2081–4852

More documents

Recommendations

Info

Poradnik c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu; d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem; e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi; f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję. 2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach. 3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę. 4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem. 5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania. STANDARD OCHRONY PRAWA DO WOLNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA OSOBISTEGO Domniemanie in dubio pro libertata Ratio legis art. 5 EKPCz jest ochrona jednostki przed niezgodnym z prawem, nieuzasadnionym i arbitralnym pozbawieniem wolności. Jego wykładnia opiera się na domniemaniu na rzecz wolności jednostki. Pozbawienie jednostki wolności należy więc traktować jako sytuację wyjątkową, która powinna być obiektywnie uzasadniona, jak również trwać nie dłużej niż jest to absolutnie konieczne oraz podlegać ścisłej kontroli sądu. Wyjątkowość pozbawienia jednostki wolności osobistej znajduje wyraz we wskazaniu zamkniętego katalogu sytuacji, w których może to nastąpić (art. 5 ust. 1 lit. a – f EKPCz). Podlegają one, tak jak całe to prawo, wykładni celowościowej, ukierunkowanej na ochronę jednostki przed arbitralnością ze strony państwa. Legalność pozbawienia wolności W strukturze normatywnej tych wyjątków wyeksponowane jest kryterium legalności pozbawienia wolności. Oznacza ono wymóg zgodności zarówno z prawem krajowym, jak i z Konwencją i obejmuje cały okres pozbawienia wolności. Gwarancje proceduralne Dopełnieniem tego są gwarancje proceduralne wymienione w art. 5 ust. 2-5 EKPCz. Nie są to dyskrecjonalne uprawnienia organu stosującego prawo, ale prawa osoby pozbawionej wolności. W ocenie ich naruszenia istotna jest nie tylko legalność, ale również celowość i konieczność w danej konkretnej sytuacji faktycznej. Ciężar dowodu w tym zakresie nałożony jest zasadniczo na państwo, które zobowiązane jest nie tylko do nieingerowania, ale również do podjęcia odpowiednich działań zapewniających rzeczywistą możliwość skorzystania z tych gwarancji. Szczególna gwarancja proceduralna: art. 5 ust. 3 EKPCz W związku ze sprawami polskimi szczególnej uwagi wymaga art. 5 ust. 1 lit. c) EKPCz, stanowiący o zatrzymaniu osoby, co do której w chwili zatrzymania istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przez nią przestępstwa, precyzyjnie określonego przez prawo krajowe. Celem zatrzymania ma być postawienie zatrzymanej osoby przed właściwym, prawnie określonym organem. Z art. 5 ust. 1 lit. c) EKPCz współgra art. 5 ust. 3 EKPCz. Stanowi on szczególną gwarancję sądowej kontroli ingerencji w prawo do wolności osobistej w sytuacjach określonych w art. 5 ust. 1 lit. c) EKPCz. Jej istotą jest szybka i automatyczna ochrona sądowa przed arbitralnością pozbawienia jednostki wolności. Stąd musi być ona wszczęta niezwłocznie i przez właściwy, kompetentny sąd, a jej podjęcie nie jest uzależnione od wniosku zatrzymanego. Dopuszczalny czas pozbawienia wolności bez sądowej kontroli określany jest na tle okoliczności konkretnej sprawy. Niemniej zakres swobody w wykładni oraz w stosowaniu pojęcia „niezwłoczność” jest bardzo ograniczony. Art. 5 ust. 3 EKPCz stanowi również podstawę dwóch kolejnych, istotnych praw osoby zatrzymanej. Mianowicie, osoba zatrzymana ma być osądzona w rozsądnym terminie, a gdy nie jest to możliwe, ma prawo być zwolniona na czas postępowania. Nie są to prawa alternatywne, a w ich stosowaniu należy uwzględniać domniemanie na rzecz zwolnienia. Tym samym osobie oskarżonej o przestępstwo, co do zasady, należy umożliwić odpowiadanie z wolnej stopy, a tymczasowe aresztowanie należy utrzymać tylko wówczas, gdy przemawiają za tym odpowiednie i wystarczające przyczyny. Ciężar dowodu w tym zakresie leży po stronie państwa. Dodatek specjalny VIII
