање на развојот ипостигањата.Доброто оценување требада му помогне на ученикотда учи подобро со давањеточни повратни информации(фидбек) и помагање наученикот да го поправиразбирањето и да поставијасни цели.Доброто оценување треба да мупомогне на наставникот да поучуваподобро со препознавање на тоашто не е точно разбрано и да мупомогне во која насока да ја менуванаставата и да презема активности заподобрување.ОЦЕНУВАЊЕТО Е ЗА УЧЕЊЕТОЗа да се обезбеди декаПравете го заедно со учениците.оценувањето ќе им помогне на Вклучувањето на учениците вооце нувањето е суштинско воучениците во учењето, тоа требанивното учење. Може да користитеда започне од првиот училиштен самооценување и заемно оценување наден и да е постојаноPOVE]E врсниците.дел од наставниот VO TEMA 2.10.процес и учењето. STR. 44Помагање научениците да гипостигнат целитеПоставувањецели за учење(Разјаснувањешто треба дапостигнат)Утврдувањекаде сеучениците вооднос на целитеШто е самооценување?Метод на оценување вочии рамки учениците гооценуваат сопствениотпроцес на учење, помагајќи им дапостават критериуми на успех исами да оценат колку ги исполнуваатпоставените критериуми.Што е заемно оценувањена соучениците? Методза оценување на ученицитеод страна на други ученициPOVE]EVO TEMA 2.11.STR. 46POVE]EVO TEMA 2.12.STR. 48со цел да се подобри разбирањето зацелите што треба да ги постигнат, да сеподобри учењето и да се поттикнат накритичко мислење и комуникацискивештини.18Настава и учење на 21-от век

Различни методи наоценување за различни целиОценувањето треба да обезбеди соодветниинформации за претходното учење и заучењето што ќе следи и во исто време дабиде ефикасно и интересно. Важно е дасе обрне внимание при планирањето иизборот на методот за оценување и тоа наследните работи: информациите кои сакате да гидобиете; методот за оценување да е во согласностсо стилот на работата и да е лесен запримена; учениците да бидат запознати штовие сакате да дознаете и како ќе гикористите тие информации; на учениците да им се дозволи даги искажат нивните постигања нанајпогоден начин според нивниот стилна учење; користење на ИКТ кога е можно –учениците подобро се чувствувааткога даваат одговори со користењена компјутер, а воедно се олеснува ивашата работа.Од улога на оценувач променете јаулогата во личност која набљудува, слуша,прашува, чека на одговори, зборува и влевасамодоверба.Земете ги предвид емоционалнитеаспекти и чувствата на ученицитепри давањето повратниинформацииИстражувањата покажуваат декаучениците потешко учат кога севознемирени. Важно е наставниците даги земат предвид чувствата на ученицитепри давањето повратни информации, зада тоа има позитивни ефекти/резултати.Истражувањата, исто така, покажуваатдека самодовербата и добрата мотивацијасе клучот на успехот на учениците.Важно е да се даде позитивна повратнаинформација, како и да се укаже нагрешките.Настава и учење на 21-от век 19

1.5. 21- ШТО Е ДОСТАПНО?Компјутер за секое детеВладата на Република Македонија, прекуиницијативата Компјутер за секое дете, гиопремува сите училишта со компјутери сошто сите ученици ќе имаат пристап до нив.Техничката инфраструктура вклучува: работни станици наречени Тенкиклиенти поврзани во мрежа и соИнтернет пристап; лаптоп компјутери кои ќе се користатза одделенската настава.На овие компјутери е инсталиран оперативниотсистем Едубунту, а сите апликации селокализирани на македонски и на албанскијазик.Компјутерски лабораториина е- Школо проектот на УСАИДСите училишта во Македонија имаат по една компјутерскалабораторија со опрема донирана од Република Кинаи инсталирана од проектот на УСАИД е-Школо. Сите компјутериимаат инсталиран Виндоус (Windows) и Линукс(Linux). Предноста на овие компју те ри е што се соодветниза користење со пе риферни уреди кои имаат управувачиза Виндоус.Компјутерите се покорисни когасе користат со периферните уреди20Печатачи. Им овозможуваат на учениците и наставниците да ги печатат своите производи.Проектори. Видеопроекторите можат да се користатза презентации и обуки во училниците.Роботи. Програмабилните роботи ја привлекуваатпри родната љубопитност на децата. Помалитеученици можат да користат поедноставни роботибез помош на компјутер. Пософистициранитероботи се програмираат со користење на компјутер.Контролни кутии. Контролната кутија е едноставенуред кој им овозможува на учениците контролана реални модели преку компјутерот.Камери. Дигитални камери кои можат да снимаатфотографии или видеа.Микроскопи. Компјутерските микроскопи можат даснимаат слики и видеа на компјутер. Со помошна проектор наставникот може да ги прикажека ра ктеристиките пред целото одделение.Калкулатори и сонди. Графичките калкулатори сенаставни помагала кои им помагаат на уче ни цитепри визуелизација на природните науки. Вокомбинација со различни сонди и сензори тие јапретвораат обичната училница во модерна средина за учење и во научна лабораторија.Тулкид (ToolKid)Овој образовен софтверски пакет е наменет заодделенската настава. Тулкид е базиран на пр ограмскиот јазик Comenius Logo и е локализиран намакедонски и на албански јазик. Тој ги покрива ситепредмети од одделенската настава. Користењетона софтверот е олеснето со шест прирачници, поврзанисо наставниот план и програмата, кои содржатнасоки и помош за користење на секоја ап ли кација.Настава и учење на 21-от век

Како можеме да ја користиме технологијатаИстражување преку Интернет во училницаИнтернетот ги надополнува изворите и материјалите достапни на наставниците и ученицитеи ја намалува зависноста од времето ипросторот што се ограничувачки фактори воучилиштата. Тој нуди моќни и разновидни начини за учениците и наставниците во процесотна учење, изнаоѓање најразлични податоци имо жности за истражување. Интернетот е алаткакоја може да се користи речиси со која билообразовна теорија. Тој ги прави достапнидо полнителните извори на информации, јазголемува динамичната комуникација и ја олеснува соработката намалувајќи ја потребата соработниците дабидат на исто место во исто време.Учениците треба да се поучат на правилатана однесување при користење на Интер нетотсо што ќе им се овозможи да стекнатнајдобро образовно искуство.Пребарување на вебстраници(WebQuest)Ученички тимови за техничкаподдршка (УТТП): студијана случај за целисходновклучување на ученицитеУТТП се групи на ученици кои извршуваатпревентивно одржување на компјутерскатаинфраструктура во училиштето и им помагаатна наставниците во нивното секојдневнокористење на компјутерите. Секое основноучилиште има УТТП што работи под водствона двајца наставници-ментори. УТТП им даваатна учениците можност да ги надградаттехничките вештини и вештините за решавањепроблеми, истовремено помагајќи имна наставниците да ја вградат технологијатаво своите часови преку практична техничкаподдршка. Улогата на учениците од овие тимовие од особено значење.Пребарувањето на веб-страници(WebQuest) е активност ориентиранакон пребарување на податоциод кои повеќето или сите сенаоѓаат на Интернет. Тоа вклучуваработа во групи при што ученицитезаеднички работат на истражувачкипроекти. Од друга страна,пребарувањето на веб-страницивклучува критичко размислувањепреку прибирање податоци одвеб-страниците и нивна анализаи со цел доаѓање до заклучоци илиодговарање на прашања.POVE]EVO TEMA 2.3.STR. 30Настава и учење на 21-от век 21

1.6. 21- УЧИЛНИЦАТА ПО МЕРКА НА ДЕТЕТОЕдноставното преместување на мебелот ипре уредувањето на училницата не е до во лно,потребен е нов однос со уче ни ците.Побарајте од учениците да предложат пра вилаи процедури за однесување во учи л ни цата.Вклучете ги учениците во подготовката нади зајни за уредување на училницатакор ис те јќи цртежи во раз-POVE]EVO TEMA 3.10.мер на хартија или компјутери. STR. 87ВКЛУЧУВАЊЕ НА РОДИТЕЛИТЕИ НА ЗАЕДНИЦАТАРодителите треба да се добредојдени во училницата какопо се тители или како помош воуре ду вањето.Формирајте комисија под раководствона родител за помошпри декорирањето и и опремувањетона училницата.POVE]EVO TEMA 3.10.STR. 87ДИФЕРЕНЦИРАНО УЧЕЊЕВо училницата на 21-от век учениците можатда работат на различни задачи. Ова диференцираноучење е доста корисно онаму каде штопостои недостаток од простор или опрема воучилницата или онаму каде што наставникотсака да помогне или да даде дополнителни задачина мала група.КОМПЈУТЕРИ И ИКТНаместете ги компјутерите така што да можатда се користат за работа во мали групиили индивидуално.Направете простор во близина на компјутеритеза други уреди како што се дигиталнимикроскопи итн.Подгответе правила за користење на компјутеритеи изложете ги јасно.22Настава и учење на 21-от век

Планирање на училницатаУпотребете табак хартија за да нацртатеплан во размер на вашата училница, исечете хартија во боја или картички за да гопретставите мебелот и поместувајте го наоколуза да го пронајдете вистинскиот планза вас.Вклучете ги вашите ученици во овој план.Ова е одлична математичка активност – корисенначин да се вежба мерење и цртање воразмер.Креирање ефективни паноаПаноата можат да дадат идеи, да го насочат вниманието,да ги мотивираат учениците, да дадатинформации и да прикажат успешни трудови идобра работа.Паноата можат да се направат само од стиропор– но може да ги покриете со материјал во боја –ќе траат подолго и ќе изгледаат подобро.Прикачувачите во боја се подобар начин за даприкачите хартија на паното и тие изгледаат поуредноод металните патент-прикачувачи.…Користете Интернет алатка запланирање и уредување на училницатасо компјутер на пр. www.floorplanner.comoОрганизација на училницатаво училиште со смениРазличните уредувања на училницата можеда бидат потребни за различни старосни групии предмети. Кога е неопходно да ја делитеучилницата, подобро е да не ги делите сменитена нижи и виши одделенија.Класните раководители и одделенските наставницитреба да имаат редовни средби зада ги координираат изложбите. Посебни паноаво училницата може да им припаѓаат наразлични групи ученици.Натпреварите за најдобро пано можат да гиодржат стандардите на високо ниво.Правилата треба да вклучат „напуштете јаучилницата онаква како што ќе ја најдете“.Настава и учење на 21-от век 23

П О Г Л А В Ј Е 2Приоди и аспекти на наставатаи учењето на 21-от векво ова олавје ќе се сренее со најновие образовни концеи, насавнириоди, меоди и различни идеи за римена на современаа насава. Повеќеоод нив можеби ви се ознаи, а некои веќе и и рименувае.Се орудивме ова олавје да биде олесно за следење/чиање на ој начиншо за секоја „ема“ издвоивме две сраници, со цел во краки цри да иобјасниме нејзиние лавни каракерисики.Подеално објаснување за наведение еми можее да најдее во олавјео 3.За олесно разбирање на ерминолоијаа можее да о корисие речнико наоимие даден во воведнио дел.Ќе окриее дека овеќео од онудение современи насавни риоди имаамноу сличноси, како на ример „учење реку роеки“ и „учење рекурешавање роблеми“. Можеме да и одвоиме следние лавни сличноси:Груна рабоа…развој на социјални и вешини за имска рабоа неоходни за современоорабоно месо.Сложени задачи … кои вклучуваа овеќе концеи и раа одол временски ериод.Авенични задачи … ученицие решаваа роблеми од реалнио живо.Креаивно мислење … развој на иноваивни решенија.Криичко мислење … анализирање на роблеми и разледување на решенија.Самосојно… ученицие исражуваа и решаваа роблеми со омош на различниисражување осаки и рибираа информации и одаоци од разни извори на учење.Понудение риоди и меоди можа да најда римена на најразлични насавнисодржини. Вие најдобро ќе може да наравие избор на најсоодвение меодиили риоди и ќе и рименувае на начин шо ќе ридонесуваа ученициеда развиваа знаења, вешини и савови кои ќе им бидаоребни во ошесвоо на 21-о век.Одберете го она штови одговара вам и навашите ученици!

2.1.Учење преку проекти?Што еучење прекупроекти?Метод со којшто учениците истражуваатсложени прашања или проблеми од реалниотживот поврзани со содржините од наставната програма сопомош на постапки за решавање проблеми и користењеразлични извори на учење и материјали со цел да сепостигне финален продукт.Главни карактеристики на учењето преку проекти се:Финални продуктиГрупна работаСложени задачиАвтентични задачиИнтердисциплинаренприодКреативно мислењеКритичко мислењеСамостојноистражувањеНасочување одстранана наставникотУчениците работат со цел да создадат продукт. Тоаможе да биде: предмет, механизам, игра, филм,презентација итн.Учениците работат во тимови.Проектните задачи вообичаено бараат да се решатпосложени проблеми и потребно е време повеќе одеден час.Во проектите учениците работат на решавањепроблеми од реалниот живот.Проектните задачи обично опфаќаат содржини одповеќе предмети и потребно е наставниците дасоработуваат.Од учениците се бара самите да изнаоѓаат решенија.Учениците ги анализираат проблемите иразмислуваат за понудените опции.Учениците користат разни извори на учење и за дадојдат до информации, а честопати користат ИКТ.Наставникот ги поддржува учениците, им обезбедуваматеријали и ги насочува во планирањето,спроведувањето и вреднувањето на задача.По што се разликуваод традиционалното учење?Традиционална наставаСледење на инструкциитеод наставникот.Меморизирање иповторување на факти.Слушање и реакција напоставеното прашање.Стекнување на знаење зафакти, термини и содржини.Совладувањена теорија.Зависностод наставникот.Зошто самостојноистражување?Кои сепридобивките?1. Учењето преку проекти научениците им е интересно,повеќе се мотивирани воработата и овозможува да сепостигне повисоко ниво накогнитивен развој.2. Учениците ги развиваатвештините на 21-от век и учатза најновите достигнувања.3. Учениците стекнуваат:вештини за комуникацијаи презентација; вештини заорганизација и раководењесо времето; вештини заистражување; вештини засамооценување и рефлексија;вештини за тимска работа илидерство.Учење преку проектиСпроведување на само директивниактивности за учење.Истражување, интегрирање ипрезентирање на информации.Комуницирање и преземање наодговорност за учењето.Разбирање на процесот на учење прекурешавање на проблеми и истражување.Проверка и применана теоријата.Поддршка и поттикнувањеод наставникот.26Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?На часот по биологијаучениците во петто одделениево Основното училиште „ПетарПоп-Арсов“ с. Богомила,Општина Чашка, насочуваниод наставничката по биологијаВера Гиновска, работеа напроект за загадувањето нареката Бабуна, која се наоѓаво непосредна близина научилиштето.Целото одделение разговарашеза проблемот на загадувањетона водата и заштитата нареките, а потоа во групиистражуваа, собираа податоципри што користеа разниизвори на информации(Интернет, написи во весници,учебници, енциклопедии итн.)и поставуваа хипотези.Потоа, спроведоа теренскоистражување на реката.Учениците земаа примероциод водата, ги анализираакористејќи електронски сондии дигитрони, ги проверуваапоставените хипотези и гибележеа резултатите. Приобработката на податоцитекористеа компјутери,податоците ги претставијаво табели и ги анализираарезултатите пред да донесатзаклучоци. Секоја групаго презентираше своетоистражување пред целотоодделение и се дискутираше затоа како да се заштитат реките.Учениците стекнаа новизнаења за карактеристикитеи квалитетот на водата вореката Бабуна и за глобалнитепроблеми поврзани сочиста вода за пиење. Истотака, стекнаа вештини заспроведување на истражувањеи употреба на информацискокомуникацискатехнологија.Што треба уште да знаете?за да бидете поуспешни?1. Планирајте внимателно!2. Утврдете кои способности или концепти ќе серазвиваат кај учениците и формулирајте јаснинаставни цели кои се поврзани со наставнатапрограма. Вклучете ги учениците во подготовката на деталниотплан за текот на активностите (дефинирање наистражувачка задача на која ќе работат учениците,формирање на групи, определување на улогата иодговорностите на членовите на групите). Заедно со учениците договорете ги начините заработа на проектот. Размислете за соработката со колегите заинтердисциплинарен проект. Интегрирајте ИКТ технологија каде што имаможности. Подгответе потребни извори и материјали иовозможете да бидат лесно достапни за употреба. Потсетете ги учениците за улогата и одговорноста насекој член во групата.Не заборавајтего оценувањето!Заедно со ученицитепланирајте гооценувањето однапред.Оценувањето напроектите опфаќа: оценување на процесотна работата и напродуктот/извештајотод проектот; оценување однаставникот,оценување насоучениците,самооценување.POVE]EVO TEMA 3.1.STR. 56Настава и учење на 21-от век 27

2.2.Проекти за решавањепроблеми прекудизајнирањеШто е проектза решавањепроблеми прекудизајнирање??Наставен приод каде учениците се ангажираат во процесотна дизајнирање со цел да решат важен, а втенти чен и реален проблем. Преку процесот на ди за ј-нирање учениците ги применуваат и ра зв и ваат соп ственитезнаења од технологијата, при ро д ните нау ки,м атематиката, општествените науки и јазиците, чиј штокраен резултат е продукт со ори ги нално ре ше ние.Зошто да сеприменува?Кои се придобивките?28По стојат три фази во текот на про цесот на ди зајнирање:Размислување Идентификување на проблем, материјалии потешкотии. Бура на идеи и можни решенија.Изработка/конструирање и проверка Избор на решение. Дизајнирање и конструирање модел. Прототип/пробен модел. Редизајн или измена. Ретестирање и проверка.Стекнување знаење Истражување. Споделување решенија. Рефлексија/критички осврт и дискусија.Процесот на решавање проблеми прекудизајнирање им овозможува на учениците:1. да развиваат специфични вештиникорисни за цел живот, без оглед на видот напроблемот;2. да го применат сопственото знаење,личното искуство, интересите и талентотво процесот на креирање и донесување наинвентивно решение како група;3. да поминат низ искуствено учење при штосе внатрешно инспирирани да учат и дабидат горди што ја постигнале целта.Учење на решавање на проблеми преку дизајнирањеПочетен чекор:ПроблемРАЗМИСЛУВАЊЕНаведениот график го прикажува процесот на дизајнирање.Поминувајќи низ процесот, учениците не ја следат патекатаправолиниски почнувајќи од проблемот до решението, тукунаизменично влегуваат и излегуваат од една во друга фаза одпроцесот на дизајнирање и развиваат најразлични вештинии навики карактеристични за иноваторите.Традиционална наставапо техничко образованиеСе потенцира квалитетотна крајниот продукт.СТЕКНУВАЊЕНА ЗНАЕЊЕИЗРАБОТКАИ ПРОВЕРКАЗавршен чекор:Проверка/ПрезентацијаОригинално решениеВо што се разликува одтрадиционалното учење?Учениците учат самовештини на конструирањеи изработка.Учениците работатсамостојно.Сите изработуваатист продукт.Решавање проблемипреку дизајнирањеУчениците учат и вештиниза дизајнирање.Учениците работатво тимови.Учениците дизајнираатсопствен продукт.Се потенцира квалитетотна размислувањето икреативноста.Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Помогнете им навработените во фарматаза јајцаУчениците од Основнотоучилиште „Васил Главинов“во Велес работеа на решавањепроблем преку дизајнирање зафармата за јајца. 1Дали би можеле дади зајнирате машина икомпјутерска програма за даим помогнете на вработенитево фармата коишто штотукунабавија компјутер?• да користи барем еден сензор,еден мотор и едно светло.Проблемска задача: Когакокошките снесуваат јајца,тие ги туркаат блиску догнездото. Бидејќи таму етопло, можат да се расипатдоколку стојат подолговреме. На фармата и епотребна машина која:- ќе го помести јајцето еденметар од гнездото, напостудено место;- ќе даде знак запредупредување когакокошката ќе снесе јајце.1Ова беше поставено од Проектот наУСАИД-ПЕП како дел од државниотнатпревар.1.Планирајте внимателно! Осмислете проблемска задачакојашто ќе биде во согласностсо техничките способности научениците. Подгответе/уредете ја училницататака што учениците ќе можатбезбедно да работат во групи, аматеријалите и алатките да имбидат на дофат. Набавете материјали и алатки коиќе им бидат потребни за работа.(Учениците можат, исто така, дадонесат од дома некои материјаликои се евтини, а дома не им сепотребни.) Понудете богат избор на алатки иматеријали за учениците да имаатповеќе можности за избор.Беа поставени следнитекритериуми: Машината треба:• да помести барем едно јајце;• да биде евтина (да сеупотребат едноставниматеријали);• да демонстрира употреба накомпјутерската контролнакутија;Што треба уште да знаете?за да бидете поуспешни?2.Организирајте ја работата! Организирајте ги учениците вомали групи, така што сите да бидатна некој начин активно вклучени. Запознајте ги учениците сопроблемската задача. Направетебура од идеи со целото одделение зада дискутирате за проблемите и данајдете решенија. Обезбедете можности заистражување и добивање идеи:преку Интернет, книги и списанијаили во непосредната околина. Користете диференцијација -некои ученици можат да користатИнтернет за истражување, додекадругите работат со материјали,а трети пишуваат извештаи ипрезентации.Проблемот им беше презентиранна сите ученици и им бешедадена задача да направат дизајнна машина. Во групи разговарааза разни решенија и изработувааплан за работа. Идеите беапрезентирани пред целатагрупа. Потоа групите започнаасо изработка на својата машина,направија проверка/тест и накрај следеше вреднување намашината. Откако направијапроценка, одделението се согласиоколу најдоброто решение наизработената машина.3.Не заборавајтего оценувањето! Насочете гиучениците во текотна работата да гиоценуваат својатаработа, продуктоти сопствениотнапредок и да гиземат предвиди повратнитеинформации одсоучениците додекаго дизајнираатпроектот.Настава и учење на 21-от век 29

2.3.Што есамостојноистражување?30Самостојноистражување?Чекори во процесотна истражувањеПодолу сe дадени чекорите наистражувачкиот процес. Може да најдетеи други, но основните принципи се исти:Чекор 1Дефинирање проблем,1развивање на прашањеза истражување идефинирање на целЧекор 2Развивање планна истражувањеЧекор 3Чекор 4Чекор 5Чекор 6Чекор 7СобирањеподатоциСинтетизирањена податоцитеВреднувањена податоцитеПрезентацијана резултатите234Обработка и анализирањена податоците567Клучен дел на учењето преку проект е самостојното истражувањекаде учениците индивидуално или во групи користатматеријали и независно од наставникот наоѓаат податоципотребни за да решат даден проблем.Понекогаш истражувањата можат да бидат дел од поголемпроект и да вклучат поголема група на ученици или цела паралелка.Учениците можат да го искористат учењето од сопственотоистражување како појдовна основа за проучување надруг поширок/посложен проблем или да добијат идеи кои ќеим помогнат во изработка на поквалитетен продукт.POVE]EVO TEMA 3.1.STR. 57?Дали треба да седопрецизира прашањето?(вратете се на чекор 1) 1)?Дали Дали треба треба да се да соберат седопрецизира повеќе информации? прашањето(вратете се на чекор 3) 1)?Дали треба повторно да сеанализираат податоците?(вратете се на чекор 4) Илитреба да се соберат повеќеподатоци? (вратете се начекор 3)?Дали податоцитетреба повторно да сесинтетизираат? (вратетесе на чекор 5), Дали требаповторно да се анализираатподатоците? (вратете се начекор 4) Дали треба да сесоберат повеќе информации?(вратете се на чекор 3)Зошто самостојноистражување?Кои се придобивките?1.1.Мотивираност - Проблемитеод реалниот живот јапоттикнуваат љубопитноста иучениците се мотивирани даги решат.2.2.Води кон повисоко ниво наразмислување – Отворенитепроблеми со повеќе од еднорешение ги поттикнуваатповисоките мисловнипроцеси. (Види Блумоватаксономија, тема 3.5.)3.3.Учење како да се учи –самостојните истражувањабараат од учениците даразвиваат сопственистратегии за дефинирањена проблеми, собирањеинформации, анализирање наподатоци, донесување одлукии решавање на проблеми.учениците сеоспособуваат „даучат како да учат“и стекнуваат вештиништо се клучни задоживотно учење.Настава и учење на 21-от век

Вклучувањето научениците во решавањетосложени и нови проблемиовозможува постигнувањена повисоки нивоана когнитивенразвој.POVE]EVO TEMA 3.3.STR. 65На кој начин можеда се примени?• Учениците работат на отворен проблемкој овозможува различни решенија.• Вклучени се во определување на начинотна процесот на учење да дојдат до решение.• Поттикнати се да размислуваат критичкии да стекнуваат практични искуства ворешавањето на проблемите, комуникацијатаи самоорганизирањето.• Донесуваат одлуки во текот на процесотна учењето.• Прават рефлексија за спроведените активностии оценувањето се спроведува континуирано.• Развиваат способности за тимска и групнаработа.• Стекнуваат знаења и вештини што ќе имбидат потребни за да бидат успешни вонивната животна кариера.Што треба уште?да знаете за дабидете поуспешни?1. Поттикнете ја 2. Почитувајте3. Обезбедете да 4. Запознајтељубопитностаги нивнитебидат искрениги сокај ученицитекрајната целПрезентирајте гоистражувањето на интересенначин. Раскажете некојаинтересна приказна и почнетесо поставување прашања. Аконе сте добар раскажувач, можена учениците да им пуштитевидеофилм или да покажетефотографии, да донесете некојпредмет, да посетите музеј,запознајте ги со веб-страница,прочитајте песна илиинтересен дел од некоја книга,поканете гостин – листатана можности е бесконечнаи зависи од вашите учениции од темата која сакате да јаистражувате.интересиОхрабрете ги вашите ученицида одберат тема за која тие селично заинтересирани. Некојатема која може да предизвикамеѓусебна расправа биможела да биде интересназа истражување. Прашањесо оригинален одговорби одговарало најмногу.Наместо презентација соопис на детали, побарајтеод учениците да изнајдатрешение, да определатконкретни чекори коиможат да ги преземат илида подготват барање довлијателно лице на одреденаинституција.Мирјана Велкоска, наставник по англиски јазик во Основнотоучилиште „Живко Брајковски“ – Скопје, им ја зададеследната задача на своите ученици:„Вашето другарче од странство, со кое се допишуватепо електронски пат, ве поканува на гости за новогодишнитепразници. Какви обичаи и прослава очекуватеда видите кога ќе го посетите?“Учениците се поделија во групи да истражуваат за обичаитеза Нова година во три градови: Лондон, Њујорк и Токио.Секоја група имаше задача да пребарува на Интернет и данајде текстови, фотографии или илустрации со следнатасодржина:• Разлики и сличности во обичаите;• Украси на куќите и улиците;• Традиционални јадења за Новогодишната ноќ.Групите се запознаа со традиционалните и модерните обичаи.Секоја група ги анализираше собраните пода то ци и гиизбра најинтересните. Групите подготвија презентација сокористење на проектор. По презентацијата учениците дискутираашто научиле.Внимателното поставувањена задачата е првиот чекорда ги спречите учениците воприсвојување и користењена туѓи идеи и пишана работакако свои (плагијаторство).Дајте им можност да јасогледаат темата од личнаперспектива. Истражувањетокое вклучува повторувањена факти само по себепретставува плагијаторство.Најдобриот начин да сеизбегне плагијаторството еда побарате од ученицитеда го започнат проектот сооригинално прашање и да гипроверувате и следите во секојчекор.Одвојте времена почетокот напроектот за да гообјасните процесот наоценување. Споделетеги критериумитеза вреднување соучениците.POVE]EVO TEMA 3.1STR. 56Настава и учење на 21-от век 31

2.4.Акциски проекти?Што еакцискипроект?Практичен приод во кој учениците работат во тимовипри што истражуваат сложени прашања или проблеми одреалниот живот со помош на постапки за решавање проблеми.Учениците преземаат акции за подобрување на животот иусловите во училиштето и својата околина.Акциските проекти може даобработуваат теми во доменот награѓанската култура, здравјето илинепосредната околина и вообичаенотраат подолго време. Тие вклучуваателементи од автентичното учење(тема 2.7.), но основната суштинае преземање акции со цел да сеиницираат промени и подобрување.Акциските проекти можат:• да бидат интердисциплинарнии наставници од различнипредмети да учествуваат возаедничкото планирање;• да вклучат употреба на ИКТ приистражувањето или размената наинформациите;• да вклучат членови одпошироката околина.Зошто акцискипроект? Кои сепридобивките?Учеството на учениците воакциските проекти доведува до:1. Промена на ставовите заучилишната и поширокатаоколина.2. Подобрување на тимскатаработа и вештините закомуникација.3. Поттикнување на вештинитеза размислување: креативномислење, донесување одлуки,решавање на проблеми,знаење како да се учи.4. Развивање на личнитеособини: одговорност,самодоверба, самопочитување,социјализирање,самоорганизација.5. Поттикнување на вештинитеза селекција, организација,планирање и обезбедување наизвори и материјали.6. Развивање на компетенција/способност за акција ивештини неопходни завклучување во работниотпроцес, општествени акции иучењето во иднина.7. Развивање на вештини закористење технологија.На кој начин можеда се примени?Основното училиште „Гоце Делчев“ во Неготиное едно од петте пилот – „зелени училишта“во Македонија кое си постави зацел да гo намали негативното влијание врзнивната животна околина. Под раководствона наставниците по биологија Данче Димчеваи Горан Кимов група ученици работеана планирање и спроведување посебнаакција по повод Денот на заштита на жи вотнатасредина.Наставниците разговараа со учениците за идејата да се надмине про блемотсо загадувањето на нивната околина и за чекорите во спро ве дувањена акцијата.Главни носители во спроведувањето на акцијата беа учениците поделениво групи. Акцијата се спроведе во два дела:1. Програма во холот на училиштето со следните точки:• Изведување на песни, приказни за екологијата и есеи за проблемитеи прашањата поврзани со здравата животна околина.• Изложба на цртежи на учениците на теми од екологијата и животнатаоколина.• Изведба на хорот со оригинална песна за екологијата подготвенаод учениците.2. Чистење на училишниот двор и градскиот плоштад.Учениците, облечени во зелени маички, најпрво го исчистија училишниотдвор, а потоа пешки се упатија до градскиот плоштад, носејќи со себеплакати со кои повикуваа на почисти улици и почист град. На градскиотплоштад собираа отпадоци и ги фрлаа во контејнери за отпад.Во „зелените училишта” се верува дека учениците треба да се поттикнуваатда ја преземаат грижата за околината преку учество во акции и даделуваат за да обезбедат промени во однесувањето на нивната заедница.32 Настава и учење на 21-от век

