Kudowski

More documents

Recommendations

Info

WSPOMNIENIA ▶ prof. zw. dr hab. Jan Rzońca „Archipelagiem Gułag”. Olbrzymie te obszary były przeważnie porośnięte tajgą i gęsto usiane obozami przymusowej pracy, zwanymi łagrami. Były one utworzone przez władze sowieckie dla własnych kryminalistów i ludzi niebezpiecznych dla systemu komunistycznego. W okresie wojny zasiedlono je deportowanymi Polakami. Jedynie sytuacja ludności polskiej w Kazachstanie była lepsza niż w północnej Rosji i na Syberii. Pracowała ona w kołchozach, z reguły bardzo biednych. Nie było tutaj przymusu pracy, ale trudno było bez niej zdobyć środki utrzymania. Istniała też możliwość, po złożeniu pisemnego podania, przeniesienia się do miasta, gdzie życie było łatwiejsze niż na wsi w kołchozie. Wśród deportowanych obywateli polskich około 60% stanowili Polacy. Pozostali to: Żydzi, Ukraińcy, Białorusini i Litwini. Ilu wśród deportowanych i wysłanych w głąb ZSRR trafiło na Syberię trudno dzisiaj dokładnie określić, tym bardziej, że ich część była ciągle przemieszczana. Przebywała na Syberii, w rejonie Morza Białego, w Kazachstanie, w Kraju Kołymskim oraz w więzieniach Lwowa i Moskwy, a także w obozach europejskiej części ZSRR. ••• PAMIĘTNIKI I WSPOMNIENIA Wielu z deportowanych przebywających w więzieniach, łagrach, ciężko pracujących w kopalniach, czy zatrudnionych przy wyrębie syberyjskich lasów z pewnością nie podjęło się pisania wspomnień, czy też pamiętników. Nie wszystkie napisane przetrwały i zostały wydane drukiem. Autorami tych wydrukowanych byli przeważnie ludzie pióra i ludzie sztuki. Wśród nich należy wymienić: Beatę Obertyńską, Wacława Grubińskiego i Gustawa Herling-Grudzińskiego – pisarzy, Anatola Krakowieckiego – dziennikarza, Józefa Czapskiego – artystę malarza i Jana Umiastowskiego – podchorążego września 1939 r. Ich wspomnienia ukazały się po wojnie w wydawnictwach emigracyjnych, a w Polsce zostały wydane w okresie zmian systemowych w 1989 r. Mają one charakter pamiętnikarskich wspomnień, chociaż nie wszystkie dotyczą Syberii. Niektóre z nich są tylko relacją z trasy przez Syberię zaprezentowaną przez różnych autorów. Pobytu na Syberii dotyczą wspomnienia W. Grubińskiego pt. „Między młotem a sierpem” (Londyn 1948). Grubiński urodzony w Warszawie 25 stycznia 1883 r. był dramaturgiem, krytykiem literackim i nowelistą oraz autorem utworów komediowych. Aresztowany w 1940 r. we Lwowie. Skazany został przez władze radzieckie na śmierć za „Kontrrewolucyjną działalność i bluźnierczą sztukę o Leninie”. Po kilkumiesięcznym oczekiwaniu na wykonanie wyroku, w wyniku odwołania, po 77 dniach oczekiwania zamieniono mu wyrok na 10 lat więzienia i 4 lata pozbawienia praw obywatelskich. Należy dodać, że sztukę o Leninie Grubiński napisał 20 lat przed aresztowaniem, ale prawo radzieckie było bezwzględne „Takich odmrożonych palców, poobcinanych u rąk i nóg widzę w szpitalu bardzo dużo. Na dobrą sprawę „leczenie”, czyli odcinanie odmrożonych kończyn, to główna racja istnienia szpitala”. w stosunku do więźniów politycznych. Opinia o nim brzmiała „Według prawodawcy sowieckiego za głoszenie opinii antykomunistycznych odpowiada przed sądem obywatel każdego państwa na świecie w chwili, gdy się znajdzie w zasięgu trybunału sowieckiego”. Grubiński najdłużej przebywał w obozie na Syberii nad rzeką Sośwą. 