Boude bewoordingen

ook religieuze zorgen baarde. Hij legde zijn inval voor aan zijn biechtvader,
Pierre de Bérulle, die al even enthousiast reageerde. Wat Descartes
precies ontdekte is niet met zekerheid bekend, maar waarschijnlijk betrof
het de gedachte waarmee zijn Géométrie van 1637 eindigt. Wie van een
reeks de eerste getallen kent, kent ook de daaropvolgende getallen. Dit
eenvoudige principe was al langer bekend, maar nog nooit had iemand er
een algemene ‘grondwet’ in gezien, aldus Van den Berg. Wie het verleden
kent, kan de toekomst voorspellen. Anders gezegd, de toekomst in eigenlijke
zin verdwijnt. Wat in het verschiet ligt is slechts een voortzetting
van het verleden. Alles is voorgeprogrammeerd. De Bérulle reageerde zo
enthousiast omdat hij zelf, op theologische wijze, eveneens de toekomst
had uitgeschakeld, namelijk door het beginsel van eindoorzakelijkheid af
te wijzen.
Het gesprek tussen De Bérulle en Descartes vond in de eerste helft van
de zeventiende eeuw plaats, de periode van het devote humanisme. De
Bérulle was de stichter van de orde der oratorianen en overste van de ongeschoeide
karmelietessen. Als een fenomenologisch psychiater bladert
Van den Berg door zijn dossier. Een lelijke, impotente man die elke charme
miste en niet zelden schreeuwde, stelt hij vast. Elk lichamelijk verlangen,
elke lichamelijke verzoeking of vleselijke neiging was hem, als ‘hormonaal
onderbedeelde’, vreemd. Juist deze onlichamelijke man raakte niet
uitgedacht, niet uitgeschreven over de incarnatie. Veel schreef hij over het
ontvangende hart. Wie aan God denkt, voelt zoete ontroering in zijn hart.
Na de harde taal van de Reformatie, aldus Van den Berg, vallen deze teksten
op door hun zoetsappigheid, hun kleffe erotiek. In de zestiende eeuw
werden Adam en Eva in de regel naakt en zeer lichamelijk afgebeeld, maar
de devote humanist van de zeventiende eeuw weigert de hof van Eden te
betreden. Hij verkiest het, deze tuin te begluren als een voyeur (p. 34).
Zijn visuele belangstelling uit zich in ‘indiscreet gluren’. Alleen zo is de
heimelijke maar opdringerige belangstelling te begrijpen voor alles wat
met het menselijke lichaam te maken heeft: incarnatie, martelingen, sadomasochistische
taferelen. In Metabletica van God beschrijft Van den Berg de
mensheid als paren, als gesprekspartners. Bij voorkeur betreft het een religieus
individu en de bijbehorende biechtvader.
§ 16 Devote paren
Vrouwen speelden in de zeventiende eeuw een belangrijke rol, aldus Van
den Berg. Zij hielden salon. Wereldse salons, zoals de chambre bleue van
Madame de Rambouillet, maar ook religieuze, zoals die van Madame Acarie.
Als jonge vrouw was zij verzot geweest op ridderverhalen vol erotische
274