Boude bewoordingen

Zaners vraag zette me aan het denken. Eigenlijk was het ongerijmd.
Nederland telde één filosoof van naam, internationaal vermaard, niet als
specialist van het een of andere buitenlandse oeuvre, maar een origineel
auteur. Boeken van zijn hand waren in diverse talen vertaald. In de V.S.
werd naar hem verwezen. Zijn werk bestreek thema’s die mij bezighielden.
En toch kende ik hem niet – of nauwelijks. Leefde hij eigenlijk nog?
Terug in Nederland besloot ik hem te schrijven. Geen respons. De weken
gingen voorbij. De herfst naderde. Dankzij collega Jacques De Visscher,
literatuurfilosoof te Nijmegen, ontdekte ik dat het adres dat ik had
gebruikt, verouderd was. Ik schreef hem nogmaals, en nu antwoordde hij
per kerende post, in ouderwetse stijl. Hij stemde in met een interview, dat
ik in het Tijdschrift voor Geneeskunde en Ethiek zou publiceren.
Het Oost-Groningse landschap ging die dag onder Apocalyptische
weersomstandigheden gebukt. Hier had Van den Berg, niet ver van het
voormalige communistische bolwerk Finsterwolde, een villa met een Heidegger-achtige
naam betrokken. De passages die hij aan Marx en de machine
wijdde, had ik op dat moment nog niet gelezen. De auteur, vierentachtig
jaar inmiddels, ontving me in zijn werkkamer, temidden van stilte
en boeken. We wisselden de handdruk waaraan hij al eens een beschouwing
wijdde. Hij wierp een blik naar buiten en begon te vertellen... ‘Toen
ik zo jong was als u nu bent, meneer Zwart... bracht ik een bezoek aan
Heidegger, die mij een aantal anekdotes toevertrouwde... Op de dag dat
Husserl naar Parijs ging om er zijn Cartesianische Meditationen voor te dragen,
begeleidde Heidegger hem naar de trein, zoals dat een goed leerling
betaamde. Toen alles gereed was voor vertrek, wenkte Husserl hem voor
het laatst. Was meinen Sie, sprak hij, terwijl hij het raampje opendraaide:
iemand die blind en doofstom is, van bij zijn geboorte, zou zo iemand een
besef van ruimtelijkheid hebben? Dat wilde hij nog weten, voordat hij naar
Parijs ging. Heidegger dacht een ogenblik na en antwoordde: Er kann doch
sitzen, Herr Professor... Onthoudt u die anekdote, Meneer Zwart,’ drukte
Van den Berg me op het hart, ‘u zou me er een plezier mee doen.’
§ 3 Wie is J.H. Van den Berg?
What strikes one about his work is first of all, that it is bold, that he does
not hesitate to upset some of the written and unwritten canons of the
tradition and to oppose vested ways of thinking. (Kruger 1984, p. xiii)
Dit boek is geen biografie, hoezeer de levensloop van Van den Berg ook tot
het schrijven daarvan uitnodigt. Toch is het onvermijdelijk een aantal biografische
data te vermelden die van belang zijn voor een goed begrip van zijn
16