Meervoudig Besproken - Habiforum

1 Inleiding
1.1 Aanleiding
Vanaf de jaren tachtig wordt in Nederland het begrip ruimtelijke kwaliteit steeds vaker gebruikt. De druk
op de beschikbare ruimte in Nederland neemt toe. Maatschappelijke ontwikkelingen als vergrijzing,
individualisering, een toename van vrijetijdsbestedingen en mobiliteit zorgen voor deze toenemende
druk op de ruimte. De ruimtelijke kwaliteit komt hierdoor volgens velen in het gedrang. In een land waar
de ruimte schaars is zijn creatieve oplossingen ten aanzien van het ruimtegebruik nodig.
Ruimteoplossingen als het combineren van functies worden daarom steeds meer toegepast.
Met het invoeren van de gedachte van de compacte stad in de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening ging
de aandacht ook meer uit naar het intensiveren van stedelijke ruimten. Al deze oplossingen hadden als
doel de ingezette functiescheiding in de jaren zestig een halt toe te roepen. Functiescheiding leidde
veelvuldig tot inefficiënt ruimtegebruik. Een vorm van ruimtegebruik, die volgens zowel gebruikers als
professionals geen bijdrage levert aan ruimtelijke kwaliteit.
Een toenemende welvaart heeft daarnaast de aandacht voor ruimtelijke kwaliteit door gebruikers en
door de overheid vergroot. De meeste Nederlanders zijn vandaag de dag voorzien in hun
basisvoorzieningen, zoals goede huisvesting. Gebruikers willen nu graag kwaliteit in onder meer hun
leefomgeving. Het belevingsaspect van (ruimtelijke) kwaliteit speelt hierbij een grote rol.
Inmiddels hebben vele tientallen wetenschappers, overheden en kennisinstellingen zich over het
normatieve begrip ‘ruimtelijke kwaliteit’ gebogen. Ook Habiforum, het Expertisenetwerk Meervoudig
Ruimtegebruik, buigt zich hierover. Meervoudig ruimtegebruik, ook wel optimaal ruimtegebruik
genoemd, wordt door Habiforum gezien als een middel om tot een hogere ruimtelijke kwaliteit te
komen. Tot nu toe is het meeste onderzoek gericht op abstracte kennisvorming door ‘intellectuelen’. In
dit onderzoek daarentegen komen praktijkvoorbeelden van meervoudig ruimtegebruik aan bod en
worden belanghebbenden zelf aan het woord gelaten om hun visie op ruimtelijke kwaliteit te geven.
Dit onderzoek is geïnitieerd door Habiforum. Binnen het Habiforum-onderzoeksprogramma ‘Ruimtelijke
Kwaliteit’ is door Hooimeijer e.a. (2001) het begrip ruimtelijke kwaliteit geoperationaliseerd. De
resultaten van dit onderzoek worden in paragraaf 1.3 toegelicht. Habiforum is dit jaar gestart met het in
de praktijk toetsen van de theoretische kennis, die voortkomt uit het onderzoek naar ruimtelijke
kwaliteit van Hooimeijer (2001). Om de resultaten van deze praktijktoepassingen helder in beeld te
brengen, heeft Habiforum een stagiaire aangetrokken. Met onderhavig stageonderzoek wil Habiforum
inzicht krijgen in welke ruimtelijke kwaliteit tot stand komt bij verschillende soorten meervoudige
projecten. Dit onderzoek past daarmee binnen een breder onderzoeksprogramma van Habiforum.
Waarom wordt er in dit onderzoek nu juist ruimtelijk kwaliteit in relatie tot meervoudig ruimtegebruik
onderzocht? Het wel of niet meervoudig aanpakken van een stuk ruimte wordt vaak bezien vanuit de
plannings, technische en bouwkundige hoek (kwantitatieve aspecten) en veel minder vaak vanuit de
sociaal-culturele hoek. Uiteraard een randvoorwaarde, maar bevindingen uit de studie ‘De hoed en de
rand’ geven aan dat een verbreding van de discussie door het erbij betrekken van kwalitatieve
belevingsaspecten wel eens de grondslag zou kunnen vormen voor een stevigere maatschappelijke en
culturele verankering van optimaal ruimtegebruik (H+N+S landschapsarchitecten, 2001). Het verbinden
van het kwantitatieve aspect met de kwalitatieve discussie scherpt het inzicht dat het niet gaat om het
ontmoedigen van de ruimte, maar om het tegengaan van onnodige verspilling van de ruimte.
Schaarste van de ruimte is hierbij de achtergrond om meervoudig ruimtegebruik toe te passen. Vanuit
deze gedachte is dit onderzoek opgezet.
8