2081–4852

More documents

Recommendations

Info

Numer specjalny Fot. Wiesław Madej / Mavi Studio Po prawej: przyjazny pokój przesłuchań dzieci w Centrum Pomocy Dzieciom „Mazowiecka” w Warszawie; po lewej i na poprzedniej stronie: przyjazny pokój w Sądzie Rejonowym w Mielcu Fot. Krzysztof Wojciewski w sprzęt umożliwiający utrwalanie obrazu i dźwięku, w szczególności mimikę twarzy dziecka, a także w sprzęt umożliwiający kontakt osób znajdujących się w pokoju technicznym z sędzią i psychologiem. Przesłuchanie winno być zarejestrowane w taki sposób, by możliwe było odtworzenie nagrania w sali sądowej bądź w prokuraturze. Przyjazny pokój powinien być również wyposażony w meble dla świadków w wieku od 5 do 15 lat (czyli zarówno małych dzieci, jak i nastolatków) oraz dla dwóch osób dorosłych (sędziego i psychologa), także w materiały pomocne w pozyskaniu informacji od dzieci (papier, środki pisarskie, lalki, itp.). Rozmowa, nie przesłuchanie Ważnym elementem procesu certyfikacji jest ocena sposobu prowadzenia przesłuchań w przyjaznym pokoju. Nawet najpiękniejsze pomieszczenie wyposażone w najnowocześniejszy sprzęt nagrywający nie gwarantuje bowiem należytego sposobu przesłuchania dziecka, ani nie zwalnia sędziego i psychologa uczestniczących w tej czynności z właściwego przygotowania się do niej. – Biegły psycholog przed zbadaniem dziecka powinien mieć możliwość zapoznania się z aktami, zaś po badaniu, ale jeszcze przed przesłu- Praktyka: kiedy sprawca jest nieletni Czym różni się sytuacja 13-letniej ofiary przestępstwa dokonanego przez dorosłego sprawcę od sytuacji takiej osoby pokrzywdzonej przez nieletniego? W trybie art. 185a k.p.k. dziecko przesłuchiwane jest tylko raz, w przyjaznych dla niego warunkach, zaś z przesłuchania sporządzane jest nagranie służące jako dowód w sprawie i umożliwiające odstąpienie od przesłuchiwania małoletniego świadka w przyszłości. Z kolei dziecko pokrzywdzone podobnym czynem zabronionym, jeśli dopuszcza się niego nieletni sprawca, takich gwarancji w obowiązującym stanie prawnym już nie ma. Skąpe regulacje kodeksowe nie powinny jednak zwalniać z dbałości o dobro dziecka w sytuacjach nieuregulowanych przepisami. Dlatego przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości apelują, by z przyjaznych pokoi przesłuchań korzystali również sędziowie rodzinni mający na co dzień kontakt z nieletnimi sprawcami i ich małoletnimi ofiarami. Efekt? Do takich przesłuchań, choć nieuregulowanych w przepisach, dochodzi w Polsce coraz częściej. Z kolei to, czy sędziowie rodzinni będą mogli w codziennej praktyce korzystać z przyjaznych pokoi, zależy wyłącznie od przewodniczących wydziałów oraz ich dobrej współpracy z podmiotami dysponującymi takimi pokojami. chaniem, koniecznie powinien porozmawiać z sędzią, z którym wspólnie ustali „taktykę” przesłuchania – wyjaśnia Jolanta Zmarzlik. W czasie przesłuchania sędzia i biegły powinni dostosować język oraz sposób rozmowy do możliwości rozwojowych i intelektualnych dziecka. – Dzieci do 10 roku życia nie posiadają zdolności abstrakcyjnego myślenia. O wartościach takich jak czas, ilość czy odległość należy z nimi rozmawiać operując przykładami. Nie można też z góry zakładać, że dziecko kłamie, gdy mówi rzeczy nieprawdopodobne. Zadaniem sędziego i psychologa jest oddzielenie prawdy od fantazji, która jest naturalną reakcją dziecka na silne emocje związane z wydarzeniami, o których opowiada – dodaje Zmarzlik. W przesłuchaniu świadka może wziąć udział również prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, a także przedstawiciel ustawowy małoletniego. W przypadku małoletniego świadka wszyscy oni winni przebywać w pomieszczeniu technicznym zlokalizowanym przy przyjaznym pokoju. – Zdarza się tymczasem, że w małym pokoju przesłuchań sędziowie sadzają dziecko, biegłego