JG 19 nr 4 - Reynaertgenootschap

356
stond mannelijke homoseksualiteit (sodomie) bekend is, leest men af uit de vele
negatieve veroordelingen die in de twaalfde- en dertiende-eeuwse bronnen zijn
terug te vinden.
Oosterhuis verwijst naar de vele pleidooien binnen de kerk voor een strenger
optreden tegen sodomie onder de geestelijkheid (Oosterhuis 1992: 19). Volgens
Walsh is het opvallend dat er in een samenleving, die gedomineerd wordt door een
christelijke moraal, zo vaak in verwerpelijke bewoordingen geschreven wordt over
sodomie (Walsh 1993: 130-31). Dit gebeurde niet alleen in theologische traktaten
en preken maar ook in wereldlijke literaire werken. Walsh haalt hierbij De planctu
Naturae (‘Over de klacht van vrouwe Natuur’) van Alain de Lille (ca. 1120-1202) en
De Amore van Andreas Capelanus, geschreven tussen 1174-1186, aan. De toon is
bedillerig en veroordelend als het gaat om sodomie.
Volgens deze bronnen hebben de middeleeuwers dezelfde vooroordelen ten aanzien
van homoseksualiteit zoals die nu in sommige kringen heersen. Het valt
Kusters op dat in de middeleeuwse bronnen een consistent beeld van de mannelijke
homoseksueel bestaat: of het zijn pedofielen of het zijn verwijfde mannen. In
rechtshistorische bronnen worden de ‘sodomitae’ verdeeld in ‘patientes’, zij die de
daad ondergaan (vrouwelijke rol) en ‘agentes’ of ‘facientes’, zij die actief een daad
voltrekken (mannelijke rol). De ergste van de sodomitae zijn de verwijfde mannen
die mannen zouden verleiden. Moralisten benadrukken vooral het vrouwelijke kenmerk
van de homoseksuelen. Johannes van Salisbury (ca. 1115-1180) bijvoorbeeld
verbaast zich over het grote aantal verwijfden. Bernard van Morlas (twaalfde eeuw),
monnik te Cluny, heeft het over ‘semiviri’ en ‘semimares’ (halfmannen en halfechtgenoten:
lees getrouwde homo’s); (Kusters 1977: 20-21).
In dit artikel wordt met ‘sodomie’ het huidige begrip homoseksualiteit bedoeld, meer
specifiek, in verband met het Cuwaertmotief, de seksuele omgang tussen twee volwassen
mannen en dan met name de anaal-genitale coïtus.
‘Peccatum mutum’, de stomme zonde, een goddeloze misdaad
Wackers heeft ontegenzeggelijk een punt als hij beweert dat homoseksualiteit in de
dertiende eeuw niet bij naam genoemd mocht worden. In veel beschrijvingen van
de middeleeuwse geschiedenis van de homoseksualiteit treft men aanduidingen
aan als ‘crimen nefandum’ (goddeloze of onbenoembare misdaad), ‘peccatum
mutum’ of ‘peccatum indicibele’ (de onuitsprekelijke of stomme zonde waarover
men niet spreekt). Met deze aanduidingen bedoelde men de seksuele omgang tussen
twee mannen. ‘Nefandum’ wordt vaak gebruikt in combinatie met ‘crimen’ en
betekent de onbenoembare zonde (o.a. Oosterhuis 1992: 15; Wackers 1993: 199;
Van der Meer 1995: 11; Bouwman/Besamusca 2002: 211). ‘Nefandus’ (-a, -um) is
een adjectief en betekent in het klassieke Latijn gewetenloos, goddeloos, misdadig
of verwerpelijk (Pinkster e.a. 2003: 678). In de middeleeuwen krijgt dit bijvoeglijk
naamwoord echter een andere betekenis. In het Lexicon Latinitatis Nederlandicae
medii aevi lezen we dat ‘nefandus’ synoniem is van ‘nefarius’ (‘nefarius id est nefandus’).
Onder het lemma ‘nefarius’ treffen wij de Middelnederlandse betekenis aan:
‘off dat niet en eyghet (behoort) gesproken werden’ (Fuchs 1994 V: 3156).
Seksualiteit tussen twee mannen wordt beschouwd als het werk van de duivel; men
durft de praktijken daarom nauwelijks bij de naam te noemen (Joustra 1988: 112).
Dit bewust verzwijgen van de zonde van Sodom is onderdeel van een toenemende
Tiecelijn, 19, 2006