30 lipca 1941 r. został podpisany w Londynie układ przez gen. Władysława Sikorskiego, premiera rządu Rzeczypospolitej i ambasadora Związku Radzieckiego Iwana Majskiego, w obecności W. Churchila i A. Edena. W myśl tego układu Związek Sowiecki uznał, że zawarte przez niego umowy w 1939 r. z Niemcami obejmujące zmiany terytorialne na obszarze Polski tracą moc prawną oraz wyraził zgodę, aby na terytorium ZSRR rozpoczęło się formowanie Armii Polskiej. Po układzie Sikorski-Majski, Grubiński zwolniony z obozu wstąpił do armii generała Władysława Andersa. Po wojnie zamieszkał w Londynie. Pisał eseje i dramaty. Zmarł 8 czerwca 1973 r. Jak wspominał – w trakcie oczekiwania na zmianę wyroku – ciągle poddawany był rewizjom i nocnym przesłuchaniom. W każdej chwili spodziewał się wykonania wyroku śmierci. Cela w której przebywał będąc już w łagrze mieściła od 31 do 37 osób. Była zatłoczona i duszna, nie starczyło dla wszystkich sienników. Brakowało też słomy, dlatego wypełniano je gałązkami. Więźniom urządzano wczesne pobudki, do ubikacji wyprowadzano po 8 osób. Więźniowie otrzymywali głodowe porcje żywnościowe: chleb podawano rano po 600 gramów, nieokreślonego koloru i smaku, nie podawano tłuszczy. Dalsze wyżywienie stanowiła kostka cukru dziennie, mała porcja kaszy, 2 razy dziennie rzadka zupa oraz okazjonalnie małe solone rybki. Brak było też podstawowych warunków sanitarnych. Łaźnie nie posiadały pryszniców, nie było ciepłej wody i mydła. W tej sytuacji szerzyły się choroby i panował świerzb. Brakowało lekarstw. W szpitalu lekarze lekceważyli choroby więźniów, zarzucając im próżniactwo. Poza tymi nieludzkimi warunkami, które można by chociaż częściowo usprawiedliwić wojną i trudnościami aprowizacyjnymi, widać celowe znęcanie się nad więźniami, jak np.: przetrzymywanie ich na trzaskającym mrozie, częste rewizje osobiste, ciągłe przemarsze z miejsca na miejsce, praca przy wyrębie lasu po 12 godzin na dobę. Tym którzy nie wyrabiali dziennego planu obniżano i tak już głodowe racje żywnościowe. Zamiast 600 gramów podawano więźniom 150 lub nawet tylko 50 gramów chleba dziennie. Grubiński przewożony był kolejno do więzień przesyłkowych w Magnitogorsku i Świerdłowsku, a następnie przebywał w obozie w Kaszaju i w Soświe. Stamtąd został wysłany do Buzułuku, gdzie wstąpił do Armii Polskiej, gen. Andersa. ••• WSPOMNIENIA KRAKOWIECKIEGO Bardzo interesujące są wspomnienia Anatola Krakowieckiego zawarte w „Książce o Kołymie” (Londyn 1950). Jej autor urodzony 11 maja 1901 r. był literatem i dziennikarzem, współpracownikiem „Ilustrowanego Kuriera Co- 2
WSPOMNIENIA ▶ prof. zw. dr hab. Jan Rzońca dziennego”. Pisał też powieści, dramaty i teksty piosenek. Aresztowany został w trakcie przekraczania granicy rumuńskiej w październiku 1939 r. Po aresztowaniu losy wiodły go przez więzienia i obozy pracy. Przebywał we Władywostoku, Magadanie i w Kraju Kołymskim. Po amnestii w 1941 r. wstąpił do armii gen. Andersa i wraz z nią udał się do Persji. „Książkę o Kołymie” pisał na Bliskim Wschodzie w latach 1943-1945. Zmarł na atak serca 7 kwietnia 1950 r. Wspomnienia Krakowieckiego są barwne, zawierają ciekawe spostrzeżenia dotyczące traktowania więźniów, życia w łagrach, a także wiele interesujących, zaobserwowanych obyczajów