psychologa, rodziców, prokuratora i jeszcze protokolanta. Ten błąd, wynikający po prostu z nieznajomości przepisów, znacznie utrudnia przesłuchanie – zauważa Jolanta Zmarzlik. Przesłuchanie dziecka jest procesem skomplikowanym, wymagającym dodatkowych kwalifikacji osób je przeprowadzających. Dlatego, działająca przy Fundacji Dzieci Niczyje, Rada Ekspertów ds. Ochrony Dzieci-Ofiar Przestępstw, której członkami są również przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości, opracowała standardy przesłuchiwania małoletnich świadków w trybie art. 185a i 185b Kodeksu postępowania karnego. Standardy te, po otrzymaniu rekomendacji Ministra Sprawiedliwości, w październiku 2010 r. przesłane zostały do wszystkich sądów w Polsce. Zgodnie z tymi standardami, przesłuchanie małoletnich świadków i ofiar przestępstw powinno być prowadzone w sposób zgodny z systemem prawnym oraz standardami europejskimi i międzynarodowymi, umożliwiający pozyskanie wartościowego materiału dowodowego. Przesłuchanie takie powinno odpowiadać możliwościom rozwojowym przesłuchiwanego dziecka i gwarantować ochronę praw dziecka, ze szczególną dbałością o unikanie jego wtórnej traumatyzacji wynikającej z udziału w procedurach prawnych. Autorzy standardów podkreślają również, by przesłuchanie dziecka prowadzone było przy pełnym oraz właściwym wykorzystaniu możliwości lokalowo-technicznych przyjaznego pokoju przesłuchań dzieci, z dbałością o wyeliminowanie okoliczności mogących skutkować koniecznością przeprowadzenia kolejnych przesłuchań. 10 Na wokandzie 7(10)/ 2011
Pomoc pokrzywdzonym przestępstwem Pokrzywdzeni a wymiar sprawiedliwości Znajomość standardów przesłuchiwania dzieci pozwala uniknąć wielu komplikacji w czasie późniejszego procesu. Dla przykładu, przygotowanie materiału dowodowego tak, by w trakcie przesłuchania dokonywanego przez sąd w toku postępowania przygotowawczego sprawca miał już przedstawiony zarzut i zapewnionego obrońcę, pozwala uniknąć ponownego przesłuchania dziecka właśnie z powodu braku udziału obrońcy w pierwszym przesłuchaniu. Pamiętać też należy, że w razie przedstawienia zarzutów jednemu z rodziców dziecka, sąd winien wyznaczyć małoletniemu kuratora, bowiem drugi rodzic nie może w tej sytuacji reprezentować przesłuchiwanego. Z sądu do pokoju Dlaczego niektóre przyjazne pokoje przesłuchań stoją puste, a do innych trzeba czekać kilka dni na możliwość przesłuchania dziecka? Taka sytuacja często wynika z wadliwej współpracy podmiotów zarządzających pokojami z sądami albo po prostu z braku takiej współpracy. Z jednej strony podmioty prowadzące pokoje powinny je promować w sądach i zachęcać do korzystania ze swoich usług, z drugiej – sędziowie powinni być przekonani do celowości prowadzenia przyjaznych przesłuchań. – Kluczową barierą powodującą niechęć sędziów do przesłuchiwania w przyjaznych pokojach jest ich nieznajomość psychiki dzieci. Wielu sędziów uważa, że przyjazny pokój to miejsce jak najbardziej odpowiednie do słuchania dziecka pięcio- czy sześcioletniego, ale ich zdaniem dwunastolatek powinien być już przesłuchiwany w sali sądowej – twierdzi Jolanta Zmarzlik. – Dodatkowo, w programie kształcenia sędziów jest za mało zajęć z zakresu psychologii, zwłaszcza psychologii dziecięcej. W efekcie sędziowie doskonale radzący sobie w sali sądowej nie wiedzą jak zachować się przesłuchując dziecko. W przyjaznym pokoju nie mogą „straszyć” karami porządkowymi, muszą też „zejść” na poziom wzrokowy dziecka, a to dla nich sytuacja nietypowa – dodaje Zmarzlik. Sędzia Tomasz Kudla z Sądu Okręgowego w Krakowie, zwolennik idei „przyjaznych pokoi”, wyjaśnia, że niejednokrotnie dla sędziów przyzwyczajonych do występowania w togach i „uzbrojenia” w środki dyscyplinujące przewidziane w k.p.k., przesłuchiwanie dziecka w przyjaznym pokoju zlokalizowanym poza sądem jest sytuacją