Boude bewoordingen

symbool heeft als zodanig geen ‘autochtone’ of ‘natuurlijke’ betekenis
meer. Het teken ontleent zijn betekenis aan de functie die het vervult in
het systeem van tekens. Als we weten dat een plant vier meeldraden bezit,
weten we over die plant als zodanig zo goed als niets, maar we weten wel
op welke plaats in het systeem we haar moeten onderbrengen. Deze semiotiek
zal uiteindelijk rigoureus onder woorden worden gebracht door
De Saussure, aldus Foucault (p. 81), en langs die weg een cruciale rol gaan
vervullen in het werk van ‘structuralistische’ auteurs met wie hij zich op
dat moment verwant voelt, zoals Lévi-Strauss en Lacan.
Foucault wil beschrijven, niet beoordelen. Dat wil zeggen, hij wil het
klassieke denken niet in termen van verlies of vooruitgang, triomf of crisis
presenteren. Toch is het duidelijk dat Foucault de klassieke tijd bewondert.
Zij bevrijdde ons van de gedachte dat er een intrinsieke, natuurlijke
band tussen de woorden en de dingen zou bestaan, dat de orde der tekens
de orde der dingen zou moeten weerspiegelen, aldus Foucault. In een
vraaggesprek wijst hij er dan ook op dat de titel De woorden en de dingen in
feite ironisch bedoeld was. Zijn boek wilde juist laten zien dat er geen
‘dingen’ zijn zonder woorden, dat de objecten van het wetenschappelijke
weten worden voortgebracht door een bepaalde praktijk – in het geval van
het klassieke denken is dat de praktijk van de ordening aan de hand van een
systeem van tekens.
Husserl daarentegen wilde uitdrukkelijk beoordelen. In zijn Krisis-boek
beoordeelde hij de klassieke wetenschap (vanaf Galileï) op grond van de
mate waarin zij zich bewust was van haar eigen oorsprong en van haar betekenis
voor het menselijke bestaan. In beide gevallen beriep hij zich op
het subject als de grond, oorsprong en maatstaf van de zin van wetenschap.
Het subject formuleert de vraag die tot wetenschappelijk onderzoek aanzet,
maar is ook degene die de resultaten van dit onderzoek op hun zinvolheid
beoordeelt. Ondanks de ‘historische wending’ die zich in Husserls
Krisis-boek voltrekt, is strikt genomen van historisch onderzoek geen sprake.
Hij spreekt over de Renaissance als een filosofische idee, niet als een
concrete manier van spreken, ordenen en kijken. De woorden en de dingen is
zoals gezegd een anti-fenomenologie. De mens, het subject – bij Husserl
nog de oorsprong van zin – wordt letterlijk dood verklaard. Het subject
wordt niet als oorsprong van het weten begrepen. Het discours wordt geanonimiseerd.
Het archeologische onderzoek betreft de anonieme discursieve
formaties die zich in de vertogen aftekenen. Teksten die tot een bepaalde
‘formatie’ (zoals ‘het klassieke denken’) behoren, zullen bepaalde
kenmerken vertonen. Een tekst uit de ‘Renaissance’ zal in de regel geobsedeerd
zijn door gelijkenis, door het zoeken naar natuurlijke tekens, terwijl
een tekst uit de ‘Klassieke tijd’ orde zal willen scheppen in de gradualiteit
en diffusiteit van het onmiddellijk waarneembare, via een systeem van ar-
302