Што треба уште да знаете?за да бидете поуспешни?Користете го моделот соследните чекори или фази:1.ИСТРАЖУВАЊEПРОМЕНА4.2.ВИЗИЈА3.АКЦИЈАИстражувањена проблемНасочете ги учениците да гиспроведат следните активности: Заеднички селектираатпроблем кој сакаат да гопроучуваат. Наведуваат причини зоштотемата е значајна за нив. Прават анализа намоменталната состојба напроблемот кој се истражува. Наведуваат идеи заможностите за решавање напроблемот. Изработуваат план заистражување со прецизнодефинирани активности. Користат различни начиниза собирање на информации(анализа на материјали,интервју со членови назаедницата, пребарување наИнтернет, јавни дебати). Подготвениот планза истражување госпроведуваат. Добиените податоци гиобработуваат – пишуваатизвештај, резултатите гиприкажуваат табеларно идонесуваат заклучоци.1. Визија2. Планирање и 3. Обезбедување 4.преземање на позитивнаакцијапроменаПоттикнете гиучениците дакреираат визии заможните решенијана проблемот којго истражуваат наразлични начини, итоа преку: зборови:опишување напосакувана идеалнаситуација и како дасе оствари; учениците можатда ги презентираатсвоите визиипреку различниформи како што сецртање, сликање,моделирање,пеење,драматизација,есеи и др.Насочете ги ученицитеда изработуваат план заакција за остварување нанивната визија. Планот за акцијапредвидувадефинирање начекори/активностишто се потребни за дасе направи некаквапромена. Планот за акцијатреба да содржиконкретни акции,одговорни лица,временска рамка(планот за акцијадава одговор напрашањата што, кој икога). Успешнотоспроведување напланот доведува допромени и ученицитеги решаваатпроблемите штоги инициралево почетокот наистражувањето. Учениците гисогледуваатрезултатите иквалитетот напромената одспроведената акција. Доколку акцијатане е успешна,учениците можеда ги истражуваатпричините иповторно дапреземат другиакции.Не заборавајте го оценувањето!При акциските проекти најчесто се оценуваат ефектите и променитешто се случиле.Ефикасноста при спроведувањето на промените се проверува прекукри териуми и индикатори за успех кои ги развиваат самите ници.уче-Настава и учење на 21-от век 33

2.5.Учење прекурешавање проблемиШто е учењепрекурешавањепроблеми??Учењето преку проблеми го зајакнува знаењето насодржината, ги поттикнува сложените мисловни процеси и гозасилува развојот на комуникациските вештини, решавањетопроблемски ситуации и вештината за самонасочено учење.Главни карактеристики на учењето преку решавање проблеми се:КритичкоразмислувањеУчениците анализираатпроблем и се обидуваатда најдат решение, притоаодбирајќи и користејќисоодветни стратегии.ГрупнаработаМетод на учење што ги охрабрува учениците да ја презематодговорноста за сопственото учење преку решавањепроблеми (кои најчесто може да се решат на повеќеначини) и да прават рефлексија за сопственото искуствопри учењето. Може да биде дел од час или дел од поголемпроект.Учениците работат вомали тимови.АвтентичнизадачиУчениците работат напроблеми од вистинскиотживот.POVE]EVO TEMA 3.2.STR. 65Насочување однаставникотНаставникот им дава поддршкана учениците, обезбедуваматеријали за учење и гинасочува во дефинирањето,спроведувањето и вреднувањетона нивната работа.Зошто учење прекурешавање проблеми?Кои се придобивките? Мотивираност - Проблемите одреалниот живот ја поттикнуваатљубопитноста и учениците семотивирани да ги решат. Критичко и креативномислење - Отворените проблемисо повеќе од едно решение гипоттикнуваат критичкото мислењеи креативното мислење. Учење како да се учи -Проблемското учење бараучениците да развиваат сопственистратегии за дефинирање напроблемите, собирање наинформациите, анализирањена податоците, донесувањена одлуките и решавање напроблемите. Тимска работа - Проблемскотоучење вклучува тимска работа иги зајакнува комуникациските иинтерперсоналните вештини.34решавање напроблемикритичко икреативномислењетимскаработакомуникацијаУчењетопрекурешавањепроблемиразвиваВЕШТИНИЗАПо што се разликува одтрадиционалното учење?Традиционално учењеНаставникот пренесуваинформации – предава.Учениците најчестомеморираат.Учениците добиваатзадача да вежбаат и да гоприменат наученото.организацијаи водствокористењеинформацискатехнологијапримена на новизнаења во новиситуацииУчење преку проблемиУчениците и наставникот избираатпроблем.Учениците определуваат што требада знаат за да дојдат до решение.Учениците учат и го применуваатновото знаење за да го решатпроблемот.Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Откако се разговараше за новогодишните иза божиќните празници и обичаи низ светот,наставничката Фатима Алии од Основнотоучилиште „Живко Брајковски“ во Скопје, на своитеученици во трето одделение им зададе проблемкој требаше да го решат со помош на образовниотробот „Пипин“.„Дали можете да го програмирате „Пипин“ за даго превезува Дедо Мраз по макета кој треба дазастанува пред куќите и да дели подароци?“Фатима и учениците разговараа за тоа што ќе бидепотребно за да се реши проблемот. Учениците вогрупи работеа на следните активности:• подготвија макети на куќи и улици;• програмираа алгоритам за движењата на„Пипин“;• го програмираа „Пипин“ да пее божиќнапесна.Учениците беа многу мотивирани да ја завршатзадачата што наставничката им ја даде и покрај тоашто им беше потребно да направат и по неколкуобиди за успешно да го програмираат ,,Пипин“.Што треба уште да знаете?за да бидете поуспешни?1.Обидете се да изнајдетеавтентичен проблем(тема 3.6.). Размислете за сценарио нареален животен проблем.Идеите за креирање нареални проблеми поврзанисо наставната содржина можеда ги добиете од настани восекојдневниот живот прекувесници, списанија и сл. Вклучете ги учениците водавањето идеи. Прилагодете ја задачатаспоред предзнаењата научениците и нивното ниво насамостојност во работата. Подгответе ја задачата вопишана форма така што ќебиде доволно конкретна ипрецизно дефинирана за даможат да се разберат важнитедетали.2.Внимателно воведетеги ученицитево работата напроблемската задача: Обидете се да јаразјасните проблемскатаситуација така што ќебидете сигурни дека ситеученици ја разбрале. Дискутирајте за процесоти чекорите на учењетопреку проблеми. Користете бура на идеида ги вклучите ситеученици (тема 3.9.). Договорете се завашата улога и улогатаи одговорностите научениците.3.Не заборавајте гооценувањето! Имајте предвид декапроблемското учењеможе да се оценува наразлични начини и тоапреку: набљудување надискусиите научениците и дискусијасо учениците; усни презентации иписмени трудови иводење на дневнициза рефлексија; самооценување изаемно оценување насоучениците.Настава и учење на 21-от век 35

2.6.Автентично учењеШто еавтентичноучење??Наставен приод кој им овозможува на ученицитеда истражуваат, да работат на задачи и да решаваатпроблеми од реалниот живот и учат преку сопствениискуства во улога на лица од одредени занимања.Карактеристики на автентичното учење:АвтентичнизадачиГрупнаработаИграњеулогиНасочување однаставникотИскуственоучење*Учениците учатпреку активностистекнати во улогатана истражувачи,писатели, глумциили други професиии занимања одреалниот живот.Учениците честоработат во паровиили групи исто какошто и вообичаеносе случува вовистинскиот живот.Учениците можатда имаат одреденаулога, на примерво дадена задачатие можат дабидат уредници,камермани,режисери,костимографи итн.Улогата нанаставникот е да гинасочува ученицитево процесот на учење,да им помагапри собирањетома те ријали и да гиповрзе со локалнатазаедница.Учениците учатдиректно одискуствата кои гидоживуваат и едоста веројатнодека ова учење ќеостане во трајносеќавање.Зошто автентично учење? Кои се придобивките?1.Учениците се повеќе мотивирани кога работатна реални проблеми кои се соодветни нанивните потреби. Оваа внатрешна мотивацијаовозможува тие да вложуваат поголем напор иповеќе да се фокусирани на нивното учење.3.Учениците работат на сложени задачи за коисе потребни посложени мисловни процеси(примената, анализата, синтезата и евалвација).2.Учењето е поврзано со реалниот свет кој сеодвива надвор од училницата и ученикот еангажиран во набљудување, истражување,експерименти, решавање на проблеми.4.Учениците развиваат вештини да гооценуваат сопственото учење, вештини засамонапредување и за доживотно учење.По што се разликува од традиционалното учење?Проблеми во традиционалната наставаНајчесто се користатпримери од учебникот.Проблемите се повеќе апстрактни без одреденареална ситуација.Проблемите немаат голема длабочина, едноставнисе и решавањето трае пократко време.Учениците работат самостојно, се натпреваруваатмеѓу себе и одговорноста е индивидуална.Проблемите се најчесто вештачки и со помаласоодветност и вредност за учениците.Автентични проблемиПроблемите се дадени во реална ситуација одпрактичниот живот.Проблемите се реални и учениците се ангажираниво нивното дефинирање и решавање.Проблемите имаат поголема длабочина,посложени се и решавањето трае подолго време.Решавањето на проблемите бара заемна соработкамеѓу учениците и одговорноста е споделена.Проблемите се реални, придобивките од учењетоза учениците имаат поголема вредност.36Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Во основното училиште „Петар Поп Арсов“ вос. Богомила, Општина Чашка наставниците иучениците забележаа дека розите во нивниотучилиштен двор се во лоша состојба. Принабљудувањето на соседниот двор тие забележаадека розите се поубави и со разновидни бои.Учениците посакаа розите во училишниот дворда бидат повеќе расцветани, па така одлучијада спроведат истражување и да откријат коиштетници ги напаѓаат розите. Собраа примероциод оштетените рози и истражуваа користејќикомпјутерски микроскоп. По разгледувањето напримероците, тимот ученици заклучи дека розите гинапаѓаат растителни вошки. Веднаш преземаа акцијаза да го разрешат проблемот.Што треба уште дазнаете за да бидетепоуспешни?1.Планирајтевнимателно! При дефинирањетона целите за учењеставете акцент наподобрувањетона вештинитеза решавањепроблеми, насамооценувањето ина оспособувањетона учениците„како да учат“ какоедна од клучнитеспособности/компетенции заживотот понатаму. Осмислувањето наавтентичната задачатреба да е поврзанасо содржинитеи целите дадениво наставниатапрограма и соживотот надвор одучилиштето.?2.Не заборавајте гооценувањето!При автентичното учење акцентот наоценувањето ставете го на применана стекнатите знаења и вештини вореални ситуации и на различнитеначини на демонстрирање нанаученото: Продукти и финални изработкина учениците (извештаи одистражувања, анализи на настани,есеи, постери, брошури, објавенитекстови во списанија). Изведби или демонстрации (јавноговорење, водење на интервјуа,драматизации). Процесни вештини (критичноразмислување и решавање напроблеми) и однесување; Рефлексија/критички осврт насопственото учење.POVE]EVO TEMA 3.6.STR. 75*Автентичнотоучење понекогашсе поврзува соискуственото учењеИскуственото учењепретставува филозофијаи методологија со којанаставниците на ученицитеим овозможуваатдиректни искуства и јапоттикнуваат рефлексијата/критичкиот осврт соцел продлабочување назнаењата, развивањевештини и вредности.Филозофијата се базирана убедувањето декаучениците учат подобропреку директно искуство.Ова може да се сумира состарата кинеска поговорка:„Слушам, заборавам.Гледам, запомнувам.Правам, разбирам.“POVE]EÍÀ ÂÅÁ-ÑÒÐÀÍÈÖÀÒÀÍÀ ÀÑÎÖÈЈÀÖÈЈÀÒÀ ÇÀÅÌÏÈÐÈÑÊÎ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅ:WWW.AEE.ORGНастава и учење на 21-от век 37

2.7.Играње улоги?Што еиграњеулоги?Метод за учење со којучениците добиваат илиосмислуваат сценарио,прифаќаат определениулоги и стапуваат воинтеракција преку своителикови.Учениците се ставаат во улога на лицесо одреден проблем и ги проучуваатвлијанијата на проблемите врзчовечкиот живот и/или ефектитеод човековите активности на светотнаоколу од преспектива на тоалице. Ликот може да биде измислен,вистински или од историското минато.Карактеристики на играњето улоги:АвтентичнизадачиУченицитеучат прекуактивности спореддоделена улогана истражувачи,писатели, глумциили други професиии занимања одреалниот живот.ГрупниактивностиУчениците честоработат во паровиили групи исто какошто и вообичаеносе случува вовистинскиот живот.Поистовету -вањеУченицитепреземаат улога наодреден лик каково драма.Емпатија/соживувањеКога ќе се ставатво улога на други,учениците можатповеќе да гиразберат.Насочување однаставникотУлогата нанаставникот еда помогне восоздавањето реаленконтекст, често прекуучество во самотоиграње улоги, и да гинасочува ученицитеза да ги одржи воулогите.Зошто играње улоги?Кои се придобивките?1. Промовира активно учење, тимска работа,интеракција меѓу учениците и ја зголемувамотивацијата за учење.2. Дава можности за снаоѓање во непредвидливиситуации.3. Поттикнува користење на критичко мислење ианализа на проблеми.4. Поттикнува социјален и емотивен развој кајучениците (тема 3.5.).5. Презема улоги на ликови од други култури или одисториското минато што може на учениците да импомогне подобро да ги разберат.6. Обезбедува креативни можности за вклучување научениците во реални животни задачи и ситуации.7. Овозможува учениците да го применат знаењетово практиката при што решаваат проблеми,истражуваат алтернативи и бараат нови икреативни решенија.8. Учениците ги развиваат вештините наиницијативност, комуникација, решавањепроблеми, самосвест и соработка преку тимскаработа.9. Помага учениците да бидат подготвени да излезатна крај со предизвиците во реалниот свет.38По што серазликува одтрадиционалнотоучење?ТрадиционалноучењеУчениците седат и сепасивни.Учениците работатсамостојно.Креативноста ифантазијата научениците обично несе поттикнуваат.Проблемите се„училишни“.ИграњеулогиУчениците сеактивни.Учениците работатво парови илигрупи.Фантазијата икреативноста секлучните вештини.Проблемитесе базираат нанастани надвор одучилиштето.Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Наставничката Анита Ангеловскаод Основното училиште „КрстеМисирков“ во Скопје често употребуваиграње улоги во наставатапо граѓанско образование.Таа смета дека ова е соодветенметод на учење за разрешувањеШто треба2.Планирајте внимателно!уште да знаете1. Дефинирајте ги целитеза да бидетестекнат учениците.поуспешни?2. Изберете контекст и улоги1.?Имајте го предвид следното: Пред да започнете, договорете сеза правилата на играњето на улоги.Јасно изразете ги вашите очекувања. Можно е учениците на почетокотда се срамат или да се чувствуваатнепријатно во улогата што им едоделена и можеби ќе треба даги охрабрите за да се чувствуваатподобро при играњето. Обидете се играњето улоги напочетокот да трае пократко време,но настојувајте учениците да останатцелосно во улогите во текот на тоавреме. Пофалете ги оние ученици коиостануваат во улогата и објаснете имзашто ги фалите. Вклучете се и вие во играњето улоги.Ако вие играњето го сфатите серизно,така ќе биде и со учениците. Штом на учениците ќе им станепријатно во улогите, може да вметнатдоза на хумор и импровизација, носепак тоа да биде во рамките наулогите.конфликти. Анита на ученицитеим презентираше пет различниначини на решавање конфликтии потоа ги подели учениците вопет групи. Секоја група доби сценариосо опис на конфликтот иза начинот како да го разрешатконфликтот којшто е поврзан сосекојденвниот живот на ученицитево училиштето или во домашниуслови. Групите ги прочитаа сценаријата,ги поделија улогите и гиизиграа. Останатите ученици беапублика. По секое играње на улоги,следеше дискусија со „актерите“и другите ученици. Актеритедадоа критички осврт на чувствата– Што било пријатно, а што непријатноза нив? Дали доживеалеслични искуства во животот?Анита користеше прашања од типот:• На кој начин се реши конфликтот?• Дали тоа е соодветен начинна решавање конфликт?• Што е фер решение?• На кој начин би решиле сличниконфликти во реалниотживот?• Како би сакале да решаватеконфликти во иднина?Дискусијата заврши со давање заклучоциза наученото и како наученотода се примени во иднина.Определете кои знаења, вештини и ставови сакате да ги Определете проблем што е поврзан со темата на проучување,како и околностите во кои се наоѓаат ликовите. Направете истражување за потребните информации за себе,но, исто така, дајте им насоки на учениците за истражување надополнителни информации (книги, Интернет, филмови итн.).3. Презентирајте ја вежбата Запознајте ги учениците со сценариото на интересен начин. Објаснете што очекувате од нив и што очекувате тие да научат. Дајте им насоки за истражувањето. Поделете ги учениците во тимови.4. Насочете ги учениците да работат на подготовка иистражување Учениците се запознаваат со ликовите за да навлезат воулогите. Изработуваат план на истражувањето и бараат различниизвори за да дојдат до потребните информации. Пишуваат сценарија и сцени и прават костими и помагала.5. Играње улоги Учениците ги играат улогите според подготвените сценарија. Играњето улоги може да се снима за учениците да можат да јаоценат сопствената изведба.6. Вреднување и оценување Разговарајте со учениците што научиле. Најчесто се оценуваат подготвените сценарија од учениците. Може да се оценуваат и презентациите (колку долгоостануваат во улогата). Многу е погодно да се користи самооценување или заемнооценување на соучениците.Настава и учење на 21-от век 39

2.8.Претприемничкоучење?Што епретприемничкоучење?Претприемништвотове поттикнува дабидете креативни когаго применувате тоашто сте го научиле забизнисот и финансиите.Претприемничкото учење е вид наавтентично учење кое има за цел да развиепретприемнички вештини и ставови кајучениците при што им се овозможува даработат креативно и активно на практичнипроекти.Претприемничкото учење опфаќа„учење преку работа“. Основање иводење бизнис или компанија е нештоод кое децата и младите ќе имаатголеми придобивки. Целта е да им седаде можност на младите да го искусатучењето за вистински бизнис и работапреку претприемнички активности.Зошто претприемничко учење?Кои се придобивките?Поттикнувањето напретприемничкиот дух иподобрувањето на истиотсо соодветни вештини,го претставува клучот занамалување на невработеноста,создавање нови работни места,создавањето конкуренција иподобрување на економскиотразвој.1. 2. 3.Активностите запретприемничко учењепреку работа на проектиовозможуваат нови предизвиции можности кај ученицитеда се развие креативноста инајразлични вештини прекупрактично учество.По што се разликува од традиционалното учење?Учениците учат дека да се биделидер не значи само да им секажува на останатите што даправат. Тие учат за вредностана тимската работа, важностана добрите комуникацискистратегии, како да презентираатинформации во пишана форма,но и низ усни и визуелнипрезентации, како да се справатсо неуспехот и позитивнителекции кои можат да ги научатод искуството.40Традиционално учењеНаставникот обезбедуваматеријали за учениците.Наставниците им нудатпомош на учениците.Учениците работат самостојно.Креативноста и фантазијата на ученицитечестопати не се поттикнува.Проблемите се „училишни“.Производите на учениците се проценуваат одстрана на наставникот.Претприемничко учењеУчениците мора да идентификуваат сопствениизвори и да „платат“ за нив.Учениците мора да му „платат“ на наставникот запомошта.Учениците работат во парови или групи.Фантазијата и креативностасе клучни вештини.Проблемите се базираат на вистински ситуации.Производите на учениците се проценуваат одстрана на потрошувачите.Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Во Чашка, рурална област во Централна Македонија, секојагодина се организира саем за храна, со цел да се промовиралокалното производство. Учениците од Основнотоучилиште „Петар Поп Арсов“ во с. Богомила, ОпштинаЧашка со помош на нивната наставничка Славица Карбева,решија да го промовираат саемот.Учениците формираа групи, работеа во компјутерскаталабораторија и подготвија флаери, визит – карти, етикети,знаменца и мултимедијално ЦД за општината. Промотивнитематеријали ја прикажаа убавината на регионот,природните и историските вредности и локалното производствона здрава храна. Училиштето соработуваше со локалнатаопштина и во замена за промотивните материјалидоби тонер, хартија и комплет училишни материјали.Што треба уште да знаете?за да бидете поуспешни?1. 2. 3.Запрашајте се –Дали поттикнувампретприемничкиставови? Дали активно ги поттикнуваммоите ученици да севклучат во училишниот иопштествениот живот задоброто на училиштето ипошироката заедница? Дали во наставата гиангажирам учениците вопредизвикувачки, практичнипретприемачки проекти коиим овозможуваат да креирааторигинални идеи и истите даги реализираат? Дали со наставнитеактивности се развиваразбирањето за клучнитефункции и улоги на бизнисот? Дали со активностите воучилницата се развиваатвештини на планирање,делување, преговарање,донесување одлуки,справување со ризик итимска работа?Организирајте бизнис- активности Поканете гости навашиот час да зборуваатза нивната работа,на пример: младипретприемачи, менаџери,специјалисти, занаетчии. Договорете посети научениците во локалникомпании и бизниси. Спроведете анкетипомеѓу потрошувачите. Обезбедете материјализа бизнисот, на пример,веб-страници, весници,магазини, рекламна ипромотивна литература,брошури и слично. Спроведете искуствана учениците занабљудување на работниместа.Основајте мини – компанија вочетири фази: Фаза 1 – Идентификувајтепроблем или потреба: ученицитево дискусија предлагаат идеиза да дојдат до заедничкоразбирање за тоа што е потребноза да се реши одреден проблемили да се оствари некоја потреба. Фаза 2 – Планирајте го проектотили активноста: поделба назадачи, организирање на извори,ангажирање на членови на тим ираспределба на одговорности изадолженија. Фаза 3 – Спроведување напланот: решавање проблеми,следење на напредокот. Фаза 4 – Вреднувајте гипроцесите: направете освртна активностите и крајнитерезултати, како и на лекциитекои се научиле и оценетеги вештините, ставовите,квалитетите и сфаќањата со коисе стекнале.Настава и учење на 21-от век 41

2.9.Стратегии закритичко мислењеИнтелектуалните вештини на критичкото ми с лење како штосе анализата, спо ре д у ва ње то, синтезата, вреднувањето, рефелекси јата мора да се учат преку нивно директно пра к тикување.Критичкото мислење е активен процес и не може дасе развива преку пасивно слушање на информации имеморирање на факти. Стр а тегиите за критичко мислењекои вклу чу ваат прашување, дискусии и дебати за про блемскиситуации или работа на задачи во пи шана форма гопоттикнуваат активното инте лектуално учество на учениците.Основната цел напоттикнувањето на критичкотомислење кај учениците вопроцесот на учење е да сеунапредат нивните способностиза мислење за да бидат подоброподготвени за решавањена проблемите со кои ќе сесоочуваат понатамуво животот.Критичко размислувањеУчениците треба да ги поттикнуваме да размислувааткритички – да поставуваат прашања и да дискутираат,да ги слушаат другите и да анализираат опциибазирани на факти.„Критичкото размислување е начинна размислување – за која билотема, предмет, содржина илипроблем – во кој оној којшто размислуваго подобрува квалитетотна размислувањето со тоа штовешто ја презема контролата врзмисловните структури и им на метнуваинтелектуални стандарди“.www.criticalthinking.orgЛицето кое критички размислува: поставува суштински прашања и проблеми ијасно и прецизно ги формулира; собира и оценува релевантни податоци,користејќи се со апстрактни идеи заефективно да ги толкува, доаѓа до доброаргументирани заклучоци и решенија иистите ги тестира со релевантни критериумии стандарди; отворено размислува во рамките наалтернативни мисловни системи, препознаваи по потреба оценува претпоставки,импликации и практични последици; остварува ефективна комуникација со другитево врска со решенијата на сложени проблеми.ПоставувањепрашањаКакоКакодадапоставампоставувамепрашањапрашањакои се корисникои сезаподлабококорисни закриподлабокоти чко размислувањекритичко мислењенаспротиповрнаспротиш но то размислување?површното размислување?POVE]EVO TEMA 3.4.STR. 67Со цел да се развијат посложенимисловни вештини кај учениците,нивната способност за предвидување,за поставување хипотези и резонирање,наставникот треба да постави прашањакорисни за продлабочено и суштинскоразмислување, наспроти површноторазмислување. Важно е: да се осврнеме на видовите прашањакои ги употребуваме на часот; да ги моделираме прашањатаи размислувањата кои сакамеучениците да ги совладаат; да планираме часови во коиупотребуваме разни видови прашања.42Со поставување соодветнипрашања можеме да развиемекај учениците способност за: предвидување; критички осврт на сопственоторазмислување; подетално набљудување; согледување на потребата оддокази.… со поставување прашања одследниот вид: Што мислите дека ќе се случи? Зошто мислите така? Што видовте? Дали можете да го докажететоа?За да одберете подобри прашања,користете ја Блумовата таксономијаPOVE]EVO TEMA 3.5.STR. 71Настава и учење на 21-от век

Техники за дискутирањепроблеми и предизивициБура од идеи е техника за групни активностисоздадена со цел да генерира поголемброј идеи за да се разреши проблемот. Од учениците се бара да даваат што повеќеидеи кои се запишуваат на табла.Од идеите може да се направи мисловнамапа. Според правилата сите ученици во одделениетоучествуваат во давањето идеи.Ако некој нема идеја, се преминува наследниот ученик. Бурата на идеи може да се употреби какодобар начин да се решат проблеми посочениод наставникот или учениците. Таае добра појдовна точка за целото одделениеда се запознае со проблемот. Присутно е задоволство при работата итимската работа се подобрува.Техниката круг на времеовозможува време за слушање,одржување на внимание, промовирањена усна комуникацијаи учење нови концепти ивештини. Целата група која седи вокруг е ангажирана и разговараза одредени прашања. Клучно правило е дека самоеден ученик зборува во одреденовреме кога тој држиизвесен предмет во раката,а другите слушаат. Правилата за кругот навреме се дискутираат иусогласуваат од страна научениците.Техниката дискусии во малигрупи дава можност секојученик да се вклучи во одреденадискусија. Учениците коисе премногу срамежливи зацелосно да претстават некојаидеја во голема група можат: да размислуваат на глас ида преземаат ризици, нудејќи„отворени“ идеи; да станат посамоувереникако ученици; да развијат усни јазични вештиникои ќе ги употребатво разни активности; да ги подобрат односите содругите ученици и со наставниците.Групите подоцна можат да ја известат целата група и да ги споделат идеите.Задавањедомашни задачиPOVE]EVO TEMA 3.9.STR. 84Домашната задача им дава можност на ученицитеда го повторат и извежбаат она штого научиле и може да им помогне да се подготватза наредниот час. Овозможува да се утврди и научи какода се користат извори за учење, како например библиотека, Интернет, прирачниции други извори. Овозможува продлабочено истражувањена одредени теми. Може да им помогне да развијат способностиза организирање на времето,учењето и организациски вештини. Овозможува родителите да бидат свесниза учењето на нивните деца.СЕПАК… Сите ученици не одат дома во пријатна ирелаксирана атмосфера, па така кај нивима помали шанси да бидат успешни вовонучилишните активности. Некои ученици имаат пристап до компјутери Интернет дома, па така имаатпредност пред оние кои тоа го немаат. Домашната задача може да придонесе занегативниот став на учениците кон учи-лиштето, на пример, ако таа е поврзанасо казна или други последици во училиштето.Може да биде извор на конфликтни ситуациипомеѓу учениците и родителите.РЕШЕНИЈА …Училиштата можат да ги разрешат овие ситуациина следниот начин: Да постават ИТ лаборатории за ониеученици кои немаат Интернет дома илида постават задачи за помали групи зада можат учениците да работат заедново попладневните часови. Домашната задача треба да биде разумнаи координирана (за да се избегнатситуации во кои учениците ќе имаатмногу задолженија еден ден, а друг бинемале ниедно). Пожелно е родителите да бидат информираниза улогата на домашните задачии да се организира обуказа да дознаат како POVE]Eби можеле да им помогнатна своите деца. STR.VO TEMA 3.12.93Настава и учење на 21-от век 43