niestandardową, a przez to bywa stresujące. – W czasie takich przesłuchań sędziowie często nie wiedzą, jak z dziećmi rozmawiać. Stosują jedną z dwóch błędnych taktyk – albo używają zbyt infantylnego języka, albo posługują się słownictwem typowym dla sali rozpraw. Zdarzają się sytuacje, gdy sędziowie pytają dziecko np. o formę własności mieszkania rodziców. Z powodu obaw czy braku umiejętności wielu z nich rezygnuje z prowadzenia przesłuchań poza gmachem sądu – mówi sędzia Kudła. Bez wątpienia rezygnacja z przeprowadzenia przesłuchania dziecka w przyjaznym pokoju powoduje negatywne, dwojakiego rodzaju skutki. Z jednej strony wiąże się z przykrymi konsekwencjami psychologicznymi i skutkuje jego wtórną wiktymizacją, z drugiej – zmniejsza zdolność małoletniego do odtwarzania faktów, wpływając tym samym na jakość materiału dowodowego. Jeżeli więc nie z powodu ujemnych konsekwencji dla psychiki dziecka, to może z powodów czysto procesowych warto uznać, że przyjazne przesłuchiwanie małoletnich jest rozwiązaniem, dla którego nie ma alternatywy? Andrzej Augustyniak, Marta Rychert Autor jest prokuratorem, głównym specjalistą w Departamencie Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości odpowiedzialnym za program przyjaznych pokoi przesłuchań dzieci. Autorka jest dziennikarką, studentką WPiA UW Fot. Jerzy Ruciński Dziecko – świadek szczególny Rozmowa z Tomaszem Kudlą, sędzią Sądu Okręgowego w Krakowie – Dlaczego niektórzy sędziowie unikają przesłuchiwania dzieci w przyjaznych pokojach? – Nie znajduję żadnego racjonalnego wytłumaczenia takich sytuacji. Być może to z powodu błędnego przekonania, że takie same wyniki przesłuchania można uzyskać w sądowym gabinecie czy w sali rozpraw? U podstaw takiego przekonania leży pewnie zwykłe lenistwo związane z koniecznością wyjścia poza budynek sądu, czasem też niechęć do uczestnictwa w nagraniu audiowizualnym. – Sędziowie boją się technologii? – Nie są do niej przyzwyczajeni i wolą korzystać z pomocy protokolanta. Tymczasem przerywanie rozmowy w celu dyktowania protokołu zaburza dialog z dzieckiem i nie jest dla przesłuchiwanego sytuacją zrozumiałą psychologicznie. Sędziowie często nie zdają sobie też sprawy z tego, że pewne istotne elementy zachowania dziecka trudno jest zauważyć od razu, ujawniają się one dopiero podczas przeglądania nagrania. Z punktu widzenia psychologa istotne jest bowiem każde zachowanie przesłuchiwanego – czy dziecko macha nóżkami, wyłamuje paluszki, zwleka z odpowiedzią, itd. Poza tym, podczas odtwarzania zarejestrowanego przesłuchania widać, czy sędzia prowadził je prawidłowo i czy był do niego należycie przygotowany. Analizując na potrzeby projektu Ministerstwa Sprawiedliwości nagrania z przyjaznych pokoi porównywaliśmy treść zarejestrowanych przesłuchań z treścią równolegle sporządzanych protokołów. Okazuje się, że protokoły nie odzwierciedlają treści przesłuchań. Sytuacja autentyczna, na pytanie: „czy tatuś wkładał Ci paluszki tam” dziecko kiwnęło twierdząco głową. W protokole zapisano zaś, że dziecko odpowiedziało: „tak, często”. – Jak przekonać sędziów do konieczności przesłuchiwania dzieci w przyjaznych pokojach? – Wcale nie trzeba ich przekonywać, bo kiedy raz czy dwa przesłuchają dziecko w takim pokoju, sami bez trudu zauważą ogromną różnicę. To kwestia szkoleń i informacji, czasem po prostu przełamania obaw związanych z przesłuchaniem poza salą rozpraw. Na szczęście coraz więcej sędziów akceptuje ideę przesłuchiwania dzieci w przyjaznych pokojach. Odpowiednie przygotowanie sędziego jest oczywiście najważniejszym warunkiem powodzenia takiego przesłuchania. Chodzi tu zarówno o jego znajomość psychiki dzieci, empatię i umiejętność kontaktu w dzieckiem, jak i po prostu o dokładne zapoznanie się z aktami sprawy. Sędzia powinien być szczególnie wrażliwy na potrzeby takiego