Download - AM

Frits van Dongen
‘We moeten ook de ruimtelijke component beschouwen van
nieuwe verschijnselen zoals de stadslandbouw. We zien ‘how food
changes our economy’. En er dus de vraag rijst hoe we dat een
kans geven in de fysieke structuur van de stad.’
We kunnen zo herstellen waar in de jaren vijftig en zestig
toch wel het failliet van de stedenbouw tot stand is gebracht.
De creatie van het open blok samen met de functiescheiding
heeft volgens hem elke stedelijkheid eruit gehaald. Slimme
verdichting op hoofdroutes, ook met andere functies in de
plint, kan de sociaal-maatschappelijke structuur verbeteren.
Frits van Dongen verwijst naar het boek Terug naar de stad
van Jos Gadet waarin hij analyseert hoe we deze ‘stadsuitleg’
weer aan het rollen krijgen en waar nu de stad stopt en dood
valt. Dit zien we goed op plekken waar de vooroorlogse stad
overgaat in de naoorlogse met zijn resolute scheiding van
functies en gebruik. Gadet biedt met een minutieuze ruimtelijke
analyse van sociaal-maatschappelijke fenomenen een
nieuwe manier van kijken. Hoe de stad gebruikt wordt, waar de collectiviteit zit,
van café tot shop. Dit is een uitnodiging aan de vakgemeenschap net zo precies te
zijn alvorens met een plan te beginnen. Het kan in deze tijd waarin de plannen
niet meer vanzelf gaan een handvat zijn een nieuwe praktijk uit te vinden die veel
dichter op het echte functioneren van de stad staat. Dat is een van dé opgaven van
deze tijd stelt hij, voor de politiek om daar leiding aan te geven, voor de vakman
om ruimtelijke interventiestrategieën uit te vinden die over het leven in de concrete
stad gaan. We refereren aan de werkwijze in Antwerpen onder leiding van
burgemeester Patrick Janssens, die samen met stedenbouwkundigen het stadsproject
initieert waar bevolking en vakman samen de stad maken. Waar de openbare
ruimte samengaat met de bebouwingsvoorstellen, samen met de functie voor de
stadsbewoner. Optimistisch en pragmatisch, via een communicatieve benadering.
Veel meer vanuit een bijna ambachtelijke manier van samen kijken naar de stad,
Schets van de Harmonie in Leeuwarden, van de hand van Frits van Dongen.
Zijn culturele gebouwen hebben altijd een overmaat die tot ontmoeten en
feesten uitnodigt. Ze zijn nooit saai en hebben kleur, iets waar de meeste
architecten bang voor zijn. Daarom maakt hij zoveel van die gebouwen:
theater, bioscoop, feestzaal of conservatorium, high en low culture, met
even veel plezier.
Van Dongen over de Harmonie in
Leeuwarden: ‘Een theater gaat
over ruimte, ruimte en ruimte.
Ruimte waar je van alles kunt
doen, dat is mijn definitie voor
publieke gebouwen. De foyer is een
potentiële feestruimte. Dat weet
je doordat je de gebruiker een rol
geeft in het ontwerpproces en zo
kunt ontleden wat dat voor het
ontwerp betekent. Je verplaatst
je in die gebruiker. Anders kun je
geen uitgaansgebouw maken.’
hoe de stad echt werkt vanuit de dagelijkse bewoner, zo verwacht hij, dan de verwachting
dat een stel jonge honden ons met één idee zal redden. We moeten dan
toegeven dat veel plannen nu niet (meer) kloppen, omdat ze niet gefundeerd zijn
op een goede analyse van de stad, van de morfologie, de historie en het dagelijkse
gebruik. Misschien komen we nu uit een tijd waar ook teveel een theoretisch kader
over de stad werd gelegd zonder goed naar die stad zelf te kijken. Dan zien we,
zegt hij ineens, dat in het plan voor de Spoorzone in Delft de blokken niet kloppen,
de stegen een verkeerde richting hebben, terwijl er in het naastgelegen gebied
initiatieven zijn die erdoorheen willen, naar de binnenstad, maar dat niet kunnen.
Terwijl een plan dat juist moet accommoderen. We maken niet de stad, we zijn de
stad, zou Janssens zeggen. We moeten puzzelen, heel rationeel analyseren hoe de
stad werkt, juist ook vanuit de context en de overmaat in het publieke domein, net
als in een theater waar de foyer de stad kan huisvesten, en zich opent naar de stad.
En dan komen we weer bij dat vakmanschap, het ambacht, dat zich verbindt met de
samenleving. De ontwerper die communiceert, die in staat is zijn kennis te delen.
De nieuwe tijd
In de tas van Frits van Dongen zit dan ook dat boek van Gadet wat voor hem nu een
bijbeltje is, zoals hij zegt. Voor hem formuleert dit boek de opgave voor de steden,
vanuit de dagelijkse werkelijkheid hoe mensen de stad maken en hoe de fysieke
structuur daarvoor de condities geeft. Het staat vol aanstrepingen en het geeft een
begrippenkader voor de nieuwe tijd. ‘Urban fabric’ is de stad
van de relatieve afstand, zegt Gadet, waar contacten in het
stadsweefsel besloten liggen, face to face kunnen zijn, en niet
in de weidsheid van de theoretische concepten uit de wederopbouw
met hun open verkaveling en functiescheiding. Het
zit vol ‘third places’, waar de stedelingen elkaar spontaan ontmoeten,
een thuis terwijl je van huis bent, en waaromheen
een nieuwe stedelijke economie ontstaat van nieuwe diensten
en werk. De dichtheid van bewoning zorgt voor veel klanten.
Daardoor is er leven op straat, een komen en gaan. Het is
de herontdekking van de straat, het continue patroon van
actieve straatwanden waar allerlei functies kunnen neerstrijken,
een verzilvering van het gedachtegoed van Jane Jacobs’
The Death and Life of Great American Cities uit 1961, waarin zij
de vloer aanveegde met de moderne cityplanning van de
vooruitgang met monofunctionele en uiteengelegde gardencities
en al. Haar boek had even invloed in de jaren zestig en
zeventig, in de tijd dat we kleinschaligheid en menselijke
schaal omarmden voordat de snel toenemende welvaart ons
geloof in de maakbare mens ervoor in de plaats stelde. Het is
dan ook niet verwonderlijk dat juist dit boek van Gadet in de
tas van onze rijksbouwmeester zit, want hierin vindt hij de
56 inspiring space inspiring space 57