2.10.Оценување за учењеШто еоценувањеза учење??Основната цел на традиционалното училишнооценување е да се даде оценка заучењето и постигањата во текот на одреденпериод. На пример, на учениците имсе даваат оценки на крајот од учебната годинаили се спроведува тестирање за да сепроцени што научиле.Овој вид оценување, со коe се сумираатпостигањата на учениците за одреденпериод се нарекува сумативно оце нување1 или оценување НА наученото.1Сумативното оценување кое не се врши од страна нанаставникот на ученикот се нарекува екстерно оценување.Кога резултатите од учењето на ученикот секористат за давање повратна инфор ма ција инаставниците го подобруваат поучувањетои учењето во наредниот период, таквотооценување станува фо р мативно оценувањеили оценување ЗА уче њето.Пример за ова оценување може да биде: Наставникот му поставува прашања наученикот додека тој учи. Како резултат на тоа, наставникототкрива дека ученикот нешто погрешноразбрал. Наставникот му помага на ученикотподобро да го разбере за тоа што го учи.Основната цел на оценувањето во училиштетое да го подобри учењето и постигањата научениците. Оценувањето за учење би требалода се спроведува од наставниците и ученицитесекојдневно.Зошто оценување за учење?Кои се придобивките?1. 2. 3.Оценувањето го подобруваучењето ако: обезбедува ефективнаповратна информација заучениците; води кон промени вонаставата и ја правипоефективна; ги зголемува мотивацијатаи самопочитувањето научениците кои се клучни заучењето; активно ги вклучуваучениците во учењето иим помага да сфатат какоможат да се подобрат.Ефективното оценување помагаза подлабоко разбирање за тоакако учениците напредуваат во: стекнувањето на новизнаења; развивањето напроцесните вештини -кри тичко размислување ирешавање на проблеми; градењето на ставови; развивањето на вештиниза писмено и уснокомуницирање; развивањето на вештинитеза тимска работа.Кај висококвалитетнотооценување, наставниците иучениците треба да можатда одговорат на следнивепрашања: Кои цели треба ученикот дапостигне при учењето? Како тој/таа напредуваво постигнувањето напоставените цели? Кои ќе бидат следнитечекори во наставата иучењето? Кои се доказите дека сепостигнати поставенитецели?44Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Наставничката по англиски јазикВалентина Кочовска од Основнотоучилиште „Блаже Конески“ воПрилеп побара од учениците данапишат состав на англиски јазикза себе. Најпрво учениците читаа личенпрофил за позната личности одговараа на прашања поврзанисо таа личност, така штоВалентина можеше да проверидали учениците го разбраатекстот, колку ги раз браа зборовитеза самоопишување иги потенцира елементите наличниот профил. Валентина гизабележуваше одговорите, имдаваше позитивни повратниинформации, ги мотивирашеучениците и им даваше понатамошнинасоки. Врз основа на претходно сте к-натите знаења, ученици те по ч-наа да ги бележат гла вните карактеристикиза себе. Валентинаго пре гледа напишаното ина се кој ученик му даде ус наповра тна информација, проследенасо дополнителни прашања(на пример: „Дали е тоасе?“ „Што мислиш за...?“ „Штодруго би можело да би де интересно?“) На крајот, секој ученик напишасостав во кој се опиша себеси. Учениците беа известенидека составите ќе бидат оценетисо оценки, според аналитичкителисти за оценувањекои претходно им беа објаснети.Беа дадени и дополнителниписмени повратни информациисо насоки за нивната работаво иднина.Валентина забележала дека најзначајното подобрување помеѓупрвата и последната активност сеслучила кај послабите учени ци.Таа потоа изработи план ка ко даработи и да им дава поддр шка напослабите ученици во на редниотпериод.?Што треба уште да знаетеза да бидете поуспешни?ПЛАНИРАЈТЕ ВНИМАТЕЛНО!Оценувањето е дел од процесот на настава и учење и не требада ви биде дополнително оптоварување ниту вам ниту научениците. Пред да започнете некоја активност со учениците,размислите за следниве прашања:1. Што сакам учениците да научат преку оваа активност? Коипоими, вештини, ставови? Како ќе ги вклучам ученицитево определувањето на целите? Како ќе знам дали ним им ејасно што се очекува да постигнат?2. Како ќе знам дека учениците го постигнале тоа штопланирав да го постигнат? Кои ми се доказите?3. Кои активности, однесувања, продукти ќе ги оценувам?(Усни одговори, дискусија, презентација, извештај одистражување, мисловна мапа, модел?)4. Како ќе ги забележам сознанијата? Треба ли за тоаоднапред да подготвам некои инструменти? (На пр.,бодовни листи, листи за проверка, портфолио.)5. Дали и како ќе ги вклучам учениците во оценувањето? Којастратегија за самооценување и за заемно оценување ќе јаупотребам?6. Како ќе им дадам повратна информација на учениците?Како ќе им помогнам да знаат како треба да учат подобро?ОРГАНИЗИРАЈТЕ ЈА РАБОТАТА!1. Осмислете дискусија, прашањаи задачи што ќе ви овозможатда видите како ученицитеразмислуваат и учат.2. Давајте им повратна информацијашто ќе им помогне вопонатамошното учење.3. Помогнете им да разберат што сеочекува да научат и да проценатколку успешно тоа го направиле.4. Овозможете им на учениците даправат избори во врска со своетоучење.5. Овозможете им да учат едни оддруги (да работат во групи, заемнода се оценуваат).6. Помогнете им да стекнатсамодоверба дека можат да јаподобрат својата работа.7. Информирајте ги родителите каконапредува нивното дете за да можеда му помогнат.Настава и учење на 21-от век 45

2.11.СамооценувањеШто есамооценување?Што оценуваатучениците??Најпогодни продукти за самооценувањесе: писмените задачи, практичнитеизработки (постери, макети, проекти,)домашните задачи, портфолијата. Тиеисто така се оценуваат и од наставниците.Метод на оценување со кој учениците говреднуваат сопствениот процес на учење, гипоставуваат целите за учење и критериумитена успешност заедно со наставниците ипроцeнуваат во кој обем ги исполнуваат тиекритериуми.Што праватучениците?Прават анализа за тоа што е добро ашто треба да се подобри во она што госработиле.Размислуваат како да ги надминатслабостите.Во текот на работата го користатпретходното искуство.Зошто самооценување?Кои се придобивките?1. Учениците стануваат свесни како учат и тоа импомага да го подобрат учењето.2. Стануваат поефикасни, понезависни, посигурни исамостојни ученици.3. Се поттикнува позитивниот однос кон учењето иразвиваат вештини за доживотно учење.4. Се оспособуваат подобро да ги разберат целитеза учењето и напредокот да го вреднуваат споредпоставените цели.5. Прават проценка за сопствената работа и учатпреку грешките пред да бидат оценети од странана наставникот.6. Учениците се оспособуваат да размислуваат засвоето учење и да бидат самокритични во учењето.7. Помага во подобрувањето на квалитетот научењето и овозможува поголема длабочина.8. Се подобрува изучувањето на предметот што сеучи.9. Дел од одговорноста за одлучување во процесот научење се префрлува од наставникот на ученикот.46Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Наставничката по информатикаМаја Виденовиќ од Основнотоучилиште „Крсте Мисирков“ -Скопје воведе самооценување кајучениците во 5-то одделение. Ученицитево групи имаа задача дауредат текст во програмата Ворд иистовремено требаа да изработатаналитички листи за оценувањена уредениот текст. Тие заедничкидискутираа за тоа како треба даизгледа еден добро уреден текст икакво знаење и компјутерски вештинитреба да има секој ученикза тоа што го направи.Потоа учениците работеа во паровии го уредуваа текстот има ј ќиги пред себе и аналитичките листиза оценување. Си помагаа еденна друг, ја споредуваа работатасо барањата во листите за оценувањеи се обидуваа да ја подобратработата. Откако завршија со задачатасекој ученик даде критичкиосврт на сопствената работа,поставувајќи си ги прашањата:Што научив? Што ми беше лесно?Со кои потешко тии се соочив?Како ги надминав? Што треба данаправам следно за да ја подобрамработата? Учениците достаискрено ги опишаа не само добритестрани, туку и слабостите.Објаснија како се справиле со одреденитешкотии, на пример, „Мипомогна мојот другар“; „Ја прашавнаставничката“; „Самиот гинадминав“. Еден ученик напиша:„Ова е доста лесно, ко га имам листаза оценување за мене е лесно даувидам што знам, а што не знам“.Маја ги искористи податоцитешто ги доби од учениците во врскасо нивното размислување иучење за да ја подобри својата настава.Што треба уште да знаетеза да бидете поуспешни?POVE]E?Планирајте внимателно! Главни фази во спроведување на самооценувањетосе: подготовка, примена и евалвација.VO TEMA 3.11.STR. 90Фаза 1 - Подготовка Фаза 2 - Примена Фаза 3 - Евалвација Планирање – дефинирање најасни цели за учење Воведување на учениците вопроцесот на оценување Давање на јасни инструкции(усно и во пишана форма) засите фази од процесот Поставување/ дефинирањена критеруми за успешностод страна на учениците (идискусија со наставникот занивно усогласување) Подготовка на листа закритериуми на успешност Користење на листа сокритериуми на успешностна сопствената работа Давање повратниинформации за успешностана учениците и споредувањесо самооценувањето Учениците праватсамокорекција восопственото разбирање накритериумите на успешност Поставување на нови/изменети цели за учење Дискусија и анализа/рефлексија сосите ученици засамооценувањетои давање повратниинформации Идентификувањена работи кои имбиле корисни иидентификување наслабостите и проблемите Планирање и преземањеакции за надминување напроблемитеНастава и учење на 21-от век 47

2.12.Заемно оценувањена соученицитеШто е заемнооценување насоучениците??Метод за оценување на учениците од странана другите ученици со цел да се подобри разбирањетона целите што треба да ги постигнат,да се подобри учењето и да се поттикнаткритичкото мислење и комуникациските вештини.Што прават учениците?Даваат повратни информации за квалитетот на трудовите и на одговорите на соучениците,како и за процесот на нивното учење.Зошто оценување на соучениците?Кои се придобивките?1.2.3.4.Помага учениците подобро да го разбератпроцесот на оценувањето и ја зголемуванивната мотивација за учење.Учениците ги разбираат карактеристикитена квалитетна работа и им помага да бидатсамокритични во својата работа.Учениците ги развиваат клучните вештиниза проценка и рефлексија кои се потребни водавање повратни информации.Повратните информации им помагаат научениците во доработувањето на задачата и вопродлабочување на вештините пред да бидатоценети од страна на наставникот.5.6.7.8.9.Учениците покажуваат поголема одговорност инезависност во сопственото учење.Учениците им помагаат на соучениците воучењето.Помага во разјаснување на критериумите заоценување.Овозможува практикување на вештините зарефлексија и евалвација што се потребни задоживотно учење.Ја олеснува работата на наставниците поврзанасо оценувањето.48Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Во Oсновното училиште „Ку з манЈосифовски Питу“ во Ско пје, накрајот од часот по математика во7-мо одделение, наставничкатаЈулија Бекриќ им даде на учениците сложена задача. За времена часот учениците ги откриваакарактеристиките на те тивничетириаголници (чети риаголнициоколу кои може да се опише круг).Јулија побара од учениците даформираат мали групи и да јарешат добиената задача за дапроверат што на у чиле и какоможат да го при ме нат тоа знаење.Откога ги решија задачите гру питемеѓусебно ги разменија со целда си ги оценат. Секоја група гидоби точните решенија и со нивја споредуваше точноста на ре шениетона задачата на другата група.Во текот на оц е нувањето многудискутираа за прецизноста нарешенијата, но и за тоа како тие јарешиле задачата. Така си разјаснијаодредени прашања. Кога оценувањетозаврши, секоја гру па об јасникако ја оцениле ра бо тата на другатагрупа, што било на правено точно ипрецизно, а каде имало грешки.Следуваше искрена дискусија помеѓугрупата која оценуваше игрупата која беше оценувана. Овапомогна учениците да го разјаснатона што било погрешно разбрано.?Што треба уште да знаетеза да бидете поуспешни?ПЛАНИРАЈТЕ ВНИМАТЕЛНО!1.2.3.Определете точно што и зошто баш тоа учениците меѓусебно ќе го оценуваат.Изберете стратегија за оценување на соучениците. Сами или заедно со ученицитеподгответе критериуми за оценување и формулари кои учениците ќе ги користат.Размислете за структурата за водење на дискусијата помеѓу учениците и за начинот надавање повратни информации.POVE]EVO TEMA 3.11.STR. 91Потребна е претходна подготовка на учениците за да ги оспособитеза преземање на улогата на оценувачи и да отпочнете со примена.Подготовката опфаќа:1. Моделирање/демонстрирање наоценување на соученицитеПреку пример изработен од анонимен ученик на учениците им презентиратекако да водат дискусија, да даваат критички осврт на трудот и како да користатсоодветен јазик во давањето судови за квалитетот и препораки.2. Вежбање на учениците Учениците вежбаат на пример за да бидете сигурни дека добро го разбраленачинот на оценувањето и водењето на дискусијата.Примена на оценување насоучениците1.2.3.4.Учениците се запознаваат со целите на оценувањето и им се даваат насокиспоред стратегијата која сте ја избрале.Вклучете ги учениците во дефинирањето на критериумите за оценување.Разговарајте за структурата на дискусијата помеѓу учениците во поглед на: поставување на соодветни прашања и начинот на бележење наодговорите; давање повратни информации.Учениците дискутираат меѓу себе за повратните информации и оценките.Настава и учење на 21-от век 49

2.13.Оценување напортфолио на учениците?Што е оценувањена портфолио?Оценување на учениците користејќи организиранаи систематизирана збирка на ученичкиизработки создадени во подолг период штого презентира трудот вложен од страна наученикот, неговиот напредок и постигањатаво едно или повеќе предметни подрачја.Што вклучува портфолиото?Различни продукти кои прикажуваатспонтани и планирани изведби за различницели (писмени трудови, проектни работи,видеозаписи, слики).Критериуми за оценување на изработенитетрудови (користење на листи за аналитичкооценување).Белешки од рефлексија на учениците заучењето, вклучувајќи ги поставените цели исамооценувањето.Како да се оценува?Наставниците и учениците се вклучени воодлучувањето што ќе содржи портфолиото и кои ќебидат критериумите за оценување и за напредокот воучењето. При оценувањето на портфолиото се ставаакцент на оценување на напредокот што ученикот гопостигнува, на процесот и практичната оспособеноство текот на одреден период. Постојат два вида напортфолио:Развојно портфолио - го документира нивото/степенот на учењето и обезбедува докази занапредокот на ученикот. Најчесто се користи заформативното оценување, но, исто така, може даслужи и за оценување на крајот од полугодиетоили на крајот на учебната година.Репрезентативно портфолио - ги демонстриранајдобрите постигања во учењето и ги содржинајуспешните изработки. По природа се користиза сумативно оценување. Намерата е да сенаправи финална евалвација и најчесто одизаедно со усна презентација на содржинитеопфатени во портфолиото.Зошто оценување?на портфолиото?Кои се придобивките?1.2.3.4.5.6.7.Прикажува ниво на стекнатите знаења,вештини и ставови на учениците запредметното подрачје.Обезбедува можност на следење научениците во поширок контекст иоценување на други аспекти какошто се креативноста, подготвеностаза преземање на ризични чекории оспособеноста за проценка насопствените постигања.Промовира активно вклучување научениците во креирањето на нивнитепортфолија, во оценувањето и ворефлексијата на нивното сопственоучење.Промовира самоевалвација, рефлексија икритичкото мислење.Обезбедува можност да се согледанапредувањето, вложениот труд ипостигањата на учениците.Обезбедува докази на учениците инаставниците да дискутираат.Овозможува учениците и наставницитеда го вреднуваат напредокот ипостигањата во однос на поставенитецели.50Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?Со цел да го согледа напредокот научениците постигнат во текот наполугодието, наставникот по математикаДимче Грнчаровски одОсновното училиште „АлександарЗдравковски“ во Јегуновце, побараод учениците од 5-то одделениеда изготвуваат ученички порфолија.Во портфолијата имаше трудовина учениците, како што се:мисловни мапи, работни листови,примери на домашни задачи, графичкипретстави на математичкипоими и сумарен полугодишентест. Учениците самите ги оценијатрудовите од портфолиото, апотоа ги оцени и наставникот, користејќичек-листи и пишана повратнаинформација. Портфолиотоим беше неколкупати испратенона родителите и тие напишаа повратниинформации за напредокотна нивните деца по математика.Наставникот и учениците дискутирааза трудовите на учениците,постигнатиот напредок и што даопфати планот за подобрување.Наставникот дојде до следните сознанија: Повеќето ученици беа радосништо имаат збирка на сопствениизработки за да им покажат надругите што постигнале и деказаслужуваат пофалби. Ученицитекои претходно биле помалкууспешни биле особено среќништо можеле да го покажатсвојот напредок. Оценувањето на портфолиотобеше помалку стресно за учениците.Тие беа особено задоволништо имаа можност да ја оценатсопствената работа. Повратните информации од наставникотимаа позитивно влијаниена мотивацијата на ученицитеи нивните постигања. Реакциите од родителите беа,исто така, доста позитивни.Што треба уште да знаете?за да бидете поуспешни?ПЛАНИРАЈТЕВНИМАТЕЛНО!При планирањетона оценувањето напортфолиото појдете одследните прашања:1. Какви знаења ќеоценувам?2. Како портфолиото ќепридонесе во оценувањетона напредокот ипостигањата на ученикот?3. Кои се критериумите заизбор на содржините напортфолиото?4. Колкав временски периодтоа ќе опфаќа – полугодие,месец, цела учебнагодина?5. Кои критериуми ќе гикористам за да ги оценамтрудовите на учениците?ОРГАНИЗИРАЈТЕ ГО ОЦЕНУВАЊЕТО НАПОРТФОЛИОТО ВО ТРИ ФАЗИ!1. Организација и планирањеНа учениците објаснете им ја целта на портфолиото (следење иоценување на нивниот напредок во учењето). Насочете ги учениците даразмислуваат за следните прашања: Како да го планирам времето, материјалите, трудовите за данаправам анализа на тоа што го учам? Како да ги организирам материјалите и трудовите што ги собирам? Како ќе го надополнувам портфолиото во текот на времето?2. Собирање на трудовиОваа фаза од процесот вклучува собирање на материјали и трудови коиги рефлектираат образовните цели и искуства. Изборот на трудовите сеправи врз основа на следните фактори:а) предметното подрачје; б) процесот на учење; в) видот на продуктот.3. РефлексијаТретата фаза се однесува на приложување на докази за рефлексијаод страна на учениците за нивниот процес на учење и за стекнатитезнаења и вештини. Рефлексиите вклучуваат различни форми надневници за учење или белешки за секој труд.Настава и учење на 21-от век 51

2.14.Акциско истражување:Начин да ја сменитенаставата?Што еакцискоистражување?Акциското истражување не е метод на работа со учениците,туку форма за професионалниот развој на наставницитеи начин за подобрување на нивната наставна практика.Акциското истражување е составен дел од наставниотпро цес при што наставниците прават критички осврт насопствената работа и преземаат чекори за да ја подобрат.Тоа може да биде и колаборативно при што наставницитезаеднички ги планираат активностите и ги споредуваатдобиените резултати.Главно ваквите истражувања даваат одговор на прашањата:зошто, кога и како учениците можат да учат подобро.Карактеристики на акциското истражувањеПо што се разликува одтрадиционалните активности?Традиционален професионаленразвој52СаморефлексијаТестирање на новипристапиПристап чекорпо чекорСоработкаПосветеност конпромениПостојан напредокНаставниците се обучуваат и однив се очекува да го применатнаученото.Од наставниците се очекува да гиспроведат реформите самостојно.На наставниците им се даваатинформации.Наставниците прават критички осврт наспроведените акции и на добиените резултати.Акциското истражување често се користи завоведување нови методи и пристапи во наставата.Резултатите од истражувањата водат до промениво работата кои потоа се анализираат за да сеопределат наредни чекори и акции.Акциското истражување најдобро се спроведувакога наставницте работат заедно на планирање испроведување на истражувањето.Акциското истражување не е само „метод“ заистражување, туку се базира на посветеност запромени и напредок на наставниот процес.Акциското истражување не треба да биде само„еднократна“ акција, туку треба да претставувапостојан процес кој ќе донесе видливи подобрувања.Акциско истражувањеНаставниците критички сеосврнуваат на сопствената работаи понатаму работат за да јаподобрат наставата.Наставниците работат заедно зада ја подобрат наставата.Самите наставници спроведуваатсопствено истражување.Зошто акцискоистражување?Кои сепридобивките?1. Акциското истражување имовозможува на наставницитеда ги набљудуваат ианализираат ефектите одсопствената практика насистематичен начин.2. Кога се воведуваат реформиили нови активности вонаставата, акцискотоистражување им овозможувана наставниците формативнидокази за да ја унапредатнивната практика како исумативни докази за да гопоткрепат тоа.3. Заедничката работа наакциско истражување помагада се развие соработка исподелено разбирање и визија.4. Преку истражувањатанаставниците стекнуваатсамодоверба во нивнатапрактика и ги развиваатвештините за размислување,чувството на ефективност изајакнувањена ставови запроцесот напромена.POVE]EVO TEMA 3.13.STR. 96Настава и учење на 21-от век

На кој начин може да се примени?По обуката за формативно оценување,наставничката Елена Матевскаод Основното училиште „ЖивкоБрајковски“ од Скопје сакашеда провери дали давањето формативниповратни информацииго подобрува учењето по математикана нејзините ученици. Тааодлучи да спроведе истражувањесо учениците од 6-то одделение,додека ја обработуваше темата„Цели и рационални броеви“. Воучилиштето имаше 3 паралелкиод 6-то одделение и за време оддва и пол месеци таа даваше повратниинформации на ученицитеод две паралелки, но продолжи совообичаената практика во третатапаралелка, каде не даде писмениформативни повратни информации.Наставничката дојде до следнивесознанија:Во двете одделенија кои добивааформативни повратни информациитаа забележа зголемувањена успехот кога беше направеново сумативното оценување сотест. Во едната паралелка, 18%од учениците постигнале подобрувањена успехот и добиле еднаоценка повисока од претходната,во втората паралелка 42% од ученицитедобиле повисока оценкаод претходната. Во контролнатапаралелка, каде не давала формативниповратни информации,наставничката забележа благоопаѓање во успехот на ученицитеи тоа 5% од учениците ги намалилеоценките за една оценка спореденосо претходната оценка.Наставничката заклучила декаповремените писмени формативниинформации, во комбинацијасо усни повратни информации,позитивно влијаат на подобрувањетона учењето, ја зголемуваатмотивацијата и интересот и придонесувааткон подобрување наактивното учество на ученицитево решавањето проблеми и другипосложени задачи.?Што треба уште да знаетеза да бидете поуспешни?НАБЉУДУВАЊЕНАБЉУДУВАЊЕРЕФЛЕКСИЈААКЦИЈААКЦИЈАРЕФЛЕКСИЈАПЛАНИРАЊЕПЛАНИРАЊЕРЕФЛЕКСИЈААкциското истражување опфаќа спирала на чекори,од кои секој е составен од циклус на планирање,акции и откривање на факти од резултатите наакцијата:Планирањето и рефлексијата/критичкиотосврт вклучуваат проучување, анализа и описна моменталната ситуација, издвојување напозитивни страни и проблеми честопати прекукритички осврт и изнаоѓање алтернативнипристапи.Акцијата (дејствување) вклучува планирањепромени во работата и спроведување на истите зада се создаде промена.Набљудувањето вклучува собирање информацииза ефектите од промените, понекогаш соупотреба на алатки за вреднување, вклучително иоценување на учениците.Станетеакцискиистражувач!Секој наставен часможе да вклучиодредени аспектиод акцискотоистражување –направете критичкиосврт на вашатанастава и разговарајтесо колегите – каконовите пристапи одПрирачникот можатда направат вашатаучилница да бидеУчилница на 21-от век.Овој циклус може да се повтори за да се создадат понатамошни промени или, пак,фокусот на акцијата може да се насочи кон поинаква област на работа.Настава и учење на 21-от век 53

54Настава и учење на 21-от век

П О Г Л А В Ј Е 3Прилози на текстовиза дополнително читањедоколку се заинересирани за доолниелни информации и сакае да научие овеќево врска со современие риоди и асеки на насаваа и учењео на 21-о век, воова олавје може да најдее:Понудение риоди и меоди можа да најда римена на најразлични насавнисодржини. Вие најдобро ќе може да наравие избор на најсоодвение меоди илириоди и ќе и рименувае на начин шо ќе ридонесуваа ученицие да развиваазнаења, вешини и савови кои ќе им бида оребни во ошесвоо на 21-о век. Доолниелни насоки за исражувачкио циклус во роекие. Доолниелни насоки за учењео реку решавање роблеми. Принции за решавање роблеми во насаваа. Совеи како најдобро се осавуваа рашања во насаваа. Доолниелни насоки за авеничноо учење. Доолниелни информации за еориие Таксономијаа на Блум иконсрукивизмо. Совеи за золемување на анажираноса и моивираноса на ученицие. Совеи за задавање домашни задачи. Совеи за оранизирање на рабоаа во училницаа и диференцирано учење. Доолниелни насоки за уореба на самооценување и заемно оценување насоученицие и корисни алаки. Информации за вклученоса на родиелие во училишео. Доолниелни насоки за акциско исражување.Ако вашио енузијазам и љубоиноса се оикнаи, може да и оледнееодеалние информации и римери за овие еми во он-лајн изданиео „Збиркамаеријали за насаваа на 21 - о век”, која може да ја најдее на образовниовеб-орал: http://www.schools.edu.mk/

3.1.ДОПОЛНИТЕЛНИ НАСОКИЗА УЧЕЊЕТО ПРЕКУ ПРОЕКТИ3.1.1. Насоки за квалитетноистражување од страна на ученицитеКлучен дел на учењето преку проекти е самостојнотоистражување при кое учениците, самостојно или вогрупи, за да дојдат до информации користат извори заучење независно од наставникот. Подолу се дадени едноставниидеи кои ќе им помогнат на вашите ученицида дојдат до квалитетни резултати од сопствените истражувањаи проучувања.Поттикнете ја љубопитноста на ученицитеОткако ќе ја дефинирате задачата, едно од првите нешташто треба да направите е да ја поттикнете љубопитностана вашите ученици. Ако тоа го направите успешно,љубопитноста ќе им биде од голема помош когаќе поминуваат низ фазите на истражувачкиот процес.Може да раскажете некоја интересна приказна и потоада поставувате прашања. Доколку не сте добар раскажувач,прикажете некој филм или фотографии, донесетенекој предмет, посетете музеј, покажете некоја вебстраница,прочитајте некоја песна или интересен дел однекоја книга, поканете гостин – листата на можности ебесконечна и зависи од вашите ученици и од темата.Еве некои примери: Со цел да се постават воведни прашања за настанитево Втората светска војна, еден наставник поисторија донесе стара кожна шапка со волнени рабови.Шапката ја носел неговиот дедо, кој за времена Втората светска војна изработувал муниција. Со цел да го претстави проектот за толкување нанаучното откритие на новиот свет од страна на Колумбо,на часот беше поканет библиотекар кој штона учениците им претстави ученичка чанта за којатврдеше дека претставува откритие (во претходендоговор со ученикот). За проектот по хемија, наставникот донесе новпијалак во кој имаше растворено капсули од желатин,а потоа побара од учениците да постават прашањаповрзани со пијалакот и неговите хемискикарактеристики.Заинтересирајте гиОхрабрете ги учениците да одберат тема за која тие селично заинтересирани. Темите кои може да предизвикаатмеѓусебна расправа би можеле да биде интересниза истражување. Најдобрите прашања за истражувањесе оние кои даваат можност за креирање на оригиналниодговори. Размислете за разликата помеѓу есеј во којсе зборува за разните видови мачки и грижата за нив,и за есеј кој зборува за мачките како подобри домашнимиленици од кучињата. Или, наместо усна презентацијасо која се сумираат теориите за глобалното затоплување,побарајте од учениците да најдат решениекои конкретни чекори ќе ги преземат или да дадат препораказа намалување на глобалното затоплување донекоја владина организација.Насочете ги да бидат искрениНајдобриот начин да избегнете плагијаторство/препишувањеод страна на учениците е внимателно да ја поставитезадачата. Понудете им на учениците можностда ја согледаат темата од лична перспектива. Истражувањетово кое се бара само да се препишуваат факти ездодевно и поттикнува плагијаторство.Најдобриот начин да се избегне плагијаторството е дапобарате од учениците да го започнат истражувањетосо тоа што ќе постават оригинално прашање. Следете ипроверувајте го со учениците секој чекор од процесот.Запознајте ги со крајната целНа почетокот на проектот одвојте време за да ги објаснитекритериумите и процесот на вреднување. Накрајот од ова поглавје се наоѓа аналитичка листа за оценувањекоја можат да ја користат вашите ученици.3.1.2. Заедничко учење во проектнитетимовиБи било сосема нелогично да се каже дека заедничкотоучење и групните активности секогаш се изведуваатбез тешкотии. Како и во секој наставен метод, може дасе јават проблеми, но тие може да се решат. Еве некоирешенија на најчестите проблеми:ПрашањеНекои ученици премногу зборуваат и се обидуваат да јаконтролираат групата. Како може да го спречиме тоа?РешениеНазначете по еден ученик да раководи со дискусијата засекој час така да можат да се менуваат. Задачата на водачотна дискусијата е да им овозможи на сите ученицида зборуваат и подеднакво да учествуваат. Понатаму,учениците брзо увидуваат дека групата подобро функ-56Настава и учење на 21-от век

