Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding - Igitur - Universiteit ...

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
De resultaten van dit onderzoek komen grotendeels overeen met die van Inhoff et al.
(2000). De conclusie van Juhasz et al. (2005) luidt dan ook dat het toevoegen van spaties in
samenstellingen de lexicale herkenning en de first fixation duration 5 verbeterde, maar dat met
in achtneming van refixaties blijkt dat de latere verwerkingsprocessen door de extra spatie
verstoord worden.
Nas (1988) onderzoekt welke invloed woordafbrekingen aan het eind van de regel hebben
op de leessnelheid. Hij behandelt twee theorieën over de manier waarop onze hersenen
opgesplitste woorden verwerken. De ene theorie stelt dat de twee gelezen delen eerst aan
elkaar geplakt worden, waarna het mentale lexicon aangeroepen wordt in het proces van
betekenisgeving. In dit licht is het afbreken van woorden, zowel aan het einde van de regel als
in het geval van de samenstelling, tamelijk lezersonvriendelijk te noemen: het aaneenplakken
is een extra handeling. De andere theorie beweert dat woorden in delen in ons lexicon
opgeslagen liggen. Bij ieder woord dat we lezen roepen we de verschillende delen op en
plakken die aan elkaar. In dit geval is het weinig relevant of de woorden afgebroken of
gespatieerd worden, want de procedure blijft hetzelfde.
Uit een serie self-paced reading tasks bleek dat de teksten met afgebroken woorden
significant langzamer gelezen werden. Nas concludeert op basis van zijn experimenten dat
woorden in hun geheel in ons mentale lexicon opgeslagen liggen en dat regelafbreking
midden in een woord het leesproces verstoort.
In grote lijnen komen de onderzoeken naar spatiëring van samenstellingen tot dezelfde
conclusie: het verwerken van samenstellingen kan sneller gaan door ze te spatiëren, maar in
geval van (mogelijk) interne ambigue situaties wordt het proces door de extra spatie(s) juist
verstoord. De fixatie op het laatste woorddeel duurt altijd langer, omdat de lezer moet
infereren dat de gelezen woorden in feite één concept betreffen. Nas voegt daaraan toe dat een
oorzaak van deze vertraging gevonden kan worden in het feit dat we woorden in het geheel in
ons mentale lexicon opgeslagen hebben. Opgesplitst in delen betekent dit een extra,
samenvoegende handeling die uitgevoerd moet worden, alvorens de betekenis zich aan ons
openbaart.
2.5 Het effect van regelkennis
Naar het effect van kennis van spellingregels op situaties waarin deze regels overtreden
worden, is – voor zover bekend – nog geen onderzoek gedaan. Het is daarom moeilijk om op
basis van gegronde theoretische kennis te voorspellen in welke mate kenners van de
aaneenschrijfregel anders reageren op foutief gespatieerde/foutief aaneengeschreven woorden
dan de niet-kenners.
Morton Ann Gernsbacher (1993) schreef een artikel waarin ze een aantal onderzoeken
naar ambiguïteit samengevat. Vanuit dit artikel is het mogelijk om voorzichtig parallellen te
trekken richting het onderzoek naar het effect van regelkennis op foutief gespatieerde
samenstellingen, waarin ook een zekere ambiguïteit optreedt. Aan bod komen onder andere
onderzoeken naar de snelheid van het verwerpen van de ongepaste betekenisoptie van
ambigue woorden en homofonen in een tekst, waarbij goede lezers (skilled readers) met
slechte lezers (poor readers) vergeleken worden. De groepen zijn ingedeeld op basis van de
uitslag van een serie tests, die onderzochten in hoeverre de deelnemer een gelezen of
gesproken verhaaltje begrepen heeft. Deze onderverdeling van lezers in twee groepen maakt
het artikel extra interessant, aangezien deze mogelijk te vergelijken zijn met de groepen in het
experiment naar de samenstellingen: regelkenners en niet-regelkenners.
De gebruikte woorden in de onderzoeken van Gernsbacher zijn bijvoorbeeld spade
(verwijst zowel naar een schoppenkaart in een kaartspel als naar een schop die gebruikt wordt
tijdens het tuinieren) en patients/patience (fonologisch gezien exact hetzelfde, maar met een
andere semantische betekenis). Opgemerkt moet worden dat de ambiguïteit in Gernsbachers
5 First fixation duration: “De duur van de eerste fixatie op een woord (of regio) weerspiegelt de moeilijkheid die
een lezer heeft tijdens de verwerking onmiddellijk bij het zien van het woord.” (Cozijn, Vonk en Noordman,
2003).
5