Aan de hand van de imam - Pauw & Witteman

IVA beleidsonderzoek en advies
Meer concreet doet zich in het verlengde van deze kwestie de vraag voor of moskeegemeenschappen
en in het bijzonder imams juist actief gestimuleerd moeten worden
om binnen die gemeenschappen (met name jonge) gelovigen te begeleiden bij het
integreren in de Nederlandse samenleving, zoals Pels, Gruijter en Lahri (2008)
betogen, of dat – met een beroep op de scheiding van kerk en staat – elk mens zich
in een tolerant Nederland juist gevrijwaard moet kunnen weten van de druk van de
geloofsgemeenschap als hij of zij zich niet langer tot het geloof wil bekennen dan wel
afwijkende religieuze opinies of gedragingen wil uiten. De identiteit van Nederland
hoeft niet te worden aangepast, maar moslims die in Nederland wonen zijn eerst en
vooral Nederlanders – zo moeten ze zich zien en zo moeten ze gezien worden. Met
het oog op de rol van imams is dit in essentie ‘klassieke’ vraagstuk nog steeds van
een actuele beleidsmatige relevantie.
Het Arabische woord ‘imam’ (إمام) betekent letterlijk ‘voorganger’. Dat is degene die in
de moskee vijf keer per dag het rituele gebed leidt. In tweede instantie doelt het begrip
‘imam’ op degene die tijdens het vrijdaggebed de preek houdt: ‘de prediker’ (imam
khatib: خاطب). Van de imam verwacht men dat hij de religieuze boodschap doorgeeft
aan jongere generaties (Cesari 1999: 221). Hij is voorbeeldig in gedrag, zoals de
profeet dat heeft overgeleverd en voorgeleefd, kan met overtuiging goed en kwaad
onderscheiden op basis van de bronnen van het geloof en brengt waarden (wenselijke
attitudes en gedragingen) en normen (geboden en verboden) over. In zijn traditionele,
gestandaardiseerde manier van denken, handelen en doen is de imam, in de definitie
van Boender (2007: 14), ‘een van de traditionele religieuze autoriteiten die zich
uitspreekt over de normerende rol van de islam in de levensstijlen van
gelovigen.’ Een imam is niet per definitie aan een moskee verbonden. In de praktijk
zijn volgens Shadid en Koningsveld (1997) drie soorten imams in Nederland actief.
De informele imam functioneert vrijwillig als gebedsvoorganger, doorgaans in kleine
gemeenschappen. Voorts is er de professionele imam die door de overheid van een
land van herkomst voor een bepaalde periode wordt uitgezonden, zoals de Turkse
imams onder het gezag van het Turkse presidium voor godsdienstzaken Diyanet.
Als een recente variatie hierop zou het initiatief van de Marokkaanse regering kunnen
worden gezien die het contact met Marokkaanse imams in Nederland probeert te
versterken. Ten slotte zijn professionele imams actief, die door de moskeegemeenschap
worden betaald en door het moskeebestuur zijn aangesteld (Shadid en
Koningsveld 1997). De veiligheidsdiensten wijzen sinds een aantal jaren bovendien
op de opkomst en groei van doorgaans jonge, informele predikers, niet verbonden aan
een moskee, die op verschillende plaatsen in het land optreden als voorganger en een
salafistische ideeëngoed verspreiden (AIVD 2004; AIVD 2007; zie ook Boender 2007:
302).
Een beduidende minderheid van moslims in Nederland bezoekt regelmatig of
geregeld een moskee. Vooral jongeren wier ouders of grootouders zich in Nederland
vestigden, laten de moskee links liggen. Tegelijkertijd is onder jonge moslims sprake
van een opleving van religie als identiteitsbepalende factor (Boender 2007; Koning
2008; Entzinger en Dourleijn 2008; Pels, Gruijter en Lahri 2008). Voor deze groep is
de imam niet de enige bron van informatie over het geloof, de moskee niet per
definitie de plaats waar het geloof beleefd en beleden wordt.
19