HERBESTEMMING VAN RELIGIEUS ERFGOED Maastricht ... - WTA

Bijlage 2: SNOEIEN DOET BLOEIEN
(Deze bijlage is een bewerking van de voordracht gehouden op 9 juni 2006 op de studiedag
georganiseerd door de landelijke Werkgroep Kerkbouw van de Protestantse Kerk in
Nederland)
Over: hoe om te gaan met (kerk)gebouwen … tijd voor een nieuwe beeldenstorm?
Groeien met de riemen die je hebt … krimpen met de rijkdom die we hebben … kansen voor
kerkgebouwen … wat is mijn pleidooi? Eerst eens kijken waar we het over hebben …
Wij, christenen (en ik bedoel dan met name die van de Protestantse en ook Rooms
Katholieke kerk) staan voor een geweldige opgave, al jaren overigens, maar nu (waarom nu
laat ik onbesproken) dringt die opgave zich wel heel concreet aan ons op: de opgave van
ons gebouwenbestand.
De opgave waar wij voorstaan wordt gekenmerkt door een teruglopend ledenaantal in de
kerken, gepaard gaand met een oud en voor een belangrijk deel monumentaal
gebouwenbestand in een wereld gekenmerkt door individualiteit, naar spiritualiteit zoekende
mensen en bewegingen, en: een schepping die roept om een duurzame omgang.
Veelal zijn kerkgebouwen nu te groot voor het aantal kerkbezoekers, al dan niet met een
functionaliteit die niet optimaal is, vragen kostenintensieve onderhoudsinvesteringen en een
hoog energieverbruik met daarmee gepaard gaande kosten. Daar staat tegenover dat een
belangrijk deel van deze gebouwen monumentaal is: monumenten zijn en een
architectonische, stedenbouwkundige, sociale en culturele waarde vertegenwoordigen.
In notendop is hiermee de opgave wel geschetst en wordt in dit artikel verder bekend
verondersteld, hoewel een diepgaande analyse op zijn plaats zou zijn gezien de ernst van
deze opgave.
Hoe staan wij, christenen in deze opgave?
Ik word, nadenkend over het kerkgebouw en de rol daarvan voor christenen getroffen door
het beeld van de wijnstok en de ranken zoals Jezus in zijn laatste gesprekken aan zijn
discipelen voorhoudt (Johannes 15: 1 – 11). Ik doe geen exegese van dit bijbelgedeelte,
integendeel. Ik wordt slechts getroffen door het feit dat snoeien doet vrucht dragen: bloei
oplevert. In de Jongerenbijbel(NBV 2006) wordt toegelicht: hoe kleiner de rank, hoe meer
energie om vrucht te dragen. Vrij vertaald naar gebouwen: hoe kleiner het gebouw of hoe
minder gebouwen: hoe meer energie, talent, ruimte om vrucht te dragen als gemeenschap.
Natuurlijk: een gebouw kan ook te klein zijn of niet functioneel, maar laten we ons richten op
het doel: vrucht dragen.
Geen exegese … integendeel, maar ik heb wel samen met de kerkrentmeester, behoefte
aan theologen die de stap maken van geloof naar gebouw, naar de omgang met
(kerk)gebouwen.
Dus: ik ga voor ‘’snoeien doet bloeien’’. Vrij vertaald naar kerkgebouwen in de huidige
opgave: schroom niet om af te stoten en/of te verbouwen. Sloop doet leven: dat is het
perspectief voor christenen. Behoud van … kan dus geen doel op zich zijn!
HOE GAAN WIJ OM MET (KERK)GEBOUWEN
… en dan moet ik toch constateren dat die gebouwen (hoewel, zeker in de protestantse
theologie, slechts een dak dat beschermd tegen vocht, kou en indringers) enorm gekoesterd
worden. Gekoesterd in die zin dat menig gemeentelid cq kerkganger er emotioneel aan
gehecht is en het ondenkbaar vindt die gebouwen te verlaten, laat staan herbestemmen of
slopen. Protestanten in Nederland lijken wonderwel in een omgekeerde beeldenstorm te
zitten: behoud van hun monumentale kerkgebouwen?! Ik ga wat kort door de bocht, maar
toch …hoe was het ook al weer: Luther die stelling nam tegen de gevestigde
geïnstitutionaliseerde kerk. Zijn eerste daad: spijkers in de kerkdeur (alleen die spijkers zijn
- 14 -