z życia Jakutów oraz pełne wrażliwości opisy przyrody i naturalnych codziennych spraw ludzkich, pragnień i tęsknot. Z relacji Krakowieckiego i innych piszących pamiętniki o więzieniach i sowieckich łagrach wynika, że więźniowie polityczni byli znacznie gorzej traktowani niż zwykli kryminaliści. Otrzymywali też wyższe wyroki. Więźniowie „śledczy” przewożeni byli od więzienia do więzienia, od śledztwa do śledztwa nim otrzymali wyrok. Był to sposób na psychiczne zmaltretowanie więźnia i zniszczenie jego osobowości. Ciekawe jest spostrzeżenie Krakowieckiego dotyczące śledztwa. Pisze on: „W innych krajach przestępcę wiezie się na miejsce przestępstwa, ażeby łatwiej było przeprowadzić śledztwo. Tutaj (ZSRR – J. R.) przestępcę wywozi się z miejsca przestępstwa – też żeby było łatwiej przeprowadzić śledztwo”. Autor „Książki o Kołymie” będąc we Władywostoku w sposób budzący grozę przedstawił tysiące baraków i mieszczące się w nich setki łagrów nad Zatoką Władywostocką. Baraki oddzielone były od siebie kilkoma rzędami drutu kolczastego, między którymi biegały rozzłoszczone i wyjące psy, wpadające w furię kiedy zbliżał się człowiek. Krakowiecki wnikliwie też zaprezentował obraz więźnia z łagru: „Twarz schudzona do ostatecznych granic schudzenia. Wystające policzki, oczy głęboko osadzone, szare, jasne, stanowcze. Ręka wyciągająca się ku mnie jest piszczelem okrytym skórą. Na ciele łachmany. Tak mniej więcej wyglądamy wszyscy”. Trafnie też potrafił przedstawić ludzkie pragnienia i tęsknoty, kiedy plastycznie opisał zadane mu pytania przez innego więźnia: „Pytania są pośpieszne, łaknące i zachłanne. Dotyczą jedynego tematu: dzieł sztuki i nie znają przestrzeni: latają z Europy do Ameryki, z Ameryki do Afryki, nie znają też czasu, latają po różnych wiekach”. Pytania te z pewnością wynikały z oderwania człowieka od jego codziennych zajęć i spraw, były też ucieczką od szarej, przyziemnej rzeczywistości, pełnej trosk o to, aby przeżyć kolejny dzień, nie umrzeć z głodu i wyczerpania. Pytający zwierzył się: „Bo widzi pan, byłem profesorem historii sztuki na polskim uniwersytecie w Kijowie, dopóki uniwersytet nie został zamknięty, a ja nie pojechałem kopać Białomorkanał”. Kolejnym punktem zesłania Krakowieckiego z punktu przesyłkowego we Władywostoku, skąd wysłano około 77 000 więźniów, stała się Kołyma, w której znaleźli się jak w Wieży Babel przedstawiciele różnych narodowości, wśród nich połowę stanowili Ukraińcy. Budzący grozę jest również opis dokonany przez autora sceny ze szpitala: „Takich odmrożonych palców, poobcinanych u rąk i nóg widzę w szpitalu bardzo dużo. Na dobrą sprawę „leczenie”, czyli odcinanie odmrożonych kończyn, to główna racja istnienia szpitala”. Jest to opis dający odczuć jak skądinąd z pewnością piękna ziemia o surowej przyrodzie może być groźna dla ludzi, którym przyszło tam żyć bez odpowiedniego zabezpieczenia ich od trudnych dla człowieka warunków atmosferycznych. JAKUCI ••• Wzruszająca jest też relacja z rozmowy z Jakutem, który pytał Krakowieckiego o Wacława Sieroszewskiego. Pytanie to uzasadniał stwierdzeniem: „Jestem Jakutem, a my Jakuci znamy nazwisko Sieroszewskiego, który napisał i wydał pierwszą w świecie książkę o Jakutach”. Zapytany kim jest odpowiedział: „Nazwisko moje Potapow: wszyscy Jakuci noszą