JG 19 nr 4 - Reynaertgenootschap

362
so es oec met warmen borne sijn bloet
sine matrice gedroghet dats goet
het want so knapeline ontfanghen doet
ghepuluert ende yminct te hant
dus eist yscreuen dar ict vant.
(Der Naturen Bloeme, v. 3231-3282.)
In de twaalfde eeuw verschijnen er sinds lange tijd weer dialogen over de heteroen
homoseksuele liefde. Deze dialogen, bekend uit de Griekse literatuur en vertaald
in het Latijn, waren sinds de vierde eeuw AD verdwenen. Het meest bekende, en in
die dagen populaire, gedicht is Ganymedes en Helena (twaalfde eeuw). Het betreft
een debat tussen Ganymedes en Helena over de voor- en nadelen van de homoseksuele
liefde. (Een lijst van overgeleverde handschriften is te vinden bij Lenzen
1972: 161-186). Een soortgelijk gedicht, Ganymedes en Hebe, is overgeleverd uit
de twaalfde of dertiende eeuw. Dit keer is Hebe de opposant van Ganymedes.
Ganymedes is opgenomen in de gemeenschap van de goden. Hij krijgt de functie
van schenker ten koste van Hebe. Hebe verdedigt zich voor de raad van goden.
Opmerkelijk in dit gedicht is de passage over een haas die volgens Hebe een andere
haas zou najagen. Een nieuwe prooi is de hemel binnengehaald.
In een bizar verhaal over een jonge naïeve monnik die denkt zwanger te zijn,
komt een haas voor die door de verwarde zeventienjarige monnik als zijn geaborteerde
kind wordt aangezien. Opvallend in dit verhaal is de haas, volgens Spreitzer
een symbool voor de (homo)seksuele ontaarding van de geestelijkheid (Spreitzer
1988: 101-103).
De homoseksuele connotatie van de haas in de Bijbel en de encyclopedieën en
bestiaria komt men wonderwel niet tegen in de volkstalige middeleeuwse bronnen.
Een ‘drijfjacht’ op de haas in het Middelnederlandsch Woordenboek met behulp van
de cd-rom leverde geen homoseksuele haasjes op. De haas staat in de twaalfde en
dertiende eeuw vooral bekend om zijn lafheid, zijn smaak en zijn geneeskrachtige
organen. Dat de homoseksuele connotatie van de haas niet voorkomt in de volkstaal,
is wellicht te verklaren uit het feit dat volkstalige verhalen pas in de twaalfde
eeuw worden opgetekend (Van Oostrom 1993: p. 1-6). Daarnaast is ook de toenemende
vijandige houding ten opzichte van homoseksualiteit in de late middeleeuwen
(1200-1500) een van de redenen waardoor men weinig tot niets terugvindt in
de volkstaal over sodomieten. In de dertiende en veertiende eeuw neemt de intolerantie
ten opzichte van homoseksuelen, maar ook joden en moslims toe. Over de
oorzaken zijn de geleerden het nog steeds niet eens. Boswell noemt een aantal
mogelijke oorzaken voor de afnemende tolerantie en toenemende vijandigheid ten
aanzien van afwijkend gedrag en denken: de absolute macht van de overheid
neemt toe, er is een tendens naar intellectuele eenheid en corporatisme, de inquisitie
wordt ingesteld, het civiele recht wordt vermengd met de christelijke moraal en
het Justiniaanse Romeinse recht wordt herontdekt met daarin veroordelingen van
sodomieten. Vrouwen zijn steeds minder in aanzien, de xenofobie ten gevolge van
de kruistochten neemt toe, de vervolging van joden en moslims wordt ingezet. In
een dergelijk klimaat worden ook de homo’s het slachtoffer van intolerantie.
(Boswell 1980: 269-274;. Kusters 1977: 73-82; Hekma 1987: 22-24; Spreitzer 1988:
5 en 33; Oosterhuis 1992: 18-20; Van der Meer 1995: 27-29). Seksuele omgang
tussen mannen onderling wordt streng gestraft en onbespreekbaar. Wil men de
‘peccatum mutum’ of ‘crimen nefandum’ toch aan de orde stellen, dan moet men
Tiecelijn, 19, 2006