La Protseso kontraw Jesuo el Nazaret - Universala-esperanto.net

Klarigo de nekutimaj nomoj kaj vortoj (M.H.)
Flavius Josephus – Latina nomo de Josef ben Matitjahu ha-Kohen (37-100 AD). Plej grava
juda historikisto, law propra eldiro devena el pastra familio. Kiel alta ofitsiro li
partoprenis en la granda juda ribelo kontraw la romenaj okupadantoj, kiu ribelo fiaskis
kaj kuntrenis kompletan ruinigon de Palestino kaj džia belega templo en Jeruzalemo. Li
idžis militkaptito, poste liberigita fare de Imperiestro Vespasianus, kiu alte estimis liajn
kapablojn kaj donis al li romenan tsivitanetson sub nova latina nomo kaj kun tšiuj džiaj
tsivilaj rajtoj. En Romo, kie li restadis džis sia morto, li skribis ampleksan raporton pri la
juda milito – de bello judaico – en kiu li admonas al sia gento plu ne rezisti al la
Romenoj, tšar la malvenko kaj ruinigo estis la volo de Dio. Poste li verkis ankoraw pli
faman historikon de la Juda popolo ek-de mondokreo – Antiquitates Judaicae – destinitan
al nejudoj. Oni dženerale taksas lian verkon tiel fidinda, ke ankoraw aktuale, post 20
jartsentoj, aperas tradukoj. Tamen, multaj Judoj konsideras lin nur kiel perfidinton.
Idumeo – Helena nomo por hebrea Edom, regiono sude la la Morta Maro kie lodžadis
beduinaj triboj, posteuloj de Esau (kies kromnomo ja estis Edom), kiuj plurajn fojojn
malamikis al la Israelidoj. Ilin anstatawis en la sesa džis kfara jartsento avandate la
Nabatanoj. Post la falo de Jeruzalemo en 70 PD, plu ne estas parolo pri tiu lando.
ius gladii (Leghom Glawes) - “Rajto de la Glavo” – En romena juro la plej alta awtoritato,
nome la rajto kondamni akuziton al morto aw senkulpigi tiun. En la tempo de Jesuo tiu
ekstrema rajto estis forprenita de Israel, en si mem jam biblia signo pri baldawa apero de
la Mesio.
Mišnao - La unua tšefa skriba realigo de judaj traditsioj parole transdonitaj, kromnome
“Buštraditsio”. Kompilita de Judä ha-Nasi tširkaw 220 AD kiam, pro persekutoj, tiu buŝa
traditsio riskis perdidži. Rabenaj komentoj pri tiuj tekstoj, same kolektatis en la Gemara.
Kune tiuj kompilažoj konsistigas la Talmudon, kiu estas la tšefa religia kaj vivnorma
fundamento por aktualaj Judoj, pli konsiderinda kaj konsiderata etš ol la fakta Tenax
(Malnova Aliantso de la Biblio).
Sadukismo – Religia sekto kaj politika partio, plej suktsesa inter la juda pastraro, kiu kredis
nek je vivo eterna, nek je egzisto de spiritoj, kio pravigis al homoj estidži ritšaj kaj profiti
el tšiuj džuažoj de la vivo. Kontrawuloj de la partio de Farisajoj.
Tacitus (Publius Cornelius) – Romena konsulo, historikisto, kaj oratoro (56-127 AD). Li
skribis pri imperiestroj kaj aliaj romenaj potentsuloj, samnivele kiel pri ordinaruloj, kaj
tiel liveris fidindan lawfaktan bildon pri la vivo kaj homoj en lia epoko.
Talmudo (Hebree “Instruo”) - Religia bazlibro de la Judaro, kun diskutoj kaj opinioj de
rabenoj, kolektitaj tra la jartsentoj, pri ledžoj, moralo, filozofiko, kutimoj, kaj historiko.
Dži konsistas el du tšefpartoj: la Mišnä (ek-de 200 PD) kaj la Gemarä (ek-de 500 PD).
Dži estas tiel kolose ampleksa, miloj da padžoj, ke judaj fervoruloj bezonas sep jarojn por
džin tralegi de komentso džis fino, unu padžon tage. Enfunde estas dawrigo de
Farisajismo.