Standardy ochrony praw człowieka tymczasowe aresztowanie jest środkiem wyjątkowym, który ze swej natury może być stosowany tylko w razie rzeczywistej konieczności. W momencie, gdy aresztowanie przestaje mieć uzasadnienie, oskarżony musi być natychmiast zwolniony. Szczególny w tym zakresie obowiązek ciąży na sądach – muszą one prowadzić właściwe postępowania w taki sposób, aby nie skutkowało to przedłużeniem tymczasowego aresztowania ponad granice dopuszczalności. W swym postępowaniu sądy powinny uwzględniać wszystkie fakty, które są ważne dla oceny, czy istnieje publiczny interes uzasadniający pozbawienie jednostki wolności osobistej. Gwarancja proceduralna habeas corpus art. 5 ust. 4 ekPcz stanowi odrębną gwarancję habeas corpus. Nakazuje przeprowadzenie bezzwłocznie sądowej kontroli legalności pozbawienia wolności jednostki w każdej sytuacji pozbawienia wolności, a więc nie tylko tej wskazanej w art. 5 ust. 3 ekPcz i jako taki ma charakter lex specialis. Wymogi, które musi spełniać postępowanie toczące się na podstawie art. 5 ust. 4 ekPcz, mogą być różne w zależności od rodzaju pozbawienia wolności i nie obejmują wszystkich gwarancji rzetelnego procesu sądowego w sprawach karnych (art. 6 ust. 1 ekPcz). Niemniej powinno być ono prawdziwie kontradyktoryjne, z poszanowaniem równości broni między stronami. ocena zgodności z prawem nie ma tylko formalnego charakteru, ale obejmuje też jego rzeczywiste podstawy. ciężar dowodu w tym zakresie również spoczywa na państwie. Prawo do odszkodowania Z art. 5 ust. 5 ekPcz wynika prawo osoby zatrzymanej, niezgodnie z którymkolwiek z ustępów art. 5 ekPcz, do odszkodowania. Warunkiem koniecznym jest w tym wypadku rzeczywista szkoda materialna lub moralna. Z prawem tym współgra obowiązek pozytywny państwa zapewnienia osobie zatrzymanej rzeczywistego dostępu do sądu w takich sprawach. Związek z art. 3 EKPCz i art. 8 EKPCz art. 5 nie gwarantuje prawa do określonego traktowania podczas zatrzymania/aresztowania, niemniej złe traktowanie podczas i w trakcie pozbawienia może naruszać prawo do integralności fizycznej i psychicznej (art. 8 ekPcz) lub zakaz tortur, poniżającego i nieludzkiego traktowania lub karania (art. 3 ekPcz) NARUSZENIA art. 5 ust. 1 EKPCz POZBAWIENIE WOLNOŚCI (ang. deprivation of liberty / fr. privation de liberté) • Umieszczenie cudzoziemców w strefie tranzytowej i kontynuowanie przetrzymywania przez Straż graniczną bez podstawy prawnej – Wyrok etPcz w sprawie Shamsa przeciwko Polsce z dnia 27.11.2003 r., skarga nr 45355/99 POZBAWIENIA WOLNOŚCI ZGODNIE Z PROCEDURĄ OKREŚLONĄ PRZEZ PRAWO KRAJOWE (ang. procedure prescribed by law / fr. voies légales) • Niewłaściwy skład sędziowski rozpatrujący odwołanie od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania – Wyrok etPcz w sprawie Miernicki przeciwko Polsce z dnia 27.10.2009 r., skarga nr 10847/02 • Nieprawidłowe zastosowanie przepisów krajowych do stanu faktycznego sprawy przy wydaniu nakazu aresztowania – Wyrok etPcz w sprawie Ladent przeciwko Polsce z dnia 18.03.2008 r., skarga nr 11036/03 ZGODNE Z PRAWEM ZATRZYMANIE LUB ARESZTOWANIE (ang. lawful arrest or detention / fr. arrestation ou détention régulières) Przedterminowe warunkowe zwolnienie z odbywania kary pozbawienia