Aan de hand van de imam - Pauw & Witteman

10 Integratie en participatie van orthodoxe moslims in Tilburg-Noord
Orthodoxie (ỏρθός; δόξα) betekent letterlijk ‘rechtzinnig in de leer’, het tegendeel van
‘vrijzinnig’. Rechtzinnig of precies gelovigen zijn allerminst geneigd om water bij de
wijn te doen wat hun leerstellingen (dogma’s) betreft. Ze zijn niet ‘vrijzinnig’ of
‘rekkelijk’. Orthodoxie, toegepast op religieuze of ideologische overtuigingen, drukt uit
dat een individu of groep vasthoudt aan beginselen die vast staan, die een
waarheidsclaim inhouden en die met historische autoriteitsargumenten (tradities) zijn
omkleed. Toch impliceert orthodox zijn niet automatisch conservatief zijn.
Een orthodox ideeëngoed kan gepaard gaan met progressieve opvattingen of kan
conservatieve en progressieve opvattingen verenigen.
Orthodoxie bevat per definitie een boodschap en het argument dat die boodschap
stevig wortelt in het verleden. Hierdoor appelleert een orthodoxe ideologische of
geloofsovertuiging aan behoeften aan structuur en zekerheid. Orthodoxie biedt een
helder, direct en enkelvoudig aangrijpingspunt voor identiteitsvorming: binding met
andere mensen die allemaal dezelfde beginselen en waarheden huldigen, in het
verleden en vandaag de dag. Die binding creëert een voldoende veilige sociale
omgeving om ook kwetsbaar te kunnen zijn en niet te conformeren aan de communis
opinio.
Fundamentalisme
Een orthodoxe overtuiging, religieus of seculier, is opgebouwd uit dogma’s. Dat laat
weinig tot geen ruimte voor vrij denken, denken buiten die dogma’s om. In dat geval
raakt orthodoxie aan fundamentalisme 9 .
Religies en geloofsovertuigingen die daarvan de vertaling vormen, worden
gekenmerkt door eenduidige, onaanraakbare morele overtuigingen en
overtuigingssystemen die verankerd zijn in autoriteitsargumenten (openbaring; traditie;
culturele bijzonderheden). Daar zit eigenlijk altijd een absoluutheid in die niet
accedeert met redelijkheid of relativisme en zich daarom alleen met moeite laat
vertalen naar het publieke domein. Elke religie en elke ideologie herbergt een
bepaalde mate van orthodoxie. Geen enkele religie of ideologie past van nature en
vloeiend in het publieke domein van een democratisch staatsbestel dat op basis van
compromissen functioneert. Naarmate die publieke ruimte langer bestaat, zoals in
Nederland, redeneert Jean-Pierre Wils, zijn religies beter in staat om die vertaalslag
wel te maken en afstemming te zoeken. In zijn optiek beschikken ‘Westerse’ religies
in een land als Nederland over relatieve ‘vertaalcompetenties’ waarmee ze zich een
gehoor verschaffen, maar lijken religies zich tegelijkertijd van deze publieke ruimte te
distantiëren omdat het compromis zou compromitteren (WRR 2006).
Deze beweging is wereldwijd zichtbaar en ligt volgens Trimondi & Trimondi (2006)
ten grondslag aan een toenemend religieus fundamentalisme en radicalisme. Politiek
en moraal gaan in hun analyse een alliantie aan die gekenmerkt wordt door de strijd
tussen goed en kwaad, door de verwerping van de maatschappelijke status quo als
decadent en losbandig, door het denken in absoluten, de morele macht van het eigen
gelijk, door het zoeken naar zondebokken en intolerantie jegens anderslevenden en
–denkenden.