HERBESTEMMING VAN RELIGIEUS ERFGOED Maastricht ... - WTA

Deze verdienen aandacht om verschillende redenen: er is nog zo weinig van over (Joods
erfgoed na WO II), het is nog zo jong. Het is de vraag of de eerste moskee in Nederland,
inmiddels meer dan 50 jaar geleden in gebruik genomen, niet per definitie religieus erfgoed
is? (niet op de lijst met nominaties van de minister). En wat te denken van al die
Gereformeerde en Lutherse kerken die overbodig worden als gevolg van de kerkvereniging
in 2004 en dalend ledental in de Protestantse Kerk in Nederland? En bijvoorbeeld de eerste
onderkomens eind 19e eeuw van gemeenten uit de Opwekkingsbeweging?
Dit genoteerd hebbend wordt in het vervolg van dit verhaal met name gesproken over het
christelijk (Protestants, Rooms Katholiek) religieus erfgoed.
4. Onroerend
Erfgoed wordt in dit artikel beperkt tot het onroerende erfgoed. Dat gaat dus niet over
bijvoorbeeld kleding of meubilair. En slechts beperkt over de producten uit de kunsten
(beeldend en muzische) en bijvoorbeeld grafische en industriële vormgeving of bijvoorbeeld
rituelen. Dat heeft enig risico: een aantal perioden heeft zich gekenmerkt met producten
door een hoge mate van ‘’Gesamtkunst’’.
Die beperking betekent niet dat het uitsluitend over kerkgebouwen gaat, en ook niet
specifiek over gebedshuizen zoals synagogen en moskeeën. Onroerend goed zijn ook de
kloosters, ensembles van het klooster, kerk, school en/of begraafplaatsen, kapellen en
kruisen, klokkenstoelen en bijvoorbeeld ook zondagsschoolgebouwen. Is er inmiddels een
zondagsschoolgebouw tot erfgoed, tot monument verklaard? Recent zijn er wel gesloopt.
5. Ontroerend
Dat het voortbestaan van onroerend religieus erfgoed emotioneel de gemoederen niet
onberoerd laat lezen en horen we de afgelopen jaren dagelijks in de media. Dit artikel wil
een bijdrage leveren aan de broodnodige onderbouwing van het onderwerp en daarmee
…de emoties die het oproept. De ‘’t’’ staat tussen haakjes: we gaan er niet expliciet op in.
Het wil genoemd zijn omdat dit wellicht het zwaarste aspect van het onderwerp is … en het
zwaarst te managen.
Onbekend en overigens moeilijk te beoordelen of juist bij religieus erfgoed de gemoederen
zo hoog oplopen? Raakt het mensen ten diepste?
Actueel is dat het kerkgebouw een hoge emotionele functie heeft: als landschappelijk en
stedenbouwkundig ankerpunt (landmark). En ook het gebouw omdat het architectonisch
aanspreekt en door de (vele) gebeurtenissen die er plaatsgevonden hebben.
Landmarks? Daar is overigens wel wat over te zeggen: is menig landschap niet mooier,
zonder dijken, molens en kerken? En: juist nu wordt menig kerktoren geëvenaard
beconcurreerd door wel of niet in de directe omgeving gelegen nieuwere en grootsere
landmarks: industrie, kantoren, windmolens, televisietorens etc .Gecombineerd met onze
hoge mobiliteit resulteert dit in een geheel ander landschap en waarneming daarvan. Daarin
zit een enorme dynamiek.
6. Hergebruik
Hergebruik: het kernwoord, een werkwoord dat onderwerp is.
In de eerste indruk een nieuw onderwerp: de laatste jaren is er veelvuldig over geschreven,
gepubliceerd, aandacht aan besteed. Dat is betrekkelijk. In mijn studietijd, de jaren’80 vorige
eeuw, de wederopbouw had zijn voltooiing bereikt, gaf de toenmalige restauratiehoogleraar
Temminck Groll al een dictaat uit met de titel ‘’goddeloze kerken’’. In 1985 verscheen een
- 3 -