świadka, poważnie podchodzić do zjawiska wtórnej wiktymizacji, przede wszystkim wiedzieć, na czym to zjawisko polega. Proszę zwrócić uwagę, że relacja dziecka, którą składa sędziemu, nie jest pierwszą, ale którąś z kolei jego relacją. Najpierw informuje matkę czy babcię o przykrym zdarzeniu, potem rodzina często konfrontuje dziecko ze sprawcą, by zweryfikować jego opowieści, później małoletni opowiada tę samą historię policji. To wszystko bolesne przeżycia nawet dla dorosłego, dlatego starajmy się zapewnić dziecku odrobinę komfortu w tego typu sytuacjach. – Czy standardy przesłuchania dziecka zapisane w k.p.k. są wystarczające? – Tak, choć namawiam, by nie ograniczać się do skąpych przepisów proceduralnych, ale wykraczać poza nie, oczywiście przy zachowaniu zdrowego rozsądku. Byłem kiedyś świadkiem sytuacji, w której policja, chcąc pomóc matce i dziecku, zawiozła ich do przyjaznego pokoju radiowozem. Cel był godny pochwały, jednak w tym wypadku środek okazał się nienajlepszy. Dziecko po dotarciu do pokoju nie chciało rozmawiać, kompletnie się zablokowało. Okazało się, że w domu straszono je policją, mówiono: „jak będziesz niegrzeczny, to przyjdzie pan policjant i zabierze cię radiowozem”. Przesłuchanie małoletniego wymaga od nas przede wszystkim elastyczności. Dla przykładu, kiedy dziecko się zablokuje, trzeba przerwać przesłuchanie i przesunąć je na inny termin. Z tego, że w Kodeksie mówi się o jednokrotnym przesłuchaniu, nie wynika, że nie można go przeprowadzić w kilku sesjach. Sędzia Tomasz Kudła od września 2009 r. do maja 2010 r. prowadził warsztaty na temat przesłuchiwania małoletnich świadków w ramach cyklu szkoleń dla sędziów, prokuratorów, policjantów oraz kuratorów pt. „Metodologia pracy z osobą pokrzywdzoną przestępstwem”, których organizatorem był Departament Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości Na wokandzie 7(10)/ 2011 11
Page 1 and 2: I Autorka jest pracownikiem Wydzia
Page 3 and 4: Od redakcji Spis treści nr 7/2011
Page 5 and 6: Renata Durda Pomoc pokrzywdzonym pr
Page 7 and 8: Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska, Ewa
Page 10 and 11: KARTA PRAW DZIECKA-OFIARY/ÂWIADKA
Page 14 and 15: Numer specjalny Radosław Sienkiewi
Page 16 and 17: Zapraszamy na zmodernizowaną stron
Page 18 and 19: Numer specjalny Internet z pomocą
Page 20 and 21: Numer specjalny przez zamieszczenie
Page 22 and 23: Poradnik Wprowadzenie Konwencja o O
Page 24 and 25: Poradnik Standardy ochrony praw cz
Page 26 and 27: Poradnik Dowody i domniemania Każd
Page 28 and 29: Poradnik c) zgodnego z prawem zatrz
Page 30 and 31: Poradnik - Wyrok ETPCz w sprawie G.
Page 32 and 33: Poradnik Zob. także inne wyroki w
Page 34 and 35: Poradnik Art. 6 ust. 1 EKPCz nie na
Page 36 and 37: Poradnik • Brak niezawisłości i
Page 38 and 39: Poradnik Po trzecie, ograniczenie m
Page 40 and 41: Poradnik Życie rodzinne więźnió
Page 42 and 43: Poradnik NARUSZENIA PRAWA DO POSZAN
Page 44 and 45: Poradnik Wąski margines swobody w
Page 46 and 47: Poradnik Prawo do wolności pokojow
Page 48 and 49: Poradnik Prawo do zawarcia małże
Page 50 and 51: Poradnik Nie musi być to zatem śr
Page 52 and 53: Poradnik Dyskryminacja bezpośredni
Page 54 and 55: Poradnik państwa, które musi uwzg
Page 56 and 57: Poradnik Wewnętrzna spójność i
Page 58 and 59: Numer specjalny Konwencji byłoby w
Page 60 and 61: Numer specjalny zawiadomienia o prz
Page 62 and 63:
Numer specjalny Michał Lewoc Przem
Page 64 and 65:
Numer specjalny Statystyka: nowe ś
Page 66 and 67:
Numer specjalny Michał Lewoc Progr
Page 68 and 69:
Numer specjalny Mariusz Jałoszewsk
Page 71 and 72:
Marta Rychert Pomoc pokrzywdzonym p
Page 73 and 74:
Jacek Toporowski Pomoc pokrzywdzony
Page 75 and 76:
Przeciwdziałanie przemocy w rodzin
show all

2081–4852

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?