Koloniaal Verslag van 1916 - Koninklijke Bibliotheek

KOLONIAAL VERSLAG 1916.
89 Hoofdstuk C, §§ 19 en 20. • 40
terwijl bovendien 2 vrouwen en 2 kinderen, die zich tusschen
de mannen bevonden, bij ongeluk doodelijk wei-den getroffen.
Op baar terugweg bevreesd zijnde van uit. een karowari —
een soort inaiineiiverblijf, waarin geesten worden gediend —
beschoten te zullen worden, hetgeen even tevoren had plaats
gehad, brandde de patrouille deze karowari af en kon toen
ongedeerd veil rekken. Door het verbranden van de karowari
gingen eenige nabijstaande kleine woningen eveneens in
vlammen op.
])e veiligheid van personen en goederen bleef, behalve in
Noord-Halmanera en in de afdeeling Noord-Nieuw-Guinea,
over het algemeen weinig te wenschen overlaten.
De gezondheidstoestand was niet ongunstig, behalve op
Halmahera, Batjan en in Noord-Nieuw-Guinea, waar, door
geinis aan voldoende geneeskundige hulp, afkeer der be-
\ nik ing van de Europeesche geneeswijze en door de onoordeelkundige
behandeling, die de bevolking zelve toepast,
buikziekten en koortsen betrekkelijk vele slachtoffers
maakten. In Maart 1915 kwamen te Laboeha (Batjan) gevallen
van buikziekten met choleraverschijnselen voor. Dank
zij de algemeen toegepaste inenting met choleravaccin, week
dé ziekte spoedig zonder een epidemisch karakter te hebben
aangenomen. Zoowel op Salawati als op Waigeoé (beide in
Noord-Nieuw-Guinea) droegen de mazelen, diè overigens in
het gewest ook veel voorkomen, een epidemisch karakter;
zeer vele personen stierven aan die ziekte.
In Augustus 1915 verliet de bevolking van eenige kampongs
op de westkust van het eiland Wetar (afd. Zuid-Timor
en eilanden) hare nieuwe nederzettingen op aanstoken varf
eenige hoofden, die de domme bevolking bang hadden gemaakt
voor kwade geesten. Na zich aanvankelijk daartegen
verzet te hebben, kwamen de in het woeste bergland teruggetrokken
lieden ten slotte terug; de aanzetters werden gestraft.
* , , ,
In de laatste 5 maanden van 1915 keerden wederom vele
Portugeesche onderdanen naar Oeikoessi terug. De beruchte
roover Kehi Benani. die van uit Portugeesch gebied talrijke
wan da den op Nederlandsch gebied heeft gepleegd, werd gedwongen
om naar ons gebied uit te wi.iken, alwaar ni.i gevangen
genomen werd. ,• '
Als waarnemend bestuurder van het landschap Amarasi
(afd. Zuid-Timor en eilanden) trad, tijdens de minderjangheid
van den rechthebbende, op Izaak Koro (Gouv. Bt. 30
Nov. 1915 n°. 83). De bestuurder van het landschapje Amabi
Öifeto werd wegens politieke kuiperijen (het op touw zetten
van eene beweging om de oude rechten van zijne familie op
het landschap Amanoeban weder te doen gelden) bij Gouv.
Bt. 10 Nov. 1915 n°. 46 ontslagen. In afwachting van eene
mogelijke samenvoeging van Amabi Oifeto met een nieuw
te vormen landschap Koepang, werd in het bestuur van het
bedoelde landschap slechts voorloopig voorzien.
De bestuurders van de landschappen Arnfoan, Kolona,
Batoelólong en Renggo, Soleiman Willem Taloni. Makoeni
Maoe, Ris? Rera en Frederik Sjioen, legden de korte verklaringen
af. welke werden goedgekeurd en bekrachtigd by
Gouv/Bte. 26 Aug., 27 Aug. en 26 Aug. 1915 nos. 20, 36
en 21.
De bestuurder van Termanoe en Baa (eiland Roti) werd
bij Gouv. Bt. .31 Juli 1915 n°. 27, op zijn verzoek, eervol
van zijne waardigheid ontheven. Sedert zijn deze landschappén,
zoomede Dengka en Lelain. Dehla en Oenale en
Renggo en Oepao, twee aan twee vereenigd tot de zelfbesturende
landschappen Lomakoli, Loahoeloe, Bolahaloe en
Noeaalai (Gouv. Bt. 10 Mei 1916 n°. 21).
In de onderafdeeling Sawoe kwam de vereeniging van de
drie landschappen Seba, Timoe en Mesara (zie K. V. 1915
kol. 43) onder den naam Sawoe, tot stand bij Gouv. Bt. 18
Aug. 1015 n°. 45.