wolności • Zwłoka w wykonaniu postanowienia o zastosowaniu przedterminowego warunkowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności – Wyrok etPcz w sprawie Gębura przeciwko Polsce z dnia 06.03.2007 r., skarga nr 63131/00 Tymczasowe aresztowanie • Brak proporcjonalności pomiędzy środkiem a celem tymczasowego aresztowania; celem było zapewnienie właściwego toku postępowania – Wyrok etPcz w sprawie Ladent przeciwko Polsce z dnia 18.03.2008 r., skarga nr 11036/03 – Wyrok etPcz w sprawie Ambruszkiewicz przeciwko Polsce z dnia 04.05.2006 r., skarga nr 38797/03 • Zwłoka w wykonywaniu postanowienia o uchyleniu tymczasowego aresztowania – Wyrok etPcz w sprawie Ladent przeciwko Polsce z dnia 18.03.2008 r., skarga nr 11036/03 • krajowa praktyka automatycznego przedłużania tymczasowego aresztowania po wniesieniu aktu oskarżenia – Wyrok etPcz w sprawie Dombek przeciwko Polsce z dnia 12.12.2006 r., skarga nr 75107/01 – Wyrok etPcz w sprawie A.S. przeciwko Polsce z dnia 20.06.2006 r., skarga nr 39510/98 – Wyrok etPcz w sprawie Łatasiewicz przeciwko Polsce z dnia 23.06.2005 r., skarga nr 44722/98 – Wyrok etPcz w sprawie Goral przeciwko Polsce z dnia 30.10.2003 r., skarga nr 38654/97 – Wyrok etPcz w sprawie Kawka przeciwko Polsce z dnia 09.01.2001 r., skarga nr 25874/94 – Wyrok etPcz w sprawie Baranowski przeciwko Polsce z dnia 28.03.2000 r., skarga nr 28358/95 • Uchybienie terminowi na złożenie wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania – Wyrok etPcz w sprawie Bagiński przeciwko Polsce z dnia 11.10.2005 r., skarga nr 37444/97 – Wyrok etPcz w sprawie D.P. przeciwko Polsce z dnia 20.01.2004 r., skarga nr 34221/96 IX Na wokandzie 7(10)/ 2011
Page 1 and 2: I Autorka jest pracownikiem Wydzia
Page 3 and 4: Od redakcji Spis treści nr 7/2011
Page 5 and 6: Renata Durda Pomoc pokrzywdzonym pr
Page 7 and 8: Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska, Ewa
Page 10 and 11: KARTA PRAW DZIECKA-OFIARY/ÂWIADKA
Page 12 and 13: Numer specjalny Fot. Wiesław Madej
Page 14 and 15: Numer specjalny Radosław Sienkiewi
Page 16 and 17: Zapraszamy na zmodernizowaną stron
Page 18 and 19: Numer specjalny Internet z pomocą
Page 20 and 21: Numer specjalny przez zamieszczenie
Page 22 and 23: Poradnik Wprowadzenie Konwencja o O
Page 24 and 25: Poradnik Standardy ochrony praw cz
Page 26 and 27: Poradnik Dowody i domniemania Każd
Page 30 and 31: Poradnik - Wyrok ETPCz w sprawie G.
Page 32 and 33: Poradnik Zob. także inne wyroki w
Page 34 and 35: Poradnik Art. 6 ust. 1 EKPCz nie na
Page 36 and 37: Poradnik • Brak niezawisłości i
Page 38 and 39: Poradnik Po trzecie, ograniczenie m
Page 40 and 41: Poradnik Życie rodzinne więźnió
Page 42 and 43: Poradnik NARUSZENIA PRAWA DO POSZAN
Page 44 and 45: Poradnik Wąski margines swobody w
Page 46 and 47: Poradnik Prawo do wolności pokojow
Page 48 and 49: Poradnik Prawo do zawarcia małże
Page 50 and 51: Poradnik Nie musi być to zatem śr
Page 52 and 53: Poradnik Dyskryminacja bezpośredni
Page 54 and 55: Poradnik państwa, które musi uwzg
Page 56 and 57: Poradnik Wewnętrzna spójność i
Page 58 and 59: Numer specjalny Konwencji byłoby w
Page 60 and 61: Numer specjalny zawiadomienia o prz
Page 62 and 63: Numer specjalny Michał Lewoc Przem
Page 64 and 65: Numer specjalny Statystyka: nowe ś
Page 66 and 67: Numer specjalny Michał Lewoc Progr
Page 68 and 69: Numer specjalny Mariusz Jałoszewsk
Page 71 and 72: Marta Rychert Pomoc pokrzywdzonym p
Page 73 and 74: Jacek Toporowski Pomoc pokrzywdzony
Page 75 and 76: Przeciwdziałanie przemocy w rodzin

2081–4852

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?