Poenae sunt servanda - DSpace at Open Universiteit

4.5 Oud Burgerlijk Wetboek
4.5.1 Wet op de arbeidsovereenkomst 1907
De op Romeinse leest geschoeide regeling van ‘huur van diensten’ 310 in de Code Civil, benoemde drie soorten ‘huur
van diensten’, die namelijk het meeste voorkwamen: de huur van dienstboden, die van vervoerders en die van
aannemers. 311 Naast de huurovereenkomst van diensten, stond de huurovereenkomst van goederen. 312 Deze indeling
werd in het Nederlandse recht overgenomen. 313 De huurovereenkomst ten aanzien van dienstboden werd, evenals die
van aannemers, geregeld in het Burgerlijk Wetboek (art. 1637 t/m 1639 BW (oud)), en de huurovereenkomst van
vervoerders (scheepsofficieren en scheepsgezellen) kreeg een regeling in het Wetboek van Koophandel (Boek 1,
titel 4 WvK). 314 Voorafgaand aan de Wet op de arbeidsovereenkomst van 1907 was eigenlijk alleen deze laatste
arbeidsovereenkomst deugdelijk geregeld. Bij het ontwerp van het BW zijn de betreffende bepalingen van het WvK
als voorbeeld genomen, waarbij artikel 448 WvK (het huidige artikel 447 WvK) model stond voor het uiteindelijke
artikel 1638q BW (oud).
Aan het ontwerp van Drucker gingen twee wetsontwerpen vooraf, met eveneens bepalingen ter bevordering van
tijdige loonbetaling (zie § 1.3). Zowel het Truck-ontwerp 315 als dat van Domela Nieuwenhuis (beiden uit 1888)
stelden niet-tijdige betaling strafbaar, onder verbeurte van een geldboete van respectievelijk 200 en 250 gulden. 316 In
geval van recidive werden de voorgestelde straffen hoger: hechtenis voor de duur van 3 maanden, gevangenisstraf
van ten hoogste 12 maanden, verval van actief - en passief kiesrecht gedurende 4 jaar en ontzetting van de
uitoefening van een beroep. Deze beide wetsontwerpen zijn echter nimmer van kracht geworden.
De meningen in de Tweede Kamer waren verdeeld over de voorgenomen strafbepalingen. Enerzijds achtte men
het een deugdelijk beginsel dat nakoming van privaatrechtelijke overeenkomsten enkel onder zeer uitzonderlijke
omstandigheden door strafrechtelijke bepalingen dient te worden verzekerd. Maar anderzijds werd onderkend dat de
privaatrechtelijke wilsautonomie ‘niet bestaat, waar de omstandigheden een zekeren drang op den werkman
uitoefenen om zich een voor hem minder voordeelig contract te laten welgevallen.’’ 317 Voor die gevallen zou een
strafrechtelijke handhaving mogelijk uitkomst kunnen bieden. Als praktisch bezwaar werd echter gezien, de
vermoedelijk geringe bereidheid van werknemers om aangifte te doen, uit vrees voor ontslag. De effectiviteit van
een systeem met strafrechtelijke handhaving, wordt immers tevens bepaald door de aangiftebereidheid in geval van
310
Het Romeinse recht begreep tevens onder de locatio conductio, de (oneervolle) overeenkomst van huur en verhuur van diensten. De werkgever
(conductor) huurde feitelijk de diensten van de werknemer (locator) en was daarmee naar Romeinse zienswijze degene die ‘werknemend’ was.
Aanneming van werk (locatio conductio operis faciendi) was een resultaatsverbintenis, en de arbeidsovereenkomst (locatio conductio operarum)
een inspanningsverbintenis; Lokin 2003, p.303-304.
311
Zie art. 1779 CC (De huur van personen die werkzaam zijn en zich inzetten om iemand te dienen,
die van de vervoerders, over land of door water, die verantwoordelijk zijn voor het vervoer van personen of goederen en die van aannemers die
werken door het volgen van offertes of markten.)
312
Vgl. art. 1583 BW (oud): ‘Er bestaan tweederlei soorten van overeenkomsten van huur en verhuur: huur van goederen en huur van diensten,
werk en nijverheid.’ ; Asser/Van den Berg 2007, p. 3.
313
Vgl. Art. 1542 Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koningryk Holland: ‘De huur van dienſten bepaalt zich voornamelijk tot drie ſoorten: 1.
De huur van dienstboden; 2. Die van voerlieden en ſchippers, perſonen of goederen overbrengende; en 3. Die van aannemers en ambachtslieden.’.
314
Boek 1, titel 4 ‘Van het huren van scheeps-officieren, matrozen en gezellen, derzelver regten en pligten’ (Handelingen II, 1822/23, nr. VI, p.
55); later: ‘De arbeidsovereenkomst tussen kapitein en schepelingen’ (Handelingen II, 1928/29, 190 nr. 2, p. 2). Vgl. Rb Arnhem 7 mei 1863,
Regtsgeleerd Bijblad 14, p. 99.
315
Wetsvoorstel ‘tot waarborging van de vrije beschikking door werklieden over hun verdiend loon.’ Ook genoemed: Ontwerp-Ruys de Beerenbrouck
316
Naar huidige ‘koopkracht’ ca. € 2.500 tot € 3.000 (in 2011) .
317
Kamerstukken II, 1889/90, 16 nr. 1, p. 3.
51