ционира ако на секој ученик му се дозволи да ги претстависвоите материјали пред да се постават прашањаи коментари. Така, интересот за сопствената група гонамалува проблемот со доминацијата.ПрашањеНекои ученици не читаат доволно добро или им е потребноповеќе време да размислуваат, па така не се воможност да дадат голем придонес во групата. Постојати други ученици кои се доста талентирани, па ним бргуим здосадува работата со побавните ученици. Како дасе справиме со оваа ситуација?РешениеЗдодевноста може да биде проблем во која било училница,без оглед која техника на учење се спроведува.Според истражувањата, здодевноста е помалку присутнаво училниците каде има заедничко учење отколку вотрадиционалните училници. Може да биде интересноза сите ученици ако бидат ставени во улога на наставници.Ако ги охрабрите подобрите ученици да бидат воулогата на „наставник”, процесот на учење, од здодевназадача ќе стане интересен предизвик. Сите групни задачине бараат академски вештини, така и ученицитешто читаат побавно ќе можат да дадат свој придонесако се распределат задачи со различно ниво на ученицитеспоред нивните способности.ПрашањеВо некои случаи учениците можеби никогаш претходнонемале искуство во заедничко учење. Дали овие техникиби функционирале и со постарите ученици кои сенавикнати да се натпреваруваат меѓу себе?РешениеСпоред истражувањата, заедничкото учење има најдобарефект доколку се воведе во пониските одделенијаво основното образование. Сепак, иако со мало задоцнување,дури и учениците во средните училишта коиучествуваат во групна работа покажуваат извонреднаспособност за заедничко учење. Започнете со покусигрупни задачи кои бргу даваат резултати пред да започнетесо посложени задачи.ПрашањеНекои групи завршуваат со задачата пред останатите.Како да се справам со ситуацијата?РешениеИзработете дополнителни задачи за самостојна работаза учениците, кои ќе можат да ги работат кога ќе завршатсо задачата. Изработете ги јасно и уверете се декасите ги разбираат, напишете ги на табла на почетокотна часот. Дополнителните задачи може да бидат во видна некое истражување на компјутер, задачи од прирачник,работа на портфолија итн.3.1.3. Чекори во истражувачкиотциклусЧЕКОР 1 - Дефинирање на проблемот, развивањена прашањето за истражување иформулирање на целтаНа почетокот е важно да се разјасни прашањето кое ќесе истражува во рамките на поставениот проблем.Долунаведените прашања може да им ги поставите научениците додека размислуваат и работат во врска соистражувачкото прашање. Дали прашањето може да се истражува? Дали прашањето има јасна цел? Дали прашањето е важно? Дали е слично на други истражувачки прашањаили содржи креативност и оригиналност? Дали е реално да се одговори на прашањето имајќија предвид временската рамка во која треба да седојде до резултат? Дали одговорот на истражувачкото прашање ќе гоподобри знаењето на учениците и ќе помогне ворешавање на проблемот?Исто така, на учениците може да им ги поставите следнитепрашања: Дали во врска со истражувачкото прашање ги разгледавтеодговорите на прашањата: што; зошто;како; што ако? Дали размислувате за различни концепти, проблемии контексти во врска со темата која ја истражувате? Кои термини мора јасно да се дефинираат?Потоа учениците работат на формулирање на целта воврска со истражувачкото прашање. Формулацијата на целта треба да наведува зошто еважно прашањето и што сакаат учениците да дознаатпреку истражувањето. Во почетокот на работата на истражувачки проектина учениците им е потешко да направат прецизнаформулација на целта. Најважно е да им бидејасно што е тоа формулирање на целта и зошто требада се формулира.Следните насоки ќе им бидат од драгоцена помош научениците:Што е тоа формулирање на целта?Формулацијата на целта е реченица што детално го опишуваона што сакате да го дознаете преку истражувачкиотпроект.Формулираната цел ја насочува работата така што ученицитечитаат и водат белешки само за она што е потребноза истражувачкиот проект.Настава и учење на 21-от век 57

Зошто е важно формулирањето на целта?Писменото формулирање на целта е важно од следнитепричини: се зголемува интересот за проектот; се избегнува чувството на расплинување и исплашеностод многуте информации до кои се доаѓа; формулираната цел помага да се формулира тезаподоцна во текот на истражувачкиот процес; формулираната цел заштедува време и труд.Кога и како да се формулира целта? Откако ќе се направи избор на прецизна тема иќе се соберат некои основни податоци, се пишувареченица со која се опишува она што сакате да годознаете. На почетокот формулирањето на целта оди потешко,но до крајот на проектот формулираната целможе да се смени неколку пати. За да се напише формулацијата најнапред одговоретеколку што е можно подобро на следните прашања:- Колку ме интересира темата мене лично?- Што точно сакам да научам за темата? (види3.1.5.)ЧЕКОР 2 - Развивање план на истражувањетоОткако проблемот, прашањето и целта ќе бидат внимателнодефинирани, од учениците барате да изработатплан според кој ќе се одвива истражувањето. Планот наистражувањето треба да ги содржи чекорите што ќе сепреземаат и редоследот по кој ќе се одвиваат.При изработувањето на планот за истражување поттикнетеги учениците да најдат одговори на следнитепрашања: Колку информации се потребни? Колку информации ви се неопходни? Каде се објавени или каде можат да се најдат информациите? Колку време ќе биде потребно за да се заврши истражувањетои да се обезбедат информациите?Исто така, учениците треба да одговорат на прашањата:ШТО/КОЈ, КАКО, КОЈ и ЗОШТО: ШТО/КОЈ е најдобриот начин за прибирање на информациите поврзани со прашањето за истражување? КАКО може да ги организираме активностите за даја исполниме целта? КОЈ е одговорен за разните активности? КОГА ќе ја завршиме задачата? (Направете распоредна времето.)ЧЕКОР 3 - Собирање податоци58Примената на планот на истражувањето започнува сособирање податоци. За да ги соберат соодветните информации,треба да ги насочите учениците да користатразни извори (книги, написи, списанија, Интернет) сочија помош ќе дојдат до одговор на прашањето за истражување.Како што учениците ќе доаѓаат до релевантни податоци,важно е да ги поттикнувате да размислуваат далиима потреба да се допрецизираат прашањето и поттемитеза истражување; или пак ќе треба да се вратат наЧекор 1 од истражувачкиот циклус.Како што учениците ќе ги наоѓаат информациите, воизворите на информации што ги имаат на располагање,може да ги поттикнете да размислуваат како даобезбедат и дополнителни корисни информации.ЧЕКОР 4 - Систематизирање и анализирањена податоцитеНа учениците им давате насоки внимателно да ги прегледаатподатоците што ги собрале во Чекор 3 и да направатанализа за да го издвојат она што е важно од онашто е неважно. Потоа учениците ги систематизираатважните податоци кои ќе ги користат при изнаоѓањетона одговорот на прашањето.На учениците може да им ги поставите следните прашања: Дали имате информации што нудат можни одговорина прашањето за истражување? Дали собравте информации што не се корисни? Како може да ги организирате идеите и информациитеза да одговорите на прашањето? Како може да ги претставите информациите на јасени уверлив начин? Дали треба да се соберат уште податоци? (Ако треба,нека се вратат на Чекор 3.) Дали треба да се допрецизира прашањето за истражување?(Ако треба, нека се вратат на Чекор 1.)ЧЕКОР 5 - Синтетизирање на податоцитеВо оваа фаза учениците ги интерпретираат и толкуваатподатоците, формулираат одговор на прашањето, доаѓаатдо сознанија и заклучоци и прават продукт што ќеги прикаже резултатите од нивното истражување.За да бидат учениците успешни во синтетизирањето иформулирањето на заклучоците, може да им ги поставитеследните прашања: Дали има доволно податоци за да се дојде до недвосмислено решение? (Ако нема, учениците се враќаатна Чекор 3.) Дали податоците водат кон јасен одговор на прашањетоза истражување? (Ако не водат, вратете сена Чекор 4.) До какви сознанија водат податоците? Кон какви ставови водат податоците? Какви алатки (табели, дијаграми, графикони, скици,текстови) можат да се употребат за да се соопштатрезултатите?Настава и учење на 21-от век

ЧЕКОР 6 - Вреднување на податоцитеВреднувањето на податоците е мошне корисно за истражувачкиотпроцес. Во овој чекор од учениците се барада ја вреднуваат работата во текот на истражувањето итоа прво индивидуално, а потоа во групи.Со учениците може да продискутирате за следните прашања: Дали прашањето за истражување доведе до јасени разумен заклучок? Ако не доведе, дали проблемоте резултат на лошо формулираното прашањеза истражување? Поттикнете ги учениците да горе фор мулираат прашањето за да дојдат до подобарза клучок. Дали учениците имаат доволно податоци во прилогна нивните заклучоци? Ако немаат, вратете гина Чекор 3. Дали анализата на податоците е јасна, логична инедвосмислена? Ако не е, вратете ги на Чекор 4. Дали податоците уверливо ги потврдуваат заклучоците?Ако не ги потврдуваат, вратете ги ученицитена Чекор 5. Дали учениците ги подготвиле алатките за комуникација(табели, дијаграми, графикони, скици,текстови) за да можат да почнат да работат на презентирањетона податоците?Пример на аналитичка листа која може да се користи заоценување на истражувачкиот процес можете да најдетево тема 3.11.ЧЕКОР 7 - Презентирање на резултатитеВо последниот чекор учениците ги презентираат своитеистражувачки проекти. Тие може да бидат во формана видео презентација, извештај, драматизација илиигра ње на улоги.3.1.4. Чекори во истражување во коесе користи научен методНаучниот метод е начин на кој се поставуваат прашањаи се бараат одговори преку експеримент или набљудување. Овој метод најчесто се користи со примена наследниве чекори:ЧЕКОР 2 - ИстражувањеСо цел да се одбере соодветен експеримент за темата наистражувањето учениците треба да знаат кои техники,опрема, материјали и постапки би биле најпогодни. Затоа најпогодно е да се учи од искуството на други: дасе прочита во литературата, да се користи Интернет, дасе најдат претходни слични истражувања. Битно е да сеидентификуваат клучните зборови кои ќе помогнат вопребарувањето.ЧЕКОР 3 - Составување претпоставка (хипотеза)Во третиот чекор главен акцент се става на составувањетопретпоставка за поставеното прашање. Претпоставкататреба да се формулира на таков начин за да можеда се провери со експеримент или набљудување. Вообичаенформулација на претпоставката е: ,,АКО направамвака....ТОГАШ ќе се случи..... ”ЧЕКОР 4 - ЕкспериментирањеСо експериментот учениците проверуваат дали резултатитекоишто ќе се добијат ја потврдуваат поставенатапретпоставка. Насочете ги учениците дека експериментоттреба да го повторат неколку пати за да бидатсигурни дека добиените резултати не се случајни. Потребное учениците да бидат внимателни, прецизни, даводат белешки и, доколку е можно, да прават фотографии.Постапките и резултатите од секој обид треба дасе запишуваат.ЧЕКОР 5 - Анализирање на резултатитеОткако ќе завршат со експериментот или набљудувањето,учениците ги анализираат добиените резултати ипроверуваат дали поставената претпоставка е потврденаили не е потврдена. Важно е резултатите внимателнода се разгледаат и анализираат. Ако претпоставката е потврдена се оди на Чекор 6. Ако претпоставката не е потврдена, се оди повторнона Чекор 3 – ако е потребно да се состави новапретпоставка; или на Чекор 4 – ако треба да се изменатили коригираат некои параметри во експериментирањето.ЧЕКОР 1 - Поставување прашањеПрвиот чекор е поставување проблем или прашање накое се бара одговор. Заедно со учениците изберете некојаинтересна тема и запишете ги прашањата на коиса кате да добиете одговори. Прашањата обично започнуваатвака: А што ако...? А зошто тогаш...? Кое од...? Кога ќе се...?ЧЕКОР 6 – Презентирање на резултатитеВо оваа фаза учениците подготвуваат финален извештаји осмислуваат начин на презентирање на добиенитерезултати. Финалниот извештај многу често завршувасо идеи за продлабочено истражување или, пак, со поставувањена ново истражувачко прашање.Настава и учење на 21-от век 59

3.1.5. Примери на подобро/поконкретно дефинирани целиМногу општо„Сакам да дознаам нешто за Далај-лама”.„Сакам да дознаам нешто затинејџерските банди.”„Сакам да дознаам нешто за сидата.”„Сакам да дознаам нешто запрофесионалниот фудбал.”„Сакам да дознаам нешто заМаршаловиот план.”„Сакам да дознаам повеќе за порше иферари.”„Сакам да знам како правосудниотсистем го третира малолетниоткриминал.”„Сакам да дознаам повеќе за верскитевојни во средниот век.”Многу подобро, поконкретно„Сакам да утврдам која е улогата на Далај-лама како духовен водач наТибетанците.”„Сакам да откријам методи со кои ќе може да се спречат активноститена тинејџерските банди.”„Сакам да знам колку сме блиску до изнаоѓањето лек против сидата.”„Сакам да испитам што сè е потребно за да се стане професионаленфудбалер.”„Сакам да утврдам дали Маршаловиот план сè уште има некаквовлијание врз светската економија.”„Сакам да ги споредам перформансите на порше 911 и ферари 430 за дазнам што да купам кога ќе имам пари.”„Сакам да испитам што доживуваат малолетниците кога ги испраќаат воказнени домови поради извршени сериозни кривични дела.”„Сакам да знам зошто христијаните и муслиманите воделе жестокимеѓусебни борби во средниот век.”60Настава и учење на 21-от век

3.1.6. Аналитичка листа за оценување на истражувачкиот процесОваа аналитичка листа се однесува на пет клучни делови од истражувачкиот процес од гледна точка на ученикот:Прашање - Колку добро ученикот го формулираше истражувачкото прашање?Собирање - Колку добро ученикот собра соодветни информации?Заклучок - Колку добро ученикот анализираше и синтетизираше податоци за да донесе соодветни заклучоци?Презентација - Колку добро ученикот презентираше податоци и аргументи?Вреднување - Колку добро ученикот ја вреднуваше сопствената работа?3 2 1ПРАШАЊЕПоставува промислено икреативно прашање кое барапредизвикувачко истражување.Поставува основа за нови знаењаили ги зајакнува знаењата одсоодветната област.Поставува фокусирано прашањекое вклучува предизвикувачкоистражување.Употребува прашање на кое муе потребно малку креативност иминимално истражување.СОБИРАЊЕСобира доста информации притоаимајќи предвид јасни критериуми.Искористува соодветни извори заучење од различни места.Собира доволно информацииимајќи предвид одреденикритериуми. Искористувасоодветни извори на учење однајмалку две места.Собира многу мал број наинформации. Поврзаноста сопрашањето не е соодветна. Необрнува доволно внимание наизворите на учење.ЗАКЛУЧОКПокажува проникливост воизведувањето заклучоциод собраните информации.Информациите се организираниво логичен ред за да го поткрепатзаклучокот.Изведува заклучоци одинформациите. Информациите сеорганизирани. Покажува вештиниво поставување на проблемот иму приоѓа на логичен начин.Не изведува заклучоци и/илипокажува недоволна сериозностна собирањето податоци.Му недостасува организираност.ПРЕЗЕНТАЦИЈАПокажува сигурност припрезентација на податоците предпублика. Презентира прецизно иефективно користење на медиуми,на уметнички и технички начин.Презентира идеи пред публика.Презентира ефективна употребана медиумите.Презентира минималниинформации. Формата иматехнички грешки.ВРЕДНУВАЊЕКритички се осврнува наистражувачкиот процес ипродуктот и утврдува креативнии проникливи области заподобрување.Критички се осврнува наистражувачкиот процес ипродуктот и утврдува области заподобрување.Дава недоволен осврт наистражувачкиот процес илипродукт. Не идентификува областза подобрување.Настава и учење на 21-от век 61

3.2.ДОПОЛНИТЕЛНИ НАСОКИЗА УЧЕЊЕТО ПРЕКУРЕШАВАЊЕ ПРОБЛЕМИ3.2.1. Во што е разликата помеѓуучењето преку проекти и учењетопреку решавање проблеми?Од д-р Џефри А. Новак, Универзитетот во Индијана –Пердју универзитетот во Форт ВејнУчење прекурешавањепроблеми (ProblemBased Learning - PBL)Учење преку проекти(понекогаш сенарекува ProjectBased Learning PjBL)И двата пристапи се насочени кон учење преку поставувањепрашања, поставување претпоставки, планирањеи спроведување истражувања, презентирање на наодиили одговори на поставените прашања. Имаат многусличности, но, на пример ширината и длабочината напроблемот (Како да го запреме глобалното затоплување?или Што е демократија?) наспроти проектот(Конструирање ,,Руб-Голдбергова машина” или Правењесоларен патнички автомобил) помага да се определидали дадената активност е насочена кон учењепреку проблеми или кон учење преку проекти.Кога се користат ефективно, двата пристапи можат даги мотивираат и вклучат учениците во практични и воумствени активности во опкружување каде се случуваавтентично (реално) учење.Во двата пристапи наставникот може да користи краткипредавања, моделирање и квизови во рамките насодржината на поучување на учениците. Сепак, наставникоте во улога како насочувач од страна, им помагана учениците, наместо да застане пред катедра и да гопредава своето знаење. Помагањето на учениците воучењето бара поголемо активно ангажирање на наставникоти тој треба да понуди повеќе од колку повременоодобрување од пред табла или, пак, само физички да еприсутен на другата страна на училницата.Честопати од учениците може да се побара да работатво парови или во групи. Неизбежно е и наставникот дабиде во состојба понекогаш да каже „Не го знам одговоротна тоа прашање” и да се обиде да им помогне научениците да го пронајдат одговорот на прашањето накое се работи.Термините учење преку проекти и учење преку проблемисе користат за опишување на широк опсег на наставнистратегии. Ширината на нивните дефиниции, нивнатаконцептуална сличност и користењето на кратенкатаPBL (на англиски) резултираат со одредени забуни волитературата.СличностиКако што е дефинирано во литературата, учењето прекупроекти и учењето преку проблеми имаат неколкузаеднички карактеристики. Двата пристапи се кориснии основната намера е да ги вклучат учениците во автентичнизадачи од „реалниот свет” со цел да се подобриучењето. На учениците им се задаваат отворени проектиили проблеми со повеќе од еден начин на решавањеили одговор, со намера да се симулираат сложени ситуации.Двата пристапи на учење се дефинирани каконасочени кон ученикот и го вклучуваат наставникот воулога на насочувач или ментор. Учениците вклучени вопроектно или проблемско учење најчесто работат заеднои соработуваат подолг временски период во групии се охрабруваат да бараат повеќе извори на информации.Честопати овие пристапи ставаат акцент на автентичнотооценување базирано на изведбата.РазликиИ покрај многуте сличности, учењето преку проекти ипреку проблеми не се идентични пристапи. Проектнотоучење најчесто се поврзува со поучувањето во основнои средно училиште. Проблемското учење, исто така,се користи во основното и средното образование, нонеговите корени се во медицината и другите струки застручна подготовка (Рајан и други.)Учење преку проектиПроектното учење вообичаено започнува со краен производили имајќи го „артефактот” на ум, за чие остварувањее неопходно конкретно познавање на одреденасодржина или вештини и најчесто во себе содржи еденили повеќе проблеми кои учениците треба да ги разрешат.Проектите во голема мера варираат во поглед наопфатот и временската рамка, а и крајните продукти сенајразлични од аспект на видот на технологијата којасе користи и нивната софистицираност. Пристапот напроектно учење користи продуктивен модел. Прво, ученицитеја дефинираат намерата за креирање на крајниотпроизвод и ја идентификуваат својата публика.Потоа jа истражуваат својата тема, го дизајнираат продуктоти креираат план за водење на проектот. Понатамуучениците започнуваат со проектот, разрешуваат62Настава и учење на 21-от век

проблеми и прашања кои се појавуваат во изработкатаи на крајот го завршуваат својот продукт.Учениците можат да го користат или да го презентираатпродуктот кој го креирале, дозволено им е времекритички да се осврнат и да можат да ја вреднуваатсопствената работа. (Крафорд, веб-сајтот на Белнет,веб-сајтот на Аутодеск, Блумфилд и останати). Главнаидеја е целиот процес да биде автентичен, да отсликувапрактични и манипулативни активности од реалниотсвет, како и да ги користи идеите и различнитепри стапи на учениците за исполнување на зададенитезадачи. Иако кај проектното учење движечката сила екрајниот производ, посебно важни за успех се познавањетона содржината и вештините кои се потребни вопроцесот на изработката.Учење преку проблемиПроблемското учење, како што кажува самото име,почнува со проблем кој учениците треба да го совладаат/решатили за кој треба да научат нешто. Честопатиовие проблеми се подготвени како сценарио или студијана случај. Проблемите се така дизајнирани штонемаат дефинирана структура и ја имитираат комплексностана случаите од вистинскиот живот. Исто како вопроектното учење, задачите кај проблемското учењево голема мера се разликуваат од аспект на нивниотобем и софистицираност. Тука се користи модел на истражување:на учениците им се презентира проблем итие почнуваат со организирање на своето претходнопо знавање на темата, поставуваат дополнителни прашањаидентификувајќи области за кои им се потребниповеќе информации. Учениците изработуваат план заприбирање повеќе информации, потоа го спроведуваатнеопходното истражување и се собираат повторно заеднода го споделат и сумираат новото знаење.Учениците може да ги презентираат своите заклучоци,а краен продукт ”артефакт” може, но и не мора да има.И тука, учениците би требало да имаат соодветно времеза критички осврт и самовреднување (Дач, Делајл,Хофман и Ричи, Стефан и Галагер). Сите проблемскипристапи кон учењето се потпираат на проблемот какона движечка сила, но можат да се фокусираат на решениетодо различни нивоа. Некои проблемски ситуацииимаат за цел учениците јасно да го дефинираат проблемот,да развијат хипотези, да приберат информации ида дојдат до јасно искажани решенија (Ален). Други,пак, проблемите ги дизајнираат во вид на учење прекуслучаи кои можеби немаат решение, но нивната намерае да ги ангажираат учениците во учење и прибирањеинформации (Ванг).ЗаклучоциВо практиката, границата помеѓу проектно и проблемскоучење е често нејасна и обата пристапи се користатво комбинација и играат комплементарни улоги. Вооснова, проблемското и проектното учење имаат истаориентација: двата се автентични и конструктивистичкипристапи кон учењето. Разликите помеѓу двата пристапие во суптилни варијации.Постојат барем два можни континууми на варијацијаво овој вид пристапи кон учењето:Еден е степенот до кој крајниот продукт е фокусиран напроектот. На едниот крај на овој континуум, крајнитепродукти се широко разработени и го оформуваат производниотпроцес - на пример мала компјутерска анимацијакоја бара екстензивно планирање и труд. Надругиот крај, крајните продукти се поедноставни и посумативни,како што е извештајот на групата во врскасо наодите од истражувањето. Првиот пример претставувапроектно учење каде крајниот продукт е двигателна планирањето, изработката и процесот на оценување.Вториот пример, пак, е подобар пример за проблемскоучење - тука испитувањето и истражувањето (наместокрајниот продукт) се главна цел на процесот на учење.Втор континуум на варијација е степенот до кој проблемоте главен елемент во организацијата на проектот.На еден крај од овој континуум се проектите во кои индиректносе претпоставува дека при работата на проектоти крајниот продукт ќе се појават бројни проблеми,а учениците ќе треба да користат вештини за решавањепроблеми за да ги надминат. На другиот крај од овојконтинуум се проектите кои почнуваат со јасно искажанпроблем или проблеми и бараат мноштво заклучоциили решение како директен одговор, каде главенелемент е проблемската ситуација. И овде, повторно,првиот пример го карактеризира проектно учење, авториот најдобро се опишува како проблемско учење.Подготвено за Мултимедијалниот проект Предизвик2000 од Камил Еш.3.2.2. Прашања, воведување и чекориво процесот на учење преку проблемиПрашања за планирање на учењето прекупроблемиПрашањата подолу ќе ви помогнат во планирањето напроблемското учење и во водењето на учениците низпроцесот на решавање проблеми.1. Кои цели сакаме да ги постигнеме (знаења и процесни вештини)?2. Како да ги формираме групите за работа на уче ниците?3. Кои прашања ќе им ги поставиме на учениците зада го поттикнеме учењето?4. Како да ја оценуваме сопствената работа и работатана учениците?5. Кои материјали, извори за учење ни се потребни?6. Како учениците да се воведат и подготват за работа?7. Како ќе ја насочуваме работата на учениците?8. Како ќе создадеме стимулативна, работна атмосфера за учење?Настава и учење на 21-от век 63

Прашања за потсетување по воведувањето научениците во работата1. Дали развиваме стимулирачка и работна срединаза учење?2. Дали ги применуваме принципите за подобрувањена учењето на учениците?3. Дали сме убедени во тоа дека многу е важно дасе развиваат процесните вештини на учениците(кри тичко мислење, креативно мислење, доживотнивештини)?4. Дали ги применуваме методите за оценување научениците, самооценувањето и оценувањето насоучениците?5. Дали ја поттикнуваме тимската работа меѓу учениците?6. Дали ја прифаќаме улогата како фацилитатор/насочувач?3.2.3. Чекори и процес на проблемскоучење1.64Проучување на проблемотОткако е формулирана, проблемската ситуација се презентираи главна цел е да се најде решение за ситуацијата.Учениците во групи го читаат и анализираат проблемотза да го разберат добро, а наставникот одговарана поставените прашања.2. Определување на познати и непознати работи Учениците работат во групи и проблемот го проучуваатмногу подлабоко. Одвојуваат што за ниве веќе познато во проблемот, а што не е познатои што треба да продолжат да проучуваат. Во овојчекор клучни се три прашања: Што знаеме?; Штотреба да знаеме?; Што треба да направиме? По одвојувањето на работите кои им се познати,учениците почнуваат да си ги поставуваат ЦЕЛИ-ТЕ/ЗАДАЧИТЕ НА УЧЕЊЕ според она што утврдиледека им е непознато; поставуваат прашања поврзанисо она што им е непознато и според она штокако знаење им недостасува. Потребата за понатамошноучење ќе ги води кон следниот чекор.3. Анализа и истражување на непознатото Учениците заеднички ги поставуваат целите/задачитеза учење во своите групи и прават поделба назадачите. Секој ученик истражува своја задача индивидуалнои се обидува да одговори на прашањето:Што треба да направиме? Самостојното истражување на учениците е споредпретходно подготвен план за истражување и почнуваатда собираат податоци и информации прекунабљудување, читање на учебници и други извори,интервјуа со стручни лица, користење на информацискатехнологија и други извори.4. Предлагање на можни решенија Целта на собирањето на информациите и истражувањетое главно да се разјаснат непознатите ра ботина проблемот. Учениците ги споделуваат инди ви дуалните резултати од истражувањето во групата. Наставникотги поттикнува заеднички да дискутираатза собраните податоци и информации и дали тие седоволни за да се разјасни проблемот или не. Ако проблемот не е доволно разјаснет, ученицитемеѓу себе повторно си поставуваат нови задачи/цели за учење и се враќаат на претходната истражувачка фаза за да соберат повеќе информации за прашањатакои треба дополнително да се проучат. Оваадвочекорна фаза на индивидуална и групна работапродолжува сè додека секој член од групата не се согласидека проблемот е во потполност истражен. Бројот на повторните истражувања зависи од сложеностана проблемот и од поставените задачи заучење. Овој процес на повторно враќање назад напроблемот е одлична можност учениците да гопри менуваат своето знаење и вештините. На овојначин учењето се зацврстува и се прави проценказа ефектите од истото. Знаењето што се стекнува наовој начин е контекстуализирано и е организиранооколу проблемот, а не само со содржината. Овојпристап придонесува да се развие тимска работакаде што членовите меѓу себе соработуваат – а тоа,всушност, претставува реална животна активност.5. Избирање на најдобро решение Учениците се здобиле со знаења и информации,ги споделиле меѓу себе во групата и сега предлагаатрешенија. Тие дискутираат и ги анализираатсо браните информации од истражувањето и гииздвојуваат оние информации што се соодветни зарешавање на проблемот. Ги анализираат можнитерешенија и го избираат најдоброто.6. Презентација. на решението Учениците подготвуваат презентација на решението.Формата на презентацијата ја избираат самии може да биде најразлична: пишан извештај, уснапрезентација, презентација преку постери, драматизација.7. ОценувањеМногу важен дел во проблемското учење е оценувањето.Во оценувањето се вклучени учениците и наставникот,а понекогаш е вклучено и оценувањето од соуче ниците. Оценувањето на проектите е посложено и требада даде сеопфатни информации за постигањата на учениците. При определувањето што ќе оценувате се поаѓа одцелите на проектот (зошто го применувате) и штосакате учениците да научат. Во текот на работата се оценува процесот на учењето,а на крајот продуктот (презентации, извештаи,изложби или портфолија). Начините и критериумите за оценување се дефинираатна почетокот на проектот и се поврзани соцелите на проектот (треба да бидат реално остварливи). Учениците учествуваат во дефинирањето на критериумитеи тоа им помага подобро да ги разбератцелите на проектот и повеќе да се ангажираат воработата на проектот.Настава и учење на 21-от век

3.3.ПРИНЦИПИ ЗА ПОУЧУВАЊЕПРИ РЕШАВАЊЕТО НА ПРОБЛЕМИ3.3.1. Потреба да се учи решавањетона проблемиРешавањето проблеми е основна вештина која е потребнана секој ученик. Насочени од неодамнешните истражувањаво решавањето на проблемите, променатаво професионалните стандарди, новите работни потребии неодамнешните промени во теоријата на учењето,наставници и истражувачите во образованието ги преиспитуваатнаставните програми со цел да се вклучатинтегрирани содржини кои ги охрабруваат оние штоучат да користат повисоко ниво на когнитивни вештини,а особено вештини за решавање на проблеми.Бидејќи образованието е под голема критика од многудруги дејности, наставниците бараат начини да ги реформираатпоучувањето, учењето и наставниот плани програма. Многумина сметаат дека одделувањетона содржината од практичната примена има обратенефект врз образовниот систем. (Хиберт, 1996) Ученицитечесто учат факти и напамет ги учат постапкитеи правилата со многу малку поврзување на целата содржинаи примена на знаењето. Решавањето на проблемитестана алатка за соединување на содржината ипримената, како и за примена на знаењата и вештинитево различни контексти.Со двојното зголемување на научното знаење на секоипет и пол години (Наш, 1994), сè поголема станувапотребата учениците да ги развиваат своите вештинина размислување од повисок ред. Ова ги опфаќа основнитевештини, но, исто така, бара од учениците даго користат своето знаење во различни подрачја, критичкида анализираат и да решаваат проблеми. Додеканаставниците бараат поинтегрирани содржини, решавањетона проблеми често се сметa како основна темаво наставните програми која ги спојува различнитe содржини,дисциплини, правила, концепти, постапки ивештини.Важно е да се забележи дека со акцентирањето на решавањетона проблеми не треба да се намали итната потребаод основната писменост. Вештината за решавањепроблеми зависи од совладаноста на вештините поврзанисо основната писменост. Токму затоа, акцентирањетона решавањето на проблемите е дополнување,а не замена на вештините на основната писменост воучилиштата. Во националните стандарди и тестирања,степенот на успешност во решавањето на проблеми гоподигнува нивото на постигања од минимум компетенциидо вештини од светско ниво.3.3.2. Дефинирање на вештинина решавање на проблемиВо поголемиот дел од дваесеттиот век наставниците гонасочија вниманието кон дефинирање и поучување навештините на решавање на проблеми. Во раните деведесеттигодини, решавањето на проблемите беше гледанокако механички, систематски и често апстрактензбир на вештини, како што се оние кои се користат ворешавањето на загатките или математичките равенки.Овие проблеми често имаат точни одговори кои се темелатврз логични решенија со еден можен точен одговор(конвергентно резонирање).Под влијание на теориите на когнитивното учење,решавањето на проблемите прерасна во комплекснаментална активност која се состои од разновидниког нитивни вештини и дејствија. Решавањето на проблемитеги вклучи и вештините на повисоко ниво наразмислување како што се „визуелизација, асоцијација,апстракција, разбирање, манипулација, резонирање,анализа, синтеза, генерализација – и секоја од нив требада биде управувана и координирана.” (Гарофало иЛестер, 1985)3.3.3. Принципи за поучување и учењеза решавањето проблемиОва ново разбирање на решавањето проблеми води конбројни принципи за поучување и учење на решавањетона проблеми. Еве ги сумирани овие принципи:1. За секоја „вистинска” работа или работна вештинатреба да се идентификуваат деловите од содржинското и процедуралното знаење и секое требасоодветно да се нагласи во наставата.2. Најнапред треба да се воведе контекст на решавањена проблемот, а потоа или наизменично да се учатсодржинското и процедуралното знаење или, пак,и двете да се интегрираат.3. Кога се стекнува содржинското знаење, истакнете гименталните модели кои се соодветни за решавањена проблемот, со објаснување на структурите назнаење, како и со барање од учениците да пред видатшто ќе се случи или да објаснат зошто нештосе случило.Настава и учење на 21-от век 65

