2081–4852

More documents

Recommendations

Info

Numer specjalny naprawdę ma problem z rozpoznaniem, co będzie dla niej dobre, w dodatku jest pod ogromną presją sprawcy działającego w myśl zasady „jak ją przekonam do wycofania się, to i sąd mi odpuści”. Pełnomocnik-pułapka Osobami, które mogłyby w sali sądowej wspierać pokrzywdzonych i skutecznie reprezentować ich interesy, są adwokaci. Niestety, niewiele osób doznających przemocy w rodzinie stać na pełnomocnika z wyboru. Te lepiej zorientowane w świecie wymiaru sprawiedliwości zabiegają o pełnomocnika z urzędu. I tu często wpadają w kolejną pułapkę. Na początek sąd bardzo rygorystyczne bada – co do zasady słusznie – kondycję finansową strony pod kątem zwolnienia z kosztów sądowych. W rubrykach formularzy podatkowych czasem ginie jednak perspektywa osoby, która musiała opuścić dom, aby uciec przed sprawcą. Osoby, która tylko pozornie dysponuje swoim majątkiem. Jeśli sąd uzna, że pełnomocnik z urzędu stronie się należy, to czasem okazuje się, że pełnomocnik ten ma bardzo niską świadomość problemów ofiar przemocy domowej. Jego też irytują „niezdecydowane i rozhisteryzowane kobiety”. Na dokładkę za pracę z „trudną klientką” nie dostaje wystarczającej gratyfikacji finansowej, a to, co dostaje, trafia na jego konto z dużym opóźnieniem. W przypadku strony, która ma pełnomocnika, sąd wykazuje tendencję do pomijania jej wypowiedzi i wniosków, bo... „przecież ma pani pełnomocnika”. Tyle, że on właśnie zastępuje kolegę, a akta sprawy poznał w drodze do sądu. Tymczasem oskarżony zwykle ma pełnomocnika (z wyboru), który w ramach dobrze pojętego interesu swojego klienta nie wykazuje należytego szacunku wobec uczuć pokrzywdzonej – przesłuchując ofiarę krzyczy na nią, ośmiesza, minimalizuje lub wręcz kwestionuje jej doznania i odczucia („I to naprawdę było taaakie straszne?”, ”Niezły teatr nam tu pani odstawiła”). Niestety, na takie komentarze pełnomocników oskarżonego sędziowie zwykle nie reagują. Taki brak wyważenia praw i obowiązków stron procesu skutkuje tym, że oskarżony staje się gospodarzem procesu. Pomocą dla ofiar przemocy w rodzinie mogłaby być obecność w sali rozpraw przedstawiciela organizacji pozarządowej (w procedurze karnej) lub osób zaufania w postępowaniach cywilnych (art. 154 k.p.c.). Sędziowie niechętnie jednak na takie rozwiązanie przystają, chociaż udział tych osób, jeśli strona wyrazi taką wolę, jest obligatoryjny. Są oczywiście sądy (sędziowie) przychylnie nastawione do uczestnictwa w postępowaniu osób zawodowo lub społecznie wspierających pokrzywdzonych. Niestety, bywa, że nie ma z kolei chętnych do wspierania ofiar i procedur sądowych. Wiele osób działających w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie skarży się na niefrasobliwość prokuratorów i sędziów w podawaniu w aktach spraw ich danych teleadresowych. W efekcie taki psycholog, lekarz, pedagog czy terapeuta, wracając z pracy do własnego domu, zastaje pod drzwiami sprawcę usiłującego się dowiedzieć „Co pani do mnie ma?” i „Kiedy odczepi się pani wreszcie od mojej rodziny?”