Drie-Minuten-Toets (DMT) en AVI - Toetswijzer - Kennisnet

model toch 'drempels' in te bouwen. Dit zou het model in staat stellen om met z'n simulaties het menselijk
leesgedrag nog weer beter te benaderen.
Coltheart et al. (2001) slagen erin om met het DRC-model achttien effecten op alleen al het terrein van het
hardop lezen te simuleren. Hoewel DRC aldus voldoende ondersteund lijkt te worden vanuit de empirie –
hetgeen aansluit bij onze intuïtie dat een model dat erin slaagt een grote reeks van verschijnselen te
verklaren een goed model is – is het model niet onweersproken. Een model is slechts een middel; het doel is
een theorie die leesgedrag en de neurale fundamenten daarvan verklaart. Modellen moeten niet alleen
beoordeeld worden naar de mate waarin zij robuuste effecten op een bepaald terrein, zoals hardop lezen,
kunnen verklaren, maar ook naar de mate waarin zij daarbuiten ‘functioneren’; bijvoorbeeld bij het verklaren
van de relatie tussen gedrag en bepaalde neurofysiologische substraten (Seidenberg, 2007). Deze pretentie
heeft het DRC-model niet, in ieder geval niet expliciet, maar hebben connectionistische modellen wél. 4
Connectionistische modellen
Sinds de late jaren tachtig van de vorige eeuw worden in het leesonderzoek connectionistische modellen
toegepast. Het gaat daarbij om computermodellen die gebaseerd zijn op theorieën over hoe lezen in z'n
werk gaat. En die onder andere pogen te verklaren hoe kinderen leren lezen, hoe het lezen van goede
lezers verloopt en hoe leesproblemen, zoals dyslexie, verklaard kunnen worden. Het is een benadering die
steunt op gedachten en aannamen over de manier waarop kennis in ons brein gerepresenteerd is, over de
manier waarop die kennis verworven is en over de manier waarop deze gebruikt wordt. Connectionistische
modellen ontwikkelen en toetsen hypothesen over hoe mensen lezen, en dat ten dienste van een algemene
theorie: een theorie die omvangrijker is dan louter een leestheorie.
Ontwikkelaars van connectionistische modellen hebben het idee van het mentale lexicon verlaten. In plaats
daarvan wordt een uitgebreid netwerk van orthografische, fonologische en semantische eenheden
verondersteld, waartussen bij het lezen van een woord verbindingen (connecties; vandaar de naamgeving
van deze modellen) worden gelegd. Kern van het connectionisme is dat bij het lezen de verklanking van een
woord of pseudowoord tot stand komt in één geïntegreerd proces, waarin op basis van kennis van
statistische regelmatigheden op verschillende niveaus activatie wordt opgebouwd. Letterclusters, syllaben,
morfemen en woorden die vaker zijn omgezet in klanken, worden volgens deze theorie sneller en preciezer
herkend (Schijf, 2009).
In de literatuur zijn twee belangrijke connectionistische modellen beschreven. Het parallelle gedistribueerde
verwerkingsmodel en het fonologisch-coherentiemodel.
Parallelle gedistribueerde verwerkingsmodel Het parallelle gedistribueerde verwerkings- of PDP-model,
waarin PDP staat voor parallel distributed processing, is ontwikkeld door Seidenberg & McClelland (1989).
In het dubbele-routemodel worden de lexicale en fonologische route als onafhankelijk opgevat.
Het alternatief van het PDP-model is dat beide routes parallel werken. Vandaar de term parallel in de naam
van het model; distributed slaat op de manier waarop informatie gerepresenteerd wordt geacht. Bij een
gedistribueerde representatie wordt een bepaald kenmerk gerepresenteerd door een activatiepatroon.
Hiertegenover staat een lokale representatie, waarin een bepaald kenmerk gerepresenteerd wordt door één
enkele eigenschap, die functioneert als een detector welke geactiveerd wordt als het kenmerk aanwezig is.
De ontwikkelaars van het PDP-model – die overigens niet zo zwaar lijken te tillen aan het verschil lokaal –
gedistribueerd (Seidenberg, 2007) – opteren met name voor een gedistribueerde representatie omdat zij in
hun model gebruik wensen te maken van mechanismen die consistent zijn met de gevonden evidentie met
betrekking tot het functioneren van het brein. Parallel gedistribueerde netwerken bieden onderzoekers aldus
redelijk goede benaderingen van de manier waarop informatie zich over het brein verspreid (Plunkett (2001)
en ze hebben daarmee dan ook een behoorlijke psychologische realiteit. Dit in tegenstelling tot het
fonologisch coherentiemodel (zie onder). Daarin wil men een directe analogie met het zenuwstelsel juist
vermijden. Het in dat model gepresenteerde netwerk is wel op de werking van het zenuwstelsel geïnspireerd,
maar de bouwstenen ervan zijn geen psychologisch reële eenheden (Bosman & Van Orden, 2003).
Het oorspronkelijke PDP-model bestaat uit verzamelingen van onderling verbonden orthografische en
fonologische eenheden, en een tussenniveau van 'verborgen' eenheden. Laatstgenoemde eenheden zijn
noodzakelijk omdat er grenzen zijn aan de verwerkingscapaciteit van netwerken met daarin alleen directe
verbindingen; de verborgen eenheden voegen aan het systeem indirecte verbindingen toe. De verbindingen
tussen de verschillende eenheden zijn voorzien van gewichten die bepalen hoeveel informatie doorgegeven
wordt. Deze gewichten weerspiegelen een leereffect; de aggregatie van alle training die iemand in z'n
‘leescarrière’ heeft ondergaan.
4
Levy et al. (2009) slagen er overigens in fMRI-onderzoek in om functionele verbindingen in het brein op te sporen die betrokken
zijn bij het lezen van woorden en pseudowoorden op een manier die consistent is met het DRC-model.
14