4. Учење вештини за решавање на проблемите воконтекст во кој тие ќе бидат користени. Користетеавтентични проблеми во објаснувањата, практикатаи проценките со помош на симулации, игри ипроекти. Не го предавајте решавањето на про блемоткако независна, апстрактна и неконте ксту алнаве штина.5. Користете директни дидактички наставни стратегииза содржинското учење и решавање на доброструктуиран проблем.6. Во рамките на проблемската задача, помогнете имна учениците да го дефинираат проблемот, а по тоапомогнете им да го расчленат проблемот во помалицели.7. Користете ги грешките што учениците ги праватво решавањето на проблемите како доказ за недоразбирање, а не како резултат на превид или случајност.Ако е можно, утврдете го недора зби рањетои поправете го.8. Поставувајте прашања и давајте сугестии за стратегијата која што учениците ја користат за да гиохрабрите тие да дадат критички осврт. Сто рете готоа или пред или откако ученикот пре земал акција.(Ова понекогаш се нарекува ког ни ти вна обука.)9. Давајте примери на слични стратегии на решавањепроблеми во различни контексти за да се охрабригенерализацијата/воопштувањето.10. Поставувајте прашања кои го охрабруваат ученикотда го сфати заедничкото од вештината, преку многуслични проблеми во различни контексти.11. Користете ситуации, проблеми и наставни стратегиикои ќе поттикнат интерес, мотивација, са мо -доверба, упорност и знаење за себеси, а да се на малинестрпливоста.12. Планирајте повеќе лекции кои се движат од почетничко ниво кон повисоко ниво на разбирање наструктурите на знаење што се користат.13. Кога се поучува за решавање на добро структуриранпроблем, овозможете им на учениците да се поправат и доколку постапката често се користи,дозволете меморирање на постапката и вежбајте јасè додека не стане механичка.14. Кога се поучува за решавање на средно стру кту риранпроблем охрабрете ги учениците да го ко ристат своето знаење за да дојдат до стратегија којаодговара на содржината и на проблемот. Дозволетениз многу правилни постапки да стигнат дорешението и споредете ги постапките во однос наефективноста и ефикасноста.15. Кога поучувате за решавање на слабо структуриранипроблеми, поттикнете ги учениците да го користатсвоето знаење за да ја дефинираат целта, а потоа дадојдат и до решение. Овозможете да користат многу„точни” стратегии и решенија, да ги дискутираат испоредете ги во однос на ефективноста и ефика с-носта.66Настава и учење на 21-от век

3.4.ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊАВО НАСТАВАТА3.4.1. Какви видови прашања можамда поставувам за да им помогнамна учениците да размислуваатподлабоко?ПредизвикКако да се постават прашања кои водат до продлабоченои суштинско размислување, наспроти површноторазмислување, и да го поттикнат развојот на вештинитена размислување од повисоко ниво.Што можеме да направиме? Анализираме разни видови прашања кои ги користимево лекцијата. Оформуваме прашања кои сакаме да ги совладаатучениците. Планираме часови на кои ќе употребиме разнивидови прашања (не само буквални или фактичкипрашања).Видовите прашања кои ги поставуваме влијаат на атмосфератаво училницата. Ваквите прашања однапредодредуваат: што е тоа што има најголема вредност,како се дефинираат точните и неточните одговори, каквии кои извори на информации и знаење се користат.Прашањата кои бараат од ученикот како одговор самоповторување на фактите кои биле кажани, даваат сликакај учениците дека нивното размислување е површно.Прашањата кои бараат од учениците да прават рефлексија/критичкиосврт, да разговараат, реконструираат,замислуваат, креираат или внимателно да го проценатразмислувањето на учениците, ги учат учениците деканивното размислување е на посложено ниво и на тој начинтие може да придонесат за заедницата во поглед напоголемо разбирање и верување. Видовите прашања ќеим помогнат на учениците да разберат дека знаењетоне е фиксно и дека идеите се флексибилни.Прашањата со кои се поттикнува мислењето на повисокониво, бараат од учениците да толкуваат информации,да синтетизираат идеи, да анализираат податоци,да реконструираат или преведат слики и да ги вреднуваатили применат конструкциите во понатамошнотоучење.ДефиницијаПрашање е секоја реченица која има прашална формаили функција. Во училиште, прашањата на наставникотсе дефинирани како наставни помагала или поттикнувачикои ги насочуваат учениците кои елементи требада се научат и го даваат правецот кој им покажува штотреба да прават и како тоа да го направат.Кои се целите на прашањата од наставникот? Од анализатана она што го нуди литературата произлегуваатбројни цели: да се развие интерес и мотивација кај учениците зада станат активни во наставата; да ја вреднуваат подготовката на учениците и да јапроверат домашната задача; да се развијат вештини на критичко размислувањеи истражувачки ставови; да ги сумираат претходните лекции; да поттикнува нови откритија со прикажување нанови релации; да го оценат постигањето на наставните цели; да ги поттикнуваат учениците сами да ги откриваатодговорите.Овие цели генерално се однесуваат на многубројнитепрашања од наставникот, се очекува одговор од ученикот,а потоа некогаш следи и реакција од одговорот. Воовие случаи, учениците следат низа на чекори (свесноили несвесно) за да дадат одговори на поставените прашања.Тоа се следните: следење на прашањето; анализирање на значењето на прашањето; создавање на прикриен одговор (формулирање наодговорот во мислите); генерирање на надворешен одговор; ревизија на одговорот (врз основа на проценка нанаставникот и друга повратна информација).3.4.2. Истражување во врскасо прашањата во наставатаОпшти наодиНекои научници направија генерални истражувања заулогата на прашувањето и ги донесоа следните заклучоци: Наставата која ги вклучува прашањата во текот налекциите е поефективна во однос на учењето наспротинаставата која се изведува без прашања. Учениците подобро одговараат на прашањата вотес товите доколку претходно на час се работениНастава и учење на 21-от век 67

исти видови прашања наспроти оние кои воопштоне се разгледувани. Усните прашања кои се поставени во текот на наставатасе поефектни во совладувањето на материјатаотколку напишаните прашања. Прашањата кои го насочуваат вниманието на ученикоткон главниот дел во лекцијата даваат подобрирезултати во учењето отколку прашањата коине се на тој начин поврзани со материјалот.Место и време на поставување на прашањата Честото поставување на прашања во текот на наставатае позитивно поврзано со учењето факти. Со зголемување на бројот на прашањата не се подобруваучењето на покомплексен материјал. (Некоинаучници не најдоа поврзаност, а некои најдоанегативна поврзаност.) Поставувањето прашања пред да се почне со изучувањена материјалот е добар метод за повозраснитеученици, со повисоки способности и ученицитекои се заинтересирани за таа проблематика. Помалите ученици и оние кои бавно читаат повеќесе фокусираат само на материјалот кој ќе им помогнево одговарање на прашањата, доколку тиепрашања се однапред зададени.Когнитивно ниво на прашањатаДали треба да поставуваме прашања кои бараат самопознавање на материјалот и многу малку размислувањеи резонирање? Или, пак, треба да поставувамепрашања кои повикуваат на објаснување и на критичкоразмислување? Некои научници имаат дизајнирано експериментикои ги истражуваат ефектите на прашањатакои според Блумовата таксономија се поставени нанеколку нивоа. Овие нивоа подредени по нивото насложеност се: 1) знаење; 2) разбирање; 3) примена; 4)анализа; 5) синтеза); и 6) вреднување. Постојат и другихиерархии кои, исто така, се користат како основа закомпаративни студии.Поголемиот дел од научниците, сепак, имаат истраженомногу поедноставни споредби: тие ги истражуваарелативните ефекти на ученичките резултати во учењетокои произлегуваат од поставените прашања од повисокоили пониско когнитивно ниво.Пониските спознајни прашања се оние кои го прашуваатученикот само да го повтори материјалот кој штотукуго проследил на час. Ниски спознајни прашања се,исто така, оние кои бараат како одговор факти, директнии меморирани прашања.Повисоки спознајни прашања се оние кои менталного ангажираат ученикот да направи преглед на информациитесо кои располага, информации кои ќе му помогнатда создаде одговор со логични докази. Високоспознајните прашања, исто така, се нарекуваат отворенипрашања, вреднувачки, истражувачки и синтезискипрашања.Време на чекањеИстражувачите на времето на чекање во стратегиитена прашување зборуваат за два вида време на чекање:„време на чекање 1”, се однесува на времето што наставникотдозволува да помине меѓу неговото прашањеи одговорот на ученикот, и „време на чекање 2”, кое сеоднесува на времето што минува откако ученикот ќезаврши со одговорот и кога се очекува наставникот дададе повратна информација. Иако следните истражувањасе однесуваат и на двата вида време на чекање,сепак научниците повеќе се фокусирани кон истражувањена првиот вид на време на чекање.Бидејќи истражувањата утврдија позитивна корелацијапомеѓу обемноста на наставната содржина и постигањатана учениците, научниците и другите експертиво образованието препорачуваат наставниците да продолжатсо побрза наставна динамика. На овој начин начасовите ќе поминат поголем материјал, ќе се одрживниманието на учениците и постигањата ќе бидат повисоки.Што се однесува до спознајното ниво на прашањата,ова се чини дека има ограничена примена.Откритијата се следни: Во просек, времето што наставниците го дозволувааткако време на чекање по поставеното прашањее една секунда или помалку. На учениците кои се сметаат за малку побавни илипомалку бистри, од страна на наставниците им едозволено помалку време на чекање споредено соподобрите ученици. За пониските спознајни прашања, времето на чекањеод три секунди е најпозитивно поврзано соуспехот, а покажува помал успех во однос на подолготоили покусото време на чекање. Не постојат ограничувања во времето на чекањекај прашањата од повисока спознајност; ученицитеповеќе се ангажирани и покажуваат подобри резултатизависно од тоа колку наставникот е спремени колку сака да чека. Зголемувањето на времето на чекање повеќе одтри секунди е позитивно поврзано со следните резултатина учениците:1. подобрување на ученичкиот успех;2. подобрување на ученичката меморија;3. зголемување на бројот на високо спознајниодго во ри;4. зголемување на должината на одговорите;5. зголемување на бројот на интересни одговори;6. намален број на неуспешни одговори;7. зголемување на бројот на доказите што учениците ги нудат за да го поткрепат она што гоодго вориле;8. зголемување на учеството на учениците кои неуче с твувале кога времето на чекање било дотри се кунди;9. експанзија на разновидност на одговори;10. намалување на прекинувањето на ученикот;68Настава и учење на 21-от век

11. зголемување на меѓусебната интеракција;12. зголемен број на прашања од учениците. Зголемувањето на времето на чекање повеќе одтри секунди е позитивно поврзано со следните резултатина наставниците:1. Се зголемува флексибилноста на одговорите нана ставниците, со тоа што наставниците повеќеслу шаат и повеќе ги вклучуваат учениците водис кусии.2. Се зголемуваат очекувањата на наставницитево однос на учениците за кои се смета дека сеспори.3. Експанзија на разновидност на прашањатапоста ве ни од наставниците4. Зголемување на бројот на повисоки спознајнипрашања поставени од наставниците.Односот меѓу зголемената употреба на повисокиспознајни прашања и зголеменото време начекањеЛистата на придобивки кои се резултат на бројот на повисокиспознајни прашања и листата на придобивки одзголеменато време на чекање се неверојатно слични.Како дополнување, истражувањето покажа дека степенотна подобрување како последица на зголемувањетона нивото на прашањата и на времето на чекање заедно,е поголем отколку зголемувањето на која било одовие варијабли поединечно. Навистина, оние кои госледеле односот меѓу овие фактори кажуваат дека, нанекој начин, тие меѓусебно се „предизвикуваат”. Односно,колку се покомплексни менталните операции заповисоко спознајните прашања толку создаваат потребаод подолго време на чекање. А подолгото време начекање создава одговори на повисоко спознајно ниво.Пренасочување / сондирање / пофалувањеИстражувањето на прашувањето ги вклучува и ефектитена повторното насочување на прашањата кога првичниотодговор не е добар или е нецелосен, сондирање напоцелосни одговори и давање пофалби за одговорите.Заклучоците се следни: Повторното насочување и сондирањето (често проучуванизаедно) се позитивно поврзани со успе хоткога се јасно фокусирани, на пример на јасност,точност, течност и слично, на одговорите на ученикот. Повторното насочување и сондирање не се поврзанисо успехот кога тие се нејасни или критички:„Тоа не е точно... Обиди се повторно...Од каде ти етаа идеја?” и сл. Пофалувањето на точните одговори е позитивноповрзано со успехот. Пофалбите се позитивно поврзани со успехот когатие се користат во истиот момент, кога се поврзанисо одговорот на ученикот, кога се искрени.Препораки за поставување прашањаВрз основа на современите откритија од истражувањатана (ис)прашувањето, се предлагаат следните препораки: Вклучете го прашувањето во наставната практика. Поставувајте прашања кои се фокусираат на главнитеделови во лекцијата, одбегнувајте ги прашањатаза други работи. Кога го предавате материјалот, задржете ја живатанаставна динамика, често поставувајќи понискиспознајни прашања. На повозрасните и поспособните ученици поставетеим прашања пред (и откако) ќе се предаде материјалот. Прашувајте ги помалите ученици откако ќе се предадеи научи материјалот. Поставете бројни високо спознајни прашања когаим предавате на поголемите ученици. Во услови кога се соодветни повисоките спознајнипрашања, учете ги учениците на стратегии за извлекувањена заклучоци. Дозволете барем три секунди пауза кога поставуватебројни пониски спознајни прашања. Зголемете ја паузата над три секунди доколку поставуватеповисоки спознајни прашања. Бидете посебно внимателни во однос на паузатакога станува збор за учениците кои имаат понискиспособности. Користете повторно насочување и сондирање какодел од прашувањето. Одбегнувајте нејасни или критички повратни одговорина ученичките одговори во текот на испрашувањето. Во текот на прашувањето, користете пофалби коитреба да бидат искрени, навремени и директноповрзани со одговорот на ученикот.Моделот што го нуди Пирсон (1985 година) дава некоиосновни чекори кои може да им помогнат на ученицитеда го поврзуваат она што го знаат и она што треба даго научат. Пирсон предлага наставниците да ги комплетираатсите чекори во овој процес по пат на демонстрација,а потоа постапно да ја предаваат одговорностана учениците.1. Поставете заклучно прашање.2. Одговорете на него.3. Најдете информации во текстот за да се потврдиза клучокот.4. Објаснете како се доаѓа од информацијата до одговорот (покажете го текот на резонирањето).Настава и учење на 21-от век 69

3.4.3. Прашања на часовитепо математикаПрашања за воведување и отпочнувањеОвие прашања се отворени и се фокусираат на општотора зми слување на децата и им даваат почетна точка одкаде да тргнат понатаму. На пример: Како би ги средиле овие...? Колку начини може да изнајдете за да ... ? Што се случува кога ние ...? Што може да се направи од...? Колку различни ... можат да се пронајдат?Прашања за поттикнување на математичкоразмислувањеОвие прашања им помагаат на децата да се фокусираатна одредени постапки и им помагаат да увидат одреденимодели и врски/односи. Ова го потпомага создавањетона цврста концептуална мрежа. Прашањатаможе да послужат како помагало кога некој ученик ќе„заглави”. (Наставниците честопати паѓаат во искушениеда ги користат овие прашања како инструкциишто, секако, не би можело да стимулира размислувањеи ја отстранува одговорноста за испрашувањето кај ученикот).На пример: Што е исто? Што е различно? Дали може да ги групирате овие...на некаков начин? Дали може да воочите некаков модел? Како би можел овој модел да ви помогне да најдетеодговор? Што мислите дека е наредно? Зошто? Дали постои начин да го запишете она што сте гопронашле за да ни помогне да воочиме повеќе модели? Што би се случило кога...?Очигледно, најдобро е да се постават откако децата ќепостигнат напредок со проблемот, да заведат/запишатодредени наоди и можеби да дојдат барем до најмалкуедно решение.На пример: Што откривте? Како го откривте тоа? Зошто мислите така? Зошто одлучивте да сторите така?Прашања за крајна дискусијаОвие прашања ги соединуваат напорите на паралелкатаи поттикнуваат споделување и споредба на стратегии,постапки и решенија. Ова е клучна фаза во процесотна математичкото размислување, која обезбедува можностиза понатамошен критички осврт и реализацијана математички идеи и врски/односи и ги поттикнувадецата да ја вреднуваат сопствената работа.На пример: Кој има еднаков одговор/модел или еднакво групирањекако ова? Кој има поинакво решение? Дали резултатите на сите се исти? Зошто се / зошто не се? Дали ги изнајдовте сите можности? Како знаеме дека тоа е така? Дали смисливте друг начин на кој ова може да сенаправи? Дали сметате дека го најдовме најдоброто решение?Прашања за оценувањеПрашањата за оценување бараат од учениците да појаснатшто прават или како дошле до решението. Тие муовозможуваат на наставникот да види како децата размислуваат,што разбираат и на кое ниво размислуваат.70Настава и учење на 21-от век

3.5.Блумова таксономија:ТАКСОНОМИЈА ЗА УЧЕЊЕ,НАСТАВА И ОЦЕНУВАЊЕ3.5.1. Основи на БлумовататаксономијаТаксономијата на Блум, 1956Таксономијата за образовни цели, попозната какоТаксономијата на Блум, претставува класификацијана различни цели кои наставниците ги поставуваат заучениците (цели за учење). Таксономијата беше предложенаво 1956 од Бенџамин Блум, психолог на Универзитетотво Чикаго. Таксономијата на Блум ги делицелите во три „подрачја”: емоционално, психомоторнои когнитивно. Како и кај другите таксономии, и кај оваана Блум постои хиерархија, што значи дека учењето наповисоки нивоа зависи од претходното знаење и вештинитестекнати на пониските нивоа (Орлих и други,2004). Целта на таксономијата на Блум беше да ги мотивиранаставниците да се фокусираат на сите три подрачјаи така да создадат поизразена холистичка формана образование. Сепак, поголемиот дел од стручнаталитературата за Таксономијата се повикува на когнитивнотоподрачје.Когнитивните вештини се однесуваат на знаењето,разбирањето и „размислувањето” за одредена тема.Традиционалното образование, се чини, ги потенциравештините во ова подрачје особено целите од понискониво.Таксономија за учење, настава и оценување, 2001Подобрената верзија на Таксономијата беше издаденаво 2001 под наслов „Таксономија за учење, настава иоценување”.Промените во терминологијата од старата во новатаверзија се најверојатно најочигледните разлики и истовременонајмногу можат да предизвикаат забуна. Вооснова, шесте главни категории на Блум беа сменетиод именски во глаголски форми. Исто така, најнискотониво во оригиналната верзија, знаење се промени вопомнење. Сфаќањето и синтезата беа заменети во разбирањеи креирање. Двете слики за споредба на старатасо новата верзија може да ги видите подолу.„Забележувате дека двете највисоки нивоа во новатаверзија суштински се променија во однос на старата.”(Шулц, 2005) (Вреднувањето од старата верзија се симнаод врвот, во Вреднување - второ по ред од врвот, додекаСинтезата од втора по ред од врвот премина на првоместо на врвот под наслов Креирање.) Извор: http://www.odu.edu/educ/llschult/blooms_taxonomy.htmНовите поими 1 се дефинирани како:Помнење: навраќање, препознавање и присетување наодредени знаења од долготрајната меморија.Разбирање: Разбирање усни, писмени и графички поракипреку толкување, давање примери, класифицирање,сумирање, заклучување, споредба иоб јаснување.Применување: Изведување или користење правилапреку извршување или применување.Анализирање: Поделба на материјалот на составниде лови, одредување како деловите можат да сепо врзат еден со друг имајќи ја предвид целинатаили целта преку диференцирање, организација иименување.ВреднувањеСинтезаАнализаПрименаСфаќањеЗнаењеСтара верзијаКреирањеВреднувањеАнализирањеПрименувањеРазбирањеПомнењеНова верзијаНастава и учење на 21-от век 71

Вреднување: Правење проценка врз основа на крите риумии стандарди преку проверка и испитува ње.Креирање: Собирање елементи и создавање воедначенаили функционална целина, реорганизирањена елементи во нова шема или структура прекуге нерирање, планирање или произведување.Некои критичари на Таксономијата на Блум (конкретноза когнитивната област) го признаваат постоењетона овие шест категории, но го ставаат под знак прашалникпостоењето на последователна, хиерархиска поврзаност.Некои сметаат дека трите најниски нивоа сехиерархиски подредени, но дека трите највисоки се паралелни.Други сметаат дека понекогаш е подобро да сепремине кон спроведување пред да се претстават концептите.Ова размислување се чини дека се поврзува сометодот на учење преку решавање проблеми.Пример од училницатаСо цел да се демонстрира едноставноста и корисностана подобрената табела на Блумовата таксономија,подолу ќе сретнете пример за употребата во подготвувањетона цели за часот, врз основа на приказната заЗлатица и трите мечки .Помнење: Опишете каде живеела Златица.Разбирање: Сумирајте ја целта на приказната за Златица.Примена: Формулирајте теорија зошто Златица отишлаво куќата.Анализа: Направете разлика како реагирала Златицана разните ситуации во приказната и како биреагирале вие во истите.Вреднување: Оценете дали треба или не треба даверувате дека тоа вистински и се случило наЗлатица.Креирање: Компонирајте песна, скеч, напишете поемаили рап песна за да ја прикажете приказната заЗлатица во нова верзија.Афективно и психомоторно подрачјеВештините во афективното подрачје го опишуваат начинотна кој луѓето емотивно реагираат и нивната способностда ја почувствуваат радоста или тагата на другилица. Целите во ова подрачје се фокусираат на развојотна свесноста, ставовите, емоциите и чувствата. Блум дефинирапет нивоа во афективното подрачје, тргнувајќиод процесите од најнизок па сè до највисок ранг:Примање: Ученикот пасивно обрнува внимание. Безова ниво, не може да има учење.Реагирање: Ученикот активно учествува во процесот научење, не реагира само на одреден стимул, туку,исто така, активно реагира на одреден начин.Проценување: Ученикот дава вредност на одреденпредмет, појава или информација.Организирање: Ученикот може да собере и поврзеразни информации и идеи и да ги прилагоди насопствениот начин на размислување – низ споредување,поврзување и образложување на на у-че ниот материјал.Усвојување: Ученикот се стекнува со одредено ми слење,верување или вредности кои влијаат на неговотооднесување, па така тие стануваат не гови/нејзиникарактерни особини.Вештините кај психомоторното подрачје се однесуваатна способноста физички да се ракува со најразличниалатки или инструменти. Целите на психомоторнотоподрачје најчесто се фокусираат на промената и/илиразвојот на однесувањето и/или на вештините. Блум инеговите колеги никогаш не создадоа поткатегории завештините во психомоторното подрачје, но научницитеи просветните работници тоа го имаат сторено.72Настава и учење на 21-от век

3.5.2. Дополнителни предлози за употребата на таксономијата(когнитивната област) со учениците:ЗнаењеКорисни глаголи Корисни прашања Предлог – активности и производикажинаведиопишиповрзилоцирајнапишипронајдиизјавиименувајШто се случи подоцна...?Колку...?Кој беше тој што...?Дали можеш да именуваш...?Опиши што се случи кај...?Кој зборуваше...?Дали можеш да кажеш зошто...?Пронајди го значењето на...?Што е...?Што е точно или неточно...?Направи листа на главните настани.Направи временски след на настаните.Направи листа на фактите.Направи листа од сите настани на кои се сеќаваш.Наведи ги сите ... од приказната.Направи табела на која...Направи акростих.Рецитирај песна.РазбирањеКорисни глаголи Корисни прашања Предлог – активности и производиобјаснитолкувајсумирајдискутирајразликувајпредвидиповторипреведиспоредиопишиДали можеш да напишеш со своизборови...?Можеш ли накратко да сумираш...?Што би се случило следно...?Што мислиш...?Што беше главната идеја...?Кој беше главниот лик...?Можеш ли да направиш разлика...?Какви разлики постојат меѓу...?Можеш ли да ни дадеш пример затоа...?Можеш ли да ни дадеш дефиниција...?Исечи или нацртај слики за да претставиш одреденнастан.Илустрирај што мислиш дека била главната идеја.Направи стрип за да го покажеш текот на настаните.Напиши и изиграј претстава базирана наприказната.Прераскажи ја приказната со свои зборови.Нацртај слика од некој аспект што го сакате.Напиши извештај за одреден настан.Подоготви табела за да го прикажеш текот нанастаните.Направи боенка.ПрименувањеКорисни глаголи Корисни прашања Предлог – активности и производирешипокажикористиилустрирајнаправизавршииспитајуредиДали знаете друг случај каде...?Дали можеше ова да се случи...?Можете ли да групирате вокарактеристики...?Кои фактори би ги смениле ако...?Можете ли овој метод да го применитево некое ваше искуство...?Кои прашања би ги поставиле...?Од дадените информации дали можетеда развиете комплет на инструкцииза...?Дали овие информации би билекорисни ако ...?Направи модел за да прикажеш како ќефункционира.Направи дијаграм за да илустрираш некој важеннастан.Направи бележник за областите кои ги проучуваш.Направи мапа со поважни податоци за настанот.Направи повеќе фотографии за да претставитеодредена поента.Направи сложувалка за настаните од областа која сепроучува.Направи модел од глина за одредена работа одматеријалот.Дизајнирај маркетинг стратегија за производкористејќи како модел веќе позната стратегија.Облечи кукла во национален костим – носија.Употреби ги истите материјали и нацртај ѕиднаслика.Направи прирачник за...другите.Настава и учење на 21-от век 73

АнализирањеКорисни глаголи Корисни прашања Предлог – активности и производианализирајразликувајиспитајспорединаправи разликаистражикласифицирајидентификувајобјасниразделипромовирајКои настани можеле да се случат...?Ако се случело...каков би бил крајот?На што беше ова слично...?Што беше темата на...?Кои други можни резултати би можеледа ги согледаме?Зошто се случиле...промените?Можете ли да го споредите вашето...соона презентирано во...?Можете ли да објасните кога сеслучило...?Како ова...е слично на ...?Кои се некои од проблемите при...?Како да разликуваме...?Кои се некои од скриените мотиви...?Која е пресвртната точка во играта?Што беше проблемот со...?Направи прашалник за да собереш податоци.Направи реклама за да пласираш нов производ.Спроведи истрага со која ќе добиеш информациикои ќе го поткрепат ставот.Направи распоред кој ќе ги прикаже клучните фази.Направи графа за илустрација на одреденитеинформации.Направи сложувалка.Изработи семејно дрво за да ги прикажеш врските иповрзаноста.Подготви и изведи претстава за областа која сеизучува.Напиши биографија за личноста која се изучува.Подготви извештај за областа која се изучува.Поготви забава. Направи ги сите неопходнидоговори и забележи ги потребните чекори.Направи осврт на некој вид уметничко дело восмисла на форма, боја и текстура.ВреднувањеКорисни глаголи Корисни прашања Предлог – активности и производипроцениселектирајодбериодлучиоправдајдебатирајдокажиаргументирајпрепорачајоценидискутирајрангирајнаправиприоритетиутврдиДали ова е подобро решение од...?Процени ја вредноста на...Можеш ли да ја одбраниш сопственатапозиција/став за...?Дали сметаш дека...е добро или лошо?Како би се справил...?Кои промени на...ти би ги предложил?Дали веруваш?Дали си...личност?Како би се чувствувал ако...?Колку се корисни...?Што мислиш за...?Подготви листа на критериуми за процена на...претстава. Одреди приоритети и рангирања.Спроведи дебата за одреден проблем од посебенинтерес.Направи памфлет за 5 правила кои сметаш дека севажни. Убеди ги останатите.Спроведи панел-дискусија и разговарајте заставовите, на пример, „Учењето во училиште”.Напиши писмо до...со совети за потребнитепромени во...Напиши полугодишен извештај.Подготви случај за да го презентираш ставот за...КреирањеКорисни глаголи Корисни прашања Предлог – активности и производисоздајизмислинаправипредвидипланирајконструирајдизајнирајзамислипредложипронајдиформулирајМожеш ли да дизајнираш…за ...?Ајде на направиме песна за...?Дали гледаш некое решение за...?Ако би имал пристап до сите извори,како би се справил со...?Ајде обиди се самиот да пронајдешначин како да...?Што би се случило ако...?Колку начини можеш да смислиш за...?Дали можеш да создадеш нови инеобични употреби на...?Може ли да смислиш некој нов иинтересен рецепт за некое вкуснојадење?Дали можеш да дадеш предлог со кој...?Создади машина за одредена задача.Дизајнирај објект за целите на она што го учиш.Креирај нов производ. Дај му име и испланирајрекламна кампања.Пишувај за твоите чувства за...Напиши сценарио за ТВ-програма, претстава,куклена претстава, играње улоги, песна илипантомима за...Дизајнирај насловна страна за ЦД, книга илисписание за...Измисли нов јазичен код и напиши го.„Продади” идеја.Создади начин да...Компонирај ритам или со нови зборови може дапрепееш некоја веќе позната мелодија.http://projects.coe.uga.edu/epltt/index.php?title=Bloom%27s_Taxonomy#end74Настава и учење на 21-от век