rosyjskie nazwiska, a raczej nazwiska sztucznie na modłę rosyjską urobione. Pierwszą cywilizacją jaką nam Rosjanie przywieźli stanowiły cerkiew i spirytus. Potem całe wieki nic aż wreszcie chleb i nazwiska rosyjskie”. Wypowiedź ta jest trafnym odzwierciedleniem rosyjskiej i radzieckiej polityki narodowościowej w stosunku do podbitych ludów o zupełnie innej kulturze i tradycji. Ów Jakut był członkiem rządu Republiki Jakuckiej, mieszkał kilkanaście lat w Moskwie, gdzie redagował czasopismo jakuckie. Znał książkę Sieroszewskiego, który przebywając na zesłaniu w Jakucji, pisał o Jakutach. Miło też z pewnością było Krakowieckiemu usłyszeć odpowiedź Potapowa na zadane mu pytanie: Czy Jakuci wiedzą coś o Polakach? Odpowiedź brzmiała „Czujemy sympatię do waszego narodu. Wasi ludzie zsyłani tutaj nie oddawali się wyłącznie pijaństwu. Co drugi umiał leczyć choroby ludzkie i zwierzęce. Byli wśród nich ślusarze, cieśle, monterzy, rusznikarze, wyprawiacze skór. Wszyscy umieli czytać i pisać i było wśród nich wielu znakomitych myśliwych. Jakuci o tym wiedzą i pamiętają”. Na pytanie czy Jakuci odnoszą się życzliwie do Polaków rozmówca Krakowieckiego stwierdził, że obecnie nie rozróżniają oni narodowości i tępią uciekinierów. Otrzymują bowiem od NKWD nagrodę w wysokości 50 rubli od schwytanej osoby. Wprawdzie – jak stwierdził Potapow – pieniądze tam nic nie znaczą, ale oprócz tej sumy dostają butelkę spirytusu i paczkę herbaty, co stanowi tam bardzo łakomy towar. By jednak otrzymać nagrodę należało przynieść do placówki NKWD odciętą głowę uciekiniera. W dalszej relacji Krakowiecki dokonał opisu zwyczajów, zajęć i trybu życia Jakutów oraz obrony przed ingerencją władz radzieckich w ich działalność. Wspomniał o pewnym bogatym Jakucie, który uciekł podczas nocy polarnej na Alaskę wraz z rodziną i mieszkańcami wioski, zabierając z sobą stado reniferów liczące 6 000 sztuk, aby uniemożliwić władzom radzieckim jego rejestrację. KOŁYMA ••• Krakowiecki snuł też rozważania na temat możliwości ucieczki z Kołymy. Na ich brak wskazywała wypowiedź strażnika łagrowego: „Co to zmawiacie się znowu, żeby uciec? Nikt się nie zmawia i nikt nie ma zamiaru uciekać. Uciekajcie, ja nie 3
Page 1 and 2: Pamiętnik Kudowski kwartalnik spo
Page 3: WSPOMNIENIA ▶ prof. zw. dr hab. J
Page 7 and 8: HISTORIA ▶ Zbigniew Kopeć Zbigni
Page 9 and 10: HISTORIA ▶ Zbigniew Kopeć W dniu
Page 11 and 12: WSPOMNIENIA a także pełnomocnikie
Page 13 and 14: WSPOMNIENIA ducha. Ojciec dzieci, z
Page 15 and 16: WSPOMNIENIA ra, uczestniczyła też
Page 17 and 18: WSPOMNIENIA cezji tarnowskiej miał
Page 19 and 20: SZAFRAŃSCY kudowscy ▶ Bronisław
Page 21 and 22: ich ziemię w Jaworznie, ale miasto
Page 23 and 24: MALARSTWO ANTONIEGO SZAFRAŃSKIEGO
Page 25 and 26: HISTORIA ▶ Leszek Skrzypczak zem
Page 27 and 28: świrzańskie noce i dnie ▶ Józe
Page 29 and 30: ZWYCZAJE i OBRZĘDY LUDOWE ▶ Krzy
Page 31 and 32: UNIA EUROPEJSKA ▶ Bronisław MJ K
Page 33 and 34: Wydarzenia kulturalne ▶ Wojciech
Page 35 and 36: Wydarzenia kulturalne ▶ Wojciech
Page 37 and 38: ROZMOWY Z UCZNIAMI MAJĄCYMI PASJE
Page 39 and 40: Życie Kudowy na starych fotografia
Page 41 and 42: Życie Kudowy na starych fotografia
Page 43 and 44: sjonalnie, bowiem teatr amatorski p

Kudowski

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?