Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding - Igitur - Universiteit ...

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
drie aspecten die van invloed zijn op begrip en daarnaast ook relevant zijn in het kader van
onderzoek naar samenstellingen.
2.2.1 Samenhang
Samenhang in teksten is erg belangrijk bij het overbrengen van een boodschap. Woorden,
zinsdelen en zinnen moeten voor een geslaagde communicatie goed op elkaar aansluiten.
Singer (1990) omschrijft deze samenhang, ook wel coherentie genoemd, als volgt:
“(…) the parts of a message are related or connected to one other. Because the reader can
identify these connections, the message can be understood.”
Het toevoegen van spaties in samenstellingen zou kunnen leiden tot zinnen die volgens de
regels gezien niet volledig coherent worden geïnterpreteerd. De mogelijkheid bestaat dat het
proces van begripstoekenning hierdoor verstoord wordt.
2.2.2 Verwachtingen
Tijdens het lezen van teksten wordt een kennisschema opgeroepen (Singer, 1990). Dit schema
bevat alle kennis die we over een bepaald concept bezitten. Als je leest dat iemand van de trap
is gevallen, dan verwacht je op basis van je wereldkennis en eerder opgedane ervaringen met
bijvoorbeeld de val van een trap, een mededeling over een mogelijke verwonding. Als de zin
vervolgd wordt met de mededeling “en hij zette een bakkie koffie” dan is dat merkwaardig.
Gebleken is dat deze opgeroepen verwachtingen een rol van betekenis spelen bij het
decoderen van boodschappen. Zodra een samenstelling onterecht gespatieerd wordt, kunnen
op dit gebied problemen ontstaan. Een schema kan worden opgeroepen op basis van het
linkerdeel, maar totaal niet overeenkomen met de samenstelling als geheel. De lezer moet zelf
infereren dat hier een spatiefout gemaakt is, en dat er in feite sprake is van één concept dat
opgebouwd is uit woorden die los van elkaar geschreven zijn. Hierdoor kan het leesproces
gestoord worden en de leestijd oplopen.
2.2.3 Lezerskenmerken
Volgens Tinker (1966) zijn verschillende factoren bepalend bij het gemakkelijk begrijpen van
een tekst, te weten: individuele verschillen in mentale capaciteiten, mate van ervaring, mate
van beheersing van de leestechnieken en flexibiliteit in het benaderen van leesmateriaal. De
mate waarin deze factoren van toepassing zijn op lezers varieert sterk. Toch betekent een
geringe beheersing ervan niet per definitie dat het altijd lastig is om teksten te begrijpen. Zo
zouden een goede motivatie, adequate voorbereiding, een goed op de lezer aangepaste
moeilijkheidsgraad en overwonnen tekortkomingen als een geringe woordenschat en een
gebrek aan vertrouwen op hun beurt weer bevorderlijk zijn voor het bevattingsvermogen 3 .
Naar aanleiding van deze kennis wordt duidelijk dat bij het creëren van begrip een
belangrijke taak is weggelegd voor de lezer. Wanneer samenstellingen onterecht
losgeschreven zijn, dan zouden zij problemen in het leesproces kunnen teweegbrengen.
Echter, wanneer de lezer enigszins capabel is op bovenstaande punten en voldoende
gemotiveerd leest, dan zouden die problemen wellicht overwonnen kunnen worden. Of dit
invloed heeft op de tijd die het kost om een tekst te lezen, wordt in de volgende paragraaf
onderzocht.
2.3 Het verband tussen begrip en leessnelheid
Uit het voorgaande is gebleken dat vele factoren het begrijpen van een tekst tijdens het lezen
kunnen verhinderen. Het meten van de leessnelheid is een manier om deze problemen te
3 De bevattingsbevorderlijke factoren die Tinker noemt werden oorspronkelijk in 1959 gepubliceerd in een
artikel van Constance M. McCullough, een onderzoekster op het gebied van lezen en leesproblemen van
leerlingen. Dit artikel (McCullough, C.M. (1959). Conditions favorable to comprehension. Education, 79, 533-
536.) is echter niet meer op te vragen via de Nederlandse bibliotheken
3