Babad Tanah Djawi

Rékané para Bewindhebber enggoné arep nututi kapitunané serana
ngencengaké tindaking monopolie lan nglarangi dagang peteng.
Ewa déné sanadyan dagang peteng iku dilarangi banget kanthi ukuman
abot, meksa saya ndadra, awit VOC. ora ngundhaki blanjané punggawané,
lan pangulaké barang dedagangan kemurahen.
Ana réka dayané VOC. kang sakawit ndadèkaké kauntunganing VOC,
dhéwé lan bangsa bumi, yaiku enggoné nganakaké wulu wetu liya, kayata:
nila, lawé, secang (kanggo pulas). Kang akèh banget pametuné yaiku kopi.
GG. Zwaardekroon ngudi banget marang ajuning tanduran kopi mau (tahun
1718 - 1725).
Wiwit VOC. dagang kopi iku mauné saka rembugé P. van den Broecke,
nalika isih ana ing Mokka (jajahan Arab).
Saya suwé kopi mau ana ing Europa saya payu.
VOC. enggoné kirim kopi weton Mokka menyang Amsterdam ing sataun
tauné nganti 300.000 pun.
Bareng wong Turki ngengèl engèl wetuning dagangan kopi, VOC. nuli nyoba
nandur dhéwé ana ing Tanah Jawa (tahun 1706).
GG. Zwaardekroon prajangjian lan wong bumi dikon nandur kopi, pametoné
saben sadhacin bakal dituku 15 ringgit.
Wong bumi seneng atiné déné pituwasé mèmper, mulané iya saya maju
panggarapé, Tanah Jawa saya akèh pametuné.
Nanging suwéning suwé VOC. saya sawenang wenang, regané kopi
didhunaké nganti 1 dhacin mung diajèni 5 ringgit. Wong bumi banjur suda
kamajuwané, wit kopi akèh kang ditegori.
Ing tahun 1721 Paréntah ing Betawi mèh baé kabilaèn, marga saka
panggawéné Pieter Elberfeld, iya iku sawijining Walanda pranakan Jerman
lan Jawa.
Pieter Elberfeld mau duwè sedya arep ngraman jalaran nalika patiné
bapakné sapéranganing warisané dadi meliking Paréntah.
Pieter Elberfeld banjur ngirup bala dibantu wong Jawa, aran Kartadriya
andhel andhelé Untung Surapati.
81