Burgerlijke bewegingen in Steenwijk - Historisch Centrum Overijssel

54 1_ H. Spreen
ding te veel. Geen wonder dat, mede vanwege de zwakke defensie tegen de
inval van Franse troepen in 1747-1748, de gemoederen zodanig hoog opliepen
dat er op veel plaatsen in het land rellen uitbraken tegen de belastingpachters.
De regenten traden met kracht op tegen deze woelingen, daarbij gesteund door
de inmiddels herstelde erfstadhouder Willem IV. Invloed op de regering was
een andere eis, vooral in Amsterdam, waar in 1748 het Doelistenoproer uitbrak.
Daar wenste men een einde te maken aan de regentenoligarchie. Hoewel
deze bewegingen alom in den lande een vrij gematigd karakter vertoonden,
zouden soortgelijke bewegingen in Steenwijk tussen 1747 en 1750 ontaarden in
een reeks van onverkwikkelijke gebeurtenissen, mede veroorzaakt door en ten
nauwste verweven met een kerkelijk conflict tussen de kerkenraad en de magistraat.
De aanleiding was de beroeping van een predikant om de vacature te vervullen
welke was ontstaan na het vertrek van de later zo bekende Oranjeklant Petrus
Hofstede op 30 mei 1745 naar Oostzaandam. Een naar het zich liet aanzien vrij
onschuldig meningsverschil leidde tot verstrekkende gevolgen. De zittende
kerkenraad ging namelijk niet meteen over tot het beroepen van een nieuwe
predikant. Het stadsbestuur echter wilde uit bezuinigingsoverwegingen het
ambt van tweede predikant door een proponent (kandidaat) laten waarnemen.
Daarom probeerde het, toen de kerkenraad op de gebruikelijke manier een predikant
wilde benoemen, deze beroeping zo lang mogelijk te dwarsbomen. De
kerkenraad meende aan zijn verplichtingen te hebben voldaan op grond van
een op 31 mei 1650 tussen beide partijen gesloten conventie, door de magistraat
te kennen te geven tot een nominatie te willen overgaan. Dit betekende
het begin van een ernstig conflict tussen de kerkenraad en de magistraat. De
laatste was van mening dat de kerkenraad eerst om toestemming daartoe
moest verzoeken. De kerkenraad ging tenslotte na veel tegenwerking door de
magistraat op 24 februari 1746 over tot de beroeping van Joan Gerhardus Hillers,
predikant te Anloo in Drenthe. Meteen daarop werd dit beroep door de
magistraat onwettig verklaard.
Dit conflict sleepte zich voort tot 1748. In dat jaar verscheen namelijk op 26
juni het uit dertig artikelen bestaande 'Burgerrekwest', waarvan een der eerste
een felle aanklacht inhield tegen het optreden van het stadsbestuur in het conflict
met de kerkenraad." Tot op dat moment was de vacature nog steeds niet
vervuld. In het rekwest werden nog tal van andere bezwaren geuit, waarover
later.
Samenstelling en positie van het stadsbestuur
Vóór 1795 vormden schepenen, raden en meenslieden samen het bestuur van
de stad. Schepenen en raden werden aangeduid als de magistraat. Ze werden
gekozen voor een periode van een jaar, maar waren herkiesbaar. Van de zes
schepenen bekleedden beurtelings, iedere maand twee, het ambt van burgemeester.
De verkiezing van de magistraat had plaats op zondag na St. Paulsbekering
(25 januari). Daags tevoren, op zaterdag, werden door het stadsbestuur
acht, na 1597, twaalf burgers op het raadhuis ontboden, voor de helft uit de
Oosterkluft en voor de andere helft uit de Westerkluft voortkomend. Meenslie-