U - Euskaltzaindia

Trixtia da historilariek ez dutela bertsorik irakurtzen, eta
behar zuten, zeren, bertsolari hauek gehienak emigranteak
izanik, beren begiz ikusitakoak kantatzen dituzte, gertatu bezala.
Historilariek, aldiz, beste norbaitek idatziak errepikatzen
dizkigute gehienbat.
Haundia da horixe, bertsorik inork ez irakurtzea historia
idazteko. Gure historilariek erdaratík edan dute Euskal Herriko
historia idazteko, euskaratik baino askoz gehiago. Hori aldatu
beharrean gaude, zeren, bertsolariak ez du penetan bakarrik
kantatu, ez. Badaki goxotasuna eta amodioa zer den. Badaki
adiskide baten neurria, eta badaki lorak dastatzen. Makailu
xaltxa zer den daki batez ere. Bertsolaria ez da historiaren
jantziaz arduratzen, baizik eta arimaz. Bizien bihotza xuxen
ukitzen daki.
Bertso sobera ez da kontserbatu, baina irakurri ditugunak
aski dira ohartarazteko Amerikara joatea etzela erromeria. Askok
eta askok gorriak ikusi zituzten itsasoan. Halare, euskaldunak
alegrantzia du maite eta Amerikako lurra ikutu orduko
has ten zen kantuz eta bertsotan. Gaur Ameriketan bizi garenok
oraindik tradizio eder horiek jarraitzen ditugu. Nahiz Califomian
edo Nevadan gaudela, afari eder baten ondoan, ia beti
has ten gara abesten asko gutxi. Eta maikoen artean bertsolaririk
dagoenean, hobe.
Ohitura hauek ez dira gaurkoak eta uste dut lehen ere berdintsu
izango zela, hamaseigarren mendean has ita behintzat.
Halare, ni Latín Amerikako historilaria izan arren, nere historiako
irakurgaietan ez dut bertsoen arrastorik aurkitu, hemeretzigarren
mendea arte. Honek ez du esan nahi bertsorik etzela
kantatzen edo etzegoenik, edo gure mintzoa hila zenik Ameriketan.
Euskarazko gutun zahar luzeena zerbait gatik idatzi zen
Mexico'n 1537. otsailaren 15n. Eta idazlea etzen nomahi, lurralde
hartako lehen apezpiku Joan Zumarraga halajaina.
Zumarragak izan zituen jarraileak noski. Nik esango nuke
euskara Mexicotik ipar aldera bizi izan dela azkarren, Mexico
24