3.6.ДОПОЛНИТЕЛНИ НАСОКИЗА АВТЕНТИЧНО УЧЕЊЕ3.6.1. Дизајнирање на задачаза автентично учењеПри дизајнирање на задачата важно е да се зематпредвид следните работи:1. Задачата треба да отсликува теми и идеи кои се одголема важност за учениците.2. Задачата треба да биде поврзана со целите на на с-та вната програма.3. Задачата треба да содржи реално животно искуствои да има применливост во животот во училиштетои надвор од него.4. Задачата треба, колку што е можно повеќе, да еслична на одредено занимање или професија вопра ктиката (учењето се издига на ниво на авте н-тичност кога од учениците се бара активно да работат со поими/концепти во реални ситуации).5. Задачата треба да овозможи напредок во сев купниотразвој на учениците: развивање вештини за усно и писмено изразување; развивање вештини за решавање проблеми, интерперсоналнивештини и вештини за организацијаи тимска работа.6. Задачата треба да овозможи учениците да се ангажираатво критичко мислење - од нив се бара даги толкуваат и анализираат информациите кои неможе да се разберат само со примена на претходностекнатото знаење.7. Задачата треба да овозможи учениците да користатинформациска технологија за собирање на под а-то ци, менаџирање на информации, решавање напро блеми, донесување на одлуки, комуникација ипрезентации.3.6.2. Креирање на срединаза автентично учењеКлучните работи при создавање средина за автентичноуче ње се:1. Учениците треба да се чувствуваат слободно за даги изразат своите идеи кога се бара нивното мислење.2. Во текот на процесот на учењето акцентот се ставаподеднакво и на способностите на учениците и нанивното успешно извршување на задачите.3. Учениците се поттикнуваат да ја преземат одговорностаза самооценување и самонапредување.4. Учениците се поттикнуваат самостојно да ја истражуваатзадачата од различни перспективи, да користат различни извори и информации, како и даправат разлика меѓу важни и неважни инфор мацииво процесот на истражувањето.5. Наставниот процес треба да се прилагодува на потребите на секој ученик.6. Во текот на автентичните активности на ученицитеим се овозможува да прават избор и да давааткритички осврт за она што го учат, и секој за себе икако тим или група.7. Учениците треба да учат и да вежбаат конструктивниначини на соочување и решавање на конфликти.8. Учениците треба да разберат дека во демократскоопштество непосредната околина има различномислење во врска со решавањето на конфликтите.Настава и учење на 21-от век 75

3.6.3. Листа на стандарди за автентично учењеСТАНДАРДИ ЗА АВТЕНТИЧНО УЧЕЊЕКритериуми Наставен процес ОценувањеКреирање назнаењеИстражувањена предметнотоподрачјеВредности надвород училиштетоСтандард 1– Размислување наповисоко нивоДали учениците се ангажирани вокористењето на информациитеи идеите со вклучување насинтетизирање, генерализирање,објаснување, претпоставувањеили поставување заклучоци коисоздаваат нови значења и разбирањеза нив?Стандард 2: Продлабочено знаењеДали учењето ги опфаќа главнитеидеи на одредена тема илидисциплина со доволна длабочинаи темелност за да ги проучимеѓусебните врски и односи и дасоздаде релативно комплексноразбирање?Стандард 3: Суштински разговориДали учениците се ангажираниво дополнителни разговори сонаставникот, со возрасните илинивните врсници по однос наодредено прашање на начин накојшто се постигнува подобрувањена разбирањето на идеите илипроблемите меѓу учениците?Стандард 4: Поврзување со светотнадвор од училиштетоДали учениците создаваат врски меѓусуштинското знаење и проблемите нанепосредната околина или личнитеискуства?Стандард 1 – Организирање на информацииДали со задачата се бара од учениците даорганизираат, толкуваат или да вреднуваат сложениинформации кои се однесуваат на одреден концептили проблем?Стандард 2: Разгледување на алтернативиДали со задачата се бара од учениците даразгледуваат алтернативни решенија, постапки,перспективи или гледишта кога решаваат одреденконцепт или проблем?Стандард 3: Содржина на предметното подрачјеДали со задачата се бара од учениците да покажатразбирање и/или да користат идеи, теориии перспективи кои се сметаат за значајни запредметното подрачје?Стандард 4: Процес на учење на предметнотоподрачјеДали со задачата се бара од учениците да користатметоди на истражување или комуникации кои секарактеристични за предметното подрачје?Стандард 5: Документирање во писмена формаДали во задачата се бара од учениците да гообразложат своето разбирање, објаснување илизаклучоци по пат на обемно пишан текст?Стандард 6: Поврзување на проблемот со светотнадвор од училницатаДали со задачата се бара од учениците да разгледаатодреден концепт или проблем кој е сличен наоној којшто тие го имале во животот надвор одучилницата?Стандард 7: Претставување надвор одучилиштетоДали со задачата се бара од учениците да го покажатсвоето знаење, својот производ или настап или, пак,да се претстават надвор од училиштето?76Настава и учење на 21-от век

3.7.КОНСТРУКТИВИЗAM3.7.1. Конструктивизмот како теоријаВо минатиот век беа создадени многу теории на учењето.До неодамна, бихевиористичката психологија влијаешеврз образованието во САД до тој степен што имашевлијание врз тоа како се изработуваат учебниците икако наставниците ја планираат и ја реализираат наставата.Поголемиот дел на програмите за националнотестирање ја отсликуваат оваа филозофија. Во понововреме конструктивистичката теорија на учење повторнодоаѓа до израз. Конструктивизмот не е нов; Џон Дјуиго промовираше на преминот од овој век. Жан Пијажеја разви теоријата врз основа на неговиот поглед напсихолошкиот развој на децата, како што тоа го сторијаЏероум Брунер и Виготски со социјалниот конструктивизам.Конструктивизмот е насочен кон детето; тој претпоставувадека средината на учење треба да овозможуваразлични видувања или толкувања на реалноста, конструирањена знаење, богатство на содржини, активностикои се базираат на искуство. Конструктивизмот сефокусира на конструирањето на знаењето, а не на повторувањена знаењето. Станува збор за верување декаличноста го создава своето знаење врз основа на сопственотоискуство, менталните структури и верувањатакои се користат за толкување на објектите и настаните.Умот се користи како инструмент во толкувањата нанастаните, целите и перспективите бидејќи тие се личнии индивидуални. Нашиот поглед на надворешниотсвет се разликува од оној на другите поради нашитесопствени стекнати искуства.„Ние не го опишуваме светот што го гледаме, туку гогледаме светот што може да го опишеме.”Значајна компонента на конструктивистичката терија еобразованието на детето да се фокусира врз автентичнизадачи. Тоа се задачи кои имаат вистинска вредност икорисност во вистинскиот свет или, пак, произлегуваатод реалноста, кои се интегрирани во наставниот плани програма, кои, пак, овозможуваат соодветен степенна учество на ученикот. Според оваа теорија, децата јаучат целината за да запомнат само дел од неа, а не данаправат надградба на знаењето. Идеите и интереситена децата го движат процесот на учење. Наставницитесе флексибилни, понекогаш тие на учениците им пренесуваатзнаење, но често се во улога на насочувачи.Дваер (1991 година) смета дека овој приод е повеќенасочен кон детето отколку на курикулумот, додекаБагли и Хантер (1992 година) сметаат дека учењето единамичен процес. Тие сметаат дека активното учењеводи кон повисок степен на размислување, и како штознаењето со информации постојано се зголемува, ученицитемора да научат како да имаат пристап до тиеинформации, затоа што денес постојат премногу големброј на информации за паметење.Учењето е внатрешен процес и е под влијание на личносташто учи, на претходното знаење и на целите научењето. Конструктивизмот ја опишува средината вокоја се води грижа за оној што учи каде што знаењетои стекнувањето знаење е интерактивно, индуктивно иколаборативно, каде што се претставени многу перспективии каде што се вреднуваат прашањата. Контекстоте поврзан со знаењето и учењето и се акцентира„автентичната активност”.Настава и учење на 21-от век 77

3.7.2. Принципи на конструктивизмотОвде се дадени 10 основни водечки принципи на конструктивистичко мислење коишто наставниците треба да гизапомнат:Потребно е време да се научи: учењето не емоментално. При вистинското учење треба да сенавраќаме на старите идеи, да експериментираме со нив,да ги преиспитуваме и да ги искористиме. Ова не можеда се случи во 5 или 10 минути.Учењето е активен процес во кој ученикот користисетила и им дава смисла на примените информации:учениците имаат потреба нешто да прават затоа штоучењето ги вклучува во она што се случува во светот.Луѓето учат како да учат додека учат. Учењето сесостои и од наоѓање смисла на тоа што се учи и одконструирање на систем/структура на знаење. Секојасмисла што ја наоѓаме ни овозможува да најдемеподобра смисла на другите настани кои може да севклопат во тие рамки.Во процесот на учење е вклучен јазикот. Јазикот штого користиме влијае врз учењето. Луѓето си зборуваатсами на себе кога учат така што јазикот и учењето сенераскинлива целина.Учењето е поврзано со контекстот/содржината. Ниене учиме изолирани факти и теории во некој апстрактенсвет во умот кој е одвоен од нашиот живот. Ние учиме возависност од она што веќе го знаеме, она што веруваме,во однос на нашите предрасуди и стравувања.Учењето не е пасивно прифаќање на знаењето коепостои „таму некаде”. Учењето подразбира дека онојшто учи треба да биде дел од светот и да извлекувазаклучоци (или значења) врз основа на неговотоискуство.Давањето смисла на нештата е ментален процес: Тоасе случува во умот. Нам ни требаат активности кои ќе гоангажираат и умот и рацете.Учењето е социјална активност. Нашето учење еповрзано со нашата врска со другите луѓе, нашитенаставници, врсници и семејството. Разговорите иинтеракцијата со другите се интегрален дел на учењето.Потребно е знаење за да се учи. Не е можно да сестекне ново знаење без да се има развиена претходнаструктура од претходно знаење. Колку повеќе знаеме,толку повеќе може да научиме.Мотивацијата е главната компонента во учењето. Нестанува збор само за тоа дека мотивацијата помага воучењето, туку дека таа е основна за учењето.3.7.3. Конструктивизмот во наставатаПоставеноста на конструктивистичкото учење многу се разликува од традиционалниот модел. Во конструктивистичкатаучилница наставникот станува насочувач на учениците, обезбедува премостување и надградувањеи помага да се зголеми просторот на предвидениот развој. Ученикот е охрабрен да ги развива метакогнитивнитевештини како што е рефлективното размислување и методите на решавање на проблеми. Самостојниот ученик емотивиран да генерира, да открива, да гради и да го зголемува својот опсег на знаење.Брукс и Брукс (1993) нудат интересна споредба на очигледните разлики меѓу традиционалната и конструктивистичкатанастава:78Традиционална наставаНајчесто ученикот учи сам.Наставната програма е составена од поединечно конопшто, со акцентирање на основните вештини.Високо се цени строгото следење на пропишанитенаставен план и програма.Наставните активности најмногу се потпираат научебници, податоци и манипулативни наставни средства.Учениците се доживуваат како безгласни додека целотознаење произлегува од наставникот.Наставниците најчесто користат дидактички приод,пренесувајќи информации.Наставниците бараат точни одговори за да го оценатзнаењето на ученикот.Оценувањето на знаењето на ученикот се гледа какоодделно од предавањата и се спроведува прекутестирање.Конструктивистичка наставаПримарно, учениците работат во групи.Наставната програма е претставена од општо конпоединечно со акцент на поширокиот концепт.Поттикнувањето на учениците да поставуваат прашања,има голема вредност.Наставните активности се потпираат на примарнитеизвори на информации.Учениците се доживуваат како мислители со безбројтеории за светот.Главно, наставниците се однесуваат на интерактивенначин, создавајќи пријатна средина за учење научениците.Наставниците бараат од учениците да го искажатсвоето мислење за да разберат што научиле и како гоприменуваат наученото.Оценувањето на знаењето е составен дел на наставниотпроцес и тоа се случува кога наставникот ги набљудувадодека работат, преку изведби и портфолија.Настава и учење на 21-от век

3.7.4. Конструктивизмот во пресретна технологијатаКонструктивизмот како теорија на учењето постоиповеќе од 100 години, но не беше широко прифатенаи применета во училиштата. Модерната технологијаима значајно влијание не само врз општеството, тукуи врз нашето секојдневие. Постои силна поврзаностпомеѓу ефективната употреба на модерната технологијаи теоријата на конструктивизмот. Оваа врска етолку силна што ќе предизвика суштинска промена ипренасочување од дидактичките техники и ќе одведедо оригинална конструктивистичка рамка. Истражувачитеразвија компјутерски софтвер имајќи ја предвидконструктивистичката теорија, на пример, софтверотЛОГО, создаден од Сејмур Паперт.Треба да се има на ум дека и во технолошки високо развиенасредина, образовнието е насочено кон целите заучење и поучување, а не на самата технологија - технологијатае само средство за спроведување на наставата.Во конструктивистичката училница не е важно какваопрема се користи. Технологијата овозможува моменталнаразмена на информации, овозможува моменталенпристап до бази на податоци и он-лајн сервиси зауслуги, овозможува мултимедијални ресурси, како например, интерактивни аудио и видеоматеријали. Технологијата,исто така, овозможува да се презентираатобразовни материјали преку различни начини, какошто се: печатење, софтвер од типот на Пауер поинт, видео,анимации, компјутерска графика.Според истражувањата, на часовите исполнети со технологијаима доста видливи промени:1. Се случува преод од традиционалната настава конпоучување во мали групи.2. Наместо предавање и репродукција/повторување,се случува поучување.3. Наставниците работат со послабите ученици многупочесто, наместо да се фокусираат на по би стритеученици, како што тоа е практика во тра ди ц-ио налната настава.4. Учениците се поактивно вклучени.5. Учениците стануваат подготвени за соработка и несе толку натпреварувачки настроени.6. Учениците учат различни нешта наместо сите даучат една иста содржина.7. Постои интеграција на визуелното и вербалнотораз мислување и се напушта приматот на верба л-ното размислување.Клучот на успехот лежи во изнаоѓањето соодветни точкиза интегрирање на технологијата во новата педагошкапрактика, за да може да поттикнува подлабоки,критички и самонасочени активности кои децата морада ги користат ако сакаат да станат способни возраснилуѓе во иднина. (Стромен и Линколн, 1992). Од странана некои теоретичари се претпоставуваше дека улогатана технологијата во образованието е до тој степен важна,што ќе покрене прашање за дидактичкото наспротиконструктивистичкото учење. Наставниците ќе немаатизбор и ќе бидат принудени да го користат конструктивистичкиот пристап во технолошки високо развиенасредина.Настава и учење на 21-от век 79

3.8.ЗГОЛЕМУВАЊЕ НААНГАЖИРАЊЕТО ИМОТИВАЦИЈАТА НА УЧЕНИЦИТЕ3.8.1. ВоведВисоката мотивација и ангажирањето во учењето постојаносе поврзуваат со намалувањето на бројот научениците кои не го завршуваат образованието и постигнатиотпоголем успех кај учениците. Сепак, да сезадржи интересот на учениците во училиштето и дасе мотивираат да бидат успешни, се предизвици коисе поставуваат секоја година дури и пред најискуснитенаставници. Всушност, бројни студии покажаа декаангажирањето на учениците опаѓа како што тие стануваатпоголеми. Кога учениците стигнуваат до средноучилиште се зголемува недостигот на интерес во извршувањетона домашните задачи кај сè поголем број ученици,а кога веќе ќе го започнат средното училиште сезголемува бројот на оние кои не сакаат да го продолжатобразованието и не се доволно мотивирани да покажатуспех во училиштето. (Лумстед, 1994)Постојат многу фактори кои влијаат врз интересот и активнотоучество во учењето на учениците, а наставницитеимаат мала контрола над поголемиот дел од нив.Сепак, истражувањата покажуваат дека наставницитеможе да влијаат врз мотивацијата на учениците; одреденивежби делуваат со цел да се зголеми времето кое епотребно да се заврши одредена задача; и дека постојатначини како да се направи зададената задача поефективназа учениците од сите нивоа. Со фокусирање и научилишните активности и на домашните задачи, овојтекст нуди неколку практични стратегии за промовирањена ученичкиот ангажман во учењето. Понудивмепредлози и идеи за наставниците, а станува збор застратегии кои може да се применат во наставата. Истотака, ви нудиме совети кои може да се споделат со родителитекои ја имаат најголемата улога во развивањетона мотивацијата за учење кај учениците.КонтекстПостојат бројни причини за тоа зошто учениците стануваатпомалку заинтересирани за учењето како што растат,вклучувајќи ги влијанијата од надвор и во самотоучилиште. Како што Лумстед (1994) забележал, најранитевлијанија врз мотивацијата за учење кај ученицитедоаѓаат од родителите и другите во семејството. Когаучениците започнуваат да одат на училиште, нивнотониво на интерес и желба да се вклучат во учењето, истотака, зависи од влијанието на наставниците, училишнатасредина и од нивните соученици. Иако понекогашсе чини дека наставниците немаат контрола врз ставотза учењето кај учениците, научниците сметаат дека тиеја имаат таа моќ. Според Стипек (1994) „ученицитеучат до оној степен до кој наставникот очекува од нивда учат”.Развојните фактори и ученичките перцепции за нивнитесопствени способности, исто така, играат голема улогаврз степенот на нивниот ангажман во учењето. Какошто растат учениците помалку преземаат ризици зацелосно да се ангажираат во активностите за кои не сесигурни дека ќе успеат да ги реализираат. Според Лумсден:„Додека младите деца имаат големи очекувањадека ќе успеат и покрај бројните неуспешни обиди, тоане е случај кај повозрасните ученици. За повозраснитеученици неуспехот кој доаѓа по големи вложувања сечини дека носи повеќе негативни имликации, особеноза личната претстава за нивните способности, отколкунеуспехот кој резултира од минимален или никаковнапор”. „Ученичките ставови за нивните способностии нивното толкување за успех и неуспех дополнителновлијаат врз нивната желба да се ангажираат во учењето.На пример, учениците кои знаат дека слабиот успехе резултат на недостиг од совладани вештини, а не некојличен недостиг, се повеќе спремни да ја повторатвежбата додека не успеат солидно да ја завршат. Ученицитечиј личен концепт се темели на низа неуспеси, ќебидат помалку мотивирани за учење.Мек Ивер и Руман (1994) додаваат дека степенот наангажирањето за учење на учениците од средните училиштае под големо влијание од нивните врсници. Какошто учениците растат, влијанието од нивната социјалнагрупа врз учењето е речиси еднакво, па и поголемо одона на наставниците, родителите и другите од нивнотоопкружување. Иако влијанието од врсниците може дабиде и позитивно и негативно, често се случува повозраснитеученици да вршат влијание на обесхрабрувањеврз другите со цел тие активно да не учествуваат во училиштето.Без оглед дали намалениот ученички ангажман е резултатна немотивирани ученици или од училишнатапрактика која не успева активно и успешно да ги вклучисите ученици во наставата, истражувањата предлагаатначини како оваа состојба да се промени.80Настава и учење на 21-от век

3.8.2. Мотивација: Што кажуваатнаучните истражувања?Општо, мотивацијата на учениците „се однесува наспремноста, потребата, желбата и обврската на ученикотда учествува и да биде успешен во процесот научењето”. Скинер и Белмонт ја развиваат оваа теоријасо забелешката дека учениците кои се мотивирани заучење „ги селектираат задачите на одредено ниво спореднивните можности, иницираат акција кога им седава можност за тоа и покажуваат голем труд и концентрацијаво примената на научените задачи; генералнопокажуваат позитивни емоции во текот на наставата,вклучувајќи го и оптимизмот, ентузијазмот, љубопитностаи интересот. Помалку мотивираните и неангажиранитеученици, од друга страна, се пасивни, не се трудатмногу и лесно се откажуваат пред предизвиците”.Мотивацијата на учениците е често поделена во две категории: Надворешна мотивација: Еден ученик може дабиде опишан како надворешно мотивиран когатој учи „само за да добие награда или, пак, за даодбегне некоја казна”. Училишната практика штонадворешно ги мотивира учениците ги вклучувајавното истакнување на успешните ученици (давајќиим бонбони и други награди) и одземањетона привилегиите (забрана за користење на одморотмеѓу часовите) врз основа на нивното академскоангажирање. Внатрешна мотивација: Еден ученик може да сеопише како внатрешно мотивиран кога тој е мотивираноднатре: Внатрешно мотивираните ученициактивно се ангажираат во учењето поради љубопитност,интерес, уживање или, пак, за да постигнатсвоја лична и интелектуална цел. СпоредДев (1997)„ученикот што е внатрешно мотивираннема потреба од награда за да ја иницира или завршизадачата. Таквите ученици најчесто ја завршуваатзадачата и се возбудени од предизвикот наодредена активност”.Иако каква било мотивација е подобра од непостоењена никаква, постојат докази дека учениците кои севнатрешно мотивирани покажуваат подобро знаење одоние кои се надворешно мотивирани. Всушност, истражувањатапокажуваат дека користењето на надворешнимотиватори за да се ангажираат децата во учењето,го намалува нивото на успешноста и негативно влијаеврз мотивацијата на ученикот. Учениците кои се мотивиранида ја завршат задачата само за да одбегнат одреденипоследици или, пак, да добијат одредена оценка,често не вложуваат повеќе од потребниот напор за да јазавршат задачата. Кога учениците повеќе се фокусираникон споредување со своите соученици отколку да јасовладаат материјата врз основа на своите можности,тогаш тие лесно се обесхрабруваат и може да се намалинивната внатрешна мотивација за учење. Брукс (1998)смета дека надворешните награди ја одржуваат продуктивноста,но „го намалуваат интересот за задачата, а сотоа се намалува можноста дека следниот пат задачатаќе биде завршена.„Учениците кои се внатрешно мотивирани, од другастрана, понатаму напредуваат во многу области.Внатрешно мотивираните ученици: имаат повисоки оценки од надворешно мотивиранитеученици; подобро се адаптираат во училиштето; применуваат стратегии кои бараат поголем напори кои им овозможуваат подлабоко да ги процесираатинформациите; посигурни се во своите способности за совладувањена новиот материјал; користат стратегии на пологично информацискособирање и донесување одлуки отколку надворешномотивираните ученици; повеќе се ангажираат во задачи кои се предизвикувачки,додека надворешно мотивираните повеќеги одбираат оние кои бараат помал напор; поупорни се во завршувањето на зададените задачи; подолготрајно е помнењето на информациите икон цеп тите и ретко им е потребно освежување назнаењето; најчесто продолжуваат да учат и надвор од формалнотообразование, кога ќе завршат со стекнувањетодипломи.Тука мора да се напомене дека некои научници не јаприфаќаат поделбата на надворешна и внатрешна мотивацијана учениците. Стернберг и Лубарт, на пример,сметаат дека оваа поделба е премногу едноставна за даможе да ги прикаже многу комплексните фактори коивлијаат врз ученичката мотивација за да успеат во училиштето.Тие истакнуваат дека најуспешните луѓе семотивирани и надворешно и внатрешно и сугерираатдека наставниците треба да работат и на двата вида мотивација.3.8.3. Стратегии за зголемувањена мотивацијатаГолем број истражувања покажуваат дека училишнатапрактика може да влијае врз нивото на мотивацијатана учениците. Скинер и Белмонт, сепак, предупредуваатдека ова влијание не е секогаш позитивно.Ако наставниците ја реализираат наставата без големипромени, тогаш тие се задоволни од иницијалното нивона мотивација на учениците. Ова е добро за децата коивлегуваат веќе мотивирани во училницата веќе. Сепак,кај децата кои доаѓаат со ниска мотивација има големишанси таа уште повеќе да се намали во услови на типичнаработна средина.Како и да е, напорите за промовирање на ученичкатамотивација не треба да бидат насочени само кон ученицитекои имаат ниска мотивација. Сите ученици (аи сите училишта) ќе постигнат многу повеќе доколкуНастава и учење на 21-от век 81

постои повисок степен на ангажираност и мотивацијаза да се успее. Во продолжение следат сугестии за наставницитеи за други стручни лица кои сакаат да ја зголематмотивацијата за учење кај учениците:На ниво на училницата: Користете доделување награди. Надворешните мотиваторисе најефективни кога наградите се тесноповрзани со извршената задача. Исто така, наградитетреба да се даваат само кога се очигледно заслужени.Доколку се даваат награди за минималнозавршена работа, тоа ја испраќа пораката дека иминималниот напор е прифатлив и со тоа наградатастанува безначајна. Очекувањата од реализацијата и однесувањето воучилницата треба да бидат јасни и постојани. Помогнетеим на учениците да го разберат критериумотза индивидуалните задачи со тоа што ќе импокажете примери на високо, просечно и нискониво на завршена задача, а потоа одвојте време даим објасните како секоја задача била вреднувана. Потрудете се учениците да се чувствуваат добредојдении поддржани. Особено децата во основнитеучилиштаа имаат потреба да почувствуваатдека наставниците се вклучени во нивниот живот.Посветете им внимание и време за да ги запознаете,зборувајте со нив индивидуално и „покажетеуживање во вашата интеракција.” Одговарајте позитивно на прашањата на ученицитеи пофалувајте ги за добро завршените задачи. Работете на тоа да создадете квалитетна комуникацијасо учениците, особено со оние кои се сметаатза проблематични; ова е критичниот фактор за ангажирањетона учениците кој им овозможува да горазвијат на чувството на припадност и поврзувањесо училиштето. Поделете ги сложените задачи во делови со поставенипомали цели. Доколку го сторите тоа, превентивноќе влијаете учениците да не се исплашат иобесхрабрат од обемноста на проектите. Промовирајте го учењето на совладување. „Когаученикот ќе ја заврши задачата, но не ги исполнувапотребните критериуми, дајте му повеќе шансиза да се обиде да го направи подобро, укажувајќиму ги насоките за да го постигне посакуваниот резултат”. Оценете ги ученичките трудови колку што е можнопобрзо откако ќе заврши проектот, а повратнатаинформација за проектот треба да биде јасна иконструктивна. Оценете го ученикот врз основа на сработената задача,а не преку споредба со другите ученици.На училишно и општинско ниво: Зголемувањето на ученичката мотивација треба дабиде приоритет во училишната реформа. Создадете училишна култура која го потенциразначењето на успехот на учениците. Дизајнирајтесимболи на ниво на училиштето кои им покажуваатна учениците дека учењето е значајно и декасите вработени се вложуваат себеси во нивниотуспех. Поставете модел и разговарајте за вредноста научењето во текот на целиот живот. Развијте училишна атмосфера која ги препознаваиндивидуалните разлики, ја охрабрува креативностаи им дава чувство на автономија и на ученицитеи на наставниците. Особено е важно да им седаде, и на учениците и на наставниците, степен наконтрола врз она што го предаваат и учат. Дајте им поддршка на наставниците кои вложуваатнапори за да ја зголемат мотивацијата на учениците,го поддржуваат учењето кое е фокусиранона ученикот и наставниот процес кој е базиран нарезултатите. Дополнително на ова, согледајте ги потребите нанаставникот за неговиот професионален развој. Овозможете и учествувајте во активностите напрофесионалниот развој кои се занимаваат со мотивацијата,ефективноста и полезноста од домашнатазадача и ученичкото ангажирање. И за крај, развивајте начини за да ги вклучите и родителите. Разговарајте со нив за проблемот на мотивацијата,вклучете ги во училишните напори да се зголемиангажманот на учениците и „дадете им насоки воприменувањето на мотивацијата кај децата”.3.8.4. Мотивирање на учениците да сеангажираат во училишните активностиКолку е поинтересна задачата, толку е поголема веројатностадека учениците ќе се внесат во неа и успешноќе ја завршат. Дури и на високо мотивиранитеученици им се потребни училишни активности со коиќе бидат ангажирани во развивањето на нивните интересии претходното знаење. Но, што е тоа што ја правизадачата поинтересна? Што е тоа што го предизвикуваученикот да биде поангажиран во една проектна активностотколку во друга? Како може наставникот да ја дизајнираработата така што ќе го задржи вниманието научениците, а истовремено ќе ги вовлекува подлабоково процесот на учење?Истражувањата покажуваат дека наставниците кои сепоуспешни во ангажирањето на учениците, всушност,ги развиваат активностите имајќи ги на ум основнитеученички психички и интелектуални потреби. Генерално,на учениците им е потребна работа која го развиванивното чувство на компетенција, им овозможува даразвиваат односи со другите, им дава одреден степенна автономија и им дава можности за оригиналност исамоизразување. Тогаш, предизвикот со кој се соочуваатнаставниците е да создадат средина за учење којаодговара на поголемиот дел од овие потреби.Во продолжение се наоѓа листа на сугестии за организирањеактивности кои го подобруваат ангажирањетона учениците и го зголемуваат времето што ученицитего поминуваат на задачата.82Настава и учење на 21-от век

