HERBESTEMMING VAN RELIGIEUS ERFGOED Maastricht ... - WTA

BELANGEN EN AFWEGINGEN VAN KERKGENOOTSCHAPPEN BIJ HET
AFSTOTEN VAN KERKELIJK VASTGOED
Peer HG Houben, architect/coordinator Bouwzaken, Bisdom van Haarlem
1. Inleiding
Etymologisch gezien staat het begrip “kerk” in alle tijden en talen zowel voor de stapel
stenen, het gebouw, áls voor het religieus genootschap dat daar gebruik van maakt. Dit
duidt op de intense verweving van emoties, kunst- en cultuuruitingen en architectuur die
betrekking hebben met de omgang met kerkelijk onroerend goed. En dit is ook de reden
waarom we hier bijeen zijn gekomen om met elkaar de problematiek rondom
herbestemmingen van kerkelijk vastgoed de revue te laten passeren.
In Nederland zijn het, in tegenstelling tot Vlaanderen, de kerkgenootschappen, die
“leverancier” van overtallige, dus potentieel voor herbestemming in aanmerking komende,
kerkgebouwen zijn. Om de Nederlandse situatie te duiden lijkt het mij dan ook goed om de
belangen en afwegingen van deze kerkgenootschappen te belichten met betrekking tot
herbestemming.
Zoals mijn collega Martin Frederiks al betoogde worden de Nederlandse traditionele
kerkgenootschappen geconfronteerd met het resultaat van een decennialange
ontkerkelijking en vergrijzing. Dat zal in Vlaanderen niet anders zijn.
Een verschil met Vlaanderen is, dat de kerkdichtheid in relatie tot de bevolking, vanuit de
verzuilde historie, in Nederland zeer groot is. Bovendien, de explosie van 19 e en 20 e eeuwse
kerkbouw kenmerkt zich, wat betreft de Rooms Katholieke kerken, door kolossale, heden ten
dage onbruikbare, afmetingen.
Van de ca. 250 R.K.-kerken in het huidige bisdom Haarlem, een bisdom dat in territorium
globaal samenvalt met de provincie Noord-Holland, zijn sinds 1970, adhoc en zonder
overkoepelende strategie, ruim 50 grote kerken gesloten of vervangen door compacte
kerkgelegenheden. Uit de eerder geschetste CBS trends (Fig. 2) valt te verwachten dat het
einde van de kerksluitingen nog niet in zicht is, maar we willen verdere krimp begeleiden met
een duurzame lange termijn strategie. Voor het ontwikkelen van deze strategie is er binnen
het bisdom een brede beleidscommissie geïnstalleerd met wortels in disciplines Kerkelijke
Organisatie, Financiën, Personeels- en Bouwzaken. Gezamenlijk ontwikkelen we
masterplannen en ontwerpen op regionaal en parochieel niveau om pro-actief aan de slag te
gaan met de volgende vragen, feiten en tegenstellingen: Hiertoe hoort ook de omgang met
af te stoten kerkgebouwen.
2. Functionele behoefte aan het aantal kerkgelegenheden
Wat is eigenlijk de huidige functionele behoefte aan het aantal kerkgebouwen Nederlandbreed?
Hiermee beginnen al de problemen. Het berekenen van de huidige behoefte is
moeilijk te kwantificeren en lastig te combineren met een krimpscenario. Het betreft
bovendien een, deels monumentale, bestaande voorraad op gegeven maar niet altijd
bruikbare locaties. Alles behalve een maagdelijk wit planningbord:
Voor het gemak doe ik met u een globale rekenoefening met betrekking tot het Bisdom
Haarlem, welke slechts 4 % van het totaal kerkenbestand omvat, maar waarvan extrapolatie
kan gelden voor heel Nederland. De huidige situatie in het Bisdom Haarlem is een
kerkenbestand van 200 complexen, met een gemiddelde grootte van (conservatief geschat)
500 zitplaatsen, dit geeft een globale bezoekerscapaciteit van 100.000 bezoekers.
Stel dat de bevolkingsgroei de ontkerkelijking heeft gecompenseerd en het aantal nominale
katholieken in 2007 gelijk zou zijn gebleven als in 1967, voor bisdom Haarlem betekent dat
400.000 kerkelijke leden. Binnen de volkskerk-cultuur rond 1967 gingen in bisdom Haarlem
- 1 -