Tn April 1915 doodde de bevolking van een kampongcomplex
in Poereman (onderafd. Alor), die in verzet was
gekomen tegen het wettig gezag, een der leden van het inlandsch
bestuur van Madenang. die er heen'was gezonden om
§ 20. TIMOR EN ONDER HOORIGHEDEN.
In het Sentani-meergebied (afd. Noord-Nieuw Guiuea)
deed zich eene ziekte voor onder de varkens, welke zich kenmerkte
door hoesten, gevolgd door een kropgezwel; naar
schatting bezweken daaraan een 1000-tal dieren. Overigens
hebl>en zich geen besmettelijke veeziekten vertoond.
De handel bleef, evenals in de laatste vier maanden van
1914, den nadeeligen invloed van den Europeeschen oorlog
ondervinden. In de laatste maanden van 1915 herstelde zich,
door de stijgende copra-prijzen en een vernieuwde vraag naar
gomcopal, de uitvoer dezer producten weer op de gewone
hoogte; ook rotan, ebbenhout en vogelhuiden werden weer
uitgevoerd, doch nog slechts in zeer geringe hoeveelheden.
De uitkomsten van den rijstbouw, die op droge velden in
enkele streken van Halmahera en op de eilanden Tidore,
Batjan en Obi wordt gedreven, waren gunstiger dan in 1914;
de oogst was echter nog niet voldoende voor de behoefte der
bevolking.
De klapperaanplantingen ondergingen wederom eene belangrijke
uitbreiding op Halmahera en omliggende eilanden,
alsmede op de Obi-, Batjan- en Soela-eilanden en in Noord-
Nieuw-Guinea. >,
De uitkomsten van de zeevischvangst waren bevredigend.
Het Christendom bleef zich zoowel op Halmahera als in
Noord-Nieuw-Guinea gestadig uitbreiden.
de niet geregistreerde kamponglieden op te sporen. Bij de
daarop gevolgde tusschenkomst van de mi lita ire macht
sneuvelden en overleden aan bekomen wonden 40 kwaadwilligen.
Nadat in Juni de hoofdaanlegger met bijna al zijne
volgelingen waren opgevat, keerden orde en rust spoedig
weder, zoodat de registratie» en herregistratie van de bevolking
weder zonder moeielijkheden konden worden verricht.
Door de bewoners van het bergcomplex Kamelelang in het
landschap Koei werden in Juli vijandelijkheden gepleegd
tegen den* bestuurder van dat landschap, waarbij eene
nachtelijke poging om hem in zijn kampong Lerebaing te
vermoorden mislukte. Bij deze gelegenheid werden 9 bewoners
van die kampong gedood en 16 gewond, terwijl 27 huizen en
een paar groote prauwen in de asch werden gelegd. De aanvallers
lieten 6 dooden achter. Onwil om belasting op te
brengen en heerendiensten te verrichten bleken de redenen
van dit zeer plaatselijk verzet te zijn, waaraan door een
krachtig militair optreden spoedig geheel de kop werd ingedrukt.
' f
In den nacht van 23 op 24 Maart 1916 overvielen 30 met
klewang en pijl en boog gewapende bewoners van de bergkampong
Nihing het tuinhuis van den kapitan maling van
Alor. Het huis werd in de asch gelegd; van de bewoners
werden er bij eene poging tot verweer 3 gedood, terwijl er 1
zwaar en de kapitan zelf licht gewond werden. Laatstgenoemde
ontkwam naar de 'onderafdeelingshoofdplaats
Kalabahi. Bij de vervolging van de kwaadwilligen werden er
14 gedood, onder wie. een tweetal leiders. De reden van\ den
overval is iiog onbekend. »
Op het.eiland Alor had de vereeniging plaats van de landschappen
Mataroe en Koei onder den bestuurder van laatstgenoemd
landschap (Gouv. Bt. 12 Febr. 1916 n°. 45).
De bestuurder van het met Goenoeng Moetis vergroote
landschap Mollo (afd. Noord-Midden-Timor), Tabelak Oimatan,
legde de korte verklaring af, welke werd goedgekeurd
en bekrachtigd bij Gouv. Bt. 10 Mei 1916 n°. 8.
De bestuurder van Beboki, die wegens knevelarij werd geschorst
(zie K. V. 1915, kol. 42), stierf in ballingschap.
De bestuurder van het landschap Amanatoeng (Zuid-
Midden-Timor), Moetis Banoe Naik, werd wegens knevelarij
veroordeeld tot verbanning. Hij werd in het bestuur opgevolgd
door Koesa Ranoe Naik (Gouv. Bt. 18 Jan. .1916 n°. 38).
ïn de onderafdeeling Beloe kwam de vereeniging tot stand
van de landschappen Alas Weolain, Liamali, Fatoe Aroein,
Manoelea, Mandeo; Dirma, Lakekoen, Koesa, Waiwikoe en
Waihale tot één landschap onder den naam Melakka, terwijl