Download - AM

De rijksbouwmeester begon ruim tweehonderd jaar geleden als de
bouwende meester van koninklijke bouwprojecten, wat zich later verbreedde
naar overheidsgebouwen. Nu is hij als architect de meester die ons leert
kijken en het algemeen belang laat zien van ruimtelijke kwaliteit voor
onze samenleving. Hij is de adviseur van het kabinet op de terreinen van
architectuur, stedenbouw en ruimtelijk ontwerp. Daarnaast is hij voorzitter
van het College van Rijksadviseurs waarvan ook de rijksadviseurs voor
infrastructuur, landschap en cultureel erfgoed deel uitmaken.
Tekst Mariet Schoenmakers Beeld Corbino en Daria Scagliola/Stijn Brakkee
Wat kan de rijksbouwmeester ons zeggen over de betekenis van architectuur in
deze tijd? We zitten nu in een periode van grote economische transitie, waarin een
nieuwe balans moet worden gevonden tussen partners, belangen en disciplines. We
moeten de ontwerpopgaven van morgen opnieuw formuleren. Ontwerpers kunnen
een grote bijdrage leveren aan het oplossen van vraagstukken die een fysieke vorm
vragen, zij kunnen op basis van research scenario’s en keuzes voorleggen met concrete
oplossingen. En ontwerpers kunnen producten ontwikkelen en bedenken die
een eigen economie teweegbrengen. Er is een structureel tekort aan middelen en
tegelijk moeten we immens vernieuwen: er komt een nieuwe tijd die we afdwingen
door nieuwe creativiteit. Bottom-up zijn er veel nieuwe initiatieven op lokaal niveau
door bewoners en buren. Veel wordt nu als decentraal vraagstuk gezien, maar
ons vestigingsmilieu als land moet zich internationaal kunnen meten in een
digitaal steeds kleinere wereld. Hoe wordt deze nieuwe werkelijkheid een
economische drager voor ons land en hoe kunnen daarin het Rijk en de rijks-
bouwmeester een bijdrage leveren aan een nieuw Nederland
van de eenentwintigste eeuw?
We gaan hierover in gesprek met rijksbouwmeester Frits van
Dongen, die daarbij put uit zijn ervaringen als architect.
Over Ontwerpen
Het is één van de mooiste ervaringen; een gebouw geboren
te zien worden. Mee te mogen maken die vrijheidsdrang,
dat puzzelen, dat zoeken naar de vorm, maat en schaal, het
weten van de ruimte, de twijfel en de bevrijdende schets. Dat
mooie gevecht met de elementen én met de omstanders heb
ik Frits van Dongen rond de eeuwwisseling zien voeren bij
het ontwerpen van het nieuwe Conservatorium in Amster-
De aanloop naar het nieuwe Conser-
vatorium. Steeds maar weer praten
over wat het gebouw teweeg moest
brengen (het spelend hart!), hoe de
voorgevel bemiddelde met de stad,
zodat daarmee klaarheid kwam of de
gevel nu open of dicht moest zijn, of
de ruimte door moest lopen of niet,
of er al iets over het materiaal te
zeggen was, een continu uitstel net
zolang tot het er ineens was.
Frits van Dongen
dam. Via het ontwerpend zoeken en testen bevroeg hij zijn opdrachtgevers omdat
zij op die plek een bijna onontwarbare knoop van functies hadden gepland, te
weten: het combineren van een conservatorium met kantoren erboven, beide natuurlijk
met mooi uitzicht op het water, het Oosterdok. Het conservatorium had als
ambitie om een ‘spelend hart’ te krijgen, een plek van ontmoeting als tegenhanger
voor het individueel muziek maken, als een oefening naar het later samen musi-
‘Practice what you preach’
‘We moeten zelf stappen maken in onze attitude,
in onze beleving van de werkelijkheid, in wat we concreet
doen. Dat geeft ons dan vrijheid nieuwe dingen te willen,
nieuwe creativiteit in wat we kunnen.’
ceren in orkest of ensemble. En daarbij die twee scholen van
jazz en klassiek letterlijk bij elkaar te brengen. Hij wist dat
uiteindelijk te vertalen in een opzet met de kantoren ernaast
en een conservatorium met een centraal hart en bovenin de
studieruimten waarbij via een ruime doorlopende gang aan
de gevel de student contact maakt met buiten en vice versa.
In het hele gebouw zijn trappen en gangen van een aangename
view voorzien; het rondlopen is een feest. Hij leek in dit
ontwerpproces continu met zichzelf in gesprek, zijn omgeving
tot een dialoog te verleiden, een taal te vinden om zijn
opdrachtgever te zeggen welke keuzes voorlagen, hen deel
te laten zijn van zijn intuïtie, te studeren op wat de smalle
kavel aankon, en de kansen die hij zag niet los te laten. Via
48 inspiring space inspiring space 49