1.2.3.Обезбедете материјал за поучување кој е поврзансо животот на учениците и акцентирајте гиначините за тоа како учењето може да се примениво секојдневните животни ситуации. Училишнатазадача треба да биде во функција на ученицитевнатре и надвор од училиштето. Учениците повеќесе ангажираат во активности со кои може да гонадградат претходното знаење и да создадат јасниврски меѓу она што учат и светот во кој што живеат.Тие, исто така, имаат потреба да чувствуваат декаучилишните активности се значајни и вредни нанивниот труд.Дозволете им на учениците да имаат одреденстепен на контрола над она што го учат. Оваможе да се направи на неколку начини; прекуовозможување на учениците да одберат различнизадачи, да се намали надзорот во изработката нагрупните проекти, да им се дозволи на ученицитеда го следат и вреднуваат својот напредок. Оване значи дека наставниците треба да ја изгубатконтролата во училницата. Дури и малитеможности на избор, дали ќе работи во група илисам, на учениците ќе им дадат поголемо чувство наавтономија.Зададете предизвикувачки, но и реално ост варливизадачи за сите ученици, вклучувајќи гии проблематичните деца, и учениците со пречкиво учењето. Задачите кои делуваат како ,,невозможни”многу лесно ги обесхрабруваат учениците, а истиот ефект се постигнува и со ониезадачи кои се повторуваат. Одредени содржиникои ги ограничуваат учениците на активностикои развиваат само базични вештини, всушност,не дозволуваат да се зголеми ангажманот на учениците во нивната училишна работа и често тоаре зултира со ограничен успех. На учениците им епотребно да се чувствуваат успешни и заслужни заостварениот успех.4. Разбудете ја љубопитноста на учениците затемата што се изучува. Стронг, Силвер и Робинсон (1995) предлагаат да се користи приодотнаречен „мистерија” со кој на учениците им сепрезентираат фрагментарни или контрадикторниинформации за одредена тема и од нив се очекувада ги истражат дадените информации и да развијатсвои лични претпоставки. Овој вид на активност јаразвива и потребата на учениците за компетенцијаи автономија, давајќи им можност за истражувањаи за „се откривање себеси”.5. Дизајнирајте проекти кои ќе им овозможат науче ниците да споделуваат нови знаења со другите.Стронг, Силвер и Робинсон (1995) утврдија декакога учениците ја работат задачата што само наставникотќе ја прочита, тие влегуваат во еден „нереципрочен” однос. Најчесто, наставникот веќеја знае материјата и нема потреба од она штоученикот го доставува. Проектите повеќе ги анга -жираат учениците бидејќи тие ја споделуваатматеријата во „реципрочни односи”, како што секолаборативните проекти каде знаењето на секојученик им е потребно на другите во групата за дасе заврши задачата.Важно е, исто така, да се истакне дека одредени елементиод училишната атмосфера како што е распоредот настолчињата и клупите и однесувањето на учениците,влијаат врз тоа колку долго учениците ќе се задржат назадачата и ќе се ангажираат во нивната работа. Бонус иРиордијан (1998) предлагаат наставниците да ги зематпредвид целите на индивидуалните активности когаќе го определуваат распоредот на клупите. Во своитеистражувања за однесувањето во текот на работата научениците од второ и од трето одделение, утврдиле декаучениците многу подолго седат и работат кога клупитесе соодветно поставени: П - поставеноста на клупите задискусија, во низа кога се прават тестови и слично.Настава и учење на 21-от век 83

3.9.ДОМАШНИ ЗАДАЧИ3.9.1. ВоведГолем дел од она што веќе се говореше за активноститена наставните часови, може да се каже и за домашнитезадачи. Задачите треба да бидат со јасна цел, требада имаат значење за животот на учениците, а во истовреме треба да бидат предизвикувачки и да можат дасе сработат. Сепак, домашната задача сама по себе повлекуваодредени дополнителни компликации. Не самошто успехот на домашната задача во голема мера зависиод домашните услови на ученикот, туку таа може даима значаен удел во понатамошните ставови на ученикоткон училиштето.Во последните години имаше доста дебати околу значењетона домашната задача. Додека некои наставниции родители цврсто веруваат дека домашната задачае мошне значаен дел од училишниот живот, другисметаат дека треба да се стави акцент на вистинскатапрактика и случувањата. Некои критичари истакнуваатдека не сите ученици одат дома во мирна и пријатнаатмосфера за учење, па така имаат мали шанси дабидат успешни во решавањето на домашните задачи.Сепак, други истакнуваат дека домашната задача можезначајно да придонесе во развивањето негативен ставкај учениците во однос на училиштето, особено ако тоае изворот на конфликти помеѓу учениците и родителитеили ако е поврзана со казна или други последици воучилиштето.Поддржувачите на домашната задача, од друга страна,пак, образложуваат дека домашната задача има бројницели и учениците може да имаат голема корист доколкуја работат на правилен начин. Главните придобивкикои најчесто се поврзуваат со домашната задача сеследните: им дава можност на учениците да „го повторат ивежбаат она што се учело”; ги подготвува учениците за наредниот час; им дава можност да утврдат и да научат како дакористат извори на учење, како што е библиотека,Интернет, прирачници и други извори од заедницата; им овозможува продлабочено истражување за одреденитеми, повеќе отколку што тоа е можно насамиот час; им помага на учениците да развијат вештини заорганизирање на времето за учење.Како што може да се очекува, ефективноста на разнитевидови домашни задачи варира зависно од возраста истепенот на способности на ученикот. Истражувањетона Купер (како што се цитира кај Блек, 1996) покажувадека домашната задача „значајно” ги подобрува постигањатана учениците во средните училишта, а самокај половина од учениците во основните училишта. Куперне утврдил дека таа има ефект врз постигањата кајучениците од прво до шесто одделение. Според другиистражувања, домашната задача е најкорисна за ученицитево основните училишта, кога таа се фокусира наразвојот на навиките за учење и организациските вештини.Колку е доволно?Првиот чекор во постигањето максимални ефекти оддомашната задача е одредување на соодветната обемностна зададената задача. Во повеќето случаи, споредистражувањето, обемноста не води секогаш до повисокипостигања. Прирачникот за наставници „Помогнетеим на вашите ученици со домашната задача”, спонзориранод Канцеларијата за образовно истражување иразвој во Одделот за образование на САД, ги утврдуваследните точки за тоа колку време учениците секоја вечерпоминуваат во изработка на домашната задача: I – III одд.: не повеќе од 20 минути во текот на еднавечер; IV – VI одд.: од 20 до 40 минути во текот на еднавечер; VII – IX одд.: не повеќе од 2 часа во текот на еднавечер; X – XII одд.: час и половина до два и пол часа вотекот на една вечер.Совети за успехШтом еднаш сте утврдиле одредено време за домашнатазадача на учениците, погледнете ги „најдобритепримери од практиката”, за да ја направите домашнатазадача што поуспешна и за да создадете попозитивноискуство при учењето кај децата.1. Очекувања. На почетокот од учебната година,спо делете ги вашите очекувања од домашнитезадачи со учениците и родителите. Кои денови ќеги собирате домашните задачи? Кои се казнитеза оние кои доцнат или немаат целосна домашназадача? Како можат да ве добијат родителите иучениците доколку се јави проблем?84Настава и учење на 21-от век

2. Доследност. Бидете што е можно подоследни низцелата учебна година. Создадете кај ученицитенавика за домашна работа од самиот почеток нагодината, бидејќи тоа ќе биде во нивна полза, а оваособено важи за учениците кои имаат потешкотиипри учењето.3. Цел. Осигурајте се дека домашните задачи им сејасни на сите ученици. Малку е веројатно дека учениците, па и родителите ќе бидат фрустриранидо колку ја разбираат вредноста и целите на задачата.4. Време. Не го потценувајте временскиот периодпотребен на учениците за изработка на домашнатазадача. Дајте им време да ги соберат потребнитематеријали и да ги организираат, а ова времевклучете го во пресметката за тоа колку време ќеим биде потребно да ја завршат задачата.5. Појаснете. Одвојте време да им ги појасните насокитена учениците и дајте им можност да по с-тават прашања пред крајот на часот. Кога постоиможност за тоа, дајте им време да почнат со домашната задача на самиот час, за да се уверитедека разбираат што се бара од нив.6. Разновидност. Обезбедете различни домашни задачи во текот на целата година за тие да не станатздодевни и монотони.7. Координирајте. Потрудете се да се координирате содругите наставници, така што учениците нема дабидат преоптоварени со долги и сложени домашнизадачи за неколку часа во една вечер.8. Вреднувајте. На крајот, вреднувајте ги домашнитезадачи и дајте им повратни информации на учениците за нивната работа. Ако само ги бележитедомашните како завршени, тогаш учениците гисметаат за безначајни, што води кон фрустрација инеквалитетна работа.3.9.2. Развивање стратегијаза домашните задачиАко вашето училиште сè уште нема стратегија за домашнатазадача, за тоа може да дискутирате со другитенаставници и вработените во училиштето. Стратегиитеза домашните задачи, кои служат за да ги дефинираатстандардите во врска со очекувањата и верувањата занив, можат да се споделат и разгледаат со учениците,родителите и наставниците на почетокот на секоја учебнагодина. Во најмала рака, стратегиите за домашнитезадачи треба да ја дефинираат нивната улога во учењетона секое одделение, како и конкретните задолженијана наставниците, родителите и учениците.Додека некои стручни лица предупредуваат на можностаза укинување на домашната работа од страна на училиштатаи образовните институции, постојат ставовиза тоа дека домашната задача се користи со цел да гопомогне учењето. Со стратегиите за домашни задачине само што се дефинира улогата на родителот во истите,туку им овозможува на учениците и родителитеда бидат свесни за очекувањата на наставниците. Другапридобивка од стратегиите за домашните задачи етоа што им овозможуваат на наставниците да развијатдоследни очекувања од учениците во училишни рамки,што е особено корисно за учениците кои имаат неколкуразлични наставници во текот на денот. Развивањетона вакви стратегии е, исто така, добар начин за наставницитеда се соберат заедно, да ги прегледаат истражувањатаи да откријат како најдобро да се искористидомашната задача, со цел да се поттикне напредокот ивклученоста во училиштето.3.9.3. Вклучување на родителите водомашната задачаАктивното вклучување на родителите се поврзува собројни придобивки за учениците, вклучувајќи го и зголемувањетона нивната мотивираност и вклученоста воучилиштето. Кога се работи за домашните задачи, сепак,родителската вклученост може да се јави во разниформи и не сите можат позитивно да влијаат на учењето.Кога се работи на тоа да се зголеми мотивацијата ивклученоста на учениците, важно е да се вклучат родителитеи да се разговара за начините на кои тие можатда го поддржат и поттикнат учењето на нивните деца иво училиштето и дома.Најпрвин, важно е родителите да разберат што од нивочекуваат наставниците, особено во поглед на домашнатазадача. Она што еден родител го смета за корисно,наставникот може да го смета како мешање или измама.Она што наставникот подразбира дека родителотможе да го стори – како на пример да ги прегледа и потпишедомашните задачи или да ја провери точноста назборовите – родителот едноставно можеби ги нема тиевештини, или нема време да го стори тоа. Очигледное дека мора да постои комуникација со родителите затоа како најдобро да им се помогне на децата да учат.Исто така, неопходно е наставниците да имаат реалниочекувања во однос на вештините и распоредот на родителите.Подеднакво е важно да бидете јасни со родителите затоа кои начини на вклученост се поволни за учениците.Според истражувањата, родителите кои им нудат наградина децата за оценките или, пак, ги казнуваат занеуспехот, може да ја намалат мотивацијата за работа.Стравот од казна и очекувањата од родителските средби,како и грижите од споредбата со братот или сестрата,не само што создаваат стрес кај учениците, тукутоа може да ги одвлече од внатрешната мотивација иинтересот за учење. Ова не значи дека родителите нетреба да бидат заинтересирани за резултатите и постигањатана децата во училиште, туку насочува дека постојатпопродуктивни начини за да бидат вклучени и дапокажат интерес за напредокот на учениците.За да им помогнат на децата да бидат успешни во работатадома и на училиште, родителите треба дасторат повеќе:Настава и учење на 21-от век 85

Тие треба да создадат место во домот кое ќе го поттикнеучењето. Добрата средина за учење е доброосветлена и тивка. Иако стилот на учење е различенкај секое дете, повеќето просветни работницисе согласни дека учениците најдобро учат кога телевизороте изгаснат и кога се ослободени од каквибило вознемирувања. Треба да определат одредено време за домашназадача секој ден. Ова може да подразбере ограничувањена гледањето телевизија или телефонскитеразговори додека не се заврши домашната задача.Сепак, родителите треба да бидат внимателни дане ја насочат домашната против активностите вокои децата уживаат или, пак, да создадат ситуациикога учениците брзаат да ја напишат домашнатазадача за што побргу да се вратат на други активности.Паулу (1998) забележува дека семејнитерутини, кои вклучуваат определено време за домашната,се поврзуваат со повисоките постигањана учениците. Родителите треба да се уверат дека учениците гиимаат сите неопходни материјали. Тие треба дадискутираат и да бидат запознаени со разните проектишто нивните деца ги изработуваат. На пример,може да биде тешко да најдете дигитрон во 21часот навечер за задачата што треба да се работинаредниот ден. Тие треба да бидат достапни доколку ученицитеимаат прашања. Родителите можат да ги поддржатдецата со тоа што ќе им ја прегледаат домашната иќе им дадат предлози, но не треба да ја пишуваатдомашната место нив. Треба да се потрудат редовно да контактираатсо наставниците. Доколку е потребно, родителитетреба да ги прашаат наставниците за да им гипојаснат нивните очекувања. Исто така, добраидеја е однапред да дознаат какви видови ресурси– како на пример, тутори или услуги за децата сонемајчин јазик, им се достапни на учениците акоим е потребна помош. Родителите треба да избегнуваат да ги поврзуваатнаградите или казните со учењето. Иако е важнородителите да ги наградат постигањата на учениците,треба да ги избегнуваат надворешните мотиватори.Наместо тоа, родителите треба да ја потенцираатважноста на учењето и да покажат колку гоценат трудот на своето дете.86Настава и учење на 21-от век

3.10.РАКОВОДЕЊЕ СО УЧИЛНИЦАТА:ПРОАКТИВЕН ПРИОД3.10.1. Диференцирано учење„Ако учениците не можат да научат на начинотна кој ги учиме, тогаш мора да ги научиме наначинот на кој тие учат”… Керол Ен ТомлисонДиференцирано учење е кога учениците работат различнизадачи заради образовни или, понекогаш, организацискицели. Тоа подразбира да им се овозможат научениците различни можности за да научат и да се развијатнаставни задачи за сите ученици во одделениетода учат ефективно, без оглед на разликите во способностите.Во наставата со диференцирано учење наставницитеги организираат часовите така што ги мешаатцелото одделение, групите и поединечните инструкции.На најосновно ниво, диференцијацијата подразбиравложување напор од страна на наставниците да одговоратна индивидуалните разлики на учениците во еднапаралелка. Секогаш кога наставникот се обраќа конученикот како кон индивидуа или група, со цел да гоизнајде најдобриот начин за учење, тој користи диференцирананастава.Образовни причини за диференцирана работаНе се сите ученици исти. Според истражувањата, ситетие учат на различни начини, односно секој од нив имаразличен стил на учење кој најмногу му одговара. Моделотна диференцирани насоки бара од наставниците дабидат флексибилни во нивниот пристап кон наставатаи да го прилагодат наставниот план и предавањето научениците, а не тие да се прилагодуваат на наставниотплан. Диференцираната настава претставува теоријабазирана на премисата дека педагошките пристапитреба да варираат и треба да се прилагодат на индивидуалнитеразлики на учениците во паралелката.Организациски причини за диференциранаработаНаставниците треба внимателно да ја обмислат организацијатана училницата со цел ефективно да го спроведатпристапот на диференцијација. Можеби ќе бидепотребно мебелот комплетно да се прераспореди, какои некои од наставните стратегии. Сепак, постојат различнипрактични и наставни причини за тоа да се стори.Ако има недостиг од простор или опрема во еднаучилница, заради што е невозможно сите ученици даучествуваат во практичните задачи, како на пример, одредениексперименти, тогаш диференцијацијата можеда овозможи некои ученици да се зафатат со активностиза кои не е потребен голем простор или опрема. Коганаставникот ја утврдува потребата за помош на еднапомала група, со диференцираната настава им се овозможувана другите ученици да го продолжат учењетоспоред нивните потреби.Групна работаГрупната активност е суштински аспект на диференциранотоучење. Во одделенија со голем број ученици,невозможно е наставникот да го учи секое дете посебно.За да има успешно диференцирано учење, потребнисе добро осмислени стратегии за флексибилно групирање.Од учениците се очекува да комуницираат меѓусебнои да се вклучат во заедничката работа паралелнокако што стекнуваат знаење за некоја нова материја.Наставниците може да реализираат воведни дискусииза целото одделение, а потоа да следи работа во помалигрупи или работа во парови. Групите може да гиподучува наставникот или некој од самата група за дасе изработи задачата. Групирањето на учениците немаправила. Врз основа на содржината, проектот и тековнотооценување, групирањето и прегрупирањето морада претставува еден динамичен процес, бидејќи тоа ееден од постулатите на диференцираната настава.Раководење со диференцираното учењеНаставниците може да диференцираат најмалку четириелементи во наставата врз основа на подготвеностана учениците, нивниот интерес или профил на учење: содржина – што треба ученикот да научи или какотој ќе стигне до податоците; процес – активности во кои ученикот се впушта соцел да ја разјасни или надгради материјата; продукти – како на пример - есеите, презентациите,моделите според кои учениците треба да даваатизвештаи, да го спроведат и прошират наученото; средина за учење – начинот на кој училницата функционираи атмосферата што владее во неа.Настава и учење на 21-от век 87

СодржинаПримерите за диференцирана содржина на елементарнониво, меѓу останатото, го опфаќаат следното:1. користење на материјали за читање на разнинивоа;2. снимање на материјали за читање на касета;3. користење на листи за правопис на зборови нанивото кое одговара на учениците;4. презентирање идеи преку аудио и видеопомагала;5. распоредување на „другарчиња за читање” (еденученик да чита со друг);6. работа со мали групи за повторно да се предадеидејата или вештината за учениците кои потешкоја совладуваат материјата или да се прошириразмислувањето или вештините кај понапреднитеученици.ПроцесПримери на процесот на диференцирање или активностина елементарно ниво:1. употреба на активности на кои сите ученици работат на истите важни разбирања и вештини, нопродолжуваат со поинакви нивоа на поддршка,предизвик или сложеност;2. овозможување катчиња според интересот кои гиохрабруваат учениците да истражуваат задачи нанаставната содржина која е предмет на нивниотинтерес;3. развивање индивидуални задачи (работни листови на задачи подготвени од наставникот заце лата паралелка што содржат задачи за ситеученици во паралелката и задачи за потребите наиндивидуални ученици) кои треба да се исполнатили за предвиденото време или онака како што ќезавршуваат учениците;4. давање примероци или друг вид помош и поддршкана учениците на кои им е тоа потребно;5. флексибилност на времето кое му е потребно науче никот за да ја заврши задачата со цел да сеовозможи дополнителна поддршка на послабитеуче ници или да се поттикнат понапредните уче нициподлабоко да размислат.Трудови и изработкиПримери на диференцирани трудови и изработки:1. давање можности на учениците како да го искажатстекнатото знаење (на пример, да направат кукленапретстава, да напишат писмо или да насликаатѕидни слики со етикети и налепници / назнаки);2. користење аналитички листи кои содејствуваат совештините на учениците и ги зголемуваат истите;3. дозволување учениците да работат сами или вомали групи на нивните продукти;4. поттикнување на учениците да создадат сопственизадачи за продукти, под услов тие да ги содржатпотребните елементи.Средина за учењеПримери на средина за диференцирано учење на елементарнониво:1. проверување дали во просторот има доволно местаза да се работи во тишина и без попречувања, какои места кои ја поттикнуваат соработката меѓу учениците;2. обезбедување материјали кои одразуваат разни култури и домашни амбиенти;3. поставување јасни насоки за самостојна работасогласно индивидуалните потреби;4. развивање рутини кои им овозможуваат на уче ницитеда добијат помош кога наставниците се за фатенисо другите ученици и не можат веднаш да импомогнат;5. помагање на учениците да разберат дека на некоиученици им е потребно да се движат наоколу за данаучат, додека други функционираат подобро когаседат и молчат.Преземeно од: Томилинсон, Ц. А. (Август, 2000). Диференцијацијана инструкциите во основните одделенија.ЕРИК Дигест. ЕРИК Клиринг за основното и раното образование.3.10.2. Проактивен пристап воуправувањето со училницатаПодобро и поефективно е да се спречат проблемите содисциплината, отколку да се справува со проблемитеоткако ќе се појават.Дали знаевте?Управувањето со училницата има најсилно влијаниена учењето на учениците, дури поголемо и од поддршкатана родителите, наставниот план и програмата,културата во училиштето и демографијата воучи лиштето.Раководењето на наставниците со времето и со просторотчестопати се нарекува проактивно управување(проактивен менаџмент) и игра значајна улогаво оформувањето на ученичкото однесување.Проактивниот пристап во управувањето со училницатасе фокусира на оформувањето и организацијата научилницата на начини кои промовираат позитивна физичкаи емоционална средина.Создадете пријатна клима во училницатаТоа е онаа клима во училницата во која учениците инаставниците едни кон други се однесуваат со почит,учениците ги почитуваат правилата не поради страв,туку затоа што тие ги поставиле и така е правилно, а наставницитесоздаваат можности за тие да можат да горазвијат и контролираат своето однесување. Начини накои може да создадете пријатна клима во училницата: Дознајте повеќе за интересите на секој ученик. Споделете ги обврските во училницата со учениците.88Настава и учење на 21-от век

Поставете високи очекувања (за однесување и постигања). Создадете традиции и ритуали во училницата, какона пример, посебни песни и прослави.Креирајте позитивна физичка срединаФизичката средина (опкружувањето) директно влијаена ставовите и вештините на наставниците и учениците.Направете проценка на распоредот на училницата иразмислете за следното: Создадете доволно простор за лесно движење низучилницата. Распоредете ги масите за да одговараат на разнитеактивности. На пример, за правење тест погодене распоред на масите во редови, додека за групниактивности, тие можат да се наредат една до друга(во групи). Создадете естетски привлечна средина и одржувајтеја чиста и без непотребни работи. Закачете постери, слики и проекти кои ја покажуваатработата на учениците и нивниот напредок.Утврдете јасни правила и процедуриПроблеми со однесувањето во училницата нема да сепојават ако внимателно испланирате и утврдите правилаза однесувањето на учениците. Имајте ги предвидследниве насоки: Изразете ги правилата на позитивен начин: Наместода кажете што учениците не смеат да направат,кажете што можат да направат. Листата нека биде кратка. Направете не повеќе одпет правила. Повеќе од пет би биле претешки запаметење, а ако учениците не ги запомнат правилата,тие веројатно и нема да ги следат. Однапред планирајте како ќе следите. За ефективноуправување со училницата, неопходна е доследност.Размислете за последиците ако учениците несе однесуваат според правилата и однапред планирајтекакви мерки ќе преземете за таквите однесувања. Кога постои можност, вклучете ги учениците во создавањетона правилата во училницата.Одржувајте соодветен тек на наставатаЕдна од најважните работи како раководител на училницатае да го одржите правилниот тек на наставата, итаа да биде во вистинска насока – ниту пребрзо, нитупребавно. Користете ги следните идеи за да обезбедитесоодветен тек на наставата: Создадете интересни часови кои го привлекуваат изадржуваат интересот на учениците. Сите материјали нека бидат подготвени за да избегнетезадржувања. Приспособете ги посебните стилови и динамикана учење со дополнителни активности за оние ученицикои порано завршуваат со задачата. Внимателно планирајте го времетраењето на часовите,како и паузите меѓу нив.Настава и учење на 21-от век 89

3.11.ДОПОЛНИТЕЛНИ НАСОКИЗА САМООЦЕНУВАЊЕ3.11.1. Фази на самооценувањетоФАЗА 1 – Подготовка1.Дефинирање на јасни цели на учењето Дефинирањето на јасни цели на учењето е клученмомент за обезбедување квалитетна настава засите ученици. Се дефинираат цели за паралелката воопшто, но иза секој ученик поединечно. За да постигнат учениците успех потребна е јаснавизија за тоа што тие треба да знаат, што треба данаправат и да имаат способност таа визија да јапреточат во активности чиј резултат ќе биде квалитетнаработа.2. Поставување/дефинирање на критериумите науспешност Учениците се вклучуваат во поставување и дефинирањена критериумите на успешност. Учеството во дефинирањето на критериумите заедносо наставниците им овозможува на ученицитеполесно да ги разберат и да ги прифаќаат критериумите,да го почувствуваат оценувањето какосвое и помалку стресно. Преговарањето и усогласувањето на критериумитее неопходен дел на процесот на заедничко дефинирањена критериумите при што се разрешуваатразликите меѓу учениците и наставникот. Истотака, во текот на дискусијата учениците учат и тоаим помага во разјаснувањето на критериумите.2.Самокорекција Самокорекцијата е најважната цел во процесот насамооценувањето на учениците. Повратните информации се бескорисни доколку неовозможуваат учениците сами да се коригираат. Конструктивистичкиот концепт на учењето како„дело во развој” потврдува дека секој потфат е неразделноповрзан со процесите на пречистување иподобрување кои се повторуваат.ФАЗА 3 – ВреднувањеВреднувањето опфаќа две работи: анализа/критички осврт на финалниот продукт –вреднување на добрите и слабите страни на продуктоти искуствата од процесот на учењето; планирање и преземање акции за надминувањена слабостите и проблемите, како и развивање нацели и планови како самооценувањето да се користиво наредна прилика.ФАЗА 2 – Примена1.Повратни информации Примената на критериумите им овозможува научениците сами да си дадат повратни информацииза сопствената успешност. Повратните информации се дефинираат како опишувањена она што е направено добро, односно нее направено добро во однос на дадената цел и критериумите,и опфаќаат размисли како да се надминатслабите страни на трудот. Наставникот, исто така, може на ученикот да мудаде насоки за подобрување.90Настава и учење на 21-от век

3.11.2. Стратегии за оценување на соучениците и за самооценувањеСтратегии за оценување на соученицитеи за самооценување1. Создадете атмосфера во која ученицитеги слушаат одговорите на прашањатаи презентациите на другите ученици ипоставуваат прашања за тоа што не им е јасно.2. Користете примери на трудови од анонимниученици и прашајте ги нивните соученици дасугерираат можни начини за подобрување натрудовите и како да ги постигнат очекуванитерезултати.3. Побарајте од учениците да користаткритериуми за оценување за да гикоментираат добрите страни на трудот/одговорот и да ги препознаат работите коитреба да се подобрат.4. Побарајте од учениците да оценат трудна соученик без да им ги дадете точнитеодговори. Побарајте од нив да ги пронајдатодговорите од изворите кои ги имаат.5. Побарајте од учениците сами да напишатпрашања за темата поврзани со очекуванитерезултати од учењето и да одговорат напоставените прашања од другите.6. Побарајте од учениците во групи да напишатпет прашања, потоа дискутирајте со ситеученици и селектирајте две најдобри одцелото одделение.7. Побарајте од учениците да ги анализираатпонудените критериуми за оценување науспешноста и побарајте и тие да предложатсвои критериуми.8. Побарајте од учениците да проценат далиодговорот е добар, дали тие можат да годополнат или, пак, би додале нов одговор.9. Поттикнете ги учениците да ги развивааточекуваните резултати за темата на којаработат.10. Побарајте од учениците да оценуваатизработки/трудови според нивното ниво наподготвеност.Придобивки Учениците размислуваат за тоа што не разбрале. Учениците покажуваат дека можат и сакаат да учат едни оддруги. Се промовира идејата за колаборативно учење – повеќеглави мислат поодбро отколку една. Се овозможува креирање на протоколи со заедничка работа. Учениците согледуваат како изгледа успешна работа и гиидентификуваат нејзините карактеристики. Помага во подобро разбирање на критериумите. Се поставуваат показатели на успешност за поставените задачи. Учениците ги идентификуваат добрите страни и работитекои треба да ги подобрат. Учениците понекогаш се повеќе спремни да примаат конструктивнакритика од своите соученици. Помага подобро да ги разберат критериумите. Им помага на учениците да направат разлика помеѓу поставенитецели за учење и учењето што се случува. Им помага на учениците да ги препознаат соодветните одговори. Промовира истражување и независно учење. Разликите во одговорите ги стимулираат учениците. Им помага на учениците да изнајдат различни одговори. Помага да се навлезе во учењето со поголема длабочина. Учениците се здобиваат со самодоверба со поставување насопствени прашања и одговори. Помага на учениците да изнајдат различни одговори. Учениците се оспособуваат да прават рефлексија за тоа коисе клучните аспекти на темата или на задачата и да ги разјаснуваат. Учениците можат да прават проценка на одговорите и дадискутираат за заедничките грешки и погрешното разбирање. Помага подобро да разберат што е квалитетен одговор. Им помага на учениците да се фокусираат на тоа што тиетреба да го направат или да го демонстрираат за да се препознаенивното постигање. Учениците можат да ги издвојат значајните делови или концептии вештини на коишто треба да го фокусираат своетовнимание.Настава и учење на 21-от век 91

