Meervoudig Besproken - Habiforum

Samenvatting
In de Nederlandse samenleving is de afgelopen jaren de kwaliteit van de ruimte steeds belangrijker
geworden. Door de druk op de ruimte van de toenemende mobiliteit, vrijetijdsbestedingen en
individualisering komt de ruimtelijke kwaliteit volgens velen in het gedrang. Daarom wordt er steeds
creatiever en slimmer met de ruimte omgesprongen. Verschillende functies worden met elkaar
verweven of boven op elkaar gestapeld. Meervoudig ruimtegebruik noemen we dat tegenwoordig vaak.
Meervoudig ruimtegebruik kan een bijdrage leveren aan meer ruimtelijke kwaliteit. Maar wat is dat
eigenlijk ruimtelijke kwaliteit? Wat voor visies en beelden roept ruimtelijke kwaliteit op bij direct
belanghebbenden?
Dit onderzoek gaat over de kwaliteitsvisies van direct belanghebbenden. Zo’n eigen visie geredeneerd
vanuit een bepaald belang wordt ook wel een discours genoemd. In opdracht van Habiforum is een
onderzoek opgezet naar discoursen ruimtelijke kwaliteit van direct belanghebbenden bij projecten van
meervoudig ruimtegebruik. Drie projecten zijn daarbij onder de loep genomen. In Steenwijk is gekeken
naar een multifunctioneel en regionaal knooppunt: het Transferium Steenwijk. Het tweede project is het
Buurtschap Zwolle, een landelijk gebied aan de stadsrand waar meervoudig duurzaam landgebruik
wordt toegepast. Tot slot is gekeken naar meervoudig ruimtegebruik in de stad. Leiden Noord is een
gemengde woonwijk die deels hergestructureerd wordt.
De drie projecten bevinden zich alledrie in een andere fase van het ruimtelijk ontwikkelingsproces.
De fase van het proces is van invloed op de discours ruimtelijke kwaliteit. Direct belanghebbenden
hebben allerlei beelden als zij aan ruimtelijk kwaliteit denken. Op een hoog abstractieniveau, aan de
start van het ontwikkelingsproces, komen deze discoursen ruimtelijke kwaliteit overeen. Een plek heeft
volgens belanghebbenden veel ruimtelijke kwaliteit als een aantal elementen aanwezig zijn:
- sfeer/kleinschaligheid
- verschillende functies
- goede stedebouwkundige structuur
- hoog esthetische belevingswaarde
Als gekeken wordt naar deze elementen, dan kan meervoudig ruimtegebruik een beperkte rol spelen
om te zorgen voor (meer) ruimtelijke kwaliteit. Met name het verweven en combineren van functies
spreekt direct belanghebbenden aan.
Zodra de plannen concreter worden (in de visie- en planvormingsfase), neemt de overeenstemming
over ruimtelijke kwaliteit af. De verschillen in kwaliteitsdenken nemen toe. Projectontwikkelaars zien
bijvoorbeeld kwaliteit als het rendement van het vastgoed, terwijl voor natuurinstellingen een gebied
kwaliteit heeft als er groen aanwezig is. De positie van een belanghebbende beïnvloedt de mate
waarin een bepaalde discours gerealiseerd kan worden. Hoe meer financiële, juridische, politieke
macht en beschikbare kennis een direct belanghebbende heeft, hoe groter de invloed is van een
bepaald discours.
Professionals uit de vakwereld van de ruimtelijke ordening, zoals de Rijksplanologische Dienst (RPD),
zijn vaak minder direct betrokkenen bij de praktijk. Dit komt ook naar voren in hun discours, die
technocratisch gericht is. Kwaliteit zien zij als een meetbare variabele, die bepaald wordt door allerlei
soorten belangen en waarden. Een voorbeeld hiervan is de matrix ruimtelijke kwaliteit van Hooimeijer
e.a. waarin belangen gekoppeld worden aan ontwerpopgaven.
6