. Strategia gorącego kartofla Sprawy dotyczące przemocy w rodzinie nie należą do łatwych, lekkich ani przyjemnych. Większość osób mających z nimi do czynienia stosuje strategię „gorącego kartofla”. Policja odsyła ofiary do pomocy społecznej, pomoc społeczna do organizacji pozarządowej, organizacja pozarządowa do prokuratury, prokurator do sędziego, a sędzia... Co ma zrobić sędzia?! Tego typu sprawy trwają, pokrzywdzone się wahają, a i prestiż orzekania w „znętach” niewielki. To może by tak do mediacji? „Może się uda zażegnać jakoś ten konflikt »pokojowymi metodami«” – myśli sędzia. I pewnie miałby rację, gdyby rzeczywiście miał do czynienia z konfliktem. Jestem gorącym orędownikiem mediacji: w sprawach z udziałem nieletnich, w drobnych wykroczeniach, w sprawach związanych z prawem gospodarczym, nawet w części spraw rodzinnych. Ale w sprawach o przemoc w rodzinie mediacja po prostu nie działa! Efekt jest taki, że wymediowana ugoda podtrzymuje stary układ sił – sprawca górą, ofiara spełnia jego żądania, do egzekucji których sprawca ma teraz glejt na piśmie. Po roku czy dwóch od mediacji osoby doznające przemocy rodzinnej trafiają do poradni „Niebieskiej Linii”, poradni zdrowia psychicznego, nawet do szpitali psychiatrycznych po próbach samobójczych, bez wiary w możliwość obrony swoich praw na drodze sądowej. Słucham uważnie mediatorów, którzy mówią, że „czasami to się udaje”. Może. Choć śmiem się upierać, że udaje się to wtedy, gdy mieliśmy do czynienia z konfliktem rodzinnym, który (często niespodzianie dla samego sprawcy) przerodził się w agresję. Tam, gdzie mamy do czynienia z klasyczną dla przemocy w rodzinie nierównością stron, trudno o sukces, bowiem mediator co do zasady nie może wzmacniać żadnej ze stron mediacji, a ofiara bez wyrównania jej sił zawsze będzie bez szans na obronę swoich interesów przed sprawcą. Aby uniknąć tej pułapki wiele krajów przyjmując mediację do porządku prawnego zastrzegło wprost zakaz jej stosowania w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie. Wiedza, wiedza, wiedza Czy to, co napisałam, to prawda o doświadczeniach ofiar przestępstw z wymiarem sprawiedliwości? Tak, choć oczywiście nie jedyna. W bardzo wielu miejscach w Polsce pracują w instytucjach wymiaru sprawiedliwości wspaniali, mądrzy i empatyczni ludzie. Do poradni „Niebieskiej Linii” zgłaszają się osoby, które niejednokrotnie mówią: „zawdzięczam jej/jemu życie i zdrowie”, „dzięki jemu/jej moje dzieci są bezpieczne”. Wiele z tych osób nagrodziliśmy wyróżnieniem „Złotego Telefonu” przyznawanym od 1996 r. osobom szczególnie zasłużonym w obronie praw ofiar przemocy domowej i szczególnie konsekwentnych w podejmowaniu działań na ich rzecz. W 2010 r. laureatem wyróżnienia został ówczesny Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski. Chodzi o to, aby takich osób było więcej. Część z problemów opisanych wyżej można łatwo wyeliminować poprzez organizowanie szkoleń z zakresu psychologii ofiar przemocy w rodzinie oraz wyznaczanie do prowadzenia tego typu spraw prokuratorów i sędziów, którzy mają tzw. „odporność psychiczną”. Przede wszystkim jednak, co najtrudniejsze, wypada zastanowić się nad własnymi postawami. Warto powtórzyć – kontakt z osobami po traumach wewnątrzrodzinnych nie należy do łatwych ani przyjemnych. Naturalnym jest, że w swojej pracy świadomie bądź podświadomie unikamy nieprzyjemnych uczuć i napięć, a tym samym kontaktów z osobami ich doświadczającymi. Chyba, że zawczasu uzbroimy się w wiedzę i umiejętności, które pozwolą nam pomagać innym bez uszczerbku dla naszej psychiki. Renata Durda Autorka jest kierownikiem Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” prowadzonym przez Instytut Psychologii Zdrowia, członkiem działającej przy Ministrze Sprawiedliwości Rady ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem 4 Na wokandzie 7(10)/ 2011
Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska, Ewa Wach Pomoc pokrzywdzonym przestępstwem Pokrzywdzeni a wymiar sprawiedliwości Pokrzywdzony w sali rozpraw – jak interpretować jego zeznania i jak zagwarantować należytą ochronę jego praw? Dla większości osób składanie zeznań przed sądem stanowi sytuację psychologicznie trudną, a w związku z tym jest przeżyciem stresującym. Wpływają na to zróżnicowane czynniki psychospołeczne, których nasilenie w przypadku świadków pokrzywdzonych istotnie wzrasta. Zbadań psychologów wynika, że pokrzywdzeni przestępstwem konieczność zeznawania na sali sądowej nierzadko interpretują jako dodatkową dolegliwość spotykającą ich ze strony społeczeństwa, tym razem reprezentowanego przez wymiar sprawiedliwości. Poczucie to wynika często z nieznajomości procedur prawnych i niezrozumienia wynikających z nich powinności świadków. Sytuację niewiele poprawia rutynowe pouczanie takich osób podczas rozpraw o ciążących na nich obowiązkach. Co więcej, informacje o grożących konsekwencjach bywają odbierane jako przejaw przyjętego z góry przez sędziego założenia o wątpliwej wiarygodności zeznającego pokrzywdzonego. W efekcie taki przesłuchiwany czuje się niekiedy jak osoba współodpowiedzialna za zdarzenie – osoba, której się nie dowierza, przypisuje się jej ukryte motywy działania, wreszcie krytycznie ocenia jej postępowanie. Przekonanie to niestety umacnia się przy każdym kolejnym przesłuchaniu. Zeznania świadka pokrzywdzonego, co należy podkreślić, dotyczą z zasady przykrych dla niego i często bardzo osobistych doświadczeń związanych z przeżywaniem negatywnych emocji. Przywołanie tych doświadczeń często wywołuje niekontrolowane reakcje ofiary przestępstwa (np. drżenie ciała, załamywanie głosu, płacz), w ocenie niektórych świadków wstydliwe – szczególnie, kiedy są demonstrowane w sytuacji publicznej, jaką jest rozprawa sądowa. Okoliczności te mogą wpływać na nasilenie negatywnej postawy świadka pokrzywdzonego, a wręcz oporu przed składaniem zeznań, co przejawia się odmową odpowiedzi na pytania, zasłanianiem się brakiem pamięci, a nawet wycofywaniem się z wcześniejszych relacji. Stres i jego konsekwencje Sytuacjami psychologicznie trudnymi są m.in. sytuacje nowe, nieznane, narażające daną osobę na zagrożenie, z którym nie potrafi ona sobie poradzić, bądź co do których nie posiada wypróbowanych metod skutecznego działania. Świadek w sali sądowej znajduje się w takim właśnie położeniu. Nawet jeśli świadek korzysta z pomocy prawnika, to nie jest w stanie przygotować się na wszystkie możliwe okoliczności, np. związane z reakcjami innych uczestników rozprawy (np. prokuratora, oskarżonego czy publiczności). W przypadku pokrzywdzonego dodatkowym czynnikiem stresującym jest też niepewność co do konsekwencji składanych zeznań. Świadek taki może obawiać się, iż zeznania obciążające oskarżonego spowodują działania odwetowe, przed którymi nie jest w stanie się zabezpieczyć. Kolejnym czynnikiem pogłębiającym stres może być poczucie niezrozumienia oczekiwań przesłuchujących – zwłaszcza, gdy treść kolejnych pytań pozwala przypuszczać świadkowi, że jego poprzednie odpowiedzi zostały ocenione negatywnie. Składanie zeznań w sali sądowej, nawet przy drzwiach zamkniętych, ma charakter wystąpienia publicznego i dla niektórych osób – szczególnie o niskiej lub niestabilnej samoocenie – konieczność poddania się ocenie społecznej stanowi bardzo trudne doświadczenie. Sytuację komplikuje fakt, że takiej ocenie poddawana jest wypowiedź dotycząca bolesnych, czasem bardzo intymnych przeżyć. Co istotne, konsekwencją przeżywania stresu przez świadków jest nie tylko wystąpienie poczucia ich osobistego dyskomfortu, lecz także pojawienie się zakłóceń procesów odpamiętywania, zniekształceń wspomnień, a nawet całkowita niezdolność do ich odtworzenia. Samo zdarzenie było dla świadka źródłem silnego stresu, dlatego należy liczyć się z tym, że zaburzenia pamięci wystąpiły już na etapie jego trwania. W sali sądowej zaburzenia te mogą się nasilać i pogłębiać, uniemożliwiając w efekcie spójne i satysfakcjonujące organ procesowy odtworzenie przez świadka przebiegu zdarzenia. Charakterystyczna dla pamięci zdarzeń traumatycznych jest fragmentaryczność wspomnień, tworzenie tzw. wysepek pamięci, zapamiętywanie przede wszystkim przeżywanych emocji, a nie szczegółów zdarzenia. Postawa świadka w relacjonowanej sytuacji zagrożenia niejednokrotnie budzi wątpliwości u osób przesłuchujących, zwłaszcza postawa bierna. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż reakcją psychologiczną na zagrożenie jest nie tylko ucieczka, poszukiwanie pomocy czy atak, ale także reakcja tzw. odrętwienia emocjonalnego i fizycznego, niezdolność podjęcia jakiejkolwiek aktywności. Swojego biernego zachowania świadek Fot. Krzysztof Wojciewski Na wokandzie 7(10)/ 2011 5
Page 1 and 2: I Autorka jest pracownikiem Wydzia
Page 3 and 4: Od redakcji Spis treści nr 7/2011
Page 5: Renata Durda Pomoc pokrzywdzonym pr
Page 10 and 11: KARTA PRAW DZIECKA-OFIARY/ÂWIADKA
Page 12 and 13: Numer specjalny Fot. Wiesław Madej
Page 14 and 15: Numer specjalny Radosław Sienkiewi
Page 16 and 17: Zapraszamy na zmodernizowaną stron
Page 18 and 19: Numer specjalny Internet z pomocą
Page 20 and 21: Numer specjalny przez zamieszczenie
Page 22 and 23: Poradnik Wprowadzenie Konwencja o O
Page 24 and 25: Poradnik Standardy ochrony praw cz
Page 26 and 27: Poradnik Dowody i domniemania Każd
Page 28 and 29: Poradnik c) zgodnego z prawem zatrz
Page 30 and 31: Poradnik - Wyrok ETPCz w sprawie G.
Page 32 and 33: Poradnik Zob. także inne wyroki w
Page 34 and 35: Poradnik Art. 6 ust. 1 EKPCz nie na
Page 36 and 37: Poradnik • Brak niezawisłości i
Page 38 and 39: Poradnik Po trzecie, ograniczenie m
Page 40 and 41: Poradnik Życie rodzinne więźnió
Page 42 and 43: Poradnik NARUSZENIA PRAWA DO POSZAN
Page 44 and 45: Poradnik Wąski margines swobody w
Page 46 and 47: Poradnik Prawo do wolności pokojow
Page 48 and 49: Poradnik Prawo do zawarcia małże
Page 50 and 51: Poradnik Nie musi być to zatem śr
Page 52 and 53: Poradnik Dyskryminacja bezpośredni
Page 54 and 55: Poradnik państwa, które musi uwzg
Page 56 and 57:
Poradnik Wewnętrzna spójność i
Page 58 and 59:
Numer specjalny Konwencji byłoby w
Page 60 and 61:
Numer specjalny zawiadomienia o prz
Page 62 and 63:
Numer specjalny Michał Lewoc Przem
Page 64 and 65:
Numer specjalny Statystyka: nowe ś
Page 66 and 67:
Numer specjalny Michał Lewoc Progr
Page 68 and 69:
Numer specjalny Mariusz Jałoszewsk
Page 71 and 72:
Marta Rychert Pomoc pokrzywdzonym p
Page 73 and 74:
Jacek Toporowski Pomoc pokrzywdzony
Page 75 and 76:
Przeciwdziałanie przemocy w rodzin
show all

2081–4852

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?