3.11.3. Листа на критериуми за успешност на самооценувањетона учениците за истражувачкиот процесПРАШАЊЕ4Моето прашање е јасно, добро фокусирано и бара високо ниво на способност за размислување со цел да сеистражи.Моето прашање е јасно и добро фокусирано. Прашањето бара умерено високо ниво на способност за3размислување.2 Моето прашање е нецелосно и нејасно. Ми требаше помош од наставникот за да формулирам прашање.1 Не можев да формулирам прашање за истражување.ПЛАНИРАЊЕ43Навистина добро го искористив времето. Успеав да се концентрирам на задачите и да правам променикога имаше потреба. Развив јасен метод за организирање на информациите. Правев корекции кога имашепотреба.Успеав да ја завршам работата во рамките на времето што ми го даде наставникот. Развив систем заорганизирање на информациите. Правев корекции во планот со помош на наставникот.Ми требаше помош од наставникот за да го подредам и да го организирам она што се очекуваше од мене. Во2планот ми недостигаат некои чекори. Правев корекции во планот со помош на наставникот.1 Не успеав да изработам организиран план и да ја завршам работата во предвиденото време.СОБИРАЊЕ43Користев разни ресурси и внимателно ги одбирав само информациите што одговараат на моето прашање.Цело време правев корекции на податоците врз основа на информациите што ги наоѓав.Користев многу ресурси и внимателно ги одбирав само информациите што одговараат на моето прашање.Се обидував да правам корекции при барањето податоци, но имав извесни проблеми.Користев еден или повеќе извори. Првобитното прашање или тема ме насочуваше при барањето податоци,2иако требаше да направам и некои корекции. Правев грешки при изборот на литературата.1 Се изгубив при собирањето податоци и затоа моите информации не се целосни и точни.ОБРАБОТКАТемелно одбирав и добро ги организирав информациите што одговараат на моето прашање. Ги одбирав4соодветните информации.3 Одбирав и ги организирав информациите што одговараат на моето прашање без многу грешки.Се обидував да ги организирам информациите што ги најдов, но направив извесни грешки. Не успеав2целосно да се концентрирам на информациите што одговараат на моето прашање.1 Не успеав да одберам и да ги организирам информациите што ги најдов за да одговорам на моето прашање.СИНТЕТИЗИРАЊЕ4Информациите што ги најдов ги искористив на целисходен начин, создавајќи оригинален продукт кој јасно,прецизно, детално и со разбирање одговара на прашањето.Мојот продукт одговара на прашањето со доволна прецизност и детали, од што се гледа дека сум научил/а3нешто.2 Мојот продукт не е целосен и одговара само на дел од прашањето.1 Мојот продукт е нецелосен, не ги содржи сите елементи и не е сосема прецизен.ВКУПНО ПОЕНИ________________ЗАБЕЛЕШКИ:Име и презиме на ученикот: ___________________________________Наставник:_____________________________________92Настава и учење на 21-от век

3.12.ВКЛУЧЕНОСТ НА РОДИТЕЛИТЕВО РАБОТАТА НА УЧИЛИШТЕТО3.12.1. Што е вклученостна родителите? Родителите им помагаат на децата дома, на пример,ја надгледуваат работата на зададената домашназадача или им помагаат со училишната работадома. Родителите присуствуваат на училишните приредбии други настани. Родителите се вклучуваат во работата на училиштетокако волонтери во училницата или во некојаучилишна активност, како на пример, подучувањезa некој спорт или во некој училиштен тим, какошто е училишниот одбор.Зошто родителите треба да се вклучат воучилиштето?Постојат доста истражувања на оваа тема и резултатитеукажуваат на позитивното влијание од нивната вклученоство училиштата: Во сите случаи, вклученоста се покажала како поволнаи корисна за образованието на децата. Активната вклученост има поповолно влијание одпасивната (под пасивна вклученост се подразбирапотпис на белешките и тестовите од училиште,обезбедување на неопходни училишни материјали,додека под активна се смета поддршката научилишните активности и помош во училницата). Колку порано започне вклученоста на родителитево училишниот живот, толку подобро е за децата. Учениците кои од родителите добиваат поддршка,постигнуваат подобри резултати од оние ученицикои не добиваат таква поддршка. Вклученоста на родителите позитивно влијае наставовите и однесувањето на ученикот. Вклученоста на родителите е добредојдена без огледна нивното образование или способностите –во суштина, децата добиваат најмногу од активнотоучество на родителите. Најпозитивни примери на училиштата во вклучувањетона родителите се оние каде родителите севклучуваат во широк спектар на активности.Зошто родителите се вклучуваат? Тие веруваат дека треба да бидат вклучени – онамукаде родителите го немаат овој став, треба да се охрабратдека тие имаат право да бидат вклучени. Тие сметаат дека нивната вклученост ќе влијае наобразованието на нивните деца – треба да бидатубе дени дека тоа е токму така. Училиштето располага со многу различни активностиво кои можат да се вклучат.На следните две страници ви нудиме две едноставничек-листи кои ќе помогнат вашето училиште да ја подобривклученоста на родителите, која ќе биде во ползана учениците:а) Чек - листа за училишните директори и наставнициза начините за подобрување на односите на ре лација родител – училиште.б) Чек – листа за родителите со едноставни примерина начини за поддршка на образованието на нивнитедеца. (Ова е поефикасно ако се сподели со родителите преку презентација или дискусија.)3.12.2. Чек – листа за училиштето заподобрување на односите на релацијародител – училиштеПречекување на родителите Дали на училишниот кадар и на учениците им седадени јасни упатства за тоа како да ги пречекаат икако да им помогнат на посетителите/странките? Дали на некој начин е регулиран приемот на странкитево училиштето? Дали приемот е пријатен и пристоен? Дали упаствата за посетителите се јасни и со љубезентон? Дали има знаци со насоки на влезот во училиштетоза да можат посетителите лесно да ги пронајдат баранитепростории? Дали знаците се јасни и со љубезен тон? Дали сите простории и училници имаат јасни ознаки?Соодветно планирање на родителскитесостаноци Дали има распоред на состаноците за информирањена родителите во врска со прашањата за наставатаи учењето? Дали родителските средби се одржуваат во соодветновреме?Настава и учење на 21-от век 93

Дали има систем за навремено информирање народителите за состаноците? Дали во училиштето има просторија наменета зародителите? Дали на родителите им се овозможени обуки?Информираност на родителите Дали на сите родители им се испратени информаториили брошури? Дали информаторите или брошурите содржат јасниинформации за нивната улога во училиштето? Дали редовно се испраќаат извештаи до родителите? Дали материјалите за родителите се едноставни заразбирање? Дали постои систем за информирање на родителитеза домашната работа која опфаќа прирачник закомуникацијата наставник – родител? Дали родителите се информирани за можноста дабидат повеќе вклучени во работата на училиштето?Барање мислења од родителите Дали има јасен систем кој би им овозможил на родителитеда понудат коментари за работата на училиштетои подоцна да се делува според истите? Дали има годишно истражување за мислењата народителите за училишните активности?Училишна поддршка за родителите Дали родителите се посетени во домовите пред дететода се запише во училиштето? Дали се поканети во училиштето пред да се запишедетето? Дали е организирана обука на родителите во предучилишниот период, на пример, во врска со здравјето и исхраната? Дали постојат преучилишни установи? На пример,градинка, игротека? Дали родителите се советуваат како да ги носат децатаво училиште навреме? Дали има секции за активности на учениците понаставата, со што им се помага на вработените родители? Дали има простории во училиштето за да им сепомогне на учениците да ја напишат домашнатазадача и на тој начин да им се помогне на семејстватасо тешки услови?3.12.3. Поддршка на вашето дете воучилиште: Чек – листа за родителитеСекој ден му помагам на моето дете да се подготвиза училиште.Јас (или членовите на моето семејство): го имам закачено распоредот на часовите на видливоместо; проверувам дали моето дете ги има неопходнитеработи за следниот ден, вклучувајќи ја и опрематаза физичко образование, доколку е потребна; редовно наоѓам време да разговарамам со моетодете за неговиот училиштен ден; проверувам дали сум добил писмо од училиштето; го известувам училиштето во најкус рок доколкумоето дете отсуствува од часовите.Моето дете: навреме ја подготвува училишната чанта за наредниотден.Го надгледувам моето дете во однос на користењетоТВ, компјутер или видео.Јас (или членовите на моето семејство): го ограничувам времето на моето дете поминатово гледање ТВ, компјутер или играње видеоигри; учествувам во активности со моето дете, како напри мер играње игри, разговор, прошетки итн.; кога гледаме телевизија, разговараме за програмите.Го насочувам моето дете да ги користи библиотеките,ако ги има на располагање.Моето дете: ја користи училишната библиотека; користи други библиотеки (ако ги има на располагање)или разменува книги со други.Јас (или членовите на моето семејство): проверувам дали моето дете правилно ја користибиблиотеката; и ние користиме библиотеки (ако има на располагање).Го поттикнувам моето дете активно да учи.Јас (или членовите на моето семејство): го поттикнувам моето дете да поставува прашањаза светот што го опкружува; ги слушам прашањата и заедно дискутираме; го носам моето дете на интересни места и потоадискутираме за нив; секогаш знам каде е моето дете и што прави.94Настава и учење на 21-от век

Моето дете: спортува; се дружи со пријателите; свири музички инструмент, игра или пее; користи Интернет за да најде информации (акоима на располагање).Го поттикнувам моето дете да биде одговорно и даработи самостојно.Јас (или членовите на моето семејство): го поттикнувам моето дете да биде независно и самостојнода ги извршува работите; се договараме за правилата во домот и истите гиспроведуваме доследно; проверувам дали моето дете ги почитува правилатаво училиштето; го прекорувам доколку не ги почитува истите; му задавам домашни задолженија, но проверувамтие да не му попречуваат во училишната работа.Моето дете: има задолженија дома кои се соодветни за неговатавозраст.Помагам во училиштето каде учи моето дете.Јас: редовно присуствувам на родителските средби; учествувам во изборот на членовите на училишнитеодбори.Јас (или членовите на моето семејство): ги поддржувам училишните активности и функции; позитивно одговарам на барањата од училиштето; волонтирам во училишните проекти.Настава и учење на 21-от век 95

3.13.ДОПОЛНИТЕЛНИ НАСОКИЗА АКЦИСКО ИСТРАЖУВАЊЕ3.13.1. Типови на акциски истражувањаПостојат три типа на акциски истражувања во зависност од вклученоста на учесниците:1. Индивидуално истражување на наставникот – истражување на проблем во својата училница.2. Колаборативно истражување – група наставници работат на заеднички проблем.3. Истражување на ниво на училиштето или регионот – група наставници работат на проблем значаен зацелото училиште.Индивидуално истражување на наставникотФокус и целиПоддршкаПридобивки одрезултатитеВлијаниеПромени во училницата – решавање различни проблеми за подобрување научењето на учениците.Од различни извори (колеги во и надвор од училиштето и експерти заобразованието).Наставникот кој го води истражувањето и колегите на кои им се пренесуваискуството.Наставната практика е поткрепена со резултати и податоци.На учениците во училницата и можни влијанија надвор од училницата.Колаборативно истражувањеФокус и целиПоддршкаПридобивки одрезултатитеВлијаниеПромени во една или повеќе училници – подобрување на наставата и учењето научениците.Тимска работа на наставници од училиштето и надворешни експерти за образование(образовни институции, универзитетски професори).Членови на истражувачкиот тим (двајца или повеќе наставници и надворешниексперти).Подобрена тимска работа.На ученици на ниво на одделението или предметното подрачје.Истражување на ниво на училиштетоФокус и целиПоддршкаПридобивки одрезултатитеВлијаниеУнапредување на училиштето; фокус на учењето на учениците од колективенинтерес.Од училиштните органи на управување и надворешни образовни институции илипоединци.Целото училиште.Подобрена тимска работа.Одличен потенцијал за влијание на промените и унапредувањето на училиштето.96Настава и учење на 21-от век

3.13.2. Процес на акцискотоистражувањеПошироко гледано акциското истражување содржи двеглавни активности:АКЦИЈА и ИСТРАЖУВАЊЕ.Застапеноста на овие две активности најчесто е споредследниот редослед:ИСТРАЖУВАЊЕ Идентификување на проблем Размислување за можни решенијаАКЦИЈАИСТРАЖУВАЊЕ Одредување на ефекти од акцијатаОвие активности претставуваат клучни двигатели вопроцесот на акциското истражување кое содржи круговиод четири фази: планирање, акција, набљудувањеи рефлексија.Кругови на акциското истражувањеРЕФЛЕКСИЈАНАБЉУДУВАЊЕАКЦИЈАНАБЉУДУВАЊЕАКЦИЈАРЕФЛЕКСИЈАПЛАНИРАЊЕПЛАНИРАЊЕРЕФЛЕКСИЈАПЛАНИРАЊЕ1. Истражување - Идентификувајте проблем - кој аспект од наставнатапрактика сакате да го подобрите.2. Истражување - Размислувајте за можните решенија - проучувајте ианализирајте стручна литература и други извори.3. План за акција - Направете подготовка за час со детално опишани чекориво којашто ќе се обидете да го вклучите решението за проблемот.АКЦИЈАСпроведете го часот како што сте го замислиле.НАБЉУДУВАЊЕ1. Набљудувајте и бележете што се случува во текот на часот.2. Можно е некој друг да ве набљудува или подгответе однапред листи забележење на одговорите на учениците.РЕФЛЕКСИЈА1. Истражување - Анализирајте ги податоците и размислувајте за ефектитешто се случиле на часот.2. Донесете заклучоци во поглед на тоа како можете да го подобрите вашиотпристап.РЕВИЗИЈА НА ПЛАНОТ - Активностите опишани во четиритефази од првиот круг не се крај на процесот. Рефлексијатана првиот круг би требло да ви помогне данаправите ревизија на планот за вашиот нареден час итака кругот би требало повторно да започне. Овие круговисе повторуваат се додека да се случат позитивнипромени во учењето кај учениците.Секој час би требало да вклучува некои аспекти одакциското истражување - особено рефлексија бидејќиконтинуираниот развој на наставникот зависи одовој постојан процес.Како да правите рефлексија?Рефлексијата е најважниот, но и најтешкиот дел од процесотна акциското истражување којашто опфаќа објективнаанализа за текот на одржаниот час и добиенитеподатоци. Многу е важно да бидете искрени и самокритичнии да направите точна проценка што сте направиледобро, но, исто така, и да ги препознаете слабоститеод спроведениот час.Во рефлексијата може да вклучите и свои колеги. Конструктивнатакритичност и користењето „критичкипри јател” се најважните карактеристики на акцискотоис тражување.Настава и учење на 21-от век 97

3.13.3. Како да започнете со акцискотоистражување?Најкритичен дел на процесот е почетното истражувањеза да се направи избор на проблем/прашање коештосакаме да го подобриме. Од голема помош може да вибиде следното:1. Почнете со размислување на следното прашање:Како јас можам да им помогнам на моите ученицида го подобрат квалитетот на нивното учење?2. Наљудувајте и анализирајте ги своите ученици зада определите што треба да подобрите?3. При планирањето на часовите почнете да раз мислуватешто би промениле за да ја подобрите на с-тавната практика.4. Размислувајте како би ја следиле вашата наставнапракса за да ги видите промените кои позитивновлијаат на учењето на учениците.Примери на проблеми/прашања што може да ви помогнат полесно да идентификувате ваше прашање/проблемза акциско истражување. Како може да ги прилагодуваме наставните методиспоред индивидуалните потреби на учениците? Како може да ги поттикнуваме учениците да размислуваатза важни прашања? Како може да го подобриме развојот на процеснитевештини на учениците (проблем решавање,критичко мислење, креативно мислење)? Како може да ги прилагодуваме содржината, наставнитестратегии и активностите за учење за учењетода биде поефективно? Како да ги презентираме наставните содржини заучениците максимално да ги разберат? Како може да ја подобриме мотивираноста на учениците?Споделување на резултатите од акцискотоистражувањеМожноста и другите да учат од нашето искуство е еденод најмоќните аспекти на акциското истражување. Најдобриотначин на учење и споделување на нашето искуствое преку пишување на извештај. Извештајот требада содржи: вовед; цели на истражувањето; опис на имплементацијата на чекорите на истражувањето; резултати; заклучни согледувања за наученото.Друг начин е пишување на блогови за стручни вебстраницикои ќе ви овозможат да добиете повратни информацииод страна на поширок круг наставници.98Настава и учење на 21-от век

Користена литератураи други извориНаставен план и програма на 21-от век (тема 1.2.)Клучни компетенции во општеството кое во основа го имазнаењето (Key Competencies in a knowledge based Society)http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/basicframe.pdfПартнерство за вештини за 21-от век (Partnership for 21 stCentury Skills)http://www.21stcenturyskills.org/Настава и учење на 21-от век (тема 1.3.)Целисходно вклучување на учениците – насоки за ученицитекако партнери во промените во училиштето (MeaningfulStudent Involvement Guide to Students as Partners in SchoolChange – Adam Fletcher 2005, Human Links Foundation)Учење преку проекти (тема 2.1.)Прирачник за учење преку проекти (Project Based LearningHandbook)http://www.bie.org/index.php/site/PBL/pbl_handbook/intro.phpНастава за учење преку проекти: Креирање возбуда за учење(Project-Based Instruction: Creating excitement for learning)http://www.nwrel.org/request/2002aug/textonly.htmlУчење преку проекти (Project-based learning)http://www.edutopia.org/Учење преку проекти (Project-based learning)http://pbl-online.org/Учење преку решавање проблеми(теми 2.3., 2.5., 3.1. и 3.2.)Учење преку проблеми (Problem-Based Learning)http://www.cotf.edu/ete/teacher/teacherout.htmlВовед на учење преку проблеми (An introduction to problembasedlearning)http://www.ukcle.ac.uk/resources/pbl/uea2.htmlУчење преку проблеми (Problem Based Learning)http://www.palatine.ac.uk/files/1010.pdfНастава насочена кон ученикот и учење преку проблеми(Learner-Centered and Classrooms Problem-Based Learning)http://www.ncrel.org/sdrs/areas/issues/content/cntareas/science/sc3learn.htmУчење преку проблеми: Наставен модел иконструктивистичка рамка (Problem Based Learning: Aninstructional model and its constructivist framework)http://crlt.indiana.edu/publications/duffy_publ6.pdfУчење преку проблеми (Problem based learning)http://www.studygs.net/pbl.htmПреглед на учење преку проекти (A review of problem-basedlearning)http://www.bie.org/files/Ward%20&%20Lee_A%20Review%20of%20Problem-Based%20Learning.pdfУчење преку проекти во математика (Problem-Based Learningin Mathematics. ERIC Digest.)http://www.ericdigests.org/2004-3/math.htmlУчење преку проблеми во настава насочена кон ученикот(Problem-Based Learning in the Student Centered Classroom)http://www.jeffutecht.com/docs/PBL.pdfПримена на учење преку проекти како истражувачка методаво географија (Implementing a Problem-Based LearningApproach to Teaching Research Methods in Geography)http://surveys.canterbury.ac.nz/herdsa03/pdfsnon/N1171.pdfВовед на учење преку проблеми (Introduction to problembased learning)http://pbln.imsa.edu/model/intro/index.htmlУчење преку проблеми (PBL Teaching and learning template)http://pbln.imsa.edu/model/template/Како се применува учењето на решавање на проблеми (HowProblem-Based Learning Works)http://dels.nas.edu/teachers/howto.shtmlУчењето преку проблеми наспроти учељњето преку проекти(The Problem versus Project-based Learning Continuum, JeffreyA. Novak, Ph.D. Indiana University – Purdue University FortWayne’ prepared for the Challenge 2000 Multimedia Project byCamille Esch of SRI, International, Copyright 1998, san MateoCounty Office of Education.)Проекти за решавање проблеми прекудизајнирање (тема 2.2. )Design in Mind Learning @ the Teach, Noyce Center for Learning)Самостојно истражување (тема 2.3.)Вовед во истражување во училница (Classroom Research: AnIntroduction)http://www.evergreen.edu/washcenter/resources/acl/c1.htmlЦиклус на истражувачки процес (The Research Cycle)http://questioning.org/rcycle.htmlhttp://questioning.org/rcycle.htmlАкциски проекти (тема 2.4.)Jensen, B.B. (2004). Environmental and health education viewedfrom an action-oriented perspective: A case from Denmark.Curriculum Studies. 36(4): 405-425.Jensen, B.B. & V. Simovska. (2003). Young-minds.net/LessonsLearnt, Student Participation, Action and Cross-CulturalCollaboration. The Danish University of Education.Деца, партиципација, околина (COPE. Children, Outdoor,Participation, Environment)http://www.norden.org/en/publications/publications/2007-586/at_download/publicationfile100Настава и учење на 21-от век

Партиципација, акција и соработка помеѓу училиштетои заедницата (Participation, action and school-communitycollaboration)https://pure.dpu.dk/ws/fbspretrieve/278/Participation__action__and_school-community_collaboration__case_study__MaastrichtМетоди и обука (Methods and Training)http://www.shapeupeurope.net/files/media/media30.pdfhttp://www.shapeupeurope.net/index.php?page=homeАвтентично учење (тема 2.6. и 3.6.)Фокус на автентично учење и оценување во основноучилиште (Focus on Authentic Learning and Assessment in theMiddle School)http://www.eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/13/b7/81.pdfАвтентично учење: Воведување и насоки во приемна(Authentic Learning: A Practical Introduction & Guide forImplementation)http://www.ncsu.edu/meridian/win2003/authentic_learning/Што се подразбира под автентично учење? (AuthenticLearning: What does it Really Mean?)http://pandora.cii.wwu.edu/showcase2001/authentic_learning.htmАвтентично учење за 21-от век: Преглед (Authentic Learningfor the 21st Century: An Overview)http://net.educause.edu/ir/library/pdf/ELI3009.pdfИграње улоги (тема 2.7.)Играње улоги во образованието (Role playing in education)http://www.blatner.com/adam/pdntbk/rlplayedu.htmКако да примениме играње улоги во наставата (How to TeachUsing Role-Playing)http://serc.carleton.edu/introgeo/roleplaying/howto.htmlПретприемничко учење (тема 2.8.)Претприемничко учење (Entrepreneurial learning)http://www.ltscotland.org.uk/enterpriseineducation/about/entrepreneurial/index.aspНастава и учење за претприемништво (Enterprising teachingand learning)http://www.ltscotland.org.uk/enterpriseineducation/about/teachingandlearning/index.aspОбразование за претприемништво во училиштата (EnterpriseEducation for Schools)http://www.teachernet.gov.uk/teachingandlearning/14to19/enterpriseeducation/Стратегии за критичко мислење (тема 2.9.)Вовед во критичко мислење (An introduction to criticalthinking)http://www.freeinquiry.com/critical-thinking.htmlОценување за учење, Самооценување и Заемнооценување на соученици (теми 2.10., 2.11., 2.12.и 3.11.)Блек, П., Вилиам, Д. (1998). Внатре во црната кутија:Подигнување на стандардите преку оценување (Inside theblack box: Raising standards through classroom assessment. PhiDelta Kappan, 80 (2), 139-148.)http://www.dianelauer.com/Assesslearntool/blackbox.pdfБрус, Л. Б. (2001). Самооценување на учениците: Заживувањена стандардите ( Student self-assessment: Making standardscome alive. Classroom Leadership)http://www.ascd.org/publications/classroom_leadership/sept2001/Student_Self-Assessment.aspxОрсмонд, П. (2004). Заемно оценување на соученици исамооценување – Насоки во практиката (Peer and selfassessment – Guidance on practice)ftp://www.bioscience.heacademy.ac.uk/TeachingGuides/fulltext.pdfОценување за учење – Унапредување на учењето иподигнување на стандардите зза учење (Assessment forLearning – Improving learning and raising standards)http://services.bgfl.org/services/assess/a4learn.htmЕфективно оценување – Принципи и практика (Effectiveassessment – Principles and practice)http://services.bgfl.org/services/assess/files/Effective%20Assessment.pdfОценување: Заемно оценување на соученици исамооценување (Assessment Matters: Self-Assessment and PeerAssessment)http://www.waikato.ac.nz/tdu/pdf/booklets/8_SelfPeerAssessment.pdfЗаемно оценување на соученици и самооценување(Brief briefing: Peer and self assessment)http://www.tedi.uq.edu.au/conferences/A_conf/papers/Isaacs.htmlДополнителни информации за самооценување и заемнооценување на соученици (Supplementary Information AboutSelf and Peer Assessment)http://staffcentral.bton.ac.uk/clt/events/2007conf/documents/9%20wilkinson%20&%20bates%20supp%20info.docЗаемно оценување на соученици и самооценување (Peer andself assessment)http://www.highlandschools-virtualib.org.uk/ltt/flexible/peer.htmЗаемно оценување на соученици и самооценување (Peer andself assessment)http://www.nclrc.org/essentials/assessing/peereval.htmПримери на заемно оценување на соученици исамооценување (Sample of peer assessment and selfassessment)http://www.dpi.state.nc.us/docs/curriculum/secondlanguages/resources/aaa/selfpeersamp4.pdfОценување на портфолио на учениците (тема 2.13.)Оценување на портфолио на учениците (Portfolio assessment)http://www.tcdsb.org/academic_it/ntip/Assessment%20Files/PDF%20Format%20V5/4a-%20Assessment%20-%20Portfolio%20Assessment.pdfОценување на портфолио на учениците (Portfolio assessment)http://www.pgcps.org/~elc/portfolio.htmlДефинирање портфолио за оценување на учениците(Defining Portfolio Assessment)http://www.unm.edu/~devalenz/handouts/portfolio.htmlНасоки за оценување на портфолио на наставницитево наставата по англиски јазик (Guidelines for PortfolioAssessment in Teaching English)http://rumutha.ru.funpic.de/Guidelines_for_Portfolio_Assessment.pdfНастава и учење на 21-от век 101

Акциско истражување (теми 2.14. и 3.13.)Акциско истражување (Action Research)http://www.alliance.brown.edu/pubs/themes_ed/act_research.pdfАкциско истражување за наставниците (Action Research forTeachers)http://www.nefstem.org/teacher_guide/intro/index.htmПреглед на акциско истражување (The Overview of ActionResearch)http://celt.ust.hk/ideas/ar/intro.htmАкциско истражување на наставниците (Teacher Inquiry/Action Research)http://www.educ.mun.ca/sac/inquiry.htmlПреглед на акциско истражување (Action Research Overview)http://www.englishonline.org.cn/en/teachers/development/action-research-toolkit/overviewРазбирање на акциското истражување (Understanding ActionResearch)http://cadres.pepperdine.edu/ccar/define.htmlПреглед на методолошкиот пристап за акциско истражување(An Overview of the Methodological Approach of ActionResearch)http://www.web.net/~robrien/papers/arfinal.htmlАкциско истражување (Action Research)http://www.cal.org/resources/digest/digest_pdfs/0308donato.pdfАкциско истражување (Action Research)http://www.infed.org/research/b-actres.htmПринципи за поучувањето при решавањетопроблеми (тема 3.3.)Преземено од:http://www.plato.com/downloads/papers/paper_04.pdf#search=%22Principles%20for%20Teaching%20Problem%20Solving%22Прашањата со повисоко ниво го поттикнуваат повисокотониво на мислење - Блумова таксономија (Higher orderquestions encourages higher order thinkingBased on Bloom’s Taxonomy)http://www.wcdsb.ca/ps/newsletter/pdf/2006/feb/higher-order.pdfКонструктивизам (тема 3.7.)Преземено од:http://online.sfsu.edu/~foreman/itec800/finalprojects/eitankaplan/pages/home.htmЗголемување на ангажирањето и мотивацијатана учениците (тема 3.8.)Преземено од:http://www.nwrel.org/request/oct00/textonly.htmlДомашни задачи (тема 3.9.)Преземено од:http://mrsoestreich.org/Increasing_Student_Engagement_and_Motivation.pdfРаководење со училницата (тема 3.10.)Преземено од:http://www.plsweb.com/resources/newsletters/enews_archives/40/2005/01/06/http://bestpracticesdi.blogspot.com/2007/04/scienceusing-tablet-projector-and.htmlhttp://www.ericdigests.org/2001-2/elementary.htmlВклученост на родителите во работата научилиштето (тема 3.12.)http://www.esc16.net/dept/isserv/title1swi/parental/files/5C766C3A5D1F4A16A7F632A08B09DD6B.pdfПоставување прашања во наставата (тема 3.4.)Преземено од:http://www.nwrel.org/scpd/sirs/3/cu5.htmlБлумова таксономија (тема 3.5.)Преземено од:http://www.businessballs.com/bloomstaxonomyoflearningdomains.htmhttp://www.odu.edu/educ/roverbau/Bloom/blooms_taxonomy.htmhttp://projects.coe.uga.edu/epltt/index.php?title=Bloom%27s_Taxonomy#end102Настава и учење на 21-от век

Прирачникот е финансиран од американскиот народ, преку Агенцијата на САДза меѓународен развој – УСАИД Македонија, во рамките на Проектот за основнообразование што го спроведува Академијата за развој на образованието (АЕД).Ставовите на авторите искажани во овој прирачник не ги изразуваат ставовитена Агенцијата на САД за меѓународен развој или на Владата на СоединетитеАмерикански Држави.Автори:Д-р Кит ПрентонСнежана ЈанкуловскаСтручна редакција:Митко ЧешларовЛектор:Сузана СтојковскаГрафичко уредување:Кома Лаб.Печати:АД Печатница Напредок - ТетовоТираж: 14.000Скопје, 2009Упатуваме особена благодарност на нашите колеги во ПЕП проектот: ГорицаМицковска, Аница Алексова, Ѓорѓи Кушевски и Олга Самарџиќ–Јанкова, коипомогнаа во изработката на прирачникот. Нивната поддршка, посветеното време вопрегледувањето на текстот и давањето стручни коментари беа драгоцена помош вотекот на пишувањето на прирачникот.Исто така, упатуваме благодарност и на колегите во ПЕП проектот кои дадоа значаенпридонес во завршната изработка на овој прирачник: Маја Цветаноска, НебојшаМојсоски, Васка Декова-Стојановска, Вирна Манасиева, Петар Николоскии Илир Зајази.Упатуваме голема благодарност и на наставниците од училиштата со кои Проектотза основно образование соработуваше во изминатиот период кои овозможијапримерите и бројните фотографии од нивната богата наставна практика да сеискористат во прирачникот.CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски’, Скопје37.091.3(035)ПРЕНТОН, КитНастава и учење на 21-от век / (автори Кит Прентон, СнежанаЈанкуловска). – Скопје : Проект за основно образование,2009 – 108 стр. : илустр. во боја ; 29 смТираж 14.000. – Публикацијата е во рамките на проектот: Проект заОсновно образование на УСАИДISBN 978-608-65040-0-71. Јанкуловска Снежана (автор)а) Наставна методологија – ПрирачнициCOBISS.MK-ID 79028746

ISBN 978-608-65040-0-7