Boude bewoordingen

esteed’ (p. 9). De ontdekkingen markeren belangrijke momenten in de
geschiedenis. De thermodynamica als wetenschap was mogelijk omdat de
dingen in hun wezen veranderden.
Benjamin Thompson werd in 1753 in Amerika geboren, maar omdat
hij tijdens de onafhankelijkheidsoorlog de zijde van de Engelsen koos zag
hij zich gedwongen te emigreren. Hij kwam in Beieren terecht, waar hij
de armoede bestreed door massamaaltijden te organiseren en goedkoop
brood te laten bakken. Als Minister van Oorlog hield hij toezicht op de
artilleriewerkplaats, waar hij vaststelde dat bij het boren van de schietbuis
in een loop het metaal zeer warm werd. Hij wist een getalsmatige verhouding
tussen arbeid en warmte op te stellen. Zijn ontdekking wekte weinig
verbazing. Dat door wrijving warmte ontstaat, weet immers iedereen die
weleens in zijn handen wrijft – het is een oerervaring, aldus Van den Berg.
Wat had Rumford dan precies ontdekt? Alleen de metabletica kan dergelijke
vragen beantwoorden, meent Van den Berg. Wanneer een evidentie
plotseling voorwerp van verbazing, van ontdekking wordt, dan is dat voor
de metableticus een signaal dat er met de dingen iets gebeurd moet zijn.
Wat was er gebeurd met het metaal en met het brood van Rumford?
Om hierin inzicht te krijgen stelt de metableticus de bekende vraag:
Wat gebeurde er op dat moment nog meer? De ontdekking van Rumford
viel samen met de Franse Revolutie, die gelijkheid nastreefde, aldus Van
den Berg. In 1789, het jaar van de val van de Bastille, verscheen Lavoisiers
Traité élémentaire de chimie. De oude elementen, met hun humane, intieme,
vertrouwde eigenschappen, maakten plaats voor nieuwe, abstracte, geneutraliseerde,
betekenisloze elementen. Alle dingen waren voortaan uit gelijke
ingrediënten opgebouwd. Tot op dat moment was water uit de Donau
ongelijk geweest aan water uit de Seine, brood uit de ene landstreek ongelijk
aan brood uit een andere landstreek, maar nu is alle water H2O en is
alle brood in principe uit dezelfde ingrediënten (koolhydraten, vitaminen,
water) samengesteld. Deze verandering maakte Rumfords goedkope, massale,
uit geprefabriceerde ingrediënten samengestelde maaltijden mogelijk.
Een van de eerste maatregelen van de Franse Revolutie bestond erin de
gilden te verbieden: beroepsgenootschappen die kwaliteit wilden garanderen
door concurrentie uit te bannen. Door dit verbod veranderde het
brood radicaal van karakter, aldus Van den Berg, het onderging een transsubstantiatie.
De ‘maatschappelijke structuur’ van brood veranderde. Wie
tegenwoordig naar de warme bakker gaat, is welbeschouwd een anti-revolutionair.
In 1798 vond in het revolutionaire Parijs de eerste nationale tentoonstelling
plaats van producten van bevrijde arbeid. Het nieuwe, in metafysisch
opzicht veranderde brood nam daarbij een vooraanstaande plaats in.
Wie dit alles niet gelooft, aldus Van den Berg, doet er goed aan Marx
nog eens te lezen. Hij legt namelijk uit dat fabrieksbrood, in tegenstelling
193