2081–4852

Marzena Mazur
Pomoc pokrzywdzonym przestępstwem
Pokrzywdzeni a wymiar sprawiedliwości
Kompensata dla ofiar przestępstw.
Co sprawdzone, a co wymaga poprawy?
Kompensata to podstawowy instrument prawny zwiększający pozycję procesową ofiar przestępstw
wobec ich sprawców. Niestety, pokrzywdzeni nie mają świadomości istnienia tego środka.
Jak upowszechnić ubieganie się o kompensatę?
Przez lata wiele państw europy, skupiając się na stworzeniu
wszechstronnego systemu resocjalizacji sprawców,
zaniedbywało osoby pokrzywdzone. dopiero odnosząca
się do instytucji kompensaty dyrektywa Rady Unii
europejskiej nr 2004/80/We z dnia 29 kwietnia 2004 r. istotnie
wzmocniła pozycję ofiar przestępstw w postępowaniu karnym.
dyrektywa nałożyła na państwa członkowskie Ue obowiązek
stworzenia programów odszkodowawczych dla ofiar
przestępstw umyślnych popełnionych z użyciem przemocy, które
zapewnią ofiarom „słuszne i odpowiednie” odszkodowanie.
Uprawnienie do dochodzenia odszkodowania powinno przy
tym powstawać zarówno w przypadkach zdarzeń o charakterze
krajowym, jak i transgranicznym.
instytucja kompensaty trafiła do polskiego porządku prawnego
już rok później. W dniu 7 lipca 2005 r. Sejm uchwalił ustawę
o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych
przestępstw. Weszła ona w życie 21 września 2005 r. (dz. U.
Nr 169, poz. 1415 z późn. zm.), zaś 3 kwietnia 2009 r. doczekała
się zasadniczej nowelizacji (dz. U. Nr 79, poz. 665).
Standard ponadeuropejski
W myśl ustawy, kompensata jest świadczeniem pieniężnym
przyznawanym ofierze lub osobie jej najbliższej (art. 2). Przyznaje
się ją jedynie wówczas i w takiej wysokości, w jakiej osoba
uprawniona nie może uzyskać pokrycia utraconych zarobków,
innych środków utrzymania lub kosztów związanych z leczeniem
i rehabilitacją oraz kosztów pogrzebu – od sprawcy lub
sprawców przestępstwa, z tytułu ubezpieczenia, ze środków
pomocy społecznej albo z innego źródła lub tytułu, niezależnie
od tego, czy sprawca lub sprawcy przestępstwa zostali wykryci,
oskarżeni lub skazani (art. 5).
Przed nowelizacją w 2009 r. kompensata nie obejmowała
kosztów rehabilitacji. Ponadto, pierwotnie ofiarą w rozumieniu
ustawy była osoba fizyczna, która na skutek przestępstwa
umyślnego, popełnionego z użyciem przemocy, poniosła śmierć
albo doznała naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju
zdrowia określonych w art. 156 § 1 i art. 157 § 1 kodeksu karnego.
Nowelizacją ustawodawca rozszerzył zakres przedmiotowy
ustawy o przestępstwa nieumyślne, jak również wskazał,
że przestępstwo nie musi być popełnione z użyciem przemocy.
tym samym wzrosła liczba sytuacji, w których pokrzywdzony
może uzyskać kompensatę, zaś polska ustawa stała się znacznie
korzystniejsza dla ofiar przestępstw niż standardy określone dyrektywą
Rady Ue.
kompensatę przyznaje się, jeżeli przestępstwo zostało popełnione
na terytorium RP na szkodę osoby mającej obywatelstwo
polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Ue
(art. 4). Przed nowelizacją ustawy organem właściwym w tego
typu sprawach był sąd rejonowy, w którego okręgu popełniono
przestępstwo. Biorąc pod uwagę dobro osoby pokrzywdzonej
przestępstwem, w 2009 r. zmieniono właściwość miejscową sądu
na rzecz sądu rejonowego miejsca zamieszkania osoby uprawnionej
(art. 8).
kompensata nie może przekroczyć 12 tys. zł i wypłacana jest
ze środków budżetu państwa (art. 6 i 12). Przyznanie kompensaty
pokrzywdzonemu skutkuje wystąpieniem roszczenia zwrotnego
Skarbu Państwa względem sprawcy przestępstwa (art. 14).
Wniosków niewiele
analizując dane statystyczne dot. wpływu wniosków o przyznanie
kompensaty do sądów rejonowych w latach 2006–2010,
stwierdzić należy, że wpływ ten jest niestety niewielki, w dodatku
wykazuje tendencję spadkową. W 2006 r. wniosków było 322,
w 2007 r. – 251, w 2008 r. – 148, w 2009 r. – 164, zaś w roku 2010 – zaledwie
161. tendencję wzrostową można natomiast zaobserwować
w zakresie wysokości zasądzonych kompensat (2006 r. – 57 802 zł,
2007 r. – 154 199 zł, 2008 r. – 243 807 zł, 2009 r. – 197 266 zł).
Niewielka liczba wniosków o kompensatę najprawdopodobniej
wynika z braku powszechnej wiedzy na temat możliwości
uzyskania tego świadczenia. Z jednej strony można przypuszczać,
że osoby pokrzywdzone przestępstwem lub osoby im
najbliższe nie wiedzą o przysługującym im prawie. Z drugiej –
prawdopodobne jest, że mając kontakt z organami państwowymi
lub innymi instytucjami, które dysponują wiedzą w zakresie
kompensaty, uprawnieni nie są wystarczająco informowani
o warunkach jej uzyskania.
W Ministerstwie Sprawiedliwości podjęto więc działania
zmierzające do upowszechnienia wiedzy nt. kompensaty po-
Rys. Łukasz jagielski
Na wokandzie
7(10)/ 2011
17