Boude bewoordingen

wanger te weinig aandacht heeft voor het belang van het contact met de
patiënt, maar is onder de indruk van diens vermogen om met psychotische
patiënten in hun eigen taal (Frans, Duits, Engels, Spaans, Italiaans, Roemeens)
van gedachten te wisselen.
In 1947 begint Van den Berg een psychotherapeutische praktijk te
Utrecht, met veertig à vijfenveertig consulten van drie kwartier per week.
Evenals Freud, Lacan en anderen is Van den Berg een auteur voor wie het
schrijven niet samenviel met zijn dagelijkse beroepspraktijk. Veel boeken
van Van den Berg kwamen tijdens schrijfvakanties tot stand, en dragen
daarvan de sporen. Met name voor langere teksten geldt dat ze in de regel
kalm beginnen, maar naar het einde toe de indruk wekken in grote haast te
zijn geschreven – alsof de auteur in tijdnood kwam.
Onder zijn patiënten bevinden zich betrekkelijk veel studenten en intellectuelen.
Alleen mensen met talent, zal hij later in een interview zeggen,
ontwikkelen interessante neurosen en zijn de moeite van het aanhoren
waard (Breetveld en Hutschemaekers 1990, p. 535). Predikanten en
priesters vormen zijn favoriete doelgroep, mensen die moeite hebben om
te spreken over de religieuze dimensie van het bestaan, maar dat ambtshalve
toch moeten doen. In 1949 verzorgt hij als privaatdocent in de ‘phaenomenologische’
psychopathologie een openbare les Over zwijgen en verzwijgen.
In datzelfde jaar wordt hij door het Psychoanalytische Genootschap
geroyeerd omdat hij in een voordracht het bestaan van het onbewuste ontkend
zou hebben – niet het laatste conflict in het leven van deze nonconformist.
In een interview beschrijft hij het voorval als volgt: ‘Na terugkeer
uit Parijs werd ik door mijn promotor Rümke uitgenodigd om over mijn
jaar in Parijs te vertellen. Dat was een heel genoeglijke avond. Bij het Psychoanalytische
Genootschap hoorden ze ervan. Ze nodigden me uit diezelfde
lezing ook bij hen te houden. In mijn naïviteit besefte ik niet dat het
een valstrik was. Nog diezelfde avond werd ik van de ledenlijst geschrapt’
(Zwart 1999, p. 17).‘Ik verfoei de psychoanalyse,’ stelde hij in een later interview
(Bos 2001, p. 76). In die tijd werd een psychiater gedwongen om
in leeranalyse te gaan, een vorm van brainwashing of ‘decerebratie’ waartegen
hij zich had proberen te wapenen. In 1951 wordt hij hoogleraar Pastorale
Psychologie aan de Theologische Faculteit te Utrecht en in 1952
houdt hij zijn inaugurale rede. Het is ook het verschijningsjaar van het
boekje Psychologie van het ziekbed, een empathische, fenomenologische beschrijving
van het bestaan en de wereld van de zieke, met veel aandacht
voor ogenschijnlijk bijkomstige details, dat bovendien een aantal eenvoudige
gedragsregels bevat: leg uw jas niet op het bed van de zieke, raak het
bed niet aan, kijk niet vanuit de hoogte op hem neer, enzovoort. Van den
Berg, zo blijkt, heeft de gave van het schrift. In tegenstelling tot de plechtige
stijl van zijn proefschrift is zijn taalgebruik nu opvallend sober en di-
20