PDF formatuan
PDF formatuan
PDF formatuan
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
MORFOSINTAXIA<br />
1. ORAINALDIA<br />
Aditzek ekintza edo egoera baten berri ematen dute. Aditza hitz bakarra edo<br />
hitz multzoa izan daiteke.<br />
Adizki trinkoak eta adizki perifrastikoak<br />
Adizki trinkoak:<br />
– Hitz bakar batez osaturik daude: zoaz, naiz…<br />
– Azaltzen duten ekintza une jakin batean gertatzen da.<br />
Adizki perifrastikoak:<br />
– Osagai biz osaturik daude: aditz nagusia eta aditz laguntzailea.<br />
Aditz<br />
iragangaitzak<br />
izan<br />
heldu<br />
joan<br />
irten<br />
jaio<br />
etorri<br />
…<br />
Aditz nagusia Aditz laguntzailea<br />
eman dizut<br />
egiten dute<br />
ibiliko gara<br />
etorri zait<br />
– Aditz nagusiak aditzaren esanahia adierazten du baita ekintza bukatuta<br />
edo bukatu gabe dagoen, edo etorkizunean gertatuko den ere.<br />
– Aspektuak ekintzaren egoeraren berri ematen digu:<br />
• -TU, -DU, -I, -N, -O amaiera duten aditz nagusiek ekintza bukatua<br />
adierazten dute (burutua). Adibidez: ekarri ditu, joan dira, iritsi zarete.<br />
• -TEN, -TZEN amaiera duten aditz nagusiek ekintza hasita baina bukatu<br />
gabe dagoela adierazten dute (burutugabea). Adibidez: esaten<br />
du, bidaltzen duzu.<br />
• -KO, -GO amaiera duten aditz nagusiek ekintza hasi gabe dagoela<br />
eta etorkizunean gertatuko dela adierazten dute (gertakizunekoa). Adibidez:<br />
zabalduko dut, irtengo gara.<br />
– Aditz laguntzaileak ekintza nork eta noiz egin duen adierazten du.<br />
– Bi aditz laguntzaile daude: IZAN eta *EDUN.<br />
IZAN: “da” motako aditz iragangaitzekin erabiltzen da.<br />
*EDUN: “du” motako aditz iragankorrekin erabiltzen da.<br />
IZAN laguntzailea<br />
Nor Nor+Nori<br />
naiz<br />
haiz<br />
da<br />
gara<br />
zara<br />
zarete<br />
dira<br />
NOR NORI<br />
t<br />
k/n<br />
zai o<br />
gu<br />
zu<br />
zue<br />
zaizki e<br />
Aditz<br />
iragankorrak<br />
egin<br />
hartu<br />
eman<br />
ekarri<br />
ikusi<br />
bildu<br />
…<br />
– Ekintza gertatzen ari dela adierazteko, ARI IZAN erabiltzen da:<br />
egiten dute (egunero) ≠ egiten ari dira (orain).<br />
*EDUN laguntzailea<br />
Nor-Nork Nor-Nork+Nori<br />
NOR NORK<br />
na u t<br />
ha u k/n<br />
d u -<br />
ga itu gu<br />
za itu zu<br />
za itu zte zue<br />
d itu te<br />
Jakin-minez<br />
Errealitatetik fikziora: Kutsidazu<br />
bidea Ixabel<br />
Josean Sagaztizabalek 1976ko<br />
udan bizitakoetatik sortu zen “Kutsidazu”-ren<br />
kontakizuna. Hernialdeko<br />
baserri batean izan zen<br />
Sagastizabal 1976an, 19 urterekin.<br />
Liburua 1994ko maiatzean argitaratu<br />
zuen Alberdaniak. “Kutsidazu”-ren<br />
istorioa, beraz, errealitatetik abiatutako<br />
fikzio bat da, “errealitatetik<br />
asko duena”. Istorio hori euskarri<br />
guztietan edo ia guztietan agertu<br />
da: liburuan, CD-Romean, antzerkian,<br />
filmean eta telebistako telesailean.<br />
Bide luzea egin du, bai.<br />
NOR NORI NORK<br />
t/da t<br />
k/n k/n<br />
o -<br />
di(zki) gu gu<br />
zu zu<br />
zue zue<br />
e te<br />
39<br />
2. unitatea: Euskaldunen komeriak. Antzezlana
Change language