Poenae sunt servanda - DSpace at Open Universiteit

Bij het vergelijken van de bovenstaande rechtsbronnen valt op dat zij min of meer gelijkluidende bepalingen
kennen. Gemeenschappelijk is bijvoorbeeld dat het loon dient te worden betaald bij terugkeer van het schip.
Bepalingen die tijdige betaling van het loon dienen te waarborgen, worden hierin evenwel niet aangetroffen. In deze
rechtsbronnen zijn dan ook geen aanwijzingen te vinden van een vroeger gewoonterecht, dat ten grondslag zou
liggen aan artikel 40 ‘Instructie ende ordonnantie’.
4.3.2 Instructie ende ordonnantie voor Commissarissen van de See-saecken
In het begin van de 17 e eeuw ondervond de zeevaart te Amsterdam veel schade als gevolg van grote
ongeregeldheden en geschillen tussen schippers, matrozen en bootsgezellen. De preambule van de ‘Instructie ende
ordonnantie’ van 28 januari 1641 294 maakt duidelijk dat het bestuur beoogde hieraan een einde te maken. 295 Nieuw
bij deze wetgeving is dat de tijdige betaling van het scheepsloon – zover bekend – voor de eerste maal wettelijk
werd gewaarborgd. Als middel werd gekozen voor een civielrechtelijke straf, namelijk een geldboete, die
verschuldigd werd indien het loon niet binnen 24 uur na afdanking werd voldaan (zie § 4.8). Deze verhoging
bedroeg voor officieren ƒ 3.- per dag en voor bootsgezellen ƒ 2,50 per dag. 296
Tegelijkertijd werd een speciale rechtbank opgericht (de Kamer van Zeezaken) en werd het ambt van Waterschout
of Substituut van zeezaken ingesteld. 297 In de Kamer van Zeezaken hadden vijf ‘Commissarissen van de Zeezaken’
zitting. Zij namen in eerste aanleg kennis van verschillende zaken (art. 1) en spraken recht naar de landelijke
plakkaten en de keuren van de stad Amsterdam, ‘doch in duistere of twyfelagtige gevallen naar de beste reden en
meeste billijkheid: ‘t welk aan hunne bescheidenheid overgelaten is.’ 298 Appel was mogelijk bij de Schepenen (zie
bijlage 2). 299 De Watersubstituut-schout had handhavingsbevoegdheid langs Het Y en hield toezicht op de verkoop
en monstering bij schepen. Hij was tevens gemachtigd tot het geven van alle soorten bekeuringen te water.
Daarnaast was hij belast met het innen van de boeten en het aanklagen van ‘ongewilligen’ voor de
Commissarissen. 300
In Rotterdam is enige tijd later eenzelfde ontwikkeling te zien. Vanwege soortgelijke problemen werd in 1655 een
‘Ordonnantie opde seesaecken ende differentien daerover binnen deze stad vallende’ afgekondigd. 301 Ook in
294 ‘Gepubliceert, nae voorgaende Clockſlag, den 16. Feb. 1641. Preſentibus den Heeren Schout. D. Andrees Bicker Burgemeeſter. D. Franck
vander Meer ende Roelof Bicker Schepenen.’ De ‘Instructie ende ordonnantie’ werd in 1643 gewijzigd en ‘op nieuws’ afgekondigd ; Wagenaar
1768, p. 104.
295 Van der Storck 1678: ‘Alſoo mijne Heeren van de Gerechte in ‘t ſeecker verſtaen / van den groote ongeregeltheden ende erceſſen / die
dagelijcks by de Matrooſen tegens de Scdhippers gepleecht worden / als mede van de meenighvuldige diſorden / verschillen ende miſverſtanden /
die hoe langs hoe meer / tuſſchen de Schippers ende Bootſgeſellen ontſtaen / allen tot merckelijcke ſchade ende intereſſen van de Zeevaert ende
den Koophandel in ‘t gemeen. Soo iſt: dat mijne / Voornoemde Heeren / omme ſoodanige ongheregeltheden ende vordere ſchade voor te komen /
tot dienſte van den Koophandel ende bevorderinge van de Zeevaert (daer deſe Stadt ten hooghſten aen gelegen is) by proviſie goet gebonden
hebben te maecken ſeeckere Ordonnantie en daer beneffens de Willekeuren ende ſtatucren ſeeckere poncten ende articulen / hier nae
verklaert.Bevenelde alle de ſelve ſcherpelijck onderhouden ende achtervolgt te worden / op de penen / daar inne begrepen.’ ; Vgl: Van der Leeuw
1857, p. 122-123.
296 In de eerste redactie van artikel 40 werden de West- en Oost-Indische Compagnie expliciet van toepassing uitgesloten.
297 In 1744 kreeg hij de titel: Baljuw van de Zeezaken, of het Watergerecht.
298 Wagenaar 1768, p. 106-107.
299 Van der Leeuw 1857, p. 123.
300 Le Moin de L’espine/Le Long 1780, p, 45.
301 Van der Leeuw 1857, p. 129.
49