Babad Tanah Djawi

Balik pangrèhing VOC. ing Betawi karepe ngendhokaké monopolie.
Wong bumi kerep disuwunaké idin GG. Coen lan van Diemen prakara
kamardikaning dedagangan, nanging para Bewindhebber ora mituruti.
Punggawané VOC. akèh kang wong asor lan ala, wuwuh wuwuh blanjané
ana ing tanah Indhiya mung sathithik.
Blanja kawitan (asistèn = carik) mung 10 rupiyah, banjur mundhak 55
rupiyah (koopman) lan 75 rupiyah (opperkoopman) ing sasasiné.
Blanja sathithik mau tampané nganggo dicowok umpamané kanggo
tetanggungan.
Kang mangkono iku njalari para penggawa padha dagang peteng utawa
dagang colongan.
Ananging sarèhné dagangan VOC. nalika semana gedhé banget lan bathiné
dudu sebaéné dai prakara klèruné pranatan monopolie apa déné tindaké
para punggawa sing ora bener isih samun durung pati ketara.
Ing kawitané abad kang ping 18 jajahané VOC. akèh banget, apa manèh
ana ing Tanah Jawa.
Jajahan lan panguwasané karajan Banten lan Mataram saya kalong kalong.
Betawi, Krawang tekan kali Indramayu, Priyangan tekan segara kidul;
Semarang lan wewengkoné (tahun 1677), Cirebon wus ngaub marang VOC.
Tapel watesé jajahan Banten sisih wétan Cisédané. Jajahan VOC.
mangétan tekan Cilosari lan Cidhonan (tahun 1705).
Ing tahun 1659 VOC. prajangjian karo Sultan ing Palembang, oleh idin
ngedegaké bètèng ing bawahè.
Ing tahun 1667 VOC. ngedegaké loji ana ing Padhang.
Sawisé prajurit Walanda mitulungi marang para kawulané ratu Aceh, kang
jajahané dhèk mauné ketug ing Indrapura (Sultan Iskandar Muda), VOC. ora
mung katon gedhé panguwasané nanging iya katon sugih.
Kutha Betawi saya suwé saya gedhé lan asri, nganti diarani "Ratuning kutha
ing bumi sisih wétan".
Dadi ing jaman iku VOC. kaya kaya lagi mumbul mumbule.
79