JG 19 nr 4 - Reynaertgenootschap

artikel
■ Hans Rijns
Het Cuwaertmotief.
Sodomie in de Reynaert? *
Inleiding
Dit artikel is op te vatten als het tweede deel van een tweeluik over de rol van
Cuwaert de haas in Van den vos Reynaerde. In het eerste deel, gepubliceerd in
Tiecelijn (1999, nr. 4), wordt vooral het dubbelzinnig taalgebruik in de Reynaert toegelicht.
In dit tweede artikel kijk ik verder dan mijn Reynaerdiaanse neus lang is en
ga ik te rade bij historische teksten die ons iets meer kunnen vertellen over de ontstaansgeschiedenis
van de connotatie van de haas in de twaalfde en dertiende
eeuw. Ik heb mij hierbij wederom laten inspireren door het onderzoeksmodel van
Rik van Daele (Van Daele 1993: 24-31). Hij pleit voor een viervoudige benadering
van vermeende dubbelzinnige passages in een historische tekst:
1. Zoek naar clusters van betekenissen (isotopieën 1 ) binnen een bepaalde passage
of tekst (als voorbeeld noemde Van Daele de erotische en religieuze isotopieën
in de Tibeertscène);
2. onderzoek woorden waarvan de dubbelzinnigheid zeker vast staat in een andere
context ook op hun ambiguïteit;
3. gebruik als hulpmiddel de iconografie in de marge van de ‘officiële’ kunst;
4. maak gebruik van gespecialiseerde lexica uit andere perioden en taalgebieden.
Van de strategieën 1, 2 en 3 maakte ik vooral gebruik bij het eerste artikel. In dit artikel
bedien ik mij voornamelijk van de vierde strategie. Geraadpleegd werden teksten
uit het Oude Testament, apocriefe evangeliën, bestiaria, encyclopedieën en
historisch-literaire teksten. Al deze tekstsoorten zijn in het Latijn geschreven, de
wetenschappelijke taal in de middeleeuwen. Om dit artikel leesbaar te houden zijn
de talrijke Latijnse citaten achterwege gelaten. Voor de geïnteresseerde lezer is een
versie beschikbaar waarin alle bronvermeldingen en citaten zijn opgenomen.
Het Cuwaertmotief
352
Wellicht ten overvloede voor de lezers van Tiecelijn breng ik hier in het kort het
Cuwaertmotief in geheugen zodat duidelijk is om welke passages het gaat. In de
Reynaert wordt verhaald hoe koning Nobel hofdag houdt en hoe Reynaert na talloze
beschuldigingen – waaronder de hoofdklacht van Isegrim de wolf dat de vos zijn
vrouw de wolvin Hersinde zou hebben verkracht – tot de galg wordt veroordeeld.
Reynaert zou Reynaert niet zijn als hij zich niet vrij weet te pleiten met een leugenachtig
verhaal over een complot waarbij zijn aartsvijanden zijn betrokken en zo uiteindelijk
ontkomt aan zijn belagers de wolf en zijn twee indagers Bruun de beer en
Tybeert de kater.
